Luận án Tiến sĩ Triết học: Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:217

Thêm vào BST

Báo xấu

105
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án giải quyết những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội, từ đó đề xuất giải pháp cơ bản phát triển ý thức thẩm mỹ đáp ứng mục tiêu phát triển toàn diện nhân cách học viên hướng tới phát triển đội ngũ sĩ quan quân đội tương lai; đánh giá thực trạng và dự báo xu hướng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Triết học: Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

BỘ QUỐC PHÒNG 5 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ NGUYỄN VĂN THUỶ PH¸T TRIÓN ý THøC THÈM Mü CñA HäC VI£N §µO T¹O SÜ QUAN QU¢N §éI NH¢N D¢N VIÖT NAM HIÖN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI 2015
BỘ QUỐC PHÒNG HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ NGUYỄN VĂN THUỶ PH¸T TRIÓN ý THøC THÈM Mü CñA HäC VI£N §µO T¹O SÜ QUAN QU¢N §éI NH¢N D¢N VIÖT NAM HIÖN NAY Chuyên ngành: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử Mã số: 62 22 03 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS, TS Văn Đức Thanh HÀ NỘI 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có xuất xứ rõ ràng ! Tác giả luận án Nguyễn Văn Thuỷ
MỤC LỤC Trang TRANG PHỤ BÌA 1 LỜI CAM ĐOAN 2 MỤC LỤC 3 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 4 MỞ ĐẦU 5 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 10 Chương THỰC CHẤT VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ CÓ TÍNH 1: QUY LUẬT PHÁT TRIỂN Ý THỨC THẨM MỸ CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM 24 1.1. Thực chất phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam 24 1.2. Những vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam 51 Chương THỰC TRẠNG VÀ XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN Ý 2: THỨC THẨM MỸ CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY 72 2.1. Thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay 72 2.2. Xu hướng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay 97 Chương YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP CƠ BẢN PHÁT 3: TRIỂN Ý THỨC THẨM MỸ CỦA HỌC VIÊN ĐÀO TẠO SĨ QUAN QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM HIỆN NAY 108 3.1. Yêu cầu cơ bản phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay 108 3.2. Giải pháp cơ bản phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay 120 KẾT LUẬN 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ 151
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 PHỤ LỤC 162
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Số thứ Chữ viết đầy đủ Chữ viết tắt tự 1. Đảng uỷ Quân sự Trung ĐUQSTƯ ương 2. Mác – Lênin MLN 3. Nghị quyết NQ 4. Nhà xuất bản Nxb 5. Quân uỷ Trung ương QUTƯ 6. Quân đội nhân dân QĐND 7. Trung ương TƯ 8. Ý thức thẩm mỹ YTTM
5 MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu khái quát về luận án Đề tài: “Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” được tiếp cận nghiên cứu dưới góc độ triết học, chuyên ngành chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về văn hoá thẩm mỹ và giáo dục, phát triển toàn diện con người. Nghiên cứu sinh tham khảo kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài, đồng thời dựa vào kết quả nghiên cứu thực trạng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện, trường sĩ quan quân đội từ năm 2010 đến nay để giải quyết những vấn đề nghiên cứu đặt ra. Công trình luận án được triển khai từ việc xác lập những vấn đề lý luận ở chương 1, cơ sở thực tiễn ở chương 2, đồng thời xác định yêu cầu và đề xuất giải pháp ở chương 3 của luận án nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay. 2. Lý do lựa chọn đề tài luận án Ý thức thẩm mỹ của chủ thể đóng vai trò quan trọng bậc nhất định hướng cho toàn bộ các hoạt động nhận thức, cảm thụ, đánh giá và sáng tạo thẩm mỹ của chủ thể, đồng thời là tiền đề không thể thiếu để nâng cao trình độ, năng lực thẩm mỹ của họ trong mọi lĩnh vực hoạt động. Ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam là nền tảng quan trọng để mỗi học viên thâm nhập sâu vào thế giới thẩm mỹ, nhận thức sâu sắc về cái đẹp, biết cảm thụ, sáng tạo cái đẹp và đưa vào trong cuộc sống học tập, rèn luyện, công tác để luôn phấn đấu hoàn thành tốt đẹp mọi nhiệm vụ. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội là vấn đề thiết thực để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo và
