Luận án Tiến sĩ Y học: Thực trạng mắc các bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm tại Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động Xã hội số II Hà Nội và đánh giá hiệu quả can thiệp

Chia sẻ: Hoa La Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:191

Thêm vào BST

Báo xấu

117
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Y học với đề tài "Thực trạng mắc các bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm tại Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động Xã hội số II Hà Nội và đánh giá hiệu quả can thiệp", chuyên ngành Vệ sinh học xã hội và Tổ chức y tế có mục tiêu mô tả tỷ lệ mắc và một số hành vi nguy cơ của một số bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới trên phụ nữ bán dâm học tập tại Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động xã hội số II Hà Nội năm 2011; đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp phòng chống nhiễm trùng đường sinh dục dưới đối với phụ nữ bán dâm và nâng cao kiến thức của cán bộ y tế về một số bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới tại Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động xã hội số II Hà Nội giai đoạn 2011-2012.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Y học: Thực trạng mắc các bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm tại Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động Xã hội số II Hà Nội và đánh giá hiệu quả can thiệp

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương NGUYỄN MINH QUANG THỰC TRẠNG MẮC CÁC BỆNH NHIỄM TRÙNG ĐƯỜNG SINH DỤC DƯỚI Ở PHỤ NỮ BÁN DÂM TẠI TRUNG TÂMCHỮA BỆNH - GIÁO DỤC - LAO ĐỘNG XÃ HỘI SỐ II HÀ NỘI VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CAN THIỆP Chuyên ngành: Vệ sinh học xó hội và Tổ chức y tế Mã số: 62.72.01.64 LUẬN ÁN TIẾN SỸ Y HỌC ngêi híng dÉn khoa häc: 1. PGS. TS. Ngô Văn Toàn 2. TS. Đỗ Hòa Bình HÀ NỘI - 2013
2 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi và nhóm nghiên cứu thực hiện tại Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục - Lao động xã hội số II Hà Nội. Các số liệu và kết quả trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Minh Quang
3 LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám đốc, Phòng Đào tạo Sau đại học, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương luôn tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Ngô Văn Toàn và TS. Đỗ Hòa Bình, những người thầy có nhiều kiến thức, kinh nghiệm đã tận tình giảng dạy và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập, thực hiện đề tài cũng như hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn bà Nguyễn Thị Phương, giám đốc Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục - Lao động xã hội số II Hà Nội, bác sỹ Nguyễn Kim Quý và các cán bộ y tế cũng như các cán bộ của Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục - Lao động xã hội số II Hà Nội đã cho phép tôi được nghiên cứu tại Trung tâm, đã nhiệt tình giúp đỡ và đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian nghiên cứu. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn những PNBD đang học tập tại Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục - Lao động xã hội số II Hà Nội đã tự nguyện tham gia và cung cấp các thông tin đầy đủ và trung thực cho nghiên cứu này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Sở Y tế Hà Nội, Ban giám đốc và các cán bộ của Bệnh viện Da liễu Hà Nội đã tạo điều kiện, quan tâm và động viên tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc GS. TS. Đào Văn Dũng, PGS. TS. Phạm Văn Hiển, GS. TS. Nguyễn Ngọc Đính và các thầy cô khác đã định hướng và và giúp đỡ tôi về mặt khoa học trong suốt quá trình học tập.
