LUẬN VĂN:PHỐI HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI ĐỂ PHÁT TRIỂN HỨNG THÚ VÀ NĂNG LỰC TỰ LỰC HỌC TẬP CHO HỌC SINH QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP VẬT LÍ PHẦN CƠ HỌC (CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÍ 10 NÂNG CAO)

Chia sẻ: Rose_12 Rose_12 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:160

Thêm vào BST

Báo xấu

309
lượt xem 111
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hiện nay, đất nƣớc đang bƣớc vào thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá, mở cửa và hội nhập quốc tế. Bối cảnh lịch sử đặt ra những yêu cầu mới về nhân tố con ngƣời và đặt ra những thách thức mới cho ngành giáo dục.Thực hiện theo những định hƣớng đổi mới đã đƣợc xác định trong các nghị quyết Trung ƣơng đƣợc thể chế hoá trong Luật giáo dục và đƣợc cụ thể hoá trong trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Luật Giáo dục, điều 28.2 đã ghi “Phƣơng pháp giáo dục phổ thông phải phát...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN:PHỐI HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI ĐỂ PHÁT TRIỂN HỨNG THÚ VÀ NĂNG LỰC TỰ LỰC HỌC TẬP CHO HỌC SINH QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP VẬT LÍ PHẦN CƠ HỌC (CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÍ 10 NÂNG CAO)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM --------------------------- ĐỖ THỊ THUÝ HÀ PHỐI HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI ĐỂ PHÁT TRIỂN HỨNG THÚ VÀ NĂNG LỰC TỰ LỰC HỌC TẬP CHO HỌC SINH QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP VẬT LÍ PHẦN CƠ HỌC (CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÍ 10 NÂNG CAO) LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN – 2009 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM --------------------------- ĐỖ THỊ THUÝ HÀ PHỐI HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI ĐỂ PHÁT TRIỂN HỨNG THÚ VÀ NĂNG LỰC TỰ LỰC HỌC TẬP CHO HỌC SINH QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP VẬT LÍ PHẦN CƠ HỌC (CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÍ 10 NÂNG CAO) Chuyên nghành: Lý luận & PP dạy - học Vật lí Mã số: 60.14.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS NGUYỄN VĂN KHẢI THÁI NGUYÊN – 2009 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM --------------------------- ĐỖ THỊ THUÝ HÀ PHỐI HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI ĐỂ PHÁT TRIỂN HỨNG THÚ VÀ NĂNG LỰC TỰ LỰC HỌC TẬP CHO HỌC SINH QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP VẬT LÍ PHẦN CƠ HỌC (CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÍ 10 NÂNG CAO) Chuyên nghành: Lý luận & PP dạy - học Vật lí Mã số: 60.14.10 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN – 2009 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
Công trình được hoàn thành tại Trường Đại học sư phạm - ĐHTN Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS NGUYỄN VĂN KHẢI Phản biện 1: ………………………………………………….. Phản biện 2: ………………………………………………….. Luận văn được bảo vệ trước hội đồng chấm luận văn họp tại: Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên năm 2009 Ngày tháng Có thể tìm hiểu luận văn tại thư viện Đại học Thái Nguyên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tác giả đã nhận được rất nhiều sự động viên, giúp đõ từ phía các thầy cô giáo, cơ quan, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp. Qua đây, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Nguyễn Văn Khải, người đã tận tình