6 chuẩn bị cơ sở, tiền đề của đội ngũ sĩ quan quân đội tương lai. Phát triển ý thức thẩm mỹ là một trong những nội dung cơ bản của mục tiêu phát triển toàn diện nhân cách học viên và đặt tiền đề hướng tới phát triển văn hoá thẩm mỹ, phát triển toàn diện nhân cách sĩ quan quân đội. Ý thức thẩm mỹ của học viên được định hình qua quá trình học tập, rèn luyện tại trường sẽ tiếp tục phát triển sau khi học viên tốt nghiệp ra trường, trở thành cán bộ lãnh đạo, chỉ huy ở các đơn vị quân đội. Đó là nền tảng để người sĩ quan tương lai sống, hành động theo tiêu chí cái đẹp. Những năm qua, phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện, trường sĩ quan quân đội cho thấy, đã có sự chuyển biến, tiến bộ nhất định, tạo ra sự say mê, hứng thú thẩm mỹ và khát vọng vươn tới cái đẹp của người đi tìm nguồn tri thức, nguồn trí tuệ và nguồn cảm hứng sáng tạo. Tuy nhiên, sự tác động của đời sống thẩm mỹ, giáo dục thẩm mỹ đến phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên còn bất cập, chưa tương xứng với nhu cầu, thị hiếu và khát vọng thẩm mỹ của học viên. Chưa coi trọng việc lồng ghép, đưa cái đẹp vào trong mọi hoạt động của học viên. Khi ra trường, một bộ phận không nhỏ sĩ quan trẻ còn hạn chế về trình độ lý luận và kinh nghiệm thẩm mỹ, chưa thấu hiểu hết giá trị của cái thẩm mỹ trong cuộc sống; chưa biết đấu tranh bảo vệ cái đẹp và chống lại cái xấu, lối sống thấp hèn, thị hiếu thẩm mỹ thiếu lành mạnh trong đời sống bộ đội. Những bất cập ấy cần phải được nghiên cứu để giải quyết, tháo gỡ ngay trong thời gian học tập, rèn luyện tại trường của học viên, nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ của họ. Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội hiện nay, là một đòi hỏi cấp thiết trước tình hình biến động về thang bậc, chuẩn mực, giá trị văn hoá thẩm mỹ trong đời sống xã hội và trong quân đội cũng không tránh khỏi có những yếu tố, xu hướng tác động tiêu cực, làm “lệch chuẩn giá trị” về văn hoá thẩm mỹ trong đời sống tinh thần quân nhân, trong đó có đội ngũ học viên đào tạo sĩ quan. Họ đang học tập, rèn
7 luyện, công tác và sống trong không gian mạng Internet, trong sự tác động đa diện, nhiều chiều của hội nhập, mở cửa, của nền kinh tế th ị tr ường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt, Nghị quyết Trung ương 9 (Khóa XI) chỉ rõ mục tiêu, yêu cầu xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện phải: “… hướng đến chân thiện mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học”[23, tr.46, 47]. Tình hình đó, đòi hỏi cần phải có sự nghiên cứu chuyên sâu nhằm luận giải, tìm ra thực chất và cách thức giải quyết một cách khoa học. Lý do lựa chọn đề tài luận án còn xuất phát từ sự thiếu vắng nhiều mảng nghiên cứu về khoa học thẩm mỹ mang tính đặc thù quân sự. Những năm gần đây, đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến thẩm mỹ quân sự và giáo dục thẩm mỹ quân nhân, song vẫn còn khá trống vắng những công trình về phát triển ý thức thẩm mỹ nói chung, ý thức thẩm mỹ của bộ đội nói riêng, nhất là việc luận giải dưới góc độ lý luận triết học một yêu cầu rất cơ bản và cần thiết để giải quyết triệt để vấn đề. Với sự lựa chọn vấn đề: “Phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu dưới góc độ triết học, đề tài luận án mong muốn góp phần giải quyết thực trạng trên. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích nghiên cứu : Luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan quân đội, từ đó đề xuất giải pháp cơ bản phát triển ý thức thẩm mỹ đáp ứng mục tiêu phát triển toàn diện nhân cách học viên hướng tới phát triển đội ngũ sĩ quan quân đội tương lai. * Nhiệm vụ nghiên cứu : Làm rõ thực chất và một số vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam.