4 Đặc biệt, tôi xin cảm ơn cha mẹ, vợ, hai con, anh chị em và những người thân trong gia đình đã hết lòng ủng hộ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và là động lực giúp tôi vượt qua những khó khăn để đạt được kết quả khoá học và hoàn thành luận án. Tác giả luận án Nguyễn Minh Quang
5 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Tiếng Việt BCS Bao cao su BKT Bơm kim tiêm BMTE Bà mẹ trẻ em CBYT Cỏn bộ y tế CSHQ Chỉ số hiệu quả CTC Cổ tử cung ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long DS/KHHGĐ Dân số/Kế hoạch hóa gia đình GSTĐ Giám sát trọng điểm HIV/AIDS Vi rút làm suy giảm miễn dịch/Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải LTQĐTD Lây truyền qua đường tình dục LTCTC Lộ tuyến cổ tử cung NCMT Nghiện chích ma tỳy NTĐSDD Nhiễm trùng đường sinh dục dưới PNBD Phụ nữ bán dâm PTTH Phổ thông trung học QHTD Quan hệ tình dục SKSS Sức khỏe sinh sản STI Nhiễm trùng đường sinh dục TĐHV Trình độ học vấn THCS Trung học cơ sở TTCBGDLĐXH II Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động xã hội số II UNAIDS Tổ chức Phòng chống HIV/AIDS Liên hợp quốc UNFPA Quỹ Dân số Liên Hiệp quốc TCYTTG Tổ chức Y tế Thế giới
6 MỤC LỤC Trang Lời cam đoan Lời cảm ơn Danh mục chữ viết tắt Mục lục Danh mục bảng Danh mục biểu đồ ĐẶT VẤN ĐỀ 1 Chương 1. TỔNG QUAN 3 1.1. Một số khái niệm chung về nhiễm trùng đường sinh dục dưới 3 1.1. Tỷ lệ hiện mắc nhiễm trùng đường sinh dục dưới và một số hành 4 vi nguy cơ 1.1.1. Tỷ lệ hiện mắc nhiễm trùng đường sinh dục dưới 4 1.1.2. Một số yếu tố ảnh hưởng và hành vi nguy cơ đến bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm 13 1.3. Các mô hình can thiệp dự phòng lây nhiễm bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới cho phụ nữ bán dâm 25 1.3.1. Chương trình truyền thông thay đổi hành vi 25 1.3.2. Chương trình khuyến khích sử dụng 100% bao cao su 26 1.3.3. Chương trình quản lý bệnh nhiễm trùng đường sinh dục 27 dưới 28 1.3.4. Chương trình giáo dục đồng đẳng 1.3.5. Các chương trình phòng và chống các nhiễm trùng đường 28 sinh sản tại Việt Nam Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 38 2.1. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu 38 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu 38
7 2.1.2. Địa điểm nghiên cứu 38 2.1.3. Thời gian nghiên cứu và thu thập số liệu 39 2.2. Phương pháp nghiên cứu 39 2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 39 2.2.2. Mẫu nghiên cứu và chọn mẫu 40 2.2.3. Kỹ thuật và công cụ thu thập số liệu 41 2.2.4. Kỹ thuật xét nghiệm 43 2.2.5. Biến số nghiên cứu 48 2.2.6. Nội dung và qui trình can thiệp 51 2.2.7. Phân tích số liệu 53 2.2.8. Đạo đức trong nghiên cứu 55 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 56 3.1. Một số đặc trưng cá nhân của phụ nữ bán dâm và cán bộ y tế 56 3.1.1. Một số đặc trưng cá nhân của phụ nữ bán dâm 56 3.1.2. Một số đặc trưng cá nhân của cỏn bộ y tế 59 3.2. Tỷ lệ hiện mắc bệnh, yếu tố ảnh hưởng và hành vi nguy cơ của NTĐSDD ở phụ nữ bán dâm 62 3.2.1. Các triệu chứng lâm sàng trong nhiễm trùng đường sinh dục dưới 62 3.2.2. Tỷ lệ hiện mắc nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm 63 3.2.3. Phân tích một số yếu tố ảnh hưởng và tác nhân gây bệnh với nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm 65 3.3. Hiệu quả can thiệp hiệu quả của các biện pháp can thiệp phòng chống nhiễm trùng đường sinh dục dưới 79 3.3.1. Về kiến thức 79 3.3.2. Về thái độ 80