hướng dẫn trong quá trình tác giả làm luận văn. Tác giả xin chân thành cảm ơn tới: - Phòng ĐT – KH – QHQT, Khoa Sau đại học, Khoa Vật lí, Thư viện trường ĐHSP Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho việc học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn. - Các trường THPT và các giáo viên cộng tác đã tạo điều kiện và phối hợp cho việc thực nghiệm sư phạm. - Cơ quan, gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên giúp đỡ. Thái Nguyên, 9/2009 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
NHỮNG CỤM TỪ VIẾT TẮT Bài tập Vật lí BTVL Công nghệ thông tin CNTT Đối chứng ĐC Giáo viên GV Học sinh HS Năng lực tự học NLTH Phƣơng pháp PP Phƣơng pháp dạy học PPDH Phƣơng pháp dạy học tích cực PPDHTC Phƣơng tiện dạy học PTDH Thực nghiệm TN Thực nghiệm sƣ phạm TNSP Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
MỤC LỤC Phần mở đầu 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHỐI Chƣơng I: HỢP CÁC PHƢƠNG PHÁP VÀ PHƢƠNG TIỆN DẠY HỌC ĐỂ PHÁT TRIỂN HỨNG THÚ VÀ N ĂNG LỰC TỰ LỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH QUA HOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP. 6 Tổng quan……………………………………….………. 1.1 6 Những vấn đề đổi mới giáo dục phổ thông……………… 6 1.1.1 Xu thế đổi mới phương pháp dạy học ở THPT…………. 1.1.2 7 Lý do phải đổi mới phƣơng pháp dạy học ……………….. 1.1.2.1 7 Xu hƣớng đổi mới PPDH hiện nay………………………. 1.1.2.2 8 Các nghiên cứu về phối hợp các PP và PTDH hiện đại… 10 1.1.3 Các nghiên cứu về bài tập Vật lí …………………………. 11 1.1.4 Vấn đề phát triển hứng thú học tập của học sinh …….. 1.2 12 Hứng thú và những biểu hiện của hứng thú……………. 12 1.2.1 Khái niệm hứng thú ………………………………………. 12 1.2.1.1 Cấu trúc của hứng thú …………………………………… 1.2.1.2 14 Vai trò và các biểu hiện của hứng thú trong học tập ……... 15 1.2.1.3 Các biện pháp phát triển hứng thú trong học tập……….. 15 1.2.2 Vấn đề phát triển năng lực tự lực học tập của học sinh 1.3 18 Năng lực tự lực học tập và những biểu hiện của n ăng 1.3.1 lực tự lực học tập ………………………………………... 18 Khái niệm…………………………………………………. 1.3.1.1 18 Những biểu hiện của năng lực tự lực học tập……………... 18 1.3.1.2 Các biện pháp phát triển năng lực tự lực học tập …….... 1.3.2 18 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
Những điều kiện cần thiết để phát triển năng lực tự lực học 1.3.2.1 tập của học sinh…………………………………………… 18 Những biện pháp cụ thể phát triển năng lực học tập cho 1.3.2.2 học sinh……………………………………………………. 21 Phối hợp các phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học 1.4 hiện đại trong dạy học Vật lí ……….………………… 24 Phương pháp dạy học…………….……………………… 1.4.1 24 Khái niệm phƣơng pháp dạy học….……………………… 1.4.1.1 24 Các PPDH Vật lí đƣợc vận dụng ở các nhà tr ƣờng phổ 1.4.1.2 thông……………………………….……………………… 24 Các phương pháp dạy học tích cực……………………… 1.4.2 26 Phƣơng pháp dạy học tích cực…………………………… 1.4.2.1 26 Đặc trƣng của các phƣơng pháp dạy học tích cực ……… 1.4.2.2 27 Các phƣơng pháp dạy học tích cực………………………. 1.4.2.3 30 Các phương tiện dạy học hiện đại……………………… 1.4.3 36 Phƣơng tiện dạy học……………….……………………… 36 1.4.3.1 Phƣơng tiện dạy học hiện đại trong dạy học Vật lí……… 1.4.3.2 39 Ƣu điểm và nhƣợc điểm của phƣơng tiện dạy học hiện 1.4.3.3 đại……………………………….…………………… ….... 42 Các biện pháp phối hợp các phương pháp và phương 1.4.4 tiện hiện đại trong dạy học Vật lí để phát triển hứng thú và năng lực tự lực học tập của học sinh ………………. 43 Các căn cứ lí luận và thực tiễn lựa chọn phƣơng pháp và 1.4.4.1 phƣơng tiện dạy học hiện đại trong dạy học……………… 43 Các biện pháp phối hợp các phƣơng pháp và phƣơng tiện 1.4.4.2 dạy học hiện đại trong dạy học Vật lí ……………………. 46 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
