Luận văn Thạc sĩ Địa lý học: Phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận theo hướng bền vững

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:153

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu tổng quan những vấn đề cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững; luận văn nghiên cứu thực trạng phát triển nông nghiệp ở Bình Thuận và đề xuất các giải pháp phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững cho địa phương trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Địa lý học: Phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận theo hướng bền vững

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Mai Thị Thắm PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP TỈNH BÌNH THUẬN THEO HƯỚNG BỀN VỮNG LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Mai Thị Thắm PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP TỈNH BÌNH THUẬN THEO HƯỚNG BỀN VỮNG Chuyên ngành : Địa lí học Mã số : 8310501 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐÀM NGUYỄN THÙY DƯƠNG Thành phố Hồ Chí Minh – 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn “Phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận theo hướng bền vững” là công trình nghiên cứu khoa học của cá nhân tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này chưa được công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào khác. Các bảng biểu, số liệu, nội dung trình bày trong luận văn này được thu thập, tổng hợp, tính toán dựa trên nguồn số liệu thống kê của các các Sở, ban ngành tỉnh Bình Thuận và của Việt Nam. Nguồn tài liệu tham khảo được trích dẫn đầy đủ và trung thực, đảm bảo tuân thủ các quy định về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Tôi xin chịu trách nhiệm về đề tài nghiên cứu của mình. Tác giả luận văn Mai Thị Thắm
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được luận văn tốt nghiệp“Phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận theo hướng bền vững”, đầu tiên tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc nhất tới TS. Đàm Nguyễn Thùy Dương – giảng viên đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ dạycho tôi những kiến thức quý báu và giúp đỡ tôi về mọi mặt trong suốt quá trình thực hiện để hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy, Cô giảng viên trong Khoa Địa lí; phòng Sau đại học Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh đã tận tình giảng dạy, hướng dẫn, cung cấp cho tôi hệ thống kiến thức chuyên sâu bổ ích, môi trường học tập và nghiên cứu tốt nhất. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các Cơ quan, Ban, Ngành chức năng của tỉnh Bình Thuận: Sở Giáo dục và Đào tạo; Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; Sở Lao động, Thương binh và Xã hội; Cục Thống kê; Chi cục Thủy lợi; Chi cục trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu, dữ liệu, thông tin. Tôi xin cám ơn Ban giám hiệu Trường THPT Lương Thế Vinh –Bình Thuận, các Thầy, Cô và các bạn đồng nghiệp trong Cơ quan đã giúp đỡ, tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập của mình. Cuối cùng, tôi xin được cảm ơn gia đình, các bạn đồng nghiệp, các anh chị và các bạn học viên lớp Cao học K28 đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn này. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2019 Học viên Mai Thị Thắm
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ Danh mục các bản đồ MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG BỀN VỮNG.................... 12 1.1. Cơ sở lí luận về nông nghiệp phát triển theo hướng bền vững ................ 12 1.1.1. Nông nghiệp ...................................................................................... 12 1.1.2. Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ................................... 22 1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ............................................................................................ 32 1.2. Cơ sở thực tiễn về PTNN theo hướng bền vững ...................................... 35 1.2.1. Kinh nghiệm PTNNBV của một số quốc gia .................................... 35 1.2.2. Kinh nghiệm PTNNBVcủa một số địa phương ở Việt Nam ............ 38 1.2.3. Thực trạng PTNNBV ở Việt Nam..................................................... 42 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................ 47 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP TỈNH BÌNH THUẬNTHEO HƯỚNG BỀN VỮNG ......................... 49 2.1. Khái quát về tỉnh Bình Thuận .................................................................. 49 2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận...... 51 2.2.1. Vị trí địa lí.......................................................................................... 51 2.2.2. Nhân tố tự nhiên ................................................................................ 51
