luận văn: Quan điểm Giải tích về các cách tiếp cận khái niệm Giới hạn và việc phát huy TTCNT của học sinh trong dạy học chủ đề Giới hạn ở bậc THPT

Chia sẻ: Nguyễn Thị Bích Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:103

Thêm vào BST

Báo xấu

104
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

. Để đáp ứng được những yêu cầu mới của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, sự thách thức trước nguy cơ tụt hậu trên con đường tiến vào thế kỷ XXI bằng cạnh tranh trí tuệ đang đòi hỏi phải đổi mới Giáo dục, trong đó có việc đổi mới căn bản về phương pháp dạy và học, sớm tiếp cận trình độ giáo dục Phổ thông ở các nước phát triển trong khu vực và trên Thế giới ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: luận văn: Quan điểm Giải tích về các cách tiếp cận khái niệm Giới hạn và việc phát huy TTCNT của học sinh trong dạy học chủ đề Giới hạn ở bậc THPT

1 LU N VĂN T T NGHI P TÀI: “Quan i m Gi i tích v các cách ti p c n khái ni m Gi i h n và vi c phát huy TTCNT c a h c sinh trong d y h c ch Gi i h n b c THPT.”
2 M Đ U 1. LÝ DO CH N TÀI 1.1. i m i phương pháp d y h c nh m phát huy tính tích c c nh n th c c a h c sinh là yêu c u t t y u và c p bách c a Giáo d c. áp ng ư c nh ng yêu c u m i c a s nghi p công nghi p hóa, hi n i hóa t nư c, s thách th c trư c nguy cơ t t h u trên con ư ng ti n vào th k XXI b ng c nh tranh trí tu ang òi h i ph i i m i Giáo d c, trong ó có vi c i m i căn b n v phương pháp d y và h c, s m ti p c n trình giáo d c Ph thông các nư c phát tri n trong khu v c và trên Th gi i ( ây không ph i v n riêng c a nư c ta, mà là v n ang ư c quan tâm m i qu c gia) nh m nâng cao ch t lư ng giáo d c toàn di n th h tr , phát tri n ngu n nhân l c trong giai o n m i, ph c v các y u c u a d ng c a n n Kinh t – Xã h i. S phát tri n v i t c mang tính bùng n c a khoa h c công ngh th hi n qua s ra i nhi u thành t u m i cũng như kh năng ng d ng chúng vào th c t cao, r ng và nhanh cũng òi h i ph i i m i Giáo d c. Trong b i c nh h i nh p giao lưu, h c sinh ư c ti p nh n nhi u ngu n thông tin a d ng, phong phú, t nhi u m t c a cu c s ng, nên hi u bi t linh ho t và th c t hơn nhi u, so v i các th h cùng l a trư c ây m y ch c năm ( c bi t là h c sinh THPT). Vì v y, òi h i Giáo d c - ào t o ph i xác nh l i m c tiêu, n i dung, phương pháp, phương ti n, t ch c, cách ánh giá, theo nh hư ng i m i phương pháp d y h c ã ư c xác nh trong các tài li u sau: + Ngh quy t Trung ương 4 khóa VII (1- 1993) ã ra nhi m v '' i m i phương pháp d y h c t t c các c p h c, b c h c". + Ngh quy t Trung ương 2 khóa VIII (12- 1996) ã ch rõ: "phương pháp Giáo d c - ào t o ch m ư c i m i, chưa phát huy ư c tính tích c c, ch ng sáng t o c a ngư i h c".
3 + Lu t Giáo d c (12- 1998), c th hóa trong các ch th c a B Giáo d c - ào t o, c bi t ch th s 14 (4-1999). + Lu t Giáo d c, i u 28.2, ã ghi: ''Phương pháp Giáo d c - Ph thông ph i phát huy tính tích c c, t giác, ch ng, sáng t o c a h c sinh; phù h p v i c im t ng l p h c, môn h c; b i dư ng phương pháp t h c, rèn luy n k năng, v n d ng ki n th c vào th c ti n; tác ng n tình c m, em l i ni m vui h ng thú cho h c sinh’'. Như v y, quan i m chung v hư ng i m i phương pháp d y h c hi n nay (và cũng là m t trong nh ng xu th d y h c hi n i trên Th gi i), trong ó có phương pháp d y h c môn Toán ã ư c kh ng nh, không còn là v n tranh lu n n a: C t lõi c a phương pháp d y h c là phát huy TTCNT trong h c t p c a h c sinh, khơi d y và phát tri n kh năng t h c, nh m hình thành cho h c sinh tư duy tích c c, c l p, sáng t o, t o cho h c sinh h c t p m t cách tích c c, ch ng, ch ng l i thói quen h c t p th ng. ó là hư ng t i h c t p trong ho t ng và b ng ho t ng, t c là cho h c sinh ư c suy nghĩ nhi u hơn, th o lu n nhi u hơn, ho t ng nhi u hơn, khi ng trư c m t v n c a n i dung bài h c hay m t yêu c u th c ti n c a cu c s ng. ây chính là tiêu chí, thư c o, ánh giá s i m i phương pháp d y h c. Trên tinh th n ó, vi c d y h c không ch ph i th c hi n nhi m v trang b cho h c sinh, nh ng ki n th c c n thi t v môn d y, mà i u có ý nghĩa to l n còn ch d n d n hình thành và rèn luy n cho h c sinh tính tích c c, c l p sáng t o trong quá trình h c t p, h c sinh có th ch ng, t l c, t ào t o, t hoàn thi n tri th c trong ho t ng th c ti n sau này. Do ó, vi c thi t k nh ng n i dung d y h c c th , nh m t o môi trư ng tư duy nh n th c c a h c sinh ư c ho t ng tích c c, là r t c n thi t. Ch ng h n, d y h c khái ni m v ch Gi i h n có th là minh ch ng rõ nét cho vi c d y h c theo hư ng phát huy TTCNT c a h c sinh.
