Luận văn Thạc sĩ Địa lý học: Phát triển các khu công nghiệp ở huyện Bình Chánh (Tp.HCM)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu đánh giá thực trạng phát triển khu công nghiệp trên địa bàn huyện Bình Chánh – TPHCM và đề xuất những định hướng và giải pháp trên cơ sở phát huy lợi thế của địa phương theo hướng phát triển bền vững.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Địa lý học: Phát triển các khu công nghiệp ở huyện Bình Chánh (Tp.HCM)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Hứa Thị Hoàn Hảo PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP Ở HUYỆN BÌNH CHÁNH (TPHCM) LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Hứa Thị Hoàn Hảo PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP Ở HUYỆN BÌNH CHÁNH (TPHCM) Chuyên ngành : Địa lí học Mã số : 8310501 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. PHẠM XUÂN HẬU Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân. Các số liệu, hình ảnh và kết quả trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan, có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả luận văn Hứa Thị Hoàn Hảo
LỜI CẢM ƠN Để có thể hoàn thành khóa học và luận văn tốt nghiệp, tôi xin chân thành cảm ơn: - Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chi Minh, cùng các thầy cô, cán bộ trong khoa Địa lí và phòng Sau đại học đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành khóa học này. - Tôi xin bày tỏ sự biết ơn chân thành đến PGS.TS. Phạm Xuân Hậu đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp. - Đồng thời tôi cũng xin gởi lời cảm ơn đến Ủy ban nhân dân huyện Bình Chánh, ban quản lí KCN An Hạ, Lê Minh Xuân, Vĩnh Lộc; chi cục thống kê huyện Bình Chánh đã cung cấp cho tôi những thông tin cần thiết để hoàn thành luận văn này. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn tới Ban Giám hiệu trường THCS Tân Nhựt, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và các bạn học viên cao học Địa lí K.27 đã ủng hộ và giúp đỡ nhiệt tình cho tôi trong quá trình thực hiện luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận văn Hứa Thị Hoàn Hảo
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục chữ viết tăt Danh mục bảng Danh mục biểu đồ Danh mục bản đồ MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ...................................................... 7 1.1. Khái niệm và những vấn đề liên quan đến KCN ........................................ 7 1.1.1. Tổ chức lãnh thổ công nghiệp ......................................................... 7 1.1.2. Bản chất của tổ chức lãnh thổ công nghiệp ..................................... 7 1.1.3. Hệ thống phân vị trong tổ chức lãnh thổ công nghiệp Việt Nam ......................................................................................... 8 1.1.4. Khu công nghiệp............................................................................ 10 1.1.5. Vị trí, vai trò của các KCN trong việc phát triển KT – XH ........... 14 1.2. Các chỉ tiêu đánh giá khả năng phát triển KCN ........................................ 15 1.2.1. Các tiêu chí đánh giá nội tại KCN ................................................. 15 1.2.2. Các tiêu chí đánh giá tác động lan tỏa của KCN ........................... 17 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến việc hình thành và phát triển KCN ............... 19 1.3.1. Nhóm yếu tố bên trong .................................................................. 20 1.3.2. Nhóm yếu tố bên ngoài .................................................................. 22 1.4. Thực tiễn phát triển KCN ở Việt Nam ...................................................... 24 1.4.1. Trên phạm vi cả nước .................................................................... 24 1.4.2. Trên địa bàn TPHCM .................................................................... 29 1.4.3. Một số vấn đề đặt ra đối với mô hình KCN, KCX ........................ 31 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP HUYỆN BÌNH CHÁNH ............................................ 34 2.1. Khái quát về huyện Bình Chánh ............................................................. 34