2.2.4. Đánh giá thuận lợi và khó khăn của tỉnh trong phát triển nông nghiệp ....................................................................................... 69 2.3. Thực trạng phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận theo hướng phát triển bền vững .......................................................................................... 71 2.3.1. Thực trạng PTNN bền vững về kinh tế ............................................. 71 2.3.2. Thực trạngPTNNBV về xã hội .......................................................... 90 2.3.3. Phát triển nông nghiệp bền vững về môi trường ............................... 94 2.4. Đánh giá sự phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận theo hướng PTBV ....................................................................................................... 99 2.4.1. Những kết quả đạt được trong PTNN theo hướng bền vững tỉnh Bình Thuận ........................................................................................ 99 2.4.2. Những mặt hạn chế trong PTNN theo hướng bền vững ở tỉnh Bình Thuận ...................................................................................... 100 Tiểu kết chương 2 .......................................................................................... 103 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG BỀN VỮNG Ở TỈNH BÌNH THUẬN ...................................................... 105 3.1. Cơ sở đề xuất định hướng phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ................................................................................................ 105 3.1.1. Dự báo những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở Việt Nam ................................................... 105 3.1.2. Quan điểm, xu hướng PTNNBV của tỉnh ....................................... 113 3.2. Định hướng phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở tỉnh Bình Thuận ............................................................................................ 113 3.3. Giải pháp phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ........................ 115 3.3.1. Nhóm giải pháp về cơ chế, chính sách ............................................ 115 3.3.2. Nhóm giải pháp về phát triển bền vững kinh tế nông nghiệp ......... 118
3.3.3. Nhóm giải pháp về phát triển nông nghiệp gắn với giải quyết các vấn đề xã hội ............................................................................. 122 3.3.4. Nhóm giải pháp về PTNN BVMT và thích ứng với BĐKH ........... 124 Tiểu kết chương 3 .......................................................................................... 126 KẾT LUẬN................................................................................................... 128 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 130 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Diễn giải BĐKH Biến đổi khí hậu BVMT Bảo vệ môi trường CLCS Chất lượng cuộc sống CNC Công nghệ cao CNH – HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa ĐKTN Điều kiện tự nhiên GTSX Giá trị sản xuất HST Hệ sinh thái HTX Hợp tác xã KHCN Khoa học công nghệ KHKT Khoa học kỹ thuật KT – XH: Kinh tế - xã hội NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn NSLĐ Năng suất lao động PTBV Phát triển bền vững PTNNBV Phát triển nông nghiệp bền vững SXNN Sản xuất nông nghiệp TNBQ/người Thu nhập bình quân đầu người TNTN Tài nguyên thiên nhiên TTTT Thị trường tiêu thụ UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tỉ lệ hộ nghèo phân theo thành thị, nông thôn từ 2010 – 2016 ................................................................................. 44 Bảng 2.1. Diện tích, cơ cấu các loại đất chính ở Bình Thuận năm 2015 .... 