8 3.3.3. Giảm triệu chứng và nhiễm trùng đường sinh dục dưới 82 3.4. Thay đổi kiến thức về nhiễm trùng đường sinh dục dưới của cỏn bộ y tế trước và sau lớp tập huấn 85 3.4.1. Thay đổi về kiến thức chung về các nhiễm trùng đường sinh dục dưới trước và sau can thiệp 85 3.4.2. Thay đổi về kiến thức về một số bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới trước và sau can thiệp 88 Chương 4. BÀN LUẬN 93 4.1. Một số đặc trưng cá nhân của phụ nữ bán dâm 93 4.2. Tỷ lệ mắc và một số hành vi nguy cơ của nhiễm trùng đường sinh dục dưới của phụ nữ bán dâm 94 4.2.1. Tỷ lệ hiện mắc nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ 94 bán dâm 4.2.2. Một số yếu tố ảnh hưởng và tác nhân gây bệnh với nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm 102 4.3. Hiệu quả can thiệp thay đổi kiến thức và thái độ phòng chống lây nhiễm bệnh đường sinh dục dưới 110 4.3.1. Về kiến thức và thái độ 110 4.3.2. Giảm triệu chứng và bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới 113 4.4. Hiệu quả can thiệp nâng cao kiến thức về khám chữa bệnh của cán bộ y tế 115 4.5. Bàn luận về phương pháp nghiên cứu 119 KẾT LUẬN 122 KIẾN NGHỊ 124 Các công trình khoa học đó công bố Tài liệu tham khảo Phụ lục
9 DANH MỤC BẢNG Tên bảng Nội dung Trang 1.1. Căn nguyên của các bệnh NTĐSDD 3 2.1. Các biến số nghiên cứu cho PNBD 48 2.2. Các biến số nghiên cứu cho cán bộ y tế 50 3.1. Phân bố theo nhóm tuổi của phụ nữ bán dâm 56 3.2. Phân bố theo nghề nghiệp của phụ nữ trước khi bán dâm 57 3.3. Phân bố theo tình trạng hôn nhân của PNBD 58 3.4. Phân bố nhóm tuổi trong CBYT 59 3.5. Phân bố trình độ chuyên môn của các CBYT 60 3.6. Phân bố thời gian công tác của các CBYT 60 3.7. Phân bố thời gian đào tạo ban đầu của các CBYT 61 3.8. Tỷ lệ các triệu chứng lâm sàng ở phụ nữ bán dâm 63 3.9. Mối liờn quan giữa tuổi và NTĐSDD 65 3.10. Mối liờn quan giữa dõn tộc và NTĐSDD 66 3.11. Mối liên quan giữa nghề nghiệp trước bán dâm và bệnh NTĐSDD 66 3.12. Mối liên quan giữa nơi ở trước bán dâm và bệnh NTĐSDD 67 3.13. Mối liên quan giữa tình trạng hôn nhân và bệnh NTĐSDD 67 3.14. Mối liên quan giữa trình độ học vấn và bệnh NTĐSDD 68 3.15. Mối liên quan giữa nơi bán dâm và bệnh NTĐSDD 69 3.16. Liên quan giữa tuổi quan hệ tình dục lần đầu tiên và NTĐSDD 70 3.17. Mối liên quan giữa thời gian bán dâm và NTĐSDD 71 3.18. Mối liên quan giữa số lượng khách hàng trung bình và NTĐSDD 71 3.19. Mối liên quan giữa hành vi sử dụng bao cao su và NTĐSDD 73 3.20. Hành vi khám chữa bệnh tự nguyện và NTĐSDD 74 3.21. Hiểu biết QHTD chung thủy, sử dụng BCS và NTĐSDD 75 3.22. Mối liên quan giữa tự đánh giá nguy cơ và NTĐSDD 76
10 3.23. Mối liên quan một số yếu tố đặc trưng cá nhân và NTĐSDD trên mô hình hồi qui đa biến 76 3.24. Mối liên quan một số hành vi nguy cơ và NTĐSDD trên mô hinh hồi qui đa biến 77 3.25. Mối liên quan một số đặc trưng cá nhân, hành vi nguy cơ và NTĐSDD trên mô hình hồi qui đa biến 78 3.26. Hiệu quả nâng cao kiến thức về triệu chứng của NTĐSDD 79 3.27. Hiệu quả nâng cao thái độ dự phòng NTĐSDD 80 3.28. Hiệu quả nâng cao thái độ tự đánh giá nguy cơ mắc NTĐSDD 81 3.29. Hiệu quả giảm các triệu chứng lâm sàng NTĐSDD 82 3.30. Hiệu quả giảm bệnh NTĐSDD trên lâm sàng 83 3.31. Hiệu quả giảm bệnh NTĐSDD trên xét nghiệm 84 3.32. Thay đổi kiến thức về các triệu chứng lâm sàng của nhiễm trùng đường sinh dục dưới trước và sau can thiệp 85 3.33. Thay đổi về kiến thức xét nghiệm trong chẩn đoán nhiễm trùng đường sinh dục dưới trước và sau can thiệp 87 3.34. Thay đổi kiến thức về hướng xử trí nhiễm trùng đường sinh dục dưới trước và sau can thiệp 88 3.35. Thay đổi kiến thức CBYT về giang mai trước và sau can thiệp 88 3.36. Thay đổi kiến thức của cán bộ y tế về bệnh Herpes sinh dục trước 89 và sau can thiệp 3.37. Thay đổi kiến thức của cán bộ y tế về bệnh hạ cam mềm trước và 91 san can thiệp 4.1. Tổng hợp các kết quả nghiên cứu về nhiễm trùng đường sinh dục 99 dưới từ năm 2003-2009