2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển công nghiệp huyện Bình Chánh .............................................................................................. 35 2.2.1. Các nhân tố tự nhiên ...................................................................... 35 2.2.2. Nhân tố KT-XH ............................................................................ 38 2.2.3. Đánh giá chung về các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển công nghiệp huyện Bình Chánh ............................................................. 45 2.3. Thực trạng phát triển các KCN huyện Bình Chánh .................................. 48 2.3.1. Sự phát triển các triển các KCN ở Bình Chánh ............................. 48 2.3.2. Phát triển một số KCN chính ở huyện Bình Chánh....................... 62 2.3.3. Tác động của các KCN đến phát triển kinh tế - xã hội, môi trường của địa phương ................................................................... 69 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP HUYỆN BÌNH CHÁNH .............................. 78 3.1. Những căn cứ để xây dựng định hướng và giải pháp ............................... 78 3.1.1.Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của TP. Hồ Chí Minh .......... 78 3.1.2. Chiến lược phát triển công nghiệp của TP. Hồ Chí Minh ............. 78 3.1.3. Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội huyện Bình Chánh .............. 79 3.1.4. Quy hoạch phát triển các KCN huyện Bình Chánh ....................... 79 3.1.5. Thực trạng phát triển các KCN ở Bình Chánh............................... 83 3.2. Định hướng phát triển KCN huyện Bình Chánh đến năm 2030 ............... 85 3.2.1. Định hướng chung ......................................................................... 85 3.2.2. Định hướng cụ thể ......................................................................... 86 3.3. Giải pháp phát triển KCN huyện Bình Chánh .......................................... 92 3.3.1. Giải pháp đầu tư và thu hút đầu tư ................................................. 92 3.3.2. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực .............................................. 94 3.3.3. Giải pháp về thị trường .................................................................. 96 KẾT LUẬN ................................................................................................... 102 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 104 PHỤ LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TĂT Tiếng Việt CMCN : Cách mạng công nghiệp CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa DN : Doanh nghiệp ĐTNN : Đầu tư nước ngoài ĐTTN : Đầu tư trong nước GTVT : Giao thông vận tải KCN : Khu công nghiệp KCNC : Khu công nghệ cao KCX : Khu chế xuất KT – XH : Kinh tế - xã hội KTTĐPN : Kinh tế trọng điểm phía Nam TCLTCN : Tổ chức lãnh thổ công nghiệp TDTT : Thể dục thể thao TP : Thành phố TPHCM : Thành phố Hồ Chí Minh TTCN : Trung tâm công nghiệp UBND : Ủy ban nhân dân Tiếng Anh DDI Direct Inward Dialing DDI ở châu Âu FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài ODA Official Development Assistance Viện trợ nước ngoài