53 Bảng 2.2. Dân số và mật độ dân số của Bình Thuận năm 2017 phân theo đơn vị hành chính ................................................................ 58 Bảng 2.3. Dân số và lực lượng lao động Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2017 ................................................................................. 59 Bảng 2.4. Cơ cấu GRDP tỉnh Bình Thuận theo giá hiện hành giai đoạn 2010 - 2017 (Đơn vị: %) ............................................................. 72 Bảng 2.5. Giá trị và cơ cấu giá trị sản xuất nông – lâm – thủy sản theo giá hiện hành tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 - 2016 ................ 74 Bảng 2.6. Biến động diện tích các cây trồng chính tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2017 (Đơn vị: ha) ............................................ 76 Bảng 2.7. Giá trị sản xuất các cây trồng chính tỉnh Bình Thuận theo giá so sánh 2010 giai đoạn 2010 – 2016 ..................................... 77 Bảng 2.8. Sự chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2016 (Đơn vị: %) ............................................. 79 Bảng 2.9. Tốc độ tăng trưởng số lượng vật nuôi tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 - 2017 (Đơn vị: %) .................................................... 81 Bảng 2.10. Giá trị sản xuất ngành lâm nghiệp tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2016 (Đơn vị: triệu đồng) ....................................... 83 Bảng 2.11. Xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2016 (Đơn vị: Nghìn USD) ............................................. 85 Bảng 2.12. Giá trị sản xuất được tạo ra trên một ha đất trồng trọt và nuôi trồng thủy sản tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2016...... 87 Bảng 2.13. Tỉ lệ hộ nghèo phân theo thành thị, nông thôn giai đoạn 2010 – 2017 (đơn vị: %).............................................................. 93 Bảng 2.14. Hiện trạng sử dụng đất tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 - 2017.................................................................................. 96 Bảng 3.1. Tổng hợp dự báo thiệt hại do tác động BĐKH đối với cây lúa........................................................................................ 111 Bảng 3.2. Dự báo ảnh hưởng của BĐKH đến hiệu quả ngành chăn nuôi ................................................................................... 112
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1. GDP và tốc độ tăng GDP ngành nông nghiệp Việt Nam giai đoạn 2010 – 2017 ............................................................... 43 Biểu đồ 2.1. Số lượng lao động nông thôn và toàn tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2017 ...................................................................... 60 Biểu đồ 2.2. GRDP và tốc độ tăng trưởng GRDP tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2017 ...................................................................... 73 Biểu đồ 2.3. Tốc độ tăng trưởng GTSX ngành trồng trọt tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 - 2016 .................................................... 77 Biểu đồ 2.4. Cơ cấu giá trị sản xuất ngành nông nghiệp tỉnh Bình Thuận theo giá hiện hành năm 2010, 2017 .......................................... 79 Biểu đồ 2.5. Chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất ngành lâm nghiệp tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 - 2016............................................ 82 Biểu đồ 2.6. Cơ cấu giá trị sản xuất ngành thủy sản tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2016 ............................................................... 84 Biểu đồ 2.7. Cơ cấu các măt hàng xuất khẩu chính tỉnh Bình Thuận năm 2010,2016. ......................................................................... 86 Biểu đồ 2.8. Thu nhập bình quân đầu người của lao động nông, lâm sản, thủy sản và của toàn tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2017 ............................................................................... 90 Biểu đồ 2.9. Thu nhập bình quân đầu người của lao động nông thôn và thành thị tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2017 .................... 92 Biểu đồ 2.10. Diện tích rừng tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2016 ........... 97