Bài tập trong dạy học Vật lí …….……………………… 1.5 47 Khái niệm và phân loại bài tập Vật lí…………………… 1.5.1 47 Khái niệm bài tập Vật lí …….……………………………. 1.5.1.1 47 Vai trò của bài tập Vật lí…….……………………………. 1.5.1.2 47 Phân loại bài tập Vật lí…….…………………………….. 1.5.2 49 Các hoạt động giải bài tập Vật lí………………………… 1.5.3 50 Các biện pháp phối hợp các phƣơng pháp và phƣơng 1.6 tiện dạy học hiện đại khi giải bài tập Vật lí …………… 51 Phối hợp các phương pháp và PTDH hiện đại trong các 1.6.1 bài tập kiểm tra, đánh giá ………………………..…… 51 Sử dụng phương pháp thí nghiệm lí tưởng với sự hỗ trợ 1.6.2 của PTDH hiện đại khi giải các bài tập thí ngiệm……… 52 Sử dụng phương pháp tương tự trong dạy học BTVL với 1.6.3 sự hỗ trợ của PTDH hiện đại………………………..…… 53 Sử dụng phương pháp mô hình trong dạy học BTVL với 1.6.4 sự hỗ trợ của PTDH hiện đại. ………………………..…. 53 Nghiên cứu thực trạng dạy học bài tập Vật lí với sự hỗ 1.7 trợ của thiết bị dạy học hiện đại 54 Mục đích………………………………………………….. 1.7.1 54 Phương pháp…………………………………………..…. 1.7.2 54 Kết quả điều tra………………………………………….. 1.7.3 55 Những nguyên nhân cơ bản và biện pháp khắc phục….. 1.7.4 57 Kết luận chƣơng I 60 Chƣơng II: PHỐI HỢP CÁC PHƢƠNG PHÁP VÀ PHƢƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI ĐỂ TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP PHẦN CƠ HỌC 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
Vị trí và vai trò của phần cơ học (Vật lí 10) …………… 61 2.1 Vị trí và vai trò của phần cơ học (Vật lí 10) ……………… 61 2.1.1 Cấu trúc nội dung phần cơ học - Vật lí 10………………... 2.1.2 62 Xây dựng các chủ đề bài tập Vật lí phần cơ học 2.2 (chƣơng trình tự chọn nâng cao - lớp 10) 64 Các chủ đề về động học chất điểm………………………. 2.2.1 64 Bài tập định tính…………………………………………... 2.2.1.1 64 Bài tập định lƣợng………………………………………… 68 2.2.1.2 Bài tập đồ thị……………………………………………… 2.2.1.3 70 Bài tập thí nghiệm………………………………………… 2.2.1.4 71 Phối hợp các phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học 2.3 hiện đại để tổ chức các hoạt động giải bài tập theo một số chủ đề phần cơ học (chƣơng trình tự chọn nâng cao - lớp 10) 71 Bài 1: Bài tập về động lượng của một vật chuyển động 75 Bài 2: Bài tập về cơ năng của một vật chuyển động 87 Bài 3: Bài tập về năng lượng của một vật chuyển động 97 KẾT LUẬN CHƢƠNG II 106 Chƣơng III THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 107 Mục đích, nhiệm vụ, đối tƣợng và phƣơng pháp của 3.1 thực nghiệm sƣ phạm 107 Mục đích của thực nghiệm sư phạm…...………………. 3.1.1 107 Nhiệm vụ của thực nhiệm sư phạm…...………………. 3.1.2 107 Đối tượng và cơ sở TNSP…...…………………………… 3.1.3 107 Phương pháp thực nghiệm sư phạm…...………………. 3.1.4 108 Ước lượng các đại lượng đặc trưng cho TNSP………... 3.1.5 109 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
Cách đánh giá, xếp loại…...……………….………........ 3.1.6 110 Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm …...………………… 3.2 111 Kết quả và xử lí kết quả …...……………….………….. 3.3 112 Các kết quả về mặt định tính của việc phát triển hứng 3.3.1 thú và năng lực ……………………………………….…. 112 Kết quả định lượng ………………………………………. 114 3.3.2 Kết quả bài kiểm tra lần 1 ………………………………... 3.3.2.1 114 Kết quả bài kiể m tra lần 2 ……………………………….. 3.3.2.2 117 Kết quả bài kiểm tra lần 3 ……………………………….. 3.3.2.3 120 Đánh giá chung về thực nghiệm sƣ phạm ……………. 3.4 123 KẾT LUẬN CHUNG…………………………………… 125 Tài liệu tham khảo……………………………………….. 128 Phụ lục…………………………………………………… 131 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