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Dự báo dân số – lao động huyện Bình Chánh đến năm 2020...... 41 Bảng 2.2. Vốn đầu tư vào các KCN ở Bình Chánh và các KCN ở TPHCM .................................................................................... 49 Bảng 2.3. Vốn đầu tư bình quân một dự án của các KCN ở Bình Chánh so với các KCN ở TPHCM giai đoạn 2012 - 2017 ..................... 50 Bảng 2.4. Cơ cấu vốn đầu tư của các quốc gia vào các KCN ở Bình Chánh giai đoạn 2012 – 2017...................................................... 52 Bảng 2.5. Số lao động, giá trị sản xuất công nghiệp và năng suất lao động của các KCN ở Bình Chánh giai đoạn 2012 - 2016 ........... 54 Bảng 2.6. Giá trị tổng sản lượng của các KCN chính ................................. 69 Bảng 3.1. Quy hoạch diện tích các KCN ở huyện Bình Chánh .................. 82 Bảng 3.2. Dự báo nhu cầu lao động trong các KCN ở Bình Chánh đến năm 2030 ..................................................................................... 91 Bảng 3.3. Dự báo số vồn đầu tư vào các KCN ở Bình Chánh đến năm 2030 ............................................................................................. 92
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Tốc độ tăng trưởng nguồn vốn đầu tư vào các KCN ở Bình Chánh và các KCN ở TPHCM ................................................. 50 Biểu đồ 2.2. Nguồn vốn đầu tư vào các KCN ở Bình Chánh phân theo đầu tư nước ngoài và đầu tư trong nước giai đoạn 2012 – 2017 ............................................................................... 51 Biểu đồ 2.3. Tốc độ tăng trưởng vốn đầu tư của các KCN ở Bình Chánh giai đoạn 2012 – 2017 ............................................................... 52 Biểu đồ 2.4. Cơ cấu lao động trong các KCN ở Bình Chánh phân theo trình độ chuyên môn năm 2016 ................................................. 56 Biểu đồ 2.5. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất của các KCN ở TP. Hồ Chí Minh và Bình Chánh giai đoạn 2012 – 2016 .................... 60 Biểu đồ 2.6. Cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp của huyện Bình Chánh giai đoạn 2012 – 2016 ............................................................... 61 Biểu đồ 2.7. Giá trị sản xuất công nghiệp của các KCN ở Bình Chánh giai đoạn 2012 - 2016 ................................................................ 62
DANH MỤC BẢN ĐỒ Bản đồ hành chính huyện Bình Chánh ............................................................ 33 Bản đồ tỉ lệ lấp đầy các khu công nghiệp huyện Bình Chánh ......................... 77
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Bình Chánh là một huyện ngoại thành của TPHCM, có diện tích lớn thứ ba trong các quận huyện của TPHCM. Vì là một huyện ngoại thành nên quá trình đô thị hóa cũng như công nghiệp hóa ở huyện Bình Chánh diễn ra muộn hơn so với các quận huyện còn lại. Nhưng bằng những nổ lực của mình huyện Bình Chánh đã có những thay đổi lớn về cơ sở hạ tầng, thu hút nhiều dự án đầu tư của nước ngoài, hình thành các khu công nghiệp góp phần giải quyết việc làm, tăng thu nhập và phát triển kinh tế của huyện Bình Chánh nói riêng và của TPHCM nói chung. Các khu công nghiệp đã và đang được hình thành, đóng góp đáng kể vào cơ cấu giá trị sản xuất của ngành công nghiệp huyện Bình Chánh. Chẳng những thế, quy mô các khu công nghiệp ngày càng được mở rộng ra thêm, tỉ lệ lấp đầy ngày càng cao, giải quyết được nhiều việc làm. Bình Chánh trở thành cầu nối với các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long trong việc thu hút lao động. Tuy nhiên, việc phát triển các khu công nghiệp cũng đã làm nảy sinh nhiều vấn đề xã hội và môi trường ngày càng phức tạp, tạo ra nhiều khó khăn cho công tác quản lý, quy hoạch phát triển kinh tế của huyện Bình Chánh. Dưới góc nhìn của địa lí học, tác giả muốn có những đánh giá về thực trạng phát triển