11 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Tên biểu đồ Nội dung Trang 2.1. Thiết kế nghiên cứu can thiệp cộng đồng 40 3.1. Phân bố theo dân tộc của phụ nữ bán dâm 56 3.2. Phân bố theo nơi ở của phụ nữ trước khi bán dâm 57 3.3. Phân bố theo trình độ học vấn của PNBD 58 3.4. Phân bố giới của CBYT 59 3.5. Phân bố bậc đào tạo của các CBYT tại Phòng Y tế 61 3.6. Đào tạo ban đầu về điều trị các bệnh NTĐSDD của CBYT 62 3.7. Tỷ lệ PNBD có triệu chứng lâm sàng 62 3.8. Tỷ lệ hiện mắc NTĐSDD trên lâm sàng ở PNBD 63 3.9. Các hình thức tổn thương của nhiễm trùng đường sinh dục dưới 64 3.10. Phân bố tác nhân gây nhiễm trùng đường sinh dục dưới 65
12 ĐẶT VẤN ĐỀ Nhiễm trùng đường sinh dục dưới (NTĐSDD) là một bệnh rất phổ biến, rất khó ước lượng chính xác về tỷ lệ mắc bệnh giữa các vùng trong một quốc gia cũng như giữa các quốc gia với nhau, đặc biệt là trên phụ nữ bán dâm (PNBD). Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) nhiễm trùng đường sinh dục dưới là các viêm nhiễm tại cơ quan sinh dục bao gồm cả viêm nhiễm do bệnh lây truyền qua đường tình dục và viêm nhiễm khác không lây qua quan hệ tình dục. C¸c bệnh NTĐSDD không là một bệnh cấp cứu và gây tử vong ngay cho người phụ nữ nhưng lại ảnh hưởng đến sức khoẻ, ảnh hưởng đến chất lượng sống và tốn kém về kinh phí khám chữa bệnh cho PNBD và gia đình [15]. Tû lÖ NT§SDD giữa các quốc gia khá cao vµ kh¸c nhau, dao động tõ 41% ®Õn 78% [17], [22], [58], [65], [77]. Kết quả nghiên cứu tại các vùng sinh thái ở Việt Nam năm 2005 cho thấy có tới 81,3% có biểu hiện bất thường tại bộ phận sinh dục, trong đó tỉ lệ NTĐSDD là 66,6% và chủ yếu là viêm âm đạo, viêm cổ tử cung (CTC), tỷ lệ đặc biệt cao trên PNBD [55]. Điều đó cho thấy tình trạng NTĐSDD là một thực trạng rất đáng quan tâm. Các bệnh NTĐSDD nói chung cũng như bệnh lây truyền qua đường tình dục nói riêng có liên quan mật thiết với lây nhiễm HIV, đặc biệt là trên PNBD. Các yếu tố nguy cơ của NTĐSDD trên PNBD cũng đã được một số ít nghiên cứu đề cập đến như thiếu kiến thức và thực hành phòng chống lây nhiễm, quan hệ tình dục không an toàn, sử dụng bao cao su không cho tất cả các lần quan hệ tình dục (QHTD), quan hệ với nhiều loại khách hàng, tiêm chích ma tuý, uống rượu, sử dụng các biện pháp tránh thai không hợp lý, sau các sự kiện sinh sản như sau đẻ, nạo hút thai không an toàn [1], [24], [27].
13 Việc nghiên cứu hiệu quả của các biện pháp dự phòng lây nhiễm NTĐSDD và HIV tại các nước trên thế giới đã được nghiên cứu và một trong những biện pháp có hiệu quả nhất là sử dụng bao cao su cho tất cả các lần QHTD [13], [18], [23], [29], [58], [73], [131]. Tại Việt Nam đã có một số công trình nghiên cứu về hiệu quả của các biện pháp phòng, chống HIV [13], [18]. Tuy vậy, vẫn còn ít các công trình nghiên cứu một cách có hệ thống về tình trạng NTĐSDD, các yếu tố nguy cơ và hiệu quả của các biện pháp can thiệp nhằm nâng cao kiến thức và kỹ năng cho phụ nữ bán dâm đang được tập trung học tập và nâng cao năng lực quản lý, khám chữa bệnh cho cán bộ y tế của Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục - Lao động xã hội II Hà Nội (TTCBGDLĐXH II). Do vậy, nghiên cứu “Thực trạng mắc các bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới ở phụ nữ bán dâm tại Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động Xã hội II Hà Nội và đánh giá hiệu quả can thiệp” được tiến hành nhằm các mục tiêu sau: 1. Mô tả tỷ lệ mắc và một số hành vi nguy cơ của một số bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới trên phụ nữ bán dâm học tập tại Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động xã hội số II Hà Nội năm 2011. 2. Đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp phòng chống nhiễm trùng đường sinh dục dưới đối với phụ nữ bán dâm và nâng cao kiến thức của cán bộ y tế về một số bệnh nhiễm trùng đường sinh dục dưới tại Trung tâm Chữa bệnh-Giáo dục-Lao động xã hội số II Hà Nội giai đoạn 2011-2012.