8 Phân tích, đánh giá thực trạng và dự báo xu hướng phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay. Xác định yêu cầu và đề xuất giải pháp phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu dưới góc độ triết học về phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam. * Phạm vi nghiên cứu: Những vấn đề lý luận, thực tiễn về phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo để trở thành sĩ quan cấp phân đội có trình độ đại học ở các học viện, trường đại học và trường sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam (trong luận án gọi là học viện, trường sĩ quan). Phạm vi điều tra, khảo sát gồm: Học viên, giáo viên và cán bộ quản lý học viên, cán bộ phòng ban ở một số cơ sở đào tạo: Trường Đại học Chính trị (Trường Sĩ quan chính trị); Trường Đại học Trần Quốc Tuấn (Trường Sĩ quan Lục quân 1); Trường Đại học Nguyễn Huệ (Trường Sĩ quan Lục quân 2); Trường Sĩ quan Thông tin (khối trường sĩ quan); Học viện Biên phòng; Học viện Phòng không Không quân; Học viện Hải quân; Học viện Kỹ thuật quân sự; Học viện Hậu cần; Học viện Quân y (khối học viện). Số liệu khảo sát đánh giá thực tiễn trong thời gian từ năm 2010 đến năm 2015. 5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu * Cơ sở lý luận: Hệ thống lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về văn hoá,
9 thẩm mỹ và giáo dục, phát triển toàn diện con người nói chung, đối với lĩnh vực quân sự và giáo dục, phát triển nhân cách quân nhân nói riêng. * Cơ sở thực tiễn: Là đời sống thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan ở các học viện, trường sỹ quan Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay, thông qua các căn cứ, số liệu thực tế, số liệu điều tra xã hội học của tác giả; cùng với các chỉ thị, nghị quyết, chương trình và đề án của Bộ Quốc phòng về xây dựng đội ngũ cán bộ trong quân đội; các báo cáo tổng kết về công tác giáo dục bọ đội, trực tiếp về công tác giảng dạy môn mỹ học Mác Lênin và các bộ môn khác liên quan ở các học viện, trường sỹ quan. * Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp luận chung là phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử được tiếp cận vào khách thể thẩm mỹ và chủ thể thẩm mỹ. Phương pháp nghiên cứu cụ thể, sử dụng một số phương pháp như: lôgíc và lịch sử; hệ thống và cấu trúc; phân tích và tổng hợp; thống kê và so sánh; điều tra xã hội học; phỏng vấn; quan sát có định hướng; phương pháp chuyên gia. Sử dụng một số phương pháp tiếp cận: giá trị hoạt động nhân cách; cấu trúc quá trình, đặc biệt chú trọng phương pháp tiếp cận cấu trúc quá trình để phân tích sự phát triển ý thức thẩm mỹ. 6. Những đóng góp mới của luận án Làm rõ bản chất, cấu trúc của ý thức thẩm mỹ và ý thức thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự từ phương pháp tiếp cận của triết học. Luận giải những vấn đề có tính quy luật phát triển ý thức thẩm mỹ trong môi trường sư phạm quân sự ở nhà trường quân đội. Đề xuất yêu cầu và giải pháp phát triển ý thức thẩm mỹ của học viên đào tạo sĩ quan hiện nay. 7. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của đề tài
10 Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần bổ sung, phát triển lý luận triết học về ý thức thẩm mỹ, về thẩm mỹ trong lĩnh vực quân sự. Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần xây dựng luận cứ khoa học nhằm xây dựng, phát triển đời sống thẩm mỹ của bộ đội. Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay 8. Kết cấu của luận án Gồm: Mở đầu; tổng quan về vấn đề nghiên cứu; 3 chương (6 tiết); kết luận; danh mục các công trình của tác giả đã công bố có liên quan đến đề tài luận án; danh mục tài liệu tham khảo; phụ lục.