4 1.2. Ch ''Gi i h n'' là m t trong nh ng chương quan tr ng, cơ b n, n n t ng và khó c a Gi i tích Toán h c THPT. Khái ni m Gi i h n không ch là ki n th c cơ b n n n t ng c a Gi i tích vì: ''không có Gi i h n thì không có Gi i tích. H u h t các khái ni m c a Gi i tích u liên quan n Gi i h n'' [37, tr. 147] mà còn là khái ni m Toán h c khó i v i h c sinh. Có th nói khi h c v ch Gi i h n là quá trình bi n i v ch t trong nh n th c c a h c sinh, ây h c sinh ư c xem xét các s ki n trong m i liên h qua l i c a th gi i khách quan rõ ràng nh t. Vì ta ã bi t is c trưng b i ki u tư duy “h u h n”, “r i r c”, “tĩnh t i”, còn khi h c v Gi i tích ki u tư duy ch y u ư c v n d ng liên quan n “vô h n”, “liên t c”, “bi n thiên”. Khái ni m Gi i h n chính là cơ s cho phép nghiên c u các v n g n li n v i “vô h n’’, ‘’liên t c’’, ‘’bi n thiên’’. Do v y, n m v ng ư c n i dung khái ni m Gi i h n là khâu u tiên, là ti n quan tr ng xây d ng cho h c sinh kh năng v n d ng v ng ch c, có hi u qu các ki n th c Gi i tích Toán h c ph thông. Ch Gi i h n có vai trò h t s c quan tr ng trong toán h c ph thông còn l vì : "khái ni m Gi i h n là cơ s , hàm s liên t c là v t li u xây d ng các khái ni m o hàm và tích phân. ây là n i dung bao trùm chương trình Gi i tích THPT’’ [4, tr. 12]. hi u ư c ch ng minh, n m v ng n i dung c a nh ng khái ni m Gi i h n c n thi t ph i có nh ng phương th c sư ph m t t, ó là các cách th c và phương ti n thích h p, nh ng l i nói sinh ng, nh ng hình nh tr c quan, nh ng ví d c th , rèn luy n và phát tri n kh năng chuy n i t ngôn ng thông thư ng sang ngôn ng Toán h c, kh năng th c hi n các thao tác tư duy cơ b n, nh ng sơ , b ng bi u, nh ng bài t p thích h p và nh ng tình hu ng sư ph m...). Trong quá trình d y h c, giáo viên ph i h p s d ng v i t ng n i dung bài h c h p lý góp ph n t o nên nh ng ho t ng và giao lưu c a giáo viên v i h c sinh và h c sinh v i h c sinh, nh m t ư c các m c tiêu d y h c ch quan tr ng này.
5 1.3. Th c ti n c a i m i chương trình, c i cách phương pháp d y h c hi n nay cho th y vi c s d ng các phương th c sư ph m thích h p theo hư ng phát huy TTCNT c a h c sinh thì s nâng cao ch t lư ng d y h c. H c v n nhà trư ng trang b không th thâu tóm ư c m i tri th c mong mu n. Vì v y giáo viên ph i coi tr ng vi c d y chi m lĩnh và ki n t o ki n th c c a loài ngư i. i v i t ng n i dung ki n th c, giáo viên ph i bi t khai thác s d ng nh ng phương th c sư ph m v i qui trình d y h c thích h p phát huy TTCNT c a h c sinh, trên cơ s ó ngư i h c có năng l c và thói quen ti p t c h c t p su t i. Xã h i òi h i ngư i có h c v n hi n i, không ch có kh năng l y ra t trí nh các tri th c có s n ã lĩnh h i nhà trư ng ph thông, mà còn ph i có kh năng chi m lĩnh và bi t cách th c s d ng tri th c m t cách c l p, có kh năng ánh giá các s ki n, hi n tư ng m i các tư tư ng m t cách thông minh sáng su t, khi g p trong cu c s ng trong lao ng và trong quan h v i m i ngư i. Do có nh ng thay i trong i tư ng giáo d c, h c sinh ư c ti p nh n nhi u ngu n thông tin a d ng, phong phú, t nhi u m t c a cu c s ng, hi u bi t ư c nhi u hơn, linh ho t và th c t hơn so v i các th h cùng l a tu i trư c ây. M t khác, trong h c t p h c sinh không th a mãn v i vai trò ngư i ti p thu th ng, không ch ch p nh n các gi i pháp ã có s n ư c ưa ra, l a tu i này n y sinh m t yêu c u và cũng là m t quá trình: s lĩnh h i c l p các tri th c và phát tri n các kĩ năng. hình thành phương th c h c t p m t cách c l p, phát huy ư c vai trò tích c c h c t p c a h c sinh m t cách ch nh thì c n ph i có s hư ng d n c a giáo viên, các bi n pháp, phương th c sư ph m thích h p i v i t ng n i dung bài h c c th , giúp h c sinh h c t p h ng thú, v n d ng t t ti m l c s n có phát huy cao TTCNT. Vì nh ng lý do trên ây, chúng tôi ch n tài nghiên c u c a lu n văn:
6 “Quan i m Gi i tích v các cách ti p c n khái ni m Gi i h n và vi c phát huy TTCNT c a h c sinh trong d y h c ch Gi i h n b c THPT''. 2. M C ÍCH NGHIÊN C U 2.1. Xác nh cơ s lý lu n cơ b n v phát huy TTCNT c a h c sinh qua h c môn Toán . 2.2. Thi t k xây d ng nh ng phương th c sư ph m thích h p cho vi c d y h c ch Gi i h n theo hư ng phát huy TTCNT c a h c sinh. 3. NHI M V NGHIÊN C U 3.1. Tìm hi u d y h c ch Gi i h n l p 11-THPT. 3.2. Xác nh làm rõ cơ s lý lu n, sáng t vai trò và v trí c a Gi i tích nói chung và ch Gi i h n nói riêng THPT và vi c phát huy TTCNT c a h c sinh. 3.3. V ch rõ b n ch t, xu t các nh hư ng t ó xây d ng các phương th c sư ph m thích h p theo hư ng phát huy TTCNT c a h c sinh thông qua d y h c ch Gi i h n c bi t là các khái ni m "Gi i h n v dãy s và hàm s , hàm s liên t c " cho h c sinh l p 11-THPT. 3.4. Th c nghi m sư ph m nh m ki m tra, ánh giá tính kh thi và hi u qu c a n i dung các phương th c ã xu t. 4. GI THUY T KHOA H C Trên cơ s tôn tr ng n i dung chương trình và SGK hi n hành n u nh hư ng ư c vi c xây d ng các phương th c sư ph m thích h p vào d y h c ch Gi i h n theo hư ng phát huy TTCNT thì s kích thích tính tích c c, t giác, ch ng, c l p, sáng t o c a h c sinh, t ó nâng cao ư c hi u qu d y h c ch Gi i h n nói riêng, ch t lư ng d y h c Toán nói chung. 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 5.1. Nghiên c u lý lu n: Nghiên c u các văn ki n c a ng, các văn b n, tài li u c a nghành Giáo d c- ào t o có liên quan n vi c d y h c môn
7 Toán trư ng THPT, các tài li u tâm lý giáo d c v phát huy TTCNT c a h c sinh ph c v cho tài lu n văn. - Tìm hi u phân tích chương trình, SGK, lý lu n d y h c v Gi i tích ch Gi i h n và các tài li u tham kh o khác có liên quan. 5.2. Tìm hi u, i u tra th c ti n: Quan sát d gi th c d y h c sinh, t ng k t kinh nghi m d y h c ch Gi i h n. 5.3. Th c nghi m sư ph m: Ti n hành d y th c nghi m m t s ti t trư ng THPT xác nh tính kh thi và hi u qu c a tài lu n văn. 6. ÓNG GÓP C A LU N VĂN 6.1. V m t lý lu n: - H th ng hóa m t s v n lý lu n cơ b n v phát huy TTCNT c a h c sinh. - Xây d ng và th c nghi m các phương th c sư ph m thích h p trong d y h c v Gi i tích ch Gi i h n, nh m phát huy TTCNT c a h c sinh. 6.2. V m t th c ti n: - Qua Lu n văn này giúp giáo viên hi u rõ và n m v ng h th ng các phương th c sư ph m thích h p trong d y h c nh m phát huy TTCNT c a h c sinh thông qua d y h c ch Gi i h n. - Có th s d ng Lu n văn làm tài li u tham kh o cho giáo viên Toán góp ph n nâng cao hi u qu d y h c trư ng THPT. 7. C U TRÚC C A LU N VĂN Lu n văn, ngoài ph n m u, k t lu n và tài li u tham kh o, có 3 chương sau ây: Chương 1: CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N 1.1. Phát huy tính tích c c nh n th c c a h c sinh trong d y h c. 1.1.1. Quan ni m v tính tích c c nh n th c (TTCNT) c a h c sinh. 1.1.2. Vì sao ph i phát huy TTCNT c a h c sinh? 1.1.3. Các c p c a TTCNT. 1.1.4. M t s bi u hi n TTCNT c a h c sinh trong h c t p môn Toán.
8 1.1.5. Các phương th c sư ph m thích h p nh m phát huy TTCNT c a h c sinh trong d y h c n i dung ch Gi i h n. 1.2. Quan i m v Gi i tích và v trí c i m c a Gi i h n THPT. 1.2.1. V trí c i m Gi i h n c a Gi i tích THPT. 1.2.2. Quan i m th nh t: Gi i tích mà i s hóa tăng cư ng THPT. 1.2.3. Quan i m th hai: Gi i tích x p x THPT. 1.2.4. Quan i m th ba: Gi i tích h n h p THPT. 1.3. Th c ti n d y h c ch khái ni m Gi i h n c a Gi i tích THPT . 1.4. K t lu n chương 1. Chương 2: CÁC CÁCH TI P C N KHÁI NI M GI I H N VÀ VI C PHÁT HUY TÍNH TÍCH C C NH N TH C C A H C SINH TRONG D Y H C CH GI I H N B C THPT 2.1. Các cách ti p c n khái ni m Gi i h n THPT. 2.1.1. Các cách ti p c n nh nghĩa khái ni m “ Gi i h n dãy s ”. 2.1.2. Các cách ti p c n nh nghĩa khái ni m “ Gi i h n hàm s ”. 2.1.3. Các cách nh nghĩa s liên t c - gián o n hàm s t i m t i m. 2.1.4. V vi c m r ng khái ni m gi i h n c a dãy s và hàm s . 2.2.Ví d minh h a d y h c ch Gi i h n theo hư ng phát huy TTCNT. 2.2.1. Th c hi n k ho ch bài h c theo phương pháp d y h c tích c c v i khái ni m gi i h n 2.2.2. Minh h a d y h c khái ni m Gi i h n. 2.2.3. Minh h a d y h c bài t p v Gi i h n v i ch c năng phát huy TTCNT. 2.2.4. D oán phát hi n nguyên nhân và hư ng kh c ph c nh ng khó khăn sai l m c a h c sinh khi h c ch Gi i h n. 2.3. K t lu n chương 2. Chương 3: TH C NGHI M SƯ PH M 3.1. M c ích th c nghi m.