14 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN 1.2. Mét sè kh¸i niÖm chung vÒ nhiÔm trïng ®êng sinh dôc díi §Þnh nghÜa Theo ®Þnh nghÜa cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (TCYTTG) nhiÔm trïng ®êng sinh dôc díi (NT§SDD) lµ c¸c viªm nhiÔm t¹i c¬ quan sinh dôc do bÖnh l©y truyÒn qua ®êng t×nh dôc vµ viªm nhiÔm kh¸c kh«ng l©y qua quan hÖ t×nh dôc t¹i âm hộ, ©m ®¹o vµ cæ tö cung [140], [141]. C¨n nguyªn vµ bệnh/hội chứng C¨n nguyªn cña NT§SDD bao gåm c¸c lo¹i vi khuÈn, virus, ®¬n bµo, nÊm vµ ký sinh vËt. C¸c t¸c nh©n nµy chñ yÕu l©y truyÒn qua ®êng quan hÖ t×nh dôc kh«ng an toµn. Nguån truyÒn nhiÔm lµ nh÷ng ngêi cã nhiÔm c¸c lo¹i NT§SDD. Cã thÓ tæng qu¸t vÒ c¨n nguyªn vµ c¸c héi chøng NT§SDD nh sau: B¶ng 1.1. C¨n nguyªn cña c¸c bÖnh NT§SDD [143] C¨n nguyªn BÖnh/ Héi chøng Vi khuÈn Viªm niÖu ®¹o, viªm mµo tinh hoµn, viªm cæ tö Neisseria gonorrhoeae cung, viªm vßi trøng, viªm khíp cÊp, viªm trùc trµng, viªm kÕt m¹c. Viªm niÖu ®¹o, viªm mµo tinh hoµn - viªm cæ tö Chlamydia trachomatis cung, viªm vßi trøng, viªm ©m ®¹o, viªm kÕt m¹c, m¾t hét, viªm phæi. Mycoplasma hominis Viªm ©m ®¹o, viªm niÖu ®¹o (ë nam giíi). Ureaplasma urealyticum Viªm ©m ®¹o, viªm vßi trøng, viªm niÖu ®¹o. Treponema pallidum Giang mai.
15 Haemophilus ducreyi H¹ cam. Calymmatobacterium granulomatis, Donovanose Gardenerella vaginalis Viªm ©m ®¹o. Streptococcus agalasctiae Viªm ©m ®¹o - viªm niÖu ®¹o. Virus Herpes simplex virus (HSV) Virus g©y bÖnh Herpes. Human papilloma virus (HPV) Virus g©y bÖnh sïi mµo gµ, ung th sinh dôc. Molluscum contagiosum virus Virus g©y bÖnh u mÒm l©y. (MCV) C¨n nguyªn kh¸c Viªm ©m ®¹o, viªm niÖu ®¹o kh«ng ®Æc hiÖu, Candida albicans viªm qui ®Çu vµ bao qui ®Çu. Viªm bao qui ®Çu, viªm ©m ®¹o, niÖu ®¹o, ©m Trichomonas vaginalis hé. Nguồn vµ đưêng l©y truyÒn NT§SDD chñ yÕu ®îc l©y truyÒn tõ ngêi nµy sang ngêi kh¸c theo ph¬ng thøc quan hÖ t×nh dôc kh«ng an toµn. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c cuéc giao hîp kh«ng an toµn ®Òu dÉn ®Õn hËu qu¶ l©y nhiÔm NT§SDD tõ ngêi bÖnh sang b¹n t×nh cña hä. Sù nhiÔm bÖnh cßn chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè sinh häc vµ c¸c hµnh vi nguy cơ kh¸c. 1.3. Tû lÖ hiÖn m¾c NT§SDD vµ một số hành vi nguy cơ 1.3.1. Tû lÖ hiÖn m¾c NT§SDD Nhiễm trùng đường sinh sản và nhiễm trùng đường sinh dục (RTIs/STIs), trong đó có nhiễm trùng đường sinh dục dưới đã và đang gây ra gánh nặng toàn cầu về sức khỏe. Tổ chức Y tế Thế giới dự đoán hàng năm có khoảng hơn 340 triệu trường hợp mắc mới thuộc các bệnh có lây qua đường tình dục có thể chữa khỏi (lậu, viªm niÖu ®¹o, viªm mµo tinh hoµn - viªm cæ tö cung,