11 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu lý luận chung về thẩm mỹ Đề cập vấn đề chung về lý luận và thực tiễn liên quan đến lĩnh vực thẩm mỹ có những công trình khoa học nghiên cứu như: Iu.A. Lukin, V.C. Xcacherơsiccốp với “Nguyên lý mỹ học Mác – Lênin” [59]; N. Đmitriêva “Bàn về cái đẹp” [25]; V.Vanslốp, P.Tơrôphimốp nghiên cứu “ Cái đẹp và cái cao thượng” [118]; Tsecnisépxki nghiên cứu “Quan hệ của thẩm mỹ đối với hiện thực” [113]. “Cái đẹp một giá trị” của Đỗ Huy [38]; Bàn về “Thị hiếu thẩm mỹ trong đời sống”của Nguyễn Chương Nhiếp [78]; Nghiên cứu “Quan hệ giữa cái thẩm mỹ và cái đạo đức trong cuộc sống và trong nghệ thuật” của Nguyễn Văn Phúc [82]; Nghiên cứu “Vấn đề cảm thụ thẩm mỹ” của Lê Đình Lục [58]. Trong các công trình trên, những công trình nghiên cứu của nước ngoài chủ yếu trình bày những khái niệm, phạm trù, nguyên lý, quy luật cơ bản của mỹ học Mác – Lênin. Các yếu tố nội tại thuộc ý thức thẩm mỹ của chủ thể như: tri giác thẩm mỹ, biểu tượng thẩm mỹ, phán đoán thẩm mỹ cùng với nhu cầu thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ, quan điểm thẩm mỹ... được đề cập trong quan hệ với hiện thực (khách thể thẩm mỹ) và liên quan đến sự cải biến hiện thực gắn với ý thức thẩm mỹ của chủ thể trong lĩnh vực sáng tạo và thưởng thức nghệ thuật. Mặc dù chưa trực tiếp đề cập một cách hệ thống về vấn đề ý thức thẩm mỹ, nhưng đã có một số vấn đề về lý luận thẩm mỹ liên quan nhất định đến đề tài luận án. Nghiên cứu sinh xác định đây là một trong những cơ sở, tiền đề lý luận quan trọng để tiếp thu, kế thừa, phát triển trong triển khai khung lý thuyết của luận án. Những công trình khoa học trong nước, nổi bật là công trình của Đỗ Huy nghiên cứu “Cái đẹp một giá trị” [38]. Trong công trình, tác giả đã
12 phân tích cơ chế đánh giá của chủ thể thẩm mỹ và khẳng định: “Không có chủ thể thẩm mỹ, sẽ không có đánh giá, thưởng thức và sáng tạo những giá trị thẩm mỹ. Không có chủ thể thẩm mỹ không có cái gì được gọi là cái bi, cái hài, cái đẹp và cái giá trị” [38, tr.147]. Theo tác giả, các phạm trù thẩm mỹ là sản phẩm tất yếu của sự đánh giá, thưởng thức và sáng tạo những giá trị thẩm mỹ của chủ thể thẩm mỹ dựa trên trình độ, năng lực thẩm mỹ và những kinh nghiệm thẩm mỹ trong hoạt động thực tiễn. Ở đây cần thấy, cái thẩm mỹ mặc dù có cội nguồn xét đến cùng là thế giới hiện thực, song chỉ có thể xuất hiện với tư cách là sản phẩm phức hợp của sự tương tác biện chứng trực tiếp giữa chủ thể thẩm mỹ với khách thể thẩm mỹ là thế giới hiện thực ấy. Lý giải khía cạnh bản chất cái thẩm mỹ trong ý thức thẩm mỹ của chủ thể sẽ được nghiên cứu sinh bổ sung phát triển trong đề tài luận án. Trong công trình nghiên cứu “Thị hiếu thẩm mỹ trong đời sống” [78], tác giả Nguyễn Chương Nhiếp quan niệm: “Thị hiếu thẩm mỹ là một bộ phận cấu thành năng lực thẩm mỹ chủ quan của con người, nó không phải là cái vốn có, mà được hình thành trong quan hệ phức tạp giữa cái sinh học và cái xã hội, cái cá nhân và cái cộng đồng” [78, tr.14]. Trong luận giải vai trò của thị hiếu thẩm mỹ đối với đời sống thẩm mỹ, tác giả đã chỉ ra: thị hiếu thẩm mỹ với tư cách vừa là