DANH MỤC CÁC BẢN ĐỒ Bản đồ 2.1. Bản đồ hành chính tỉnh Bình Thuận năm 2017 ......................... 50 Bản đồ 2.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận .......................................................................... 64 Bản đồ 2.3. Hiện trạng phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận năm 2017 .................................................................................... 89
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nông nghiệp là ngành có vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, trong bối cảnh đổi mới và hội nhập, cùng với sự phát triển chung của đất nước, nông nghiệp cũng có những bước tiến quan trọng. Từ xưa tới nay, nông nghiệp luôn giữ vai trò quan trọng trong việc tạo tiền đề cho sự phát triển ổn định nền KT - XH. Nền kinh tế có phát triển đến trình độ cao hơn nữa thì nông nghiệp vẫn luôn giữ vững vai trò của mình. Đất nước sau hơn 30 năm đổi mới, cùng với sự phát triển của công nghiệp và dịch vụ, nông nghiệp mặc dù tỉ trọng giảm trong cơ cấu GDP nhưng vẫn luôn giữ vị thế quan trọng, nhất là đối với khu vực nông thôn. Ngành nông nghiệp đạt giá trị 734.830 tỷ đồng chiếm 16,2% GDP, là ngành trực tiếp nuôi sống 92.6 triệu dân Việt Nam, là sinh kế của lao động. Vì vậy phát triển nông nghiệp vẫn là nhiệm vụ quan trọng đối với sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và góp phần thực hiện thành công công cuộc đổi mới kinh tế. Mặc dù vậy, trong xu thế toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ trên thế giới, sự bùng nổ và phát triển nhanh của cuộc cách mạng công nghệ 4.0, BĐKH toàn cầu diễn ra ngày càng phức tạp đang đặt ra nhiều thách thức cho nền nông nghiệp nước ta. Việt Nam là nước có nền nông nghiệp lâu đời nhưng nhìn chung vẫn còn lạc hậu. Hiện nay nông nghiệp vẫn còn nhiều khó khăn và bất cập như: trình độ lao động thấp, khó khăn cho việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất; sản phẩm làm ra tuy khối lượng lớn nhưng chất lượng chưa cao; thị trường nông sản bấp bênh; năng suất lao động trong nông nghiệp thấp hơn nhiều so với các ngành phi nông nghiệp và thấp hơn so với các nước bạn; do quá trình đô thị hóa và dân số tăng nên quỹ đất nông nghiệp ngày càng hạn chế; thời tiết thất thường, sâu bệnh và dịch bệnh gia tăng… Để khắc phục những khó khăn trên và thúc đẩy hơn nữa sự phát triển nông nghiệp thì việc
2 phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững chính là con đường tất yếu của nông nghiệp, nông dân Việt Nam. Bình Thuận là tỉnh cực Nam Trung Bộ của tổ quốc, được coi là vùng đất đầy nắng và gió. Nông nghiệp Bình Thuận vì vậy gặp nhiều khó khăn nhưng cũng là vùng có những lợi thế đặc biệt để tạo ra những sản phẩm mang nét đặc trưng riêng. Tận dụng những lợi thế về khí hậu, đất đai, vùng biển giàu tiềm năng, nông nghiệp tạo ra giá trị sản xuất16.863.783triệu đồng chiếm 30,49%GRDP toàn tỉnh (2017), là động lực thúc đẩy kinh tế nông nghiệp nông thôn, làm thay đổi bộ mặt nhiều vùng quê vốn nghèo khó, nâng cao chất lượng cuộc sống nông thôn. Nhắc đến Bình Thuận thì luôn gắn liền với các sản phẩm nông nghiệp đặc trưng như: thanh long, cao su, điều, trôm, các loại thủy hải sản phong phú đa dạng. Cùng với sự phát triển nông nghiệp của cả nước, nông nghiệp Bình Thuận cũng không tránh khỏi những khó khăn, thách thức cần phải vượt qua nhằm tận dụng hơn nữa lợi thế, phục vụ cho phát triển kinh tế địa phương và cả nước. Con đường tất yếu cho nông nghiệp Bình Thuận cũng như cả nước là phải phát triển theo hướng bền vững để vừa đáp ứng được nhu cầu hiện tại, vừa góp phần phát triển kinh tế, xã hội và môi trường trong tương lai. Để góp phần vào sự phát triển nông nghiệp của Tỉnh, giải quyết những khó khăn thách thức đang đặt ra thì cần có những nghiên cứu về mặt lí luận và thực tiễn để tìm kiếm các giải pháp phát triển lâu dài. Vì vậy tôi chọn đề tài “Phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận theo hướng bền vững” làm đề tài luận văn của mình. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Tổng quan những vấn đề cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững; luận văn nghiên cứu thực trạng phát triển nông nghiệp ở Bình Thuận và đề xuất các giải pháp phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững cho địa phương trong thời gian tới.