16 viªm vßi trøng, viªm ©m ®¹o, viªm kÕt m¹c, m¾t hét, viªm phæi, giang mai…). Nếu một số virus khác của STIs như nhiễm trùng HPV cũng được tính thì có số này có thể cao lên gấp 3 lần [138], [140]. Gánh nặng bệnh tật do RTIs/STIs rất khác nhau theo các nước khác nhau và các cộng đồng khác nhau. Nhiễm trùng ngoại sinh phổ biến tại nơi có tỷ lệ nhiễm STIs cao và do cán bộ y tế không được đào tạo để thực hiện thủ thuật an toàn. Nhiễm trùng sau đẻ và sau phá thai phổ biến hơn tại nơi không có các dịch vụ an toàn và chăm sóc sau thủ thuật tốt. Nhiễm trùng nội sinh, ví dụ như nhiễm nấm hoặc vi trùng phổ biến trên thế giới và do ảnh hưởng môi trường, vệ sinh, thay đổi nội tiết và các yếu tố khác. Hầu hết các loại tác nhân gây RTIs/STIs có thể ảnh hưởng tới cả phụ nữ và nam giới, tuy nhiên hậu quả đối với nữ nhiều và nặng nề hơn so với nam. Trên thực tế, RTIs/STIs và hậu quả của nó là yếu tố quan trọng gây bệnh tật và tử vong cho phụ nữ tại các khu vực nghèo trên thế giới. Các nhiễm trùng qua đường tình dục (STIs) bao gồm HIV/AIDS là vấn đề y tế công cộng nổi cộm tại Việt Nam. Theo số liệu của Bệnh viện Da liễu Trung ương, dựa trên hệ thống báo cáo nhà nước, mỗi năm có khoảng hơn 150,000 trường hợp mắc RTI/STI mỗi năm [56], [57]. Năm 2009, theo số liệu của Bộ Y tế, số mắc RTI/STI được báo cáo là 143,880 trường hợp [4]. Tuy nhiên, con số này được cho là thấp hơn thực tế và được coi như là hiện tưởng “tảng băng nổi”, nghĩa là phần lớn những trường hợp mắc bệnh được báo cáo từ các cơ sở y tế công lập, còn khá nhiều trường hợp mắc đến khám chữa bệnh tại cơ sở y tế tư nhân và không đi khám chữa bệnh không được báo cáo. Con số thực tế được ước lượng là 1 triệu trường hợp/năm vì con số trên không bao gồm số liệu báo cáo của hệ thống y tế tư nhân và nhiều trường hợp người dân không đi khám chữa bệnh [4].
17 Tại các nước đang phát triển, số liệu về bệnh NTĐSDD và các biến chứng, đặc biệt là trên những đối tượng có nguy cơ cao như PNBD là rất hạn chế và chất lượng số liệu không cao. Bệnh NTĐSDD thông thường là ít có triệu chứng và rất khó khăn trong việc chẩn đoán do gặp nhiều khó khăn về kỹ thuật và tài chính. Mặt khác do phong tục tập quán, do có sự phân biệt đối xử nên PNBD tương đối khó khăn trong việc tiếp cận đến cơ sở y tế. Các bệnh NTĐSDD hiện nay vẫn là vấn đề y tế công cộng ở các nước đang phát triển, đặc biệt là trên các nhóm đối tượng có nguy cơ cao như PNBD [2], [48]. LËu: C¨n nguyªn g©y bÖnh lËu lµ do cÇu khuÈn lËu (Neisseria gonorrhoeae). CÇu khuÈn lËu cã thÓ g©y viªm nhiÔm ®êng tiÕt niÖu sinh dôc nh viªm ©m ®¹o, cæ tö cung vµ tö cung. BÖnh lËu cã c¸c biÓu hiÖn kh«ng ®Æc hiÖu vµ ®«i khi kh«ng cã triÖu chøng, ®Æc biÖt ë phô n÷. Mét sè triÖu chøng cña bÖnh lËu nh ®¸i buèt, ra khÝ h hoÆc ra m¸u bÊt thêng. TriÖu chøng sím nhÊt cña bÖnh lËu lµ ®¸i khã, ®¸i r¸t, ra khÝ h nhiÒu vµ ®au khi sinh ho¹t t×nh dôc. Cã thÓ gÆp viªm cæ tö cung cÊp tÝnh vµ ®«i khi viªm tuyÕn Bartholin. Cã thÓ thÊy viªm phÇn phô, viªm khíp vµ ®«i khi cã nhiÔm khuÈn huyÕt do lËu cÇu. Kh¸m l©m sµng thÊy nhiÒu khÝ h ®Æc nh mñ vµ mµu xanh. Cæ tö cung ®á, ®i ®éng ®au, niªm m¹c èng cæ tö cung viªm ®á, cã khÝ h nh mñ ch¶y ra. BÖnh phÈm lµ dÞch tiÕt ®îc lÊy tõ lç niÖu ®¹o, tuyÕn SkÌne vµ tuyÕn Bartholin, tõ èng cæ tö cung vµ hËu m«n. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh dùa vµo soi t¬i, nhuém Gram hoÆc nu«i cÊy trªn m«i trêng chän läc Thayer Martin thÊy cã song cÇu cµ phª Gram ©m ë trong và ngoài tÕ bµo [11]. Kết quả nghiên cứu tại 5 tỉnh cho thấy PNBD cã tû lÖ bÖnh lËu lµ 3,2% [36]. Sè liÖu nghiªn cøu cña NguyÔn V¨n Thôc gi¸m s¸t träng ®iÓm
18 (GST§) 4 tØnh phÝa Nam (2006), tỷ lệ PNBD mắc bÖnh lËu lµ 4,64% [40]. Theo nhËn xÐt cña mét sè chuyªn gia, trong nh÷ng n¨m qua c¸c tØnh phÝa Nam tuy tû lÖ mắc lËu cÇu ®· gi¶m nhiÒu nhng vÉn cßn cao h¬n c¸c tØnh phÝa B¾c, dao ®éng tõ 5% - 10% [43], [44]. Ngîc l¹i, nghiªn cøu t¹i 5 tØnh biªn giíi ViÖt Nam trªn ®èi tîng PNBD cho kÕt qu¶ m¾c lËu lµ 11,9%, miÒn B¾c vµ miÒn Trung cao h¬n so víi miÒn Nam [42]. Nghiªn cøu tû lÖ m¾c lËu ë mét sè níc l©n cËn nh Campuchia lµ 5,7% [68] và Trung Quèc lµ 9,5% [77]. Giang mai: T¸c nh©n g©y bÖnh giang mai lµ xo¾n khuÈn Treponema pallidum. BÖnh giang mai ®îc ph©n chia thµnh 3 giai ®o¹n. Giai ®o¹n 1 g©y tæn th¬ng ë ©m hé lµ c¸c s¨ng giang mai, xuÊt hiÖn kho¶ng 3 tuÇn sau khi cã quan hÖ t×nh dôc víi ngêi m¾c bÖnh giang mai. §Æc ®iÓm l©m sµng cña s¨ng giang mai lµ vÕt loÐt trßn, bê cøng, h¬i gê cao trªn nền ®á, kh«ng ®au, kÌm theo cã h¹ch bÑn. Tæn th¬ng s¨ng giang mai cã thÓ lµnh trong kho¶ng tõ 2 ®Õn 6 tuÇn kÓ tõ khi m¾c bÖnh. Giai ®o¹n 2 lµ c¸c tæn th¬ng chåi sïi, trßn, dÝnh l¹i tõng ®¸m, bê cøng, bÒ mÆt Èm, tiÕt dÞch mµu x¸m ho¹i tö, kÌm h¹ch viªm vµ rÊt dÔ l©y truyÒn. Giai ®o¹n 3 lµ tæn th¬ng g«m giang mai, ®ã lµ vÕt chåi loÐt, cã thÓ cã ®au vµ phï nÒ do béi nhiÔm, cã h¹ch viªm kÌm theo. ChÈn ®o¸n bÖnh dùa vµo ®Æc ®iÓm l©m sµng cña tæn th¬ng vµ kÕt qu¶ d¬ng tÝnh cña c¸c ph¶n øng huyÕt thanh nh VDRL hay TPHA tõ 5 - 15 ngµy sau khi s¨ng giang mai xuÊt hiÖn. Cã thÓ t×m xo¾n khuÈn giang mai trong bÖnh phÈm lÊy tõ s¨ng giang mai hoÆc tõ h¹ch bÑn, soi díi kÝnh hiÓn vi nÒn ®en [11]. Nghiªn cøu t¹i 5 tØnh biªn giíi ViÖt Nam trªn ®èi tîng PNBD ®· cho thÊy tû lÖ nhiÔm giang mai chung lµ 10,7%, trong ®ã cao nhÊt lµ Qu¶ng
19 TrÞ (24,8%) vµ Lai Ch©u (20,2%). Ba tØnh cßn l¹i lµ §ång Th¸p, An Giang, Kiªn Giang cã tû lÖ dao ®éng tõ 5,7 - 9,4% [42]. Nh vËy, mét sè tØnh biªn giíi khu vùc phÝa B¾c vµ miÒn Trung cã tû lÖ nhiÔm giang mai rÊt cao. Một nghiªn cøu t¹i H¶i Phßng cã tû lÖ nhiễm giang mai trên PNBD thÊp h¬n (0,99%) [31]. Theo b¸o c¸o cña BÖnh viÖn Da liÔu thµnh phè Hå ChÝ Minh, tû lÖ m¾c giang ë PNBD ë c¸c tØnh phÝa Nam (An Giang, CÇn Th¬, thµnh phè Hå ChÝ Minh) trong nh÷ng n¨m 1990 - 2000 lµ rÊt cao (20% - 35%) [34]. Tû lÖ nµy ®· gi¶m