nhân tố chủ đạo trong thưởng thức thẩm mỹ, vừa là yếu tố quan trọng trong hoạt động đánh giá của chủ thể, vừa là một yếu tố cấu thành năng lực sáng tạo của chủ thể thẩm mỹ. Nhưng nhìn chung, “thị hiếu thẩm mỹ và đời sống thẩm mỹ” mà tác giả tiếp cận mới chủ yếu nghiêng về thẩm mỹ nghệ thuật. Bàn về “Quan hệ giữa cái thẩm mỹ và cái đạo đức trong cuộc sống và trong nghệ thuật” [82], tác giả Nguyễn Văn Phúc phân tích tính đặc thù của cái thẩm mỹ, đồng thời làm rõ sự khác biệt của chủ thể về mặt nhận thức thẩm mỹ (tình cảm thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ, quan điểm thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ) trong so sánh với cái đạo đức và sự tác động qua lại lẫn nhau giữa chúng [82, tr.40]. Thực chất, quan hệ giữa cái thẩm mỹ và cái đạo
13 đức phản ánh sự tác động qua lại giữa ý thức đạo đức với các hình thái ý thức xã hội khác. Điều đó chứng tỏ rằng, nhận thức thẩm mỹ, tình cảm thẩm mỹ, ý chí thẩm mỹ... không thể không gắn bó chặt chẽ với tất cả các khía cạnh khác của đời sống kinh tế, chính trị xã hội, đạo đức pháp quyền, khoa học, nghệ thuật, tôn giáo... và tương ứng là các hình thái ý thức chính trị, ý thức đạo đức, ý thức pháp quyền, ý thức khoa học, ý thức tôn giáo của từng thời đại, từng cộng đồng, từng tập đoàn xã hội nhất định, thêm vào đó là cả những điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội cũng như điều kiện sống riêng của từng cá nhân. Tiếp cận theo hướng này, sẽ được luận án đề cập và trình bày đến. Các công trình trên là cơ sở lý luận quan trọng để nghiên cứu sinh kế thừa, tiếp thu theo cách tiếp cận và diễn giải của luận án. 2. Nhóm những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về thực tiễn đời sống thẩm mỹ Trong “Thực tiễn thẩm mỹ – cội nguồn của văn hoá thẩm mỹ” [96], tác giả Nguyễn Ngọc Thu cho rằng: “Thực tiễn thẩm mỹ là sự thống nhất giữa các hiện tượng thẩm mỹ khách quan với hoạt động của chủ thể thẩm mỹ... Chủ thể thẩm mỹ là những con người với toàn bộ những mối liên hệ, quan hệ thẩm mỹ trong hoàn cảnh và điều kiện xã hội nhất định... Trong văn hoá thẩm mỹ, cái thẩm mỹ khách quan mang tính xã hội và là sự thể hiện hoạt động của chủ thể thẩm mỹ, nó không chỉ bó hẹp trong ý thức cá nhân mà còn tồn tại nhờ có ý thức thẩm mỹ cá nhân” [96, tr.34]. Đây là một hướng tiếp cận duy vật lịch sử về cội nguồn của văn hoá thẩm mỹ từ thực tiễn thẩm mỹ, là cơ sở quan trọng giúp cho nghiên cứu sinh tham khảo để tiếp cận cội nguồn của ý thức thẩm mỹ. Mặt khác, từ những đề cập về hoạt động của chủ thể thẩm mỹ luôn tồn tại trong tổng hoà với mối liên hệ, quan hệ thẩm mỹ… đã gợi mở cho nghiên cứu sinh nhận thấy rằng: chủ thể thẩm mỹ bao giờ cũng là con người hiện thực nhưng rất cụ thể, cho nên ý thức thẩm mỹ của họ với những nhu cầu th ẩm m ỹ, xúc cảm