các khu công nghiệp ở huyện Bình Chánh như thế nào, từ đó đề ra những giải pháp để việc phát triển các khu công nghiệp mang lại hiệu quả kinh tế và phát triển bền vững. Đây chính là mục tiêu mà tác giả muốn hướng tới trong luận văn này. Chính vì lí do trên mà tác giả đã chọn đề tài: “Phát triển các khu công nghiệp ở huyện Bình Chánh (TpHCM)” làm đề tài luận văn của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài Ở Việt Nam nói chung và TP. Hồ Chí Minh nói riêng, vấn đề nghiên cứu về TCLTCN và về các KCN, KCX đã được nhiều nhà khoa học quan tâm và
2 nghiên cứu với nhiều góc độ nghiên cứu khác nhau. Các nghiên cứu có thể kể ra như sau: - Trong quyển “Tổ chức lãnh thổ công nghiệp Việt Nam” của tác giả Lê Thông và Nguyễn Minh Tuệ chủ biên được xuất bản vào năm 2000 đã trình bày những cơ sở lí luận và thực tiễn về các hình thức TCLTCN (Lê Thông và Nguyễn Minh Tuệ, 2000). - Công trình nghiên cứu của cố giáo sư Lê Bá Thảo được viết trong quyển “Lê Bá Thảo – những công trình khoa học địa lý tiêu biểu” xuất bản năm 2010 đã phân tích về thực trạng phân bố không gian công nghiệp Việt Nam, thông qua việc so sánh với lý thuyết, giáo sư đã chỉ ra tính hợp lí và bất hợp lí; từ đó, tác giả đã nêu ra những điều kiện và khả năng phát triển công nghiệp Việt Nam và dự báo sự phát triển của các ngành công nghiệp ở Việt Nam (Lê Bá Thảo, 2010). - Nghiên cứu về KCN, KCX tác giả Phan Văn Thái năm 1995 đã có “Nghiên cứu đánh giá toàn bộ KCN ở Việt Nam”; tác giả đã phân tích cơ sở khoa học cho việc hình thành và phát triển các KCN, KCX, cũng như quy hoạch KCN (Phan Văn Thái, 1995). - Trong kỉ yếu KCN, KCX Việt Nam 2002 với đề tài 15 năm xây dựng và phát triển các KCN, KCX ở Việt Nam (1991 – 2006). Trong báo cáo đã trình bày những thành tựu và hạn chế của các KCN, KCX của Việt Nam. - Ở TP. Hồ Chí Minh, ban quản lí KCN và KCX của TP. Hồ Chí Minh đã cho ra kỉ yếu “10 năm phát triển và quản lí các KCN và công nghiệp TP. Hồ Chí Minh 1992 – 2002”. Kỉ yếu này đã giới thiệu các KCN, KCX, KCNC trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh (Ban quản lý các KCX và công nghiệp TP. Hồ Chí Minh, 2003). - Đề tài nghiên cứu “ Các KCN tập trung, các cụm công nghiệp trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, thực trạng và kiến nghị điều chỉnh”. Đề tài này đã đưa ra những vấn đề cần quan tâm đó là: đề nghị chuyển đổi một số KCN thành
3 cụm công nghiệp; hướng phân bố một số ngành gây ô nhiễm độc hại như hóa chất, cao su được đề nghị di dời và phát triển về phía đông nam (Trần Du Lịch, 2004). 3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu Đánh giá thực trạng phát triển khu công nghiệp trên địa bàn huyện Bình Chánh – TPHCM và đề xuất những định hướng và giải pháp trên cơ sở phát huy lợi thế của địa phương theo hướng phát triển bền vững. 3.2. Nhiệm vụ - Tổng quan cơ sở lý luận về khu công nghiệp, các nhân tố ảnh hưởng, tiêu chí đánh giá hiệu quả và thực trạng phát triển khu công nghiệp ở nước ta. - Phân tích nhân tố ảnh hưởng, thực trạng phát triển các KCN và vai trò của các khu công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, môi trường của địa phương. - Căn cứ vào hiện trạng phát triển các khu công nghiệp từ đó định hướng và đề xuất các giải pháp phát triển bền vững. 4. Phạm vi nghiên cứu 4.1. Nội dung Đề tài tập trung vào - Nhân tố ảnh hưởng đến phát triển công nghiệp của Bình Chánh - Hiện trạng phát triển của các khu công nghiệp huyện Bình Chánh - Tác động tích cực và tiêu cực của các khu công nghiệp đến tình hình phát triển kinh tế, xã hội, môi trường địa phương. - Định hướng phát triển các khu công nghiệp đến năm 2020. 4.2. Về mặt lãnh thổ - Đề tài tập trung nghiên cứu một số khu công nghiệp đang hoạt động trên địa bàn huyện Bình Chánh TPHCM.
