Luận án Tiến sĩ Văn học: Dấu ấn của chủ nghĩa hiện sinh trong văn xuôi Việt Nam đương đại

VIỆN HÀN LÂM<br /> KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> <br /> NGUYỄN THÁI HOÀNG<br /> <br /> DẤU ẤN CỦA CHỦ NGHĨA HIỆN SINH<br /> TRONG VĂN XUÔI VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HỌC<br /> <br /> HÀ NỘI - 2016<br /> <br /> VIỆN HÀN LÂM<br /> KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> <br /> NGUYỄN THÁI HOÀNG<br /> <br /> DẤU ẤN CỦA CHỦ NGHĨA HIỆN SINH<br /> TRONG VĂN XUÔI VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI<br /> <br /> Chuyên ngành: Văn học Việt Nam<br /> Mã số<br /> <br /> : 62 22 01 21<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HỌC<br /> <br /> NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:<br /> PGS. TS. NGUYỄN BÍCH THU<br /> <br /> HÀ NỘI - 2016<br /> <br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> <br /> Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi,<br /> các số liệu nêu trong luận án là trung thực, những kết luận khoa<br /> học của luận án chưa từng được công bố trong bất kì công trình<br /> nào khác.<br /> <br /> Tác giả luận án<br /> <br /> Nguyễn Thái Hoàng<br /> <br /> iii<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> Trang<br /> MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1<br /> 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .........................................................................2<br /> 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..........................................................................3<br /> 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .....................................................4<br /> 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án .................................................................5<br /> 6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của luận án .................................................................5<br /> 7. Cơ cấu của luận án ..................................................................................................5<br /> CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .......................................6<br /> 1.1. Tình hình nghiên cứu chủ nghĩa hiện sinh trong văn học đô thị miền Nam<br /> Việt Nam trước 1975 ..................................................................................................6<br /> 1.2. Tình hình nghiên cứu chủ nghĩa hiện sinh trong văn xuôi Việt Nam đương đại...10<br /> CHƯƠNG 2. KHÁI LƯỢC VỀ TRIẾT HỌC HIỆN SINH VÀ VĂN HỌC<br /> HIỆN SINH ..................................................................................................................20<br /> 2.1. Khái lược về triết học hiện sinh .........................................................................20<br /> 2.2. Khái lược về văn học hiện sinh .........................................................................35<br /> CHƯƠNG 3. NHÂN VẬT MANG TÂM THỨC HIỆN SINH TRONG VĂN<br /> XUÔI VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI ...............................................................................57<br /> 3.1. Nhân vật vong thân và bóng dáng tha nhân ......................................................57<br /> 3.2. Nhân vật cô đơn .................................................................................................65<br /> 3.3. Nhân vật dấn thân ..............................................................................................72<br /> 3.4. Nhân vật bản năng .............................................................................................77<br /> 3.5. Nhân vật mang ám ảnh về cái chết ....................................................................95<br /> CHƯƠNG 4. PHƯƠNG THỨC HUYỀN THOẠI HÓA KHÔNG GIAN, THỜI<br /> GIAN THỂ HIỆN TÂM THỨC HIỆN SINH TRONG VĂN XUÔI VIỆT NAM<br /> ĐƯƠNG ĐẠI ..............................................................................................................101<br /> 4.1. Phương thức huyền thoại và văn học hiện sinh ..................................................101<br /> 4.2. Phương thức huyền thoại hóa không gian, thời gian .......................................104<br /> KẾT LUẬN ................................................................................................................148<br /> DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN<br /> QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................................151<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO - PHỤ LỤC ...................................................................152<br /> iv<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> 1. Đầu thế kỉ XX, triết học nhân sinh xuất hiện và nhanh chóng chiếm ưu thế<br /> khi triết học tự nhiên bị đả phá. Chủ nghĩa hiện sinh ra đời trực tiếp từ trào lưu tiêu<br /> biểu của triết học nhân sinh là hiện tượng học của Edmund Husserl, chính nó đã<br /> “cung cấp cho chủ nghĩa hiện sinh một lí thuyết để trở thành triết học” [32, tr.55].<br /> Tồn tại cùng các trào lưu triết học nhân bản phi duy lí khác, chủ nghĩa hiện sinh trở<br /> thành trào lưu văn hóa lớn của phương Tây và nhân loại thế kỷ XX, có tác động sâu<br /> rộng trên nhiều lĩnh vực và ở nhiều quốc gia. Xuất hiện trong bối cảnh khủng hoảng<br /> và đổ vỡ, những quan điểm có ý nghĩa nhân văn của chủ nghĩa hiện sinh đã gây chấn<br /> động cả nhân loại vốn thường trực nỗi âu lo. Bắt đầu với triết học hiện sinh, đối<br /> tượng chung về thân phận con người đã dẫn trào lưu triết học này đi thẳng vào văn<br /> học hình thành nên trào lưu văn học hiện sinh ở Châu Âu (trước hết ở Pháp) và<br /> nhanh chóng lan rộng đến nhiều nước trên thế giới với đội ngũ các triết gia đồng thời<br /> là các nhà văn hiện sinh. Dù giai đoạn thịnh vượng đã trôi qua từ những năm 50, 60<br /> của thế kỷ XX nhưng đến nay những tư tưởng chủ yếu của triết học hiện sinh, văn<br /> học hiện sinh vẫn tiếp tục âm vang trong khoa học nhân văn, triết học, khoa học xã<br /> hội nhiều nước.<br /> Từ năm 1968, Giáo sư Trần Thái Đỉnh đã mở đầu cuốn sách bàn về chủ nghĩa<br /> hiện sinh của mình với nỗi băn khoăn: “Tôi sợ đó là câu truyện quá nhàm” [42, tr.9],<br /> tuy nhiên cho đến nay, với tầm quan trọng, sự ảnh hưởng và sức hấp dẫn lớn lao<br /> không chỉ giới hạn ở tầng lớp trí thức, chủ nghĩa hiện sinh vẫn xứng đáng được quan<br /> tâm trong thời đại mà vấn đề con người, thân phận, sự sống và cái chết của con<br /> người vẫn là nỗi day dứt, ám ảnh mang tính toàn cầu.<br /> 2. Ở Việt Nam, cùng với cuộc xâm lăng ồ ạt của văn hoá phương Tây (đặc biệt<br /> là văn hoá Mỹ), văn học đô thị miền Nam 1954 - 1975 chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của<br /> chủ nghĩa hiện sinh trên nhiều mặt, từ lí luận phê bình đến sáng tác tạo nên một đời<br /> sống văn học phức tạp, hấp dẫn và sôi động.<br /> Sau một thời gian đứt quãng, từ những năm 80, đặc biệt từ sau năm 1986, trong<br /> văn xuôi Việt Nam xuất hiện nhiều khuynh hướng, trong đó có chủ nghĩa hiện sinh.<br /> Dấu ấn của chủ nghĩa hiện sinh được tìm thấy trong sáng tác của nhiều nhà văn như<br /> Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Nguyễn Bình Phương, Nguyễn Việt Hà, Tạ Duy<br /> Anh, Hồ Anh Thái, Nguyễn Danh Lam, Thuận, Đoàn Minh Phượng… Những ám ảnh,<br /> 1<br /> <br />