14 thẩm mỹ, quan điểm thẩm mỹ, thị hiếu thẩm mỹ, lý tưởng thẩm mỹ… cùng những thước đo giá trị, các chuẩn mực của quan hệ thẩm mỹ đều phản ánh, chịu sự chi phối bởi điều kiện lịch sử, xã hội nhất định. Song mỗi “cá nhân hiện thực” sống trong xã hội bao giờ cũng đều có những tố chất riêng của mình, có những đặc điểm mang đậm sắc thái cá nhân, thể hiện sự tinh tế, đa dạng, phong phú, độc đáo trong điều kiện, môi trường sống của chính họ. Theo đó, sự phản ánh hiện thực khách quan về mặt thẩm mỹ trong ý thức thẩm mỹ bao giờ cũng in đậm dấu ấn cá nhân. Điều này sẽ được nghiên cứu sinh đề cập trong nghiên cứu những khía cạnh bản chất của ý thức thẩm mỹ. Bàn về “Sự biến đổi của chuẩn mực đánh giá thẩm mỹ trong thời kỳ đổi mới ở Việt Nam” [12], tác giả Vũ Thị Kim Dung đã luận giải đặc điểm cơ bản của chuẩn mực đánh giá thẩm mỹ trong văn hoá thẩm mỹ là nằm trong cấu trúc chủ thể thẩm mỹ, thuộc phạm vi của ý thức thẩm mỹ, có sự tham gia tổng hợp của các yếu tố: xúc cảm, tình cảm, quan điểm, lý tưởng thẩm mỹ…[12, tr.38]. Tuy nhiên, tác giả mới chỉ đề cập đến trình độ phát triển của ý thức thẩm mỹ với tư cách năng lực đánh giá thẩm mỹ; hơn nữa, quan niệm ý thức thẩm mỹ mà tác giả đưa ra là ý thức thẩm mỹ cá nhân với những dấu hiệu đặc trưng mang tính phác hoạ mà chưa được khái quát đủ độ sâu cần thiết. Trong bài báo “Tìm đến giá trị của môi trường thẩm mỹ” [31], tác giả Thái Hanh đã tiếp cận giá trị của môi trường thẩm mỹ với tính cách là không gian sinh thái tự nhiên và cảnh quan có quan hệ với cuộc sống của con người và do con người tạo nên. Tác giả thể hiện điều đó bằng các thuật ngữ “không gian môi trường” và “cảnh quan môi trường” [31, tr.8] thông qua mô tả các tác phẩm, công trình nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc của loài người đã tạo nên cảnh quan đẹp mắt và bổ ích. Tuy nhiên, giá trị
15 của môi trường thẩm mỹ còn được “chiết xuất” từ hệ thống giá trị văn hoá thẩm mỹ trong các mối quan hệ mang tính thẩm mỹ của môi trường xã hội. Để thẩm mỹ hoá môi trường phải tạo ra trường thẩm mỹ lành mạnh, tức là phải xây dựng các mối quan hệ, ứng xử, giao tiếp và các thiết chế văn hoá theo tiêu chí cái đẹp. Lý giải điều này sẽ được kế thừa và bổ sung trong luận án. 3. Nhóm những công trình khoa học nghiên cứu về văn hoá thẩm mỹ và giáo dục thẩm mỹ * Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về văn hoá thẩm mỹ Công trình nghiên cứu “Văn hoá thẩm mỹ và sự phát triển con người Việt Nam trong thế kỷ mới” [44] của tập thể các nhà khoa học: GS.TS. Đỗ Huy, PGS.TS Nguyễn Văn Huyên, TS. Nguyễn Ngọc Thu, TS. Đào Duy Thanh, TS. Nguyễn Quốc Tuấn do PGS.TS Nguyễn Văn Huyên chủ biên đã đưa ra quan niệm: “Văn hoá thẩm mỹ là một thể thống nhất hữu cơ các giá trị thẩm mỹ và hoạt động sáng tạo thẩm mỹ của con người đang hiện thực hoá những năng lực thẩm mỹ của họ, đồng thời văn hoá thẩm mỹ còn là một hệ thống độc đáo xuyên suốt tất cả các lĩnh vực hoạt động của đời sống xã hội từ kinh tế, chính trị, khoa học… đến các quan hệ, các giao tiếp của con người” [44, tr.52]. Trên cơ sở đó, các tác giả cũng xem xét ý thức thẩm mỹ cá nhân là một phương diện, thành tố của văn hoá thẩm mỹ văn hoá thẩm mỹ cá nhân, và được biểu hiện ở những cấp độ khác nhau: Cấp độ hoạt động thực tiễn; Cấp độ tâm lý cảm xúc; Cấp độ lý tính... [44, tr.62]. Tập thể tác giả cũng đề cập đến sự thể hiện vai trò của văn hoá thẩm mỹ trong nhận thức, đánh giá và sáng tạo của con người, những luận giải và cách tiếp cận đó gợi mở cho nghiên cứu sinh có cách nhìn biện chứng về cấu trúc ý thức thẩm mỹ của chủ thể. Tất nhiên, nghiên cứu sinh cũng sẽ phát triển thêm ở khía cạnh phân định rõ giữa ý thức