3 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan cơ sở lí luận về phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững. - Nghiên cứu kinh nghiệm PTNNBV ở một số quốc gia và địa phương trong nước. - Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận theo hướng bền vững. - Nghiên cứu thực trạng phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở Bình Thuận. - Đề xuất định hướng và giải pháp phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở Bình Thuận trong thời gian tới. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Đề tài chỉ nghiên cứu phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững dưới quan điểm PTBV và góc nhìn địa lý, đánh giá chủ yếu ở mặt định tính. Đề tài không đi sâu về kỹ thuật sản xuất của các ngành kinh tế nông nghiệp. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài chỉ nghiên cứu về phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững dưới góc độ địa lí học và ngành nông nghiệp theo nghĩa rộng của Bình Thuận bao gồm nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp dưới quan điểm của PTBV. Đó là: bền vững về kinh tế tức là tăng trưởng, phát triển kinh tế nông nghiệp, năng suất và sản lượng nông nghiệp; bền vững về xã hội đánh giá tác động của nông nghiệp tới giải quyết việc làm, đời sống, thu nhập của người nông dân và nâng cao chất lượng cuộc sống dân nông thôn; bền vững về môi trường tức hiệu quả sử dụng tài nguyên thiên nhiên trong phát triển nông nghiệp, những biện pháp thích ứng và ứng phó với BĐKH. - Về thời gian: Đề tài nghiên cứu sự phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2016. Ở một số nội dung, tác giả sử dụng thêm số liệu năm 2017 để cập nhật tốt hơn nội dung nghiên cứu.
4 - Về không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu nông nghiệp bền vững trên địa bàn tỉnh Bình Thuận theo đơn vị hành chính hiện nay. 4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Ngày nay, PTBV đã không còn xa lạ đối với tất cả các nước trên thế giới. Năm 1987, lần đầu tiên khái niệm về PTBV đã được đề cập trong báo cáo “tương lai của chúng ta” của hội đồng thế giới về môi trường và PTBV. Kể từ đó tới nay đã có nhiều nhà nghiên cứu, nhiều hội thảo bàn về vấn đề PTBV ở các lĩnh vực khác nhau. PTNNBV cũng được nghiên cứu cả về mặt lí luận và thực tiễn trên phạm vi nhiều lãnh thổ với sự tham gia của nhiều nhà khoa học, giáo sư, tiến sĩ và các nhà kinh tế học…Trong quá trình làm luận văn, tác giả đã tìm đọc, nghiên cứu một số tài liệu về nông nghiệp bền vững nhằm củng cố thêm cơ sở lí luận và cách tiếp cận đa dạng của các tác giả đi trước về đề tài này. Trong số đó, những công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận văn có thể kể đến bao gồm: 4.1. Các công trình nghiên cứu trong nước - “Nông nghiệp bền vững cơ sở và ứng dụng” của tác giả (Nguyễn Văn Mẫn và Trịnh Văn Thịnh, 2002) đã đưa ra một số khái niệm về nông nghiệp bền vững; đề cập đến các nguyên lí, đạo đức của PTNNBV là phải căn cứ vào đặc trưng riêng của từng địa phương, từng HST để tìm ra cách tác động hợp lí nhất sao cho năng suất nông nghiệp cao nhưng không làm tổn hại các HST tự nhiên. Trong tác phẩm này, hai tác giả cũng đã phân tích chỉ ra được mối quan hệ mật thiết giữa PTNNBV với việc giải quyết các vấn đề môi trường và xã hội. Trong chương 2 và chương 3 của cuốn sách đề cập đến các tác động của nông nghiệp đến môi trường đất, nước, không khí và hướng dẫn điều tra, đánh giá các tài nguyên nhằm xây dựng, thiết kế mô hình nông nghiệp bền vững trong trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản một cách phù hợp. Đặc biệt tác giả đã nghiên cứu và trình bày về các biện pháp tự nhiên để quản lí, phòng trừ sâu bệnh và cỏ dại mang lại hiệu quả cao tiết kiệm chi phí. Tựu trung lại, hai tác