dÇn qua c¸c n¨m, hiÖn nay tû lÖ tõ 0,3% - 5,8% [27], vÉn cßn cao h¬n nhiÒu so víi c¸c tØnh phÝa B¾c (0,1% - 2,2%) (Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, Hµ Néi) trong n¨m 2005- 2006 [27]. NguyÔn §×nh Th¾ng, Vò V¨n T©m vµ CS ®· thông báo tû lÖ ph¶n øng huyÕt thanh giang mai ë nhãm nghiện chích ma túy (NCMT) lµ 2,6% [33], [38]. Tû lÖ m¾c giang mai ë PNBD trong nghiªn cøu cña mét sè níc lµ 0,97% - 10% [62], [65], [66]. Chlamydia: Chlamydia lµ bÖnh l©y truyÒn qua ®êng t×nh dôc do mét lo¹i vi khuÈn b¾t mµu Gram ©m. C¸c chñng g©y bÖnh bao gåm C. psittasi, C. trachomatis vµ C. pneumoniae. Chlamydia g©y viªm cæ tö cung, viªm phÇn phô vµ viªm niÖu ®¹o ë phô n÷, viªm mµo tinh hoµn, viªm khíp ë nam giíi vµ g©y viªm phæi, viªm kÕt m¹c ë trÎ s¬ sinh. TriÖu chøng l©m sµng thêng gÆp nh ra khÝ h nh mñ, ®¸i khã vµ ra m¸u. Kh¸m l©m sµng cho thÊy kho¶ng 20% cã lé tuyÕn cæ tö cung, cæ tö cung ph× ®¹i, ch¶y m¸u khi ch¹m vµo hoÆc cã dÞch tiÕt nh mñ nhÇy ë cæ tö cung vµ 25% phô n÷ bÞ nhiÔm Chlamydia cã biÓu hiÖn viªm cæ tö cung. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh dùa vµo nu«i cÊy bÖnh phÈm vµo tÕ bµo Mc Coy hoÆc Hela 229, tÕ bµo sau khi
20 cÊy ®îc ñ vµ nhuém ®Ó t×m thÓ vïi. Nu«i cÊy tÕ bµo vÉn lµ tiªu chuÈn vµng ®Ó ph¸t hiÖn Chlamydia. Ph¶n øng miÔn dÞch huúnh quang ph¸t hiÖn Chlamydia cã ®é ®Æc hiÖu vµ ®é nh¹y cao, cã gi¸ trÞ chÈn ®o¸n [11]. Một nghiên cứu tại các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long cho thấy trên PNBD cho kÕt qu¶ d¬ng tÝnh lµ 3,5%, thÊp h¬n cña NguyÔn Duy Hng trong GST§ trªn PNBD Hµ Néi (5%) [13], [27], t¬ng ®¬ng víi Qu¶ng Ninh (3,0%) vµ §µ N½ng (3,5%) [31], [51]. NguyÔn Vò Thîng vµ CS nghiªn cøu trªn PNBD 5 tØnh biªn giíi (2004) cho tû lÖ m¾c Chlamydia lµ 11,9% [42]. T¹i khu vùc phÝa Nam ®· nghiªn cøu trªn PNBD ph¸t hiÖn Chlamydia trachomatis b»ng kü thuËt miÔn dÞch huúnh quang trùc tiÕp IFD (Immuno Fluorescent Direct) cho tû lÖ m¾c lµ 5,8% [43]. C¸c nghiªn cøu níc ngoµi cho thÊy tû lÖ nhiÔm Chlamydia trªn PNBD ë mét sè níc ch©u ¢u vµ châu ¸ dao động trong khoảng từ 12% - 27,0% [65], [68], [77], [81]. Nghiªn cøu t¹i Bangkok cho thÊy tû lÖ m¾c Chlamydia trachomatis ë n÷ nh©n viªn m¸t xa lµ 43%, ë Indonesia 26,5% [88], [89], [91]. Trïng roi: Trïng roi (Trichomonas vaginalis) lµ mét lo¹i trïng roi chuyÓn ®éng, h×nh trßn, kÝch thíc 10 - 20 m thuéc lo¹i ®¬n bµo kþ khÝ. Trichomonas vaginalis ký sinh chñ yÕu trong ©m ®¹o vµ trong niÖu ®¹o phô n÷. TriÖu chøng l©m sµng không điển hình và nhiều khi không có triệu chứng (20% - 50% c¸c trêng hîp ®Õn kh¸m) [109]. Mét sè triÖu chøng cã thÓ gÆp bao gåm c¸c triÖu chøng ra khÝ h nhiÒu, mïi h«i, mµu vµng hay h¬i xanh, lo·ng, cã bät nhá, ngøa r¸t ë ©m hé, giao hîp ®au. Niªm m¹c ©m ®¹o vµ cæ tö cung cã thÓ viªm ®á. ChÈn ®o¸n dùa vµo soi t¬i víi ®é nh¹y vµ ®é ®Æc hiÖu