9 3.2. T ch c và n i dung th c nghi m 3.3. ánh giá k t qu th c nghi m. 3.4. K t lu n chương 3 th c nghi m sư ph m. Chương 1 CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N 1.1 . PHÁT HUY TTCNT C A H C SINH TRONG D Y H C Theo Rubinstein X. L : ''Ngư i ta b t u tư duy khi có nhu c u hi u bi t m t cái gì. Tư duy thư ng xu t phát t m t v n hay m t câu h i, t m t s ng c nhiên hay m t i u trăn tr '', mà h t nhân cơ b n c a TTCNT là ho t ng tư duy, nên phát huy tính tích c c nh n th c (TTCNT) chính là nh m phát tri n tư duy, c bi t là tư duy toán h c cho h c sinh, v y th nào là TTCNT c a h c sinh trong h c t p ? 1.1.1. Quan ni m v TTCNT c a h c sinh Theo Kharlamop: ''Tính tích c c là tr ng thái ho t ng c a ch th , TTCNT là tr ng thái ho t ng c a h c sinh, ư c c trưng b i khát v ng h c t p, c g ng trí tu và ngh l c cao trong quá trình n m v ng ki n th c''. Nhi u nhà khoa h c trong và ngoài nư c nh n nh v TTCNT c a h c sinh trong quá trình h c t p theo nh ng góc , nh ng d u hi u khác nhau c a ch th i v i khách th , ó là: - S căng th ng chú ý, s tư ng tư ng, phân tích t ng h p,...( Rô ac I.I.). - Lòng mong mu n không ch nh và gây nên bi u hi n bên ngoài ho c bên trong c a s ho t ng (Ôkôn V.). - Cư ng , sâu, nh p i u c a nh ng ho t ng, quan sát, chú ý, tư duy ghi nh trong m t th i gian nh t nh ( TS. Ph m Th Di u Vân). - Huy ng m c cao các ch c năng tâm lý, c bi t là ch c năng tư duy ( TS. ng Vũ Ho t).
10 - Hành ng ý chí, tr ng thái ho t ng v v b ngoài có v gi ng nhau nhưng khác nhau v b n ch t khi xét n ho t ng c i t o trong ý th c c a ch th (Aristova L.). - Thái c i t o c a ch th i v i khách th thông qua s ho t ng m c cao các ch c năng tâm lý nh m gi i quy t nh ng v n h c t p - nh n th c ( TS . Nguy n Ng c B o). - TTCNT ph i th hi n trư c h t ng cơ h c Toán úng n, t ó t giác h c t p m t cách h ng thú, t ch chưa bi t n bi t, t ch bi t n bi t sâu s c, không nh ng ti p thu ư c chu n xác ki n th c Toán h c, mà còn úc k t ư c phương pháp suy nghĩ gi i quy t v n (TS. Lê Th ng Nh t). Trên ây là cách nh n nh v TTCNT c a các nhà tâm lý h c, giáo d c h c. Khác v i quá trình nh n th c trong nghiên c u khoa h c, quá trình nh n th c trong h c t p, không nh m phát huy nh ng i u loài ngư i chưa bi t mà nh m lĩnh h i nh ng tri th c loài ngư i ã tích lũy ư c. Tuy nhiên trong h c t p h c sinh cũng ph i ''khám phá'' ra nh ng hi u bi t m i i v i b n thân. H c sinh s ghi nh thông tin qua hi u nh ng gì ã n m ư c qua ho t ng ch ng, n l c c a chính mình. ó là chưa nói n, khi t i m t trình nh t nh, s h c t p tích c c v nh n th c s mang tính nghiên c u khoa h c và ngư i h c cũng làm ra ư c nh ng tri th c m i cho khoa h c. TTCNT trong ho t ng h c t p liên quan trư c h t v i ng cơ h c t p. ng cơ úng t o ra h ng thú. H ng thú là ti n c a t giác (h ng thú và t giác là hai y u t tâm lý t o nên TTCNT). TTCNT s n sinh n p tư duy c l p. Suy nghĩ c l p là m m m ng c a sáng t o. Tích c c g n li n v i ng cơ, v i s kích thích h ng thú, v i ý th c h ng thú, có ý th c v s t giác h c t p, ý th c v s giáo d c c a chính mình, vì v y có th hi u tiêu chí nh m phát huy TTCNT là tính tích c c tư duy (tư duy bên trong), t t nhiên ph i ư c th hi n qua ngôn ng và hành ng tích c c (bi u hi n c bên ngoài). Ngư c l i, phong cách h c t p phát huy TTCNT, c l p, sáng t o s
11 phát tri n t giác, h ng thú, b i dư ng ng cơ h c t p. Ta có th minh h a m i liên h tác ng qua l i ó như sau: NG CƠ b H NG THÚ b T GIÁC ↔ ↔ SÁNG T O TTCNT TTC ↔ ↔ CL P TTCNT và tính tích c c h c t p có liên quan ch t ch v i nhau, nhưng không ph i ng nh t. Có m t s trư ng h p, tính tích c c h c t p th hi n s tích c c bên ngoài, mà không ph i tích c c trong tư duy. ó là i u c n lưu ý khi nh n xét ánh giá TTCNT c a h c sinh. Rèn luy n k năng h c t p m t cách tích c c c l p cho h c sinh, h c sinh ch ng t l c chi m lĩnh ki n th c là cách hi u qu nh t, làm cho h c sinh hi u ki n th c m t cách sâu s c và có ý th c. V n ki n th c, mà h c sinh n m ư c t n l c c a b n thân ch s ng và sinh sôi n y n n u h c sinh bi t s d ng nó m t cách ch ng c l p sáng t o. Tính c l p th c s c a h c sinh bi u hi n s c l p suy nghĩ, ch bi t h c t p m t cách h p lý khoa h c trên cơ s quá trình giáo viên hư ng d n, có ph i ây là m t trong nh ng lý do phát huy TTCNT c a h c sinh ? 1.1.2. Vì sao ph i phát huy TTCNT c a h c sinh ? Trong quá trình d y h c, TTCNT c a h c sinh không ch t n t i như m t tr ng thái, m t i u ki n, mà nó còn là k t qu c a quá trình ho t ng nh n th c, là m c ích c a quá trình d y h c, ch có quá trình nh n th c tích c c m i t o cho h c sinh có tri th c, k năng, k x o, hình thành h c sinh tính