5 giả Nguyễn Văn Mẫn – Trịnh Văn Thịnh chủ yếu bàn về các mô hình phát triển nông nghiệp thân thiện với môi trường trên cơ sở tôn trọng các HST tự nhiên. Mô hình kinh tế vườn – ao - chuồng được xem là mô hình phù hợp để PTNNBV. - “Hệ thống nông nghiệp Việt Nam lí luận và thực tiễn” của tác giả (Phạm Văn Hiền & cộng sự, 2017) bao gồm 4 chương, trong đó chương 3 – “hệ thống nông nghiệp bền vững” tác giả đã nghiên cứu, trình bày về lịch sử PTNNBVtrên thế giới, những tác động của nông nghiệp theo hướng công nghiệp hóa đến các thành phần tự nhiên: xói mòn đất, sa mạc hóa, ô nhiễm đất, nước, không khí, mất cân bằng sinh thái… Trên cơ sở nghiên cứu thực tế, tác giả đã đưa ra các mô hình và các công thức định lượng để đánh giá tính bền vững của nông nghiệp về mặt kinh tế; đồng thời cũng đề cập các biện pháp PTNNBV, thân thiện với môi trường trên cơ sở duy trì, tôn trọng và phát huy tác dụng của sự đa dạng các HST tự nhiên nhằm mang lại hiệu quả cao trong ngành trồng trọt. - Bài báo khoa học “Định hướng PTNNBV ở Việt Nam trong điều kiện mới của hội nhập quốc tế và BĐKH” Lê Đăng Lăng, Phạm Ngọc Danh (2014); “PTNNBV ở Việt Nam trong bối cảnh mới của hội nhập kinh tế quốc tế” và “Hành vi ứng dụng thực hành nông nghiệp PTBV ở Việt Nam” của tác giả Lưu Tiến Dũng…và nhiều bài báo khoa học khác. Đặc điểm chung của các bài báo là đã đánh giá sự phát triển nông nghiệp Việt Nam trong những năm qua theo các tiêu chí của PTBV, đồng thời nhận định được tác động của kinh tế hội nhập đến nông nghiệp nước ta, đưa ra các giải pháp PTNNBV trên quy mô cả nước. - Nghiên cứu về nông ngiệp bền vững ở cấp địa phương cũng đã có một số đề tài luận văn, luận án và các bài viết được đăng trên các tạp chí như: “một số vấn đề lí luận liên quan đến PTNNBV ở ĐBSCL” của Nguyễn Phước Tài; “Nghiên cứu hệ thống tổng hợp để PTNNBV cho các nông hộ nhỏ tại khu vực
6 sông Mekong” thuộc chương trình Humidtropics; luận án tiến sĩ chính trị học “Nông nghiệp tỉnh Cà Mau phát triển theo hướng bền vững” của tác giả Nguyễn Minh Luân – Học viện chính trị quốc gia TP.HCM; luận án tiến sĩ kinh tế học “Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững tỉnh Nam Định” của Trần Thị Miền - Học viện chính trị quốc gia TP.HCM. Các tác giả đã nghiên cứu một cách hệ thống sự PTNNBV ở một số địa phương cụ thể trong cả nước dựa trên đặc trưng riêng của từng địa phương, trên cơ sở các tiêu chí PTBV. - Quyết định số 153/2004/QĐ- TTG ngày 17 tháng 8 năm 2004 về việc “Ban hành định hướng chiến lược PTBV ở Việt Nam”. Quyết định ban hành chiến lược khung làm căn cứ xây dựng chiến lược phát triển kinh tế cho tất cả các bộ, ngành và địa phương trong đó có ngành nông nghiệp. Chính phủ chủ trương ưu tiên cho PTNNBV thông qua sự thay đổi chính sách, kinh tế và ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất. - Hội nghị về “PTBV toàn quốc lần thứ 2” diễn ra và tháng 5/2006 đã đánh giá tình hình PTBV nông nghiệp, nông thôn từ sau thời kì đổi mới và đưa ra các giải pháp để phát triển nông ngiệp nông thôn bền vững cả về kinh tế, xã hội và môi trường. - Tháng 7/2012, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đưa ra đề án “Tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng tăng giá trị gia tăng và PTBV” đã chỉ rõ nông nghiệp sau thời kỳ đổi mới đã đạt được những thành tựu to lớn, song vẫn còn nhiều tồn tại hạn chế đó là: chất lượng sản phẩm và khả năng cạnh tranh thấp; quá trình đổi mới và gia tăng giá trị chậm lại, trong đó nguyên nhân chủ yếu do sản xuất manh mún, dịch bệnh và sâu bệnh hại gia tăng, cơ sở hạ tầng nông ngiệp đầu tư chưa đúng trọng điểm…; môi trường suy thoái; chênh lệch giàu nghèo ngày càng lớn. Trên cơ sở đánh giá thành tựu và hạn chế của ngành nông nghiệp và tác động của bối cảnh trong, ngoài nước, Bộ đã đề ra định hướng và giải pháp tái cơ cấu nông nghiệp về cả ba mặt kinh tế, xã hôi, môi trường và định hướng cụ thể cho từng lĩnh vực của ngành nông nghiệp.