PHẦN MỞ ĐẦU I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Hiện nay, đất nƣớc đang bƣớc vào thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá, mở cửa và hội nhập quốc tế. Bối cảnh lịch sử đặt ra những yêu cầu mới về nhân tố con ngƣời và đặt ra những thách thức mới cho ngành giáo dục. Thực hiện theo những định hƣớng đổi mới đã đƣợc xác định trong các nghị quyết Trung ƣơng đƣợc thể chế hoá trong Luật giáo dục và đƣợc cụ thể hoá trong trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Luật Giáo dục, điều 28.2 đã ghi “Phƣơng pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, t ự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Một trong những giải pháp hữu hiệu nhằm thực hiện những mục tiêu trên là đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực. Vì vậy, dạy học phát huy tính tích cực của học sinh là một nhiệm vụ rất quan trọng của giáo dục phổ thông hiện nay. Bài tập vật lý là một phần hữu cơ của quá trình dạy học vật lý vì nó cho phép hình thành, là m phong phú các khái niệm Vật lý và thói quen vận dụng kiến thức Vật lý vào thực tiễn. Về phƣơng diện giáo dục, giải các bài tập Vật lý sẽ giúp hình thành các phẩm chất cá nhân của học sinh. Giải các bài tập Vật lý cũng là một phƣơng pháp đơn giản để kiểm tra, hệ thống hoá kiến thức, kĩ năng và thói quen thực hành, cho phép mở rộng, làm sâu sắc các kiến thức đã học. Với những lí do cơ bản trên, hiện nay, chƣơng trình và sách giáo khoa Vật lý ở các cấp học đã đƣa vào khá nhiều dạng bài tập có nội dung mang tính thực tiễn, tính ứng dụng khoa học cao. Tuy nhiên ở cấp THPT, đối tƣợng học sinh phần lớn còn chƣa xác định đƣợc mục tiêu, phƣơng pháp học tập một cách rõ ràng, tính tự giác, tự lực còn yếu. Về phía giáo viên, chủ yếu sử dụng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 http://www.Lrc-tnu.edu.vn
các giờ bài tập để hƣớng dẫn học sinh cách giải bài tập theo dạng, rèn kĩ năng vận dụng kiến thức vào các bài toán cụ thể mà chƣa quan tâm đến vai trò thực sự của bài tập Vật lý trong quá trình dạy học Vật lý. Trong giảng dạy Bài tập Vật lý đã có rất nhiều công trình nghiên cứu của nhiều tác giả trong và ngoài nƣớc đề cập đến các biện pháp tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh nhƣ lựa chọn và phân dạng bài tập, xâ y dựng hệ thống bài tập, các phƣơng pháp giải bài tập... Tuy nhiên, việc tổ chức các hoạt động dạy và học bài tập Vật lý nhƣ thế nào để đáp ứng những yêu cầu mới của giáo dục thì còn chƣa đƣợc nghiên cứu một cách đầy đủ. Hiện nay, với sự tiến bộ khoa học kĩ thuật, hệ thống các nhà trƣờng đã đƣợc trang bị khá nhiều các phƣơng tiện dạy học hiện đại nhƣ máy vi tính, máy chiếu, camera kĩ thuật số, đầu đĩa CD, VCD, phần mềm dạy học... Các thiết bị này có vai trò hỗ trợ rất lớn trong việc nâng cao hiệu quả, chất lƣợng các hoạt động dạy học. Với những lí do trên, chúng tôi mong muốn có thể đƣa ra một số biện pháp tổ chức hoạt động dạy học trong các giờ học bài tập Vật lý nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục, góp phần thực hiện tốt mục tiêu giáo dục phổ thông qua việc lựa chọn và nghiên cứu đề tài: Phối hợp các phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học hiện đại để phát triển hứng thú và năng lực tự lực học tập cho học sinh qua các hoạt động giải bài tập Vật lý phần cơ học (chƣơng trình Vật lí 10 nâng cao). II. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI Nghiên cứu phối hợp các phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học hiện đại nhằm phát triển hứng thú và năng lực tự lực học tập cho học sinh lớp 10 THPT qua các hoạt động giải bài tập Vật lý. III. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 http://www.Lrc-tnu.edu.vn