16 thẩm mỹ (cái phản ánh thực tiễn thẩm mỹ) với văn hoá thẩm mỹ cá nhân (cái kiểu cách, dạng thức, mô thức hiện thực hoá và giá trị hoá ý thức thâm mỹ ấy). Nghiên cứu “Văn hoá thẩm mỹ và nhân cách” [48], tác giả Lương Quỳnh Khuê xác định năng lực thẩm mỹ là một yếu tố cơ bản nằm trong cấu trúc nội tại của văn hoá thẩm mỹ, đó là một năng lực tinh thần – thực tiễn, là phẩm chất bậc cao của “những lực lượng bản chất của con người” [48, tr.1315]. Mặc dù không trực tiếp làm rõ cấu trúc ý thức thẩm mỹ của chủ thể, nhưng thông qua phân tích cấu trúc các yếu tố của năng lực thẩm mỹ và quá trình phát triển năng lực thẩm mỹ ở mỗi con người phụ thuộc vào năng khiếu bẩm sinh, đồng thời đòi hỏi phải có một quá trình được giáo dục, rèn luyện công phu, nghiêm ngặt trong thực tiễn. Điều đó phù hợp với quá trình phát triển ý thức thẩm mỹ sẽ được nghiên cứu sinh đề cập trong đề tài luận án. Tất nhiên, nói tới ý thức thẩm mỹ thì toàn bộ quá trình cảm nhận, cảm thụ trực tiếp ấy mới chỉ hợp thành vòng khâu ban đầu – vòng khâu cảm tính, còn cần được bổ sung bởi vòng khâu quan trọng hơn – vòng khâu lý tính. Từ góc độ tiếp cận chung về văn hoá thẩm mỹ và vai trò của nó đối với phát triển nhân cách, tác giả Lê Thị Thuỳ Dung đã vận dụng để phân tích “Vai trò của văn hoá thẩm mỹ đối với sự phát triển nhân cách sinh viên Việt Nam hiện nay” [13]. Tuy nhiên, công trình này chỉ dừng lại ở hai phương diện lớn trong vai trò của văn hoá thẩm mỹ đối với sự phát triển nhân cách là: định hướng giá trị, bồi dưỡng năng lực cảm xúc, hoàn thiện năng lực tư duy và phát triển năng lực sáng tạo. Trong khi đó, nói tới vai trò của văn hoá đối với phát triển nhân cách là nói tới tiềm năng cung cấp tri thức sống có văn hoá của cộng đồng đến hình thành nhân cách, cùng sức mạnh điều tiết bằng chân – thiện – mỹ của nó đối với quá trình phát triển nhân cách thông qua hoạt động giảng dạy và học tập, hoạt động chính trị xã hội và hoạt động vui chơi giải trí... trong môi trường nhà trường, đồng
17 thời còn nhất thiết phải đề cập tới những nét bản sắc độc đáo về lối hành xử thẩm mỹ. Đây là những ý tưởng sát thực đối với giáo dục, định hướng thẩm mỹ cho đối tượng học viên đào tạo sĩ quan quân đội mà luận án sẽ đề cập. Công trình nghiên cứu: “Phát triển giá trị văn hoá trong nhân cách sĩ quan trẻ Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” [112], tác giả Nguyễn Xuân Trường đã đề cập đến vai trò của văn hoá và giáo dục giá trị văn hoá trong phát triển ý thức thẩm mỹ sĩ quan trẻ, thông qua việc luận giải cơ sở lý luận, thực tiễn và giải pháp phát triển giá trị văn hoá trong nhân cách sĩ quan trẻ hiện nay. Điều đó liên quan đến giải pháp xây dựng môi trường văn hoá thẩm mỹ, làm cơ sở cho phát triển ý thức thẩm mỹ của đội ngũ sĩ quan trẻ trong tương lai. * Những công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về giáo dục thẩm mỹ Vấn đề lý luận và thực tiễn giáo dục thẩm mỹ được nhiều công trình khoa học nghiên