7 - Quyết định số 2157/QĐ- TTg ngày 11 tháng 11 năm 2013 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư “Ban hành bộ chỉ tiêu giám sát, đánh giá PTBV địa phương giai đoạn 2013 – 2020” có 28 chỉ tiêu chung để các địa phương có kế hoạch giám sát, đánh giá sự PTBV trên nhiều lĩnh vực. Những quyết định, chương trình của chính phủ về phát triển nông nghiệp chính là những căn cứ quan trọng để các địa phương đưa ra các định hướng PTNNBV trong thời gian tới. Đây cũng là tài liệu quan trọng giúp tác giả có cái nhìn dài hạn, đúng hướng để đưa ra các giải pháp phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Thuận theo hướng bền vững. 4.2. Các công trình nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Bình Thuận Trên lãnh thổ tỉnh Bình Thuận đã có một số đề tài nghiên cứu về sự phát triển các ngành kinh tế và phát triển bền vững, trong đó có thể kể đến các công trình như: Luận án tiến sĩ Địa lí học của La Nữ Ánh Vân (2011) với đề tài “Phát triển du lịch tỉnh Bình Thuận trên quan điểm PTBV”. Trong luận án, tác giả đã đề cập tới sự phát triển bền vững ngành du lịch trên cơ sở đánh giá các ĐKTN, KT – XH của tỉnh theo các tiêu chí cụ thể và xếp loại từng tiêu chí theo ba mức bền vững, tương đối bền vững và chưa bền vững; Luận văn thạc sĩ Địa lí học của Nguyễn Ngọc Hoàng Vân “Phát triển kinh tế biển tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2005 – 2015”. Tác giả đánh giá thực trạng và đưa ra giải pháp phát triển tổng hợp kinh tế biển trong đó có ngành khai thác và nuôi trồng thủy hải sản. Về phía các cơ quan trong tỉnh có các đề tài: “Thực trạng chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh Bình Thuận giai đoạn 2010 – 2014” của Nguyễn Xuân Thi – cục thống kê; “Quy hoạch nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tỉnh Bình Thuận” của Sở NN&PTNT Bình Thuận. Đề án đánh giá những điều kiện, hiện trạng để phát triển nông nghiệp công nghệ cao và đưa ra các định hướng, giải pháp phát triển đến năm 2020… và nhiều bài báo, báo cáo của Sở
8 NN&PTNT, Cục thống kê, báo Bình Thuận về lĩnh vực phát triển nông nghiệp – nông thôn. Qua việc nghiên cứu, tìm hiểu các tài liệu về PTNNBV, tác giả nhận thấy vấn đề đã được sự quan tâm, đầu tư nghiên cứu của nhiều nhà khoa học đi trước và có cách tiếp cận khá đa dạng, song chưa có đề tài nào nghiên cứu một cách hệ thống về vấn đề phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Bình Thuận. Các tài liệu trên là nguồn tư liệu qúy để tác giả tham khảo trong quá trình thực hiện luận văn. 5. Hệ quan điểm và phương pháp nghiên cứu 5.1. Hệ quan điểm nghiên cứu 5.1.1. Quan điểm hệ thống Mọi sự vật, hiện tượng trong thế giới vật chất luôn có mối quan hệ biện chứng với nhau, tác động qua lại và tạo thành một thể thống nhất, hoàn chỉnh. Phát triển nông nghiệp chịu tác động của tổng hợp các nhân tố về tự nhiên và KT - XH như vị trí địa lí, đất đai, khí hậu, dân cư, thị trường…Vì vậy khi nghiên cứu đề tài, người nghiên cứu cần vận dụng