- Hoạt động dạy và học bài tập Vật lý của giáo viên và học sinh ở trƣờng THPT (Ban cơ bản - Học tự chọn nâng cao môn Vật lí). - Đối tƣợng nghiên cứu: + Tổ chức các hoạt động dạy và học giải bài tập Vật lý cho học sinh lớp 10. + Vấn đề phối hợp các PP và PTDH trong dạy học BTVL. IV. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu thiết kế đƣợc phƣơng án phối hợp các phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học hiện đại để tổ chức tốt các hoạt động dạy và học trong các giờ bài tập vật lý thì sẽ phát huy đƣợc hứng thú và năng lực tự lực học tập của học sinh từ đó góp phần nâng cao chất lƣợng nắm vững kiến thức. V. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU Để đạt đƣợc mục đích đề ra, đề tài có nhiệm vụ chủ yếu sau: - Nghiên cứu lý luận và thực tiễn về phối hợp các phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học hiện đại. - Nghiên cứu lý luận về phát về vấn đề phát triển hứng thú và năng lực tự lực học tập của học sinh. - Nghiên cứu lý luận về bài tập Vật lý. - Điều tra thực trạng về dạy học bài tập Vật lý theo chƣơng trình sách giáo khoa ở một số trƣờng THPT. - Nghiên cứu về sử dụng phƣơng tiện dạy học hiện đại trong dạy học ở trƣờng phổ thông . - Soạn một số giáo án theo hƣớng của đề tài. - Thực nghiệm sƣ phạm. VI. GIỚI HẠN CỦA ĐỀ TÀI Nghiên cứu việc phối hợp các phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học (máy vi tính, máy chiếu Projecter, máy chiếu đa vật thể) nhằm phát triển hứng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 http://www.Lrc-tnu.edu.vn
thú và năng lực tự lực học tập của học sinh lớp 10 thông qua hoạt động giải bài tập Vật lý phần cơ học. VII. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU a. Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận - Tham khảo sách báo, tạp chí chuyên ngành về tính tích cực hoạt động nhận thức và các phƣơng pháp dạy học tích cực. - Tham khảo một số tài liệu về bài tập Vật lý và vai trò của bài tập Vật lý trong dạy học. b. Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm, điều tra quan sát - Tổng kết kinh nghiệm qua nhiều năm trực tiếp giảng dạy, qua dự giờ, trao đổi kinh nghiệm với một số giáo viên giàu kinh nghiệm ở một số trƣờng THPT. - Phỏng vấn giáo viên và học sinh để nắm tình hình dạy học bài tập Vật lý và sử dụng các phƣơng tiện dạy học hiện đại ở một số trƣờng THPT. Qua đó thống kê những khó khăn và nhƣợc điểm, hạn chế, từ đó đề xuất phƣơng hƣớng khắc phục tích cực. c. Phƣơng pháp thực nghiệm - Làm thực nghiệm sƣ phạm để kiểm tra, đánh giá giả thuyết khoa học đã đề ra. - Ứng dụng các phƣơng pháp thống kê toán học để xử lý và phân tích các số liệu thực nghiệm. VIII. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN - Luận văn đã thực hiện việc tổng hợp đƣợc các cơ sở lý luận về việc phát triển hứng thú và năng lực tự lực học tập cho học sinh, đề xuất đƣợc vấn đề phối hợp các phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học trong quá trình dạy học Bài tập Vật lí. - Tìm hiểu thực trạng dạy học Bài tập Vật lý ở trƣờng THPT hiện nay. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 http://www.Lrc-tnu.edu.vn