12 c l p sáng t o và nh y bén khi gi i quy t các v n trong h c t p cũng như th c ti n. Hi n nay và trong tương lai xã h i loài ngư i ang và s phát tri n t i m t hình m u ''Xã h i có s th ng tr c a ki n th c'' dư i tác ng c a s bùng n v khoa h c và công ngh cùng nhi u y u t khác. có th t n t i và phát tri n trong m t xã h i như v y, con ngư i ph i có kh năng chi m lĩnh s d ng tri th c m t cách c l p sáng t o. Hi u qu lĩnh h i tri th c không ph i ch là ch tri giác và gi l i thông tin mà còn ch c i bi n các k t qu thông tin y. i u này òi h i h c sinh ph i ho t ng tích c c, tìm tòi khám phá nh ng khâu còn thi u trong thông tin ã ti p thu ư c, c i bi n nó thành cái có nghĩa i v i mình. Phát huy TTCNT c a h c sinh và tăng cư ng ho t ng trí tu cl p c a h c sinh trong quá trình thu nh n tri th c rèn luy n k năng k x o. Tích c c hóa vi c d y h c không ph i ch có giá tr v m t k t qu trí d c mà còn c bi t quan tr ng v m t giáo d c, nó nh hư ng n vi c hình thành nhân cách c a h c sinh. Phát huy TTCNT trong h c t p c a h c sinh có tác d ng phát tri n nh ng c tính quý giá như tính m c ích, lòng ham hi u bi t, tính kiên trì, óc phê phán... Nh ng ph m ch t cá nhân này tr thành nh ng y u t kích thích bên trong i u ch nh ho t ng nh n th c c a h c sinh ó là nh ng i u ki n h t s c quan tr ng giúp cho vi c h c t p t k t qu t t. Quán tri t tinh th n ó vi c v n d ng phương pháp d y h c hi n i vào d y h c môn Toán òi h i ph i tích c c hóa ho t ng nh n th c c a h c sinh nh m hình thành cho h c sinh tư duy tích c c c l p và sáng t o, nâng cao năng l c phát hi n và gi i quy t v n trên cơ s nh ng ki n th c toán h c ư c tích lũy có h th ng. khai thác h t năng l c h c t p c a h c sinh, vi c t ch c quá trình d y h c ph i theo úng con ư ng nh n th c khách quan ''t tr c quan sinh ng n tư duy tr u tư ng và t tư duy tr u tư ng n th c ti n'' mà i u quan tr ng nh t là h c sinh h ng thú t giác tham gia vào quá
13 trình h c t p và ch có th m i m b o cho quá trình h c t p t k t qu cao. V y trong h c t p TTCNT có các c p nào ? 1.1.3. Các c p c a TTCNT Trong tác ph m ''Giáo d c h c trư ng ph thông'' G.L.Sukina, ã chia trong h c t p TTCNT có ba c p t th p n cao: a) Tính tích c c b t chư c, ch p nh n và tái hi n: H c sinh b t chư c và tái hi n ư c các ki n th c ã h c, th c hi n ư c các thao tác k năng mà giáo viên ã nêu ra. TTCNT ây xu t hi n do tác ng bên ngoài như yêu c u b t bu c c a giáo viên, thư ng th y h c sinh có năng l c nh n th c m c dư i trung bình và trung bình. b) Tính tích c c tìm tòi áp d ng: H c sinh c l p gi i quy t các tình hu ng h c t p như quá trình lĩnh h i khái ni m, nh lý, bài toán ... v i s tham gia c a ng cơ nhu c u h ng thú và ý chí c a h c sinh. Tính tích c c ây không b h n ch trong khuôn kh nh ng yêu c u c a giáo viên trong gi h c mà hoàn toàn t phát trong quá trình nh n th c, th y h c sinh có năng l c nh n th c trên trung bình và khá. c) Tính tích c c sáng t o : Th hi n ch trong h c t p h c sinh t mình cũng có th tìm ra ư c nh ng cách gi i quy t m i, c áo h u hi u hay th c hi n t t các yêu c u hành ng do giáo viên ưa ra mà không c n s giúp c a giáo viên. Lo i này thư ng th y h c sinh có năng l c nh n th c m c gi i, h c sinh năng khi u. Các phân lo i trên, giúp giáo viên ánh giá ư c m c TTCNT c a h c sinh theo m t b ng chung c a c l p. Tuy nhiên nó còn r t khái quát, mu n ánh giá úng m c TTCNT c a h c sinh, giáo viên còn ph i căn c vào các m t bi u hi n TTCNT c a h c sinh. 1.1.3.1. Các m t bi u hi n TTCNT c a h c sinh a) Bi u hi n v m t ho t ng nh n th c:
14 TTCNT c a h c sinh th hi n m t thao tác tư duy, ngôn ng , s quan sát, ghi nh , tư duy hình thành khái ni m, phương th c hành ng, hình thành k năng, k x o, các câu h i nh n th c c a h c sinh, gi i áp các câu h i do giáo viên ưa ra nhanh chóng chính xác, s khát khao h c h i, bi t nh n rõ úng sai khi b n ưa ra ý ki n, hoài nghi, phê phán và xác l p các quan h giúp ích cho ho t ng nh n th c. b) Bi u hi n v m t c m xúc, tình c m: Hay nêu th c m c, òi h i gi i thích c n k , nh ng v n chưa rõ, th hi n s am mê, s s t s ng, hăng hái th c hi n yêu c u mà giáo viên t ra, b sung các câu tr l i c a b n, thích phát bi u ý ki n c a mình trư c v n nêu ra. c) Bi u hi n v m t ng cơ ý chí: T p trung chú ý vào v n ang h c, có nhu c u h ng thú h c t p có ý chí và quy t tâm kiên trì, hoàn thành các bài t p, không n n trư c nh ng tình hu ng khó khăn. d) Bi u hi n v k t qu nh n th c: Lĩnh h i ki n th c m t cách nhanh chóng chính xác, ch ng v n d ng ki n th c, k năng ã h c nh n th c v n m i, k t qu h c t p sau m t ti t h c, m t chương… có ư c phong cách h c t p tích c c trong nh n th c, h c sinh ph i th t s t giác, ch ng h c t p. Tích c c hóa g n li n ng cơ hóa, v i s kích thích h ng thú, v i ý th c trách nhi m h c t p, ý th c v s giáo d c c a chính mình. 1.1.3.2. c trưng cơ b n c a tư tư ng TTCNT c a h c sinh Tư tư ng này là m t trong nh ng bi u hi n c a s phát tri n lý lu n và th c ti n giáo d c hi n nay. Nh n m nh vai trò trung tâm c a h c sinh và ng th i ch rõ vai trò c a ngư i giáo viên trong toàn b quá trình d y h c. L y h c sinh làm trung tâm là m t th hi n cơ b n c a tính nhân văn, cũng
15 như m t kh ng nh d t khoát v v trí trung tâm ho t ng c a h c sinh. Vì v y, có th nói c trưng cơ b n c a tư tư ng TTCNT c a h c sinh là: a) Tính nhân văn: ư c th hi n s th a nh n và tôn tr ng nhu c u, l i ích, m c ích và nh ng kinh nghi m c a cá nhân h c sinh, c g ng t o i u ki n h c sinh t ''hình thành và phát tri n'' theo ti m l c và kh năng c a b n thân. b) Tính ho t ng: Th hi n s t i a hóa các ho t ng c a h c sinh v i phương th c ch o là: t phát tri n, t th c hi n, t ki m tra và ánh giá quá trình ho t ng nh n th c c a b n thân. Qua ó, hình thành và phát tri n tư duy c l p sáng t o c a m i cá nhân h c sinh. c) Vai trò c a giáo viên: Phong phú m m m i, sáng t o và có trách nhi m, có nghĩa là giáo viên không nh ng truy n th tri th c, nh ng s n ph m s n có mà c n ph i thi t k , t ch c i u khi n, y thác, th ch hóa, ánh giá ho t ng t l c nh n th c c a ngư i h c sinh, nh m hình thành cho h c sinh thái năng l c phương pháp h c t p và ý chí h c t p t ót khám phá ra nh ng tri th c m i, ư c c th hóa các vai trò: *) Vai trò thi t k : M t gi d y mu n thành công ph i có s thi t k ch t ch v các bi n pháp phương th c c u trúc lôgic gi h c, l p k ho ch chu n b quá trình d y h c c v các m t: m c ích, n i dung, phương pháp, phương ti n, t ch c, ánh giá. Vi c thi t k t t, phù h p s làm cho bài gi ng luôn di n ra trong s kích thích tư ng tư ng, tò mò và say mê tìm tòi cái m i m b o cho gi d y có k t qu . *) Vai trò t ch c: T ch c m t môi trư ng h c t p cho m i h c sinh có cơ h i b c l t i a kh năng t o i u ki n thu n l i cho phát huy tính tích c c h c t p nh m hình
16 thành năng l c ý chí phương pháp h c t p, t ó t khám phá nh ng tri th c m i, ý th c ư c nhi m v c a mình trong gi h c, thông qua các tranh lu n tìm tòi t ng h p t mình phát huy ư c năng l c trí tu i n chân lý, b ng con ư ng này s làm các em nh lâu hơn, hi u k hơn v các ki n th c ó. *) Vai trò y thác: ây không ph i là b t trò h c t p theo ý c a giáo viên mà ph i làm sao cho h c sinh t giác bi n ý d y c a giáo viên thành nhi m v c a b n thân, m nh n quá trình h at ng ki n t o tri th c, t c là ho t ng c a th y nh m chuy n giao ý sư ph m, ý d y h c sang ý nh n th c c a h c sinh. H c sinh nh n th y ư c mong mu n gi i quy t v n th y d t ra nh các ho t ng tư duy, tích c c, c l p, sáng t o. khâu này giáo viên làm công vi c ngư c l i v i nhà nghiên c u: hoàn c nh l i, th i gian hóa l i và cá nhân hóa l i tri th c, h c sinh t mình m nh n l i quá trình gi i quy t v n sao cho ho t ng c a h c sinh g n gi ng v i ho t ng c a nhà nghiên c u, nh nh ng lý do này mà h c sinh phát huy cao TTCNT c a thân. *) Vai trò th ch hóa: Là xem xét nh ng v n h c sinh tìm ư c là úng hay sai, n u sai thì phân tích s a ch a sai l m, n u úng thì ghi nh n cho h c sinh ã chi m lĩnh ư c tri th c và giáo viên ph i tr l i v trí c a tri th c ó trong chương trình, m i liên h c a nó i v i các tri th c khác. *) Vai trò ánh giá: Thái trân tr ng c a giáo viên i v i m i s tìm tòi m i m c a h c sinh có m t tác ng m nh m n h ng thú c a các em vi c ánh giá cao s sáng t o s thúc y năng l c h c t p tính tích c c h c t p c a h c sinh. Mu n v y giáo viên c n t o cho mình v n ki n th c nh n ra nét c áo trong suy nghĩ c a h c sinh có th ánh giá úng giá tr c a s tìm tòi h c sinh, h c sinh s có ph n ng tiêu c c n u b n thân s ánh giá c a giáo viên chưa th c làm h c sinh th a áng, s nhìn nh n khách quan chính xác
17 c a giáo viên t o ư c lòng tin c a h c sinh, t ó phát huy tính sáng t o c a h c sinh qua s tích c c hóa ho t ng h c t p. V y các vai trò c a giáo viên là làm sao giúp h c sinh h c t p m t cách hi u qu , thúc y h c sinh t giác h c t p phát huy cao TTCNT c a b n thân, qua ó h c sinh hi u ư c ki n th c tìm ra là m t tri th c chung c a nhân lo i và giáo viên chính th c ch p nh n k t qu t ư c c a h c sinh. Nhưng th c t d y h c trư ng ph thông cho th y, âu ó trong cách d y h c v n chưa phát huy y ư c TTCNT c a h c sinh. Do v y, c n thi t d a trên m t s bi u hi n v TTCNT trong h c t p môn Toán t ó hình thành và phát tri n TTCNT c a h c sinh là m t trong nh ng nhi m v quan tr ng c a ngư i giáo viên. 1.1.4. M t s bi u hi n TTCNT c a h c sinh trong h c t p môn Toán 1.1.4.1. V ý th c, thái h ct p - TTCNT c a HS ư c th hi n nhu c u hi u bi t ki n th c, khát v ng và mong mu n ư c gi i quy t các tình hu ng h c t p mà giáo viên ưa ra chi m lĩnh ư c ki n th c m i, gi i quy t ư c bài toán m i. - TTCNT c a h c sinh còn ư c th hi n s h ng thú, ni m say mê lao ng trí tu , s s t s ng th c hi n, có tinh th n trách nhi m i v i các yêu c u mà giáo viên ưa ra khi lĩnh h i ki n th c m i. 1.1.4.2. V ho t ng trí tu cao -TTCNT c a h c sinh th hi n trong quá trình lĩnh h i tài li u h c t p: ó là vi c th c hi n y các yêu c u c a giáo viên ưa ra, tích c c h at ng trí tu , th c hi n các thao tác tư duy ( phân tích, t ng h p so sánh, tr u tư ng hóa, khái quát hóa,…), nhanh chóng phát hi n d u hi u b n ch t c a các ki n th c và tìm ra ư c nhi u con ư ng gi i quy t các tình hu ng do giáo viên ưa ra trong quá trình d y h c. -TTCNT c a h c sinh th hi n s ghi nh v n d ng ki n th c: ó là s tái hi n nhanh chóng các ki n th c m i trong các trư ng h p c th , bi t khái
18 quát hóa, h th ng hóa các ki n th c ã h c, bi t v n d ng các ki n th c ã h c trong các trư ng h p c th . -TTCNT c a h c sinh th hi n s ki m tra ánh giá: ó là s ánh giá úng m c công vi c mà b n thân ã làm, nhanh chóng phát hi n và s a ch a sai l m m c ph i trong quá trình hình thành khái ni m cũng như v n d ng khái ni m. Trên ây là nh ng bi u hi n TTCNT c a h c sinh trong quá trình chi m lĩnh ki n th c, giáo viên khi d a vào nh ng bi u hi n này có th nh hư ng cho vi c phát huy TTCNT c a h c sinh nh m nâng cao hi u qu d y h c môn Toán nói chung, ch Gi i h n nói riêng. 1.1.4.3. i u ki n phát huy TTCNT c a h c sinh trong d y h c Mu n phát huy TTCNT c a h c sinh, giáo viên c n ph i t ch c môi trư ng h c t p m b o : Tính s n sàng h c t p và tính ho t ông cao. a) Tính s n sàng h c t p: G m có hai thành t cơ b n: + Kh năng h c t p khi ng trư c m t ki n th c nào ó (hình thành và v n d ng ki n th c…); + Ch nh i v i ki n th c và môi trư ng h c t p (có ng cơ, h ng thú, ý chí h c t p…). Thi u m t m t nào trong hai y u t trên ây cũng u nh hư ng n tính s n sàng h c t p: + Có kh năng mà thi u ch nh thì h c sinh không s n sàng h c t p, vì không mu n ho t ng; + Có ch nh mà thi u kh năng thì h c sinh cũng không s n sàng h c t p, vì không bi t ho t ng. Vì v y, giáo viên c n ph i t ch c môi trư ng h c t p, xây d ng nh ng bi n pháp sư ph m thích h p làm cho vi c d y h c phù h p v i kh năng h c t p c a h c sinh, ng th i t o ư c ng cơ, gây h ng thú, ý chí h c t p c a h c sinh,…thì m i phát huy ư c TTCNT c a h c sinh.
19 b) Tính ho t ng cao: Th hi n n i dung d y h c và ph i d a trên nh ng tiêu chu n sau: + M i ho t ng c a giáo viên và h c sinh ư c xác nh c th , rõ ràng, có th nh n th c ư c, c m nh n ư c, hình dung ư c. + N i dung d y h c ch a ng nh ng liên h phù h p m b o các quan h và ho t ng c a th y và trò u hư ng vào t ch c và kích thích hành ng h c sinh, t c là n i dung d y h c ph i xây d ng ư c dư i d ng nh ng tình hu ng có v n . V y b m b o ư c tính ho t ng cao trong d y h c, ngư i giáo viên c n ph i l a ch n n i dung d y h c áp ng ư c hai tiêu chu n trên và t ch c môi trư ng h c t p, xây d ng nh ng bi n pháp thích h p t ó xác nh thi t k xây d ng phương th c d y h c sao cho kích thích tính ch ng, t quy t, kh năng t th hi n, ánh giá,…trong h c t p, phát tri n nh ng cơ h i h c t p, ng cơ h c t p, xây d ng m i quan h tương tác gi a giáo viên và h c sinh, h c sinh và h c sinh. 1.1.5. Các phương th c sư ph m nh m phát huy TTCNT c a h c sinh trong d y h c n i dung ch Gi i h n 1.1.5.1. Nh ng phương hư ng phát huy TTCNT c a h c sinh trong d yh c phát huy TTCNT c a h c sinh là m t trong nh ng nhi m v ch y u c a ngư i giáo viên trong quá trình d y h c. Vì v y, nó luôn là trung tâm chú ý c a lý lu n và th c ti n d y h c. T th i c i các nhà sư ph m ti n b i như Kh ng t , Aristot… ã t ng nói n t m quan tr ng to l n c a vi c phát huy TTCNT c a h c sinh và ã có nh ng nh hư ng và bi n pháp phát huy TTCNT c a h c sinh. J. A. Komenxki nhà sư ph m l i l c c a th k XVII ã ưa ra nh ng nh hư ng, bi n pháp d y h c là b t h c sinh ph i tìm tòi, suy nghĩ t n m ư c b n ch t c a s v t hi n tư ng.
20 J. J. Ruxô cũng cho r ng, ph i hư ng h c sinh tích c c t giành l y ki n th c b ng cách tìm ki m, khám phá và sáng t o. A. Distecvec thì cho r ng, ngư i giáo viên t i là ngư i cung c p cho h c sinh chân lý, ngư i giáo viên gi i là ngư i d y cho h c sinh t tìm ra chân lý. K. D. Usinxki nh n m nh t m quan tr ng c a vi c i u khi n, d n d t h c sinh c a các giáo viên. Trong th k IX, các nhà giáo d c C , Kim, ông, Tây, ã trao i bàn lu n tìm ki m con ư ng nh m phát huy TTCNT c a h c sinh trong d y h c. Chúng ta thư ng k n tư tư ng các nhà giáo d c n i ti ng như: B.P.Êxipôp, M.A.Danilôp, M.N.Xcatkin, I.F.Kharlamôp, I.I.Xamôva (Liên Xô), Okon (Ba Lan), Skinner (Mĩ)… Vi t Nam các nhà lý lu n d y h c cũng ã vi t nhi u v phát huy TTCNT c a h c sinh như: GS. Hà Th Ng , GS. Nguy n Quang Ng c, GS. ng Vũ Ho t …, mà c th GS. ng Vũ Ho t ã nêu lên 6 nh hư ng là: i) Giáo d c ng cơ, thái h c t p, trên cơ s th m nhu n m c ích h c t p, ng viên khuy n khích k p th i d a vào tính t nguy n c a h c sinh; ii) Th c hi n d y h c nêu v n là nh hư ng, phương pháp cơ b n nh t; iii) Ti n hành so sánh các s v t, hi n tư ng, ti n hành h th ng hóa, khái quát hóa tri th c; iv) V n d ng tri th c vào nhi u hoàn c nh khác nhau, gi i quy t các v n b ng nhi u cách khác nhau; v) G n li n lý lu n v i th c ti n, khai thác v n s ng c a h c sinh; vi) Phát tri n ý th c t ki m tra, t ánh giá c a h c sinh. T nh ng phương hư ng chung ó, c n ph i có nh ng nh hư ng phương th c sư ph m thích h p phát huy TTCNT c a h c sinh trong d y h c c thù môn toán. 1.1.5.2. M t s nh hư ng và phương pháp phát huy TTCNT c a h c sinh trong d y h c môn Toán