quan điểm hệ thống để đánh giá ĐKTN, kinh tế xã hội có tác động tới phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững, làm cơ sở cho việc phân tích thực trạng phát triển nông nghiệp, tìm ra các nguyên nhân và dự báo được xu hướng phát triển nông nghiệp trong thời gian tới. Cần phải coi việc phát triển nông nghiệp nằm trong hệ thống KT - XH, luôn vận động và phát triển theo quy luật chung. Sự phát triển của nông nghiệp là kết quả tổng hợp của hàng loạt nhân tố, đồng thời cũng là nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của các ngành, lĩnh vực KT - XH khác. 5.1.2. Quan điểm lãnh thổ Mỗi đơn vị lãnh thổ đều có những đặc điểm riêng về tự nhiên, kinh tế, xã hội từ đó dẫn đến những nét đặc trưng về dân cư, lao động và sản xuất. Mọi sự vật, hiện tượng đều tồn tại và phát triển trong một không gian lãnh thổ xác định. Đề tài nhiên cứu về phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững trong
9 không gian lãnh thổ các đơn vị hành chính tỉnh Bình Thuận, nhưng vận dụng quan điểm lãnh thổ thì cần đặt vấn đề nghiên cứu trong mối quan hệ với các lãnh thổ cấp lớn hơn và nhỏ hơn. Cụ thể vấn đề phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững tỉnh Bình Thuận có mối quan hệ chặt chẽ, thuộc hệ thống nông nghiệp thế giới và Việt Nam, đồng thời cũng nằm trong hệ thống kinh tế toàn tỉnh. Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững là một bộ phận của nền nông nghiệp, nó bao gồm các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp nhưng lại có liên hệ mật thiết với các ngành kinh tế khác: thương mại, giao thông vận tải, cơ khí, hóa chất…giữa chúng luôn có sự tác động qua lại lẫn nhau. Mỗi địa phương trong tỉnh lại có những đặc điểm khác nhau, vì vậy khi nghiên cứu vấn đề cần đặt chúng trong mối quan hệ lãnh thổ chặt chẽ với các ngành, lĩnh vực khác trong lãnh thổ toàn tỉnh cũng như ở cấp lãnh thổ cao hơn. Có như vậy mới đảm bảo mục tiêu phát triển KT - XH chung cho toàn ngành, toàn tỉnh. 5.1.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh Mọi sự vật, hiện tượng trong thế giới vật chất luôn luôn vận động phát triển không ngừng, vì vậy khi nghiên cứu về bất kì vấn đề nào cần vận dụng quan điểm lịch sử - viễn cảnh. Tức phải đặt sự - vật hiện tượng trong mối quan hệ quá khứ - hiện tại- tương lai. Nghiên cứu nông nghiệp phát triển theo hướng bền vững cũng cần phải nghiên cứu lịch sử phát triển của vấn đề tức sự thay đổi của nền nông nghiệp thế giới và Việt Nam, của Bình Thuận theo thời gian làm cơ sở cho những dự báo xu hướng phát triển trong thời gian tới. 5.1.4. Quan điểm PTBV Hiện nay PTBV trở thành một xu thế, yêu cầu tất yếu đối với sự phát triển của tất cả các ngành kinh tế và các lĩnh vực khác của xã hội. Khi nghiên cứu đề tài về phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững thì cần nhìn nhận theo các tiêu chí của nông ngiệp bền vững. Do nông nghiệp là ngành kinh tế sử dụng nhiều tài nguyên và phụ thuộc nhiều vào ĐKTN, sự phát triển nông