- Xây dựng phƣơng án phối hợp các phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học để tổ chức hoạt động dạy và học bài tập Vật lý phát huy hứng thú, tính tự lực học tập của học sinh. Luận văn cũng đóng góp một hệ thống các dạng bài tập phần cơ học (Vật lí 10). - Vận dụng cơ sở lý luận, luận văn đã thiết kế và thực nghiệm tiến trình dạy học 3 bài học giải bài tập cụ thể thực hiện mục đích đề tài đặt ra. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5 http://www.Lrc-tnu.edu.vn
CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHỐI HỢP CÁC PHƢƠNG PHÁP VÀ PHƢƠNG TIỆN DẠY HỌC ĐỂ PHÁT TRIỂN HỨNG THÚ VÀ NĂNG LỰC TỰ LỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH QUA HOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP. 1.1 TỔNG QUAN 1.1.1 Những vấn đề đổi mới giáo dục phổ thông Định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH) đã đƣợc khẳng định trong nghị quyết TW 4 khoá VII, nghị quyết TW 2 khoá VIII và đƣợc pháp chế hoá trong Luật giáo dục (sửa đổi). Nghị quyết TW 2 khoá VIII nêu rõ : “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy, sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào trong quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh.” Điều 24.2 Luật giáo dục quy định: “ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.” [10]. Chiến lƣợc phát triển giáo dục 2001 – 2010 (Ban hành kèm theo quyết định số 201/2001/QĐ – TTg ngày 28 tháng 12 năm 2001 của Thủ tƣớng Chính phủ), ở mục 5.2 ghi rõ: “Đổi mới và hiện đại hoá phương pháp giáo dục. Chuyển từ việc truyền thụ tri thức thụ động, thầy giảng, trò ghi sang hướng dẫn người học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri thức; dạy cho người học phương pháp tự học, tự thu nhận thông tin một cách có hệ thống và có tư duy phân tích, tổng hợp; phát triển năng lực của mỗi cá nhân; Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 http://www.Lrc-tnu.edu.vn
tăng cường tính chủ động, tính tự chủ của học sinh trong quá trình học tập …”[24]. Nhƣ vậy, việc đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng THPT đƣợc diễn ra theo bốn hƣớng chủ yếu: - Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của học sinh. - Bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học. - Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. - Tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Trong đó, hƣớng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của hoc sinh là cơ bản, chủ yếu, chi phối đến ba hƣớng sau. [4] 1.1.2 Xu thế đổi mới phƣơng pháp dạy học ở THPT. 1.1.2.1. Lý do phải đổi mới phƣơng pháp dạy học: - Do yêu cầu của đất nƣớc, của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đòi hỏi phải đào tạo đƣợc nguồn nhân lực đáp ứng kịp với yêu cầu của thời đại. - Lƣợng thông tin, tri thức khoa học ngày càng tăng lên hết sức nhanh chóng, vì thế kiến thức dạy trong nhà trƣờng càng trở nên ít ỏi; Bởi vậy học sinh không thể chỉ học khi còn ở trên ghế nhà trƣờng mà họ còn phải có khả năng tự học, tự trau dồi kiến thức suốt đời. Có nhƣ vậy mới đáp ứng đƣợc yêu cầu xã hội. - Nhà trƣờng phải đào tạo đƣợc những lớp ngƣời tự lực, tự chủ, năng động, sáng tạo … Vì thế khi nội dung đào tạo có thể thay đổi thì phƣơng pháp đào tạo cũng cần phải thay đổi cho phù hợp. [3] Tóm lại, đổi mới phƣơng pháp dạy học là vấn đề cấp bách không chỉ của riêng nƣớc ta mà còn của mọi quốc gia trong chiến lƣợc phát triển nguồn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7 http://www.Lrc-tnu.edu.vn
