Luận văn Thạc sĩ Địa lý học: Tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu chính của đề tài là nghiên cứu, đánh giá hiện trạng tổ chức lãnh thổ một số cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh, từ đó đề xuất một số giải pháp tổ chức lãnh thổ nhằm khai thác tối đa các nguồn lực, tăng hiệu quả sản xuất góp phần thúc đẩy sự phát triển nông nghiệp của tỉnh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Địa lý học: Tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Tân Mùi TỔ CHỨC LÃNH THỔ CÂY CÔNG NGHIỆP TỈNH TÂY NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Tân Mùi TỔ CHỨC LÃNH THỔ CÂY CÔNG NGHIỆP TỈNH TÂY NINH Chuyên ngành : Địa lí học Mã số : 8310501 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM THỊ BÌNH Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan, có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả Nguyễn Thị Tân Mùi
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới TS. Phạm Thị Bình, người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, Ban lãnh đạo khoa Địa lí, Phòng Sau Đại học, các Thầy Cô giáo đã tận tình giảng dạy, tạo điều kiện hổ trợ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các cơ quan địa phương đã hổ trợ nhiệt tình, cung cấp thông tin, số liệu phục vụ nghiên cứu, đặc biệt là các cán bộ thuộc Cục Thống kê tỉnh Tây Ninh, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Tây Ninh. Xin gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè yêu quý đã luôn ủng hộ, động viên và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả Nguyễn Thị Tân Mùi
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục hình Danh mục bản đồ MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỔ CHỨC LÃNH THỔ CÂY CÔNG NGHIỆP ................................................................ 7 1.1. Cơ sở lí luận ......................................................................................................... 8 1.1.1. Tổ chức lãnh thổ (Tổ chức không gian) ....................................................... 8 1.1.2. Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ...................................................................... 9 1.1.3. Cây công nghiệp ......................................................................................... 17 1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp .................. 18 1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 23 1.2.1. Một số hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở Việt Nam ..................... 23 1.2.2. Thực trạng tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp ở Việt Nam ........................ 30 Chương 2. TIỀM NĂNG VÀ HIỆN TRẠNG TỔ CHỨC LÃNH THỔ CÂY CÔNG NGHIỆP TỈNH TÂY NINH .................................................. 38 2.1. Tiềm năng TCLT cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh ............................................ 38 2.1.1. Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ .................................................................... 38 2.1.2. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên ............................................................... 38 2.1.3. Điều kiện kinh tế - xã hội .......................................................................... 43 2.2. Hiện trạng TCLT cây công nghiệp của Tỉnh Tây Ninh ..................................... 52 2.2.1. Tổng quan hiện trạng phát triển cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh .............. 52 2.2.2. Hiện trạng tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh ................. 53 2.2.3. Hiện trạng tổ chức lãnh thổ cây cao su tỉnh Tây Ninh .............................. 57
2.2.4. Hiện trạng tổ chức lãnh thổ cây mía tỉnh Tây Ninh .................................. 63 2.3. Đánh giá những thành tựu và hạn chế trong tổ chức lãnh thổ một số cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh ................................................................................. 70 Chương 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ TỔ CHỨC LÃNH THỔ CÂY CÔNG NGHIỆP TỈNH TÂY NINH ............................ 78 3.1. Những căn cứ ban đầu ....................................................................................... 78 3.1.1. Chính sách phát triển nông nghiệp của tỉnh Tây Ninh ............................... 78 3.1.2. Hiện trạng TCLT cây công nghiệp của tỉnh ............................................... 79 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả TCLT cây công nghiệp của tỉnh.......................... 80 3.2.1. Nhóm giải pháp chung ............................................................................... 80 3.2.2. Giải pháp cụ thể .......................................................................................... 85 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 95 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BVTV Bảo vệ thực vật BQ Bình quân CB Cán bộ CĐML Cánh đồng mẫu lớn CCN Cây công nghiệp CCNLN Cây công nghiệp lâu năm CCNHN Cây công nghiệp hàng năm CNV Công nhân viên CNH Công nghiệp hóa DT Diện tích DTTN Diện tích tự nhiên DTKT Diện tích khai thác DTKTCB Diện tích kiến thiết cơ bản ĐVHC Đơn vị hành chính ĐNB Đông Nam Bộ GDP Tổng sản phẩm quốc nội GTSX Giá trị sản xuất HĐH Hiện đại hóa HTX Hợp tác xã H Huyện KT - XH Kinh tế - xã hội KTTĐPN Kinh tế trọng điểm phía Nam KHKT Khoa học kĩ thuật KV Khu vực LLSX Lực lượng sản xuất NS Năng suất NN Nông nghiệp NTQD Nông trường quốc doanh NN & PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
TCC Tái cơ cấu TCLT Tổ chức lãnh thổ TCLTNN Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp TCLTCCN Tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp TP Thành phố TY Thú y TAGS