cứu: “Mỹ học Mác Lênin với việc giáo dục bộ đội” của A.X. Milôviđốp và B.V. Xaphrônốp (chủ biên) [67]; “Giáo dục thẩm mỹ một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của Đỗ Huy [39]; “Giáo dục lý tưởng thẩm mỹ cho thanh niên thông qua hệ thống thiết chế nhà văn hoá” của Trần Quốc Bảng [2]; "Đưa cái đẹp vào cuộc sống” của Như Thiết [95]; “Về giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay” của Vĩnh Quang Lê [51]; “Giáo dục thẩm mỹ trong việc hình thành lối sống văn hoá cho thanh niên vùng đồng bằng sông Cửu Long hiện nay” của Lương Thanh Tân [89]; “Vai trò của nghệ thuật trong giáo dục thẩm mỹ” của Trần Tuý [116]; “Vai trò của truyền thông đại chúng trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay” của Trần Ngọc Tăng [85]; “Giáo dục thẩm mỹ Món nợ lớn đối với thế hệ trẻ” của Đỗ Xuân Hà [30]; “Một số hiểu biết cơ bản về văn hoá nghệ thuật và giáo dục thẩm mỹ” của Tổng cục Chính trị [100].
18 Trong các công trình trên, có công trình nghiên cứu ở nước ngoài của A.X. Milôviđốp và B.V. Xaphrônốp về “Mỹ học Mác Lênin với việc giáo dục bộ đội” [67] đã đề cập khá toàn diện đến giáo dục thẩm mỹ như con đường trực tiếp, cơ bản và quan trọng bậc nhất nhằm phát triển ý thức thẩm mỹ. Đặc biệt, công trình đã gắn trực tiếp đến lĩnh vực giáo dục thẩm mỹ trong hoạt động quân sự bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, trong xây dựng tư cách và nếp sống của quân nhân Xôviết. Đây là tiền đề quan trọng để nghiên cứu sinh tiếp thu, kế thừa, phát triển trong đề xuất giải pháp của luận án. Một số công trình trong nước đề cập về giáo dục thẩm mỹ ở nhiều phương diện khác nhau, tiêu biểu là “Giáo dục thẩm mỹ một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của Đỗ Huy [39]. Tác giả quan niệm: “Giáo dục thẩm mỹ vừa là một thể thống nhất giữa các hình thức hoạt động khác nhau của con người, chịu sự tác động của toàn bộ quan hệ xã hội lại vừa có mục tiêu, phương tiện và nội dung riêng biệt” [39, tr.31] và trình bày bản chất giáo dục thẩm mỹ là bồi dưỡng lòng khao khát đưa cái đẹp vào cuộc sống, tạo nên sự hài hoà giữa xã hội – con người – tự nhiên, nâng cao năng lực thụ cảm và sáng tạo của con người, làm cho con người phát triển hài hoà trong hoạt động lao động cũng như nghỉ ngơi, trong quan hệ gia đình cũng như xã hội. Tuy nhiên, bản chất của giáo dục thẩm mỹ phải là sự thống nhất giữa hoạt động định hướng, truyền thụ thẩm mỹ của chủ thể giáo dục từ bên ngoài với vai trò tự định hướng của chủ thể thẩm mỹ trong lĩnh hội, lựa chọn, tiếp nhận giá trị thẩm mỹ nhằm chuyển hoá nhân cách theo mô hình xác định. Theo đó, giáo dục thẩm mỹ vừa là quá trình giáo dục để hình thành, phát huy năng lực bản chất người theo quy luật cái đẹp, vừa là quá trình hoạt động tự giác, có chủ đích của các chủ thể nhằm xây dựng và phát triển năng lực thẩm mỹ, ý thức thẩm mỹ, văn hoá thẩm mỹ cho con người. Điều này sẽ được đề cập trong luận án. Như Thiết trong cuốn sách "Đưa cái đẹp vào cuộc sống” [95] đã chỉ ra: quy luật vận động tất yếu của cái đẹp ngày một phát triển gắn liền với đời sống hạnh phúc, văn minh, tiến bộ của xã hội, của mỗi người và gắn