lực con ngƣời phục vụ các mục tiêu kinh tế, xã hội trên đƣờng tiến vào thế kỉ XXI bằng cạnh tranh trí tuệ. 1.1.2.2. Xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay: Xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào t hực tiễn cho học sinh là yêu cầu bắt buộc đối với các nhà trƣờng Việt Nam hiện nay, nó cũng là xu thế chung của các nhà trƣờng trên thế giới. Ở Việt Nam, định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học đã đƣợc xác định trong Nghị quyết Trung ƣơng 4 khoá VII (1 -1993), Nghị quyết Trung ƣơng 2 khoá VIII (12 – 1996), đƣợc thể chế hoá trong Luật giáo dục (2005), đƣợc cụ thể hoá trong nhiều chỉ thị của Bộ GD&ĐT. Có thể nói, điều cốt lõi của đổi mới dạy và học là hƣớng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Để vận dụng thành công các phƣơng pháp dạy học, chúng ta cần nắm vững các mối quan hệ sau: a. Quan hệ giữa dạy và học: Cần hiểu phƣơng pháp dạy học bao gồm cả cách thức dạy của giáo viên và cách thức học của học sinh, vì vậy để nhấn mạnh, đôi khi ngƣời ta dùng dấu gạch nối giữa dạy và học, viết là phƣơng pháp dạy - học. Quan niệm chức năng cơ bản của dạy là dạy cách học. Trong hoạt động dạy học thì giáo viên giữ vai trò chỉ đạo còn học sinh giữ vai trò chủ động. b. Quan hệ giữa mặt bên ngoài và mặt bên trong của phương pháp dạy học Mặt bên ngoài là trình tự hợp lí các thao tác hành động của giáo viên và học sinh: Giáo viên giảng giải, đặt câu hỏi, biểu diễn thí nghiệm,… học sinh nghe, quan sát, trả lời … Mặt bên trong là cách thức hoạt độn g nhận thức của học sinh, là con đƣờng giáo viên dẫn dắt học sinh lĩnh hội nội dung dạy học: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 8 http://www.Lrc-tnu.edu.vn
Giải thích, minh hoạ, tìm tòi từng phần, dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề. Mặt bên trong phụ thuộc một cách khách quan vào nội dung dạy học và trình độ phát triển tƣ duy của học sinh. Mặt bên ngoài tuỳ thuộc kinh nghiệm sƣ phạm của giáo viên và chịu ảnh hƣởng của phƣơng tiện, thiết bị dạy học. Mặt bên trong quy định mặt bên ngoài. Nếu chú trọng dạy học phát triển tƣ duy học sinh thì phải quan tâm mặt bên trong của phƣơng pháp dạy học. c. Quan hệ giữa phương pháp dạy học và các thành tố khác của quá trình dạy học Theo tiếp cận hệ thống, quá trình dạy học gồm 6 thành tố cơ bản: mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp, phƣơng tiện, tổ chức, đánh giá. Chúng tƣơng tác với nhau thành một chỉnh thể, vận hành trong môi trƣờng giáo dục của nhà trƣờng và môi trƣờng kinh tế - xã hội của cộng đồng. Việc lựa chọn, sử dụng, đổi mới phƣơng pháp dạy học phải đƣợc đặt trong mối quan hệ qua lại với những thành tố nói trên, đặc biệt là vớ i mục tiêu và nội dung. [10] Việc đổi mới phƣơng pháp dạy học (thực chất là đổi mới nội dung và hình thức hoạt động của giáo viên và học sinh, đổi mới hình thức dạy học, đổi mới hình thức tƣơng tác xã hội trong dạy học) theo những định hƣớng sau đây: - Bám sát mục tiêu giáo dục phổ thông. - Phù hợp với nội dung dạy học cụ thể. - Phù hợp với đặc điểm lứa tuổi học sinh. - Phù hợp với cơ sở vật chất, các điều kiện dạy học của nhà trƣờng. - Phù hợp với việc đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả dạy - học. - Kết hợp giữa việc tiếp thu và sử dụng có chọn lọc, có hiệu quả các phƣơng pháp dạy học tiên tiến, hiện đại với những việc khai thác những yếu tố tích cực của phƣơng pháp dạy học truyền thống. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 9 http://www.Lrc-tnu.edu.vn