4 4.3. Về thời gian - Đề tài nghiên cứu quá trình phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn huyện Bình Chánh từ năm 2012 đến 2016, trong quá trình nghiên cứu có mở rộng thêm khung thời gian để làm rõ lịch sử vấn đề nghiên cứu. 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 5.1. Quan điểm 5.1.1. Quan điểm hệ thống Các khu công nghiệp huyện Bình Chánh được coi là hệ thống lãnh thổ được đặt trong một hệ thống lớn hơn, đó là hệ thống các khu công nghiệp của TPHCM, có quan hệ đến các KCN khác ở vùng Đông Nam Bộ. Khi đánh giá các điều kiện ảnh hưởng đến sự phát triển khu công nghiệp ở huyện Bình Chánh phải đặt trong sự ảnh hưởng chung của các điều kiện ảnh hưởng đến các trung tâm công nghiệp ở vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước. 5.1.2. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ Đối tượng nghiên cứu là các khu công nghiệp. Chúng được phân bố trên một không gian nhất định và có đặc trưng lãnh thổ riêng. Áp dụng quan điểm tổng hợp - lãnh thổ cho phép xem xét các yếu tố trong mối quan hệ tác động lẫn nhau, phát hiện ra quy luật phát triển, các nhân tố trội tác động đến sự phát triển các khu công nghiệp. Vì vậy việc hình thành và phát triển các khu công nghiệp ở huyện Bình Chánh cần có sự kết hợp của các nhân tố vị trí địa lí, tự nhiên và kinh tế xã hội để đem lại hiệu quả. 5.1.3. Quan điểm lịch sử viễn cảnh Những tác động của sự biến đổi kinh tế xã hội tới sự hình thành và phát triển các khu công nghiệp là quá trình lâu dài, vận động theo thời gian. Hiện trạng phát triển các khu công nghiệp và xu hướng phát triển là cơ sở đề xuất giải pháp quản lý và phát triển các khu công nghiệp trong tương lai. 5.1.4. Quan điểm phát triển bền vững Trong quá trình phát triển các khu công nghiệp sẽ xuất hiện nhiều vấn
5 đề về sinh thái và phát triển bền vững, các vấn đề như xử lý nước thải, rác thải, khói thải…Vì vậy dựa trên quan điểm này mới có thể định hướng phát triển sao cho một mặt phát huy sức mạnh tổng hợp để phát triển các khu công nghiệp có hiệu quả đồng thời đảm bảo môi trường sinh thái. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp thu thập, xử lí số liệu Thông tin thu được từ nguồn niên giám thống kê, từ báo chí và các phương tiện thông tin đại chúng khác được sắp xếp, kiểm tra mức độ chính xác của các nguồn thông tin và phân loại, phân tích các thông tin đã được thu thập. 5.2.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh Sau khi thu thập tài liệu tác giả tiến hành phân tích, tổng hợp, so sánh để đánh giá thực trạng phát triển các khu công nghiệp ở huyện Bình Chánh và đề ra những giải pháp phát triển. 5.2.3. Phương pháp thực địa Đây là phương pháp cần thiết. Trong quá trình thực hiện đề tài tác giả đã đến tham quan thực tế các khu công nghiệp của huyện, các cơ quan ban ngành và địa điểm có liên quan. 5.2.4. Phương pháp bản đồ Trong nghiên cứu các vấn đề địa lý nói chung và các vấn đề về địa lý kinh tế xã hội nói riêng thì phương pháp bản đồ, biểu đồ rất quan trọng và là đặc thù của khoa học địa lý. Các bản đồ, biểu đồ trong đề tài cho phép ta thể hiện kết quả nghiên cứu một cách sinh động hơn. Các bản đồ trong đề tài được thành lập trên cơ sở phần mềm Mapinfo
6 6. Những đóng góp chính của đề tài - Đúc kết, bổ sung, cập nhật những vấn đề lí luận, thực tiễn vận dụng vào phát triển khu công nghiệp ở huyện Bình Chánh, TPHCM. - Làm rõ được những thuận lợi, khó khăn những thế mạnh và hạn chế của các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố các khu công nghiệp - Phân tích thực trạng phát triển khu công nghiệp ở huyện Bình Chánh - Đề xuất một số giải pháp có cơ sở khoa học nhằm thúc đẩy sự phát triển các khu công nghiệp ở huyện Bình Chánh hiệu quả và bền vững.
7 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP 1.1. Khái niệm và những vấn đề liên quan đến KCN 1.1.1. Tổ chức lãnh thổ công nghiệp TCLTCN là một trong những hình thức tổ chức nền sản xuất xã hội theo lãnh thổ. Nó có vai trò to lớn trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. TCLTCN được nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau, thuật ngữ này đã được sử dụng trong nhiều tài liệu khoa học và thực tiễn. A.T.Khorusov (1979) cho rằng: “TCLTCN là hệ thống mối liên kết không gian của các ngành và các kết hợp sản xuất lãnh thổ khác nhau trên cơ sở sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên, vật chất, lao động cũng như tiết kiệm chi phí để khắc phục sự không phù hợp trong lịch sử về sự phân bố các nguồn nguyên nhiên liệu, năng lượng, nơi sản xuất và nơi tiêu thụ sản phẩm, góp phần đạt hiệu quả kinh tế cao”. Ở Việt Nam, khái niệm về TCLTCN được nhiều nhà khoa học thống nhất như sau: “TCLTCN là việc bố trí hợp lý các cơ sở sản xuất công nghiệp, các cơ sở phục vụ cho hoạt động công nghiệp, các điểm dân cư cùng kết cấu hạ tầng trên phạm vi một lãnh thổ nhất định nhằm sử dụng có hiệu quả các nguồn lực bên trong cũng như bên ngoài của lãnh thổ đó” (Lê Thông và Nguyễn Minh Tuệ, 2000). 1.1.2. Bản chất của tổ chức lãnh thổ công nghiệp Bản chất của tổ chức lãnh thổ công nghiệp chính là tìm ra phương án hợp lý nhất về kiến thiết lãnh thổ làm sao cho trong quá trình phát triển của các ngành công nghiệp theo cùng hướng và liên hệ mật thiết với nhau tạo ra tính nhất quán cần thiết, mà đó là đòi hỏi của hoạt động kinh tế nhằm đạt được hiệu
8 quả kinh tế - xã hội cao và có được sự phát triển bền vững cho lãnh thổ và cho cả hệ thống lớn hơn. 1.1.3. Hệ thống phân vị trong tổ chức lãnh thổ công nghiệp Việt Nam Năm 1994, Viện chiến lược phát triển thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư đưa ra 6 hình thức TLCTCN và vận dụng vào thực tiễn Việt Nam đó là: Điểm công nghiệp, cụm công nghiệp, khu công nghiệp, khu vực tập trung công nghiệp, trung tâm công nghiệp, dải công nghiệp, địa bàn công nghiệp trọng điểm. Đến năm 2001, Bộ công nghiệp đưa ra 6 vùng công nghiệp và được Nhà nước ta công nhận. Các hình thức TCLTCN được học hỏi từ các quốc gia trên thế giới và có sự vận dụng sáng tạo vào nước ta; trong các hình thức đó thì khu công nghiệp là hình thức có tính thực tiễn và ý nghĩa to lớn trong sự phát triển công nghiệp của nước ta. * Điểm công nghiệp Điểm công nghiệp là hình thức TCLTCN thấp nhất, nó gồm 1 – 2 xí nghiệp nằm gần nguồn nguyên – nhiên liệu hay thị trường tiêu thụ nhưng chưa có điều kiện phát triển thành hình thức TCLTCN cao hơn; nó thường đồng nhất với điểm dân cư; có cơ sở hạ tầng riêng; không có mối liên kết kinh tế. Ở Việt Nam, điểm công nghiệp thường hình thành ở Tây Nguyên, các tỉnh trung du và miền núi Bắc Bộ. Các điểm công nghiệp này thường là các xí nghiệp khai thác các thế mạnh về tài nguyên, khoáng sản, nông sản của địa phương. * Cụm công nghiệp Cụm công nghiệp là hình thức TCLTCN mà ở nới đó có một vài xí nghiệp có mối quan hệ với nhau nhưng đơn giản và thiếu chặt chẽ. Cụm công nghiệp thường hình thành ở các tuyến đường giao thông quan trọng và gắn với vai trò của đô thị. Cụm công nghiệp ở nước ta thường phân bố ở các thị trấn, thị xã, dọc theo các trục giao thông. Có thể kể đến một số cụm công nghiệp như cụm công
9 nghiệp Thượng Đình, cụm công nghiệp Lê Minh Xuân, cụm công nghiệp khí – điện – đạm Cà Mau. Đến năm 2000, nhằm khuyến khích sự phát triển của các làng nghề nên đã ra đời hình thức TCLTCN mới đó là cụm công nghiệp làng nghề. * Khu công nghiệp KCN là khu vực chuyên sản xuất hàng công nghiệp và thực hiện các dịch vụ cho sản xuất công nghiệp, có ranh giới địa lí xác định, được hình thành theo điều kiện và thủ tục qui định của chính phủ. Khu công nghiệp có những biến dạng là khu chế xuất và khu công nghệ cao. * Trung tâm công nghiệp TTCN là khu vực tập trung công nghiệp gắn liền với các đô thị vừa và nhỏ. Mỗi TTCN có thể gồm một số KCN, cụm công nghiệp với những xí nghiệp hạt nhân có sức thu hút các lãnh thổ lân cận, các hạt nhân này thường là cơ sở hình thành TTCN. Các TTCN rất đa dạng, được phân chia theo nhiều tiêu chí khác nhau như: vai trò của trung tâm trong sự phân công lao động theo lãnh thổ; giá trị sản xuất; theo tính chất chuyên môn hóa và đặc điểm sản xuất. * Dải công nghiệp Dải công nghiệp là sự phân bố đan xen và kéo dài dọc theo các trục đường giao thông quan trọng của các điểm công nghiệp, cụm công nghiệp và cả khu công nghiệp. Chúng thường xuất hiện ở các đô thị lớn và lan tỏa theo các hướng có nhiều thuận lợi về giao thông vận tải và các điều kiện khác. Sự phát triển của các dải công nghiệp phụ thuộc vào trình độ phát triển của lãnh thổ, sự phát triển các tuyến giao thông huyết mạch và hàng loạt các yếu tố khác. Ở Việt Nam, dải công nghiệp hình hành chủ yếu ở TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội và các vùng lân cận. * Địa bàn công nghiệp trọng điểm
10 Địa bàn công nghiệp trọng điểm là khu vực tương đối rộng lớn trên phạm vi nhiều tỉnh, có nhiều điều kiện thuận lợi về mặt địa lí, kết cấu hạ tầng, nguồn nhân lực, kinh tế xã hội, có khả năng bố trí tập trung công nghiệp nhằm đạt hiệu quả và nhịp điệu phát triển cao, thúc đẩy và kéo theo sự phát triển kinh tế của cả vùng nói riêng và của cả nước nói chung. Đây là hình thức TCLTCN cao nhất và đặc thù của Việt Nam,. * Vùng công nghiệp Vùng công nghiệp là một không gian rộng lớn, trong đó có rất nhiều điểm công nghiệp, cụm công nghiệp, khu công nghiệp và trung tâm công nghiệp, có mối quan hệ mật thiết với nhau về mặt sản xuất; có những nét tương đồng trong quá trình hình thành công nghiệp của vùng. Trong vùng công nghiệp bao giờ cũng có một vài ngành công nghiệp chủ yếu, tạo nên hướng chuyên môn hóa của vùng công nghiệp đó. 1.1.4. Khu công nghiệp 1.1.4.1. Khái niệm Từ những năm giữa của thế kỉ XX, một số quốc gia như Singapo (năm 1951), Đài Loan (1966), Hàn Quốc (1970), Thái Lan (1972),…các KCN đã ra đời, nó được xem là một hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp . Ở nước ta, KCN được hình thành từ những năm 90 của thế kỉ XX và cho đến nay có nhiều tên gọi khác nhau để định nghĩa về KCN. KCN là một hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp nhưng chưa thật sự thống nhất về nội dung và những đặc trưng chủ yếu. Iu.G.Xautxkin, 1981 đã khái niệm: “KCN là sự tập hợp theo lãnh thổ của những điểm công nghiệp, tạo thành sự thống nhất kinh tế với nền tảng là các ngành công nghiệp lớn có ý nghĩa toàn quốc và các ngành phục vụ có liên quan.”. Khái niệm của Peddle (1993): “KCN là một khoảng đất tương đối rộng, chia nhiều lô và được xây dựng hạ tầng và được hưởng lợi thế về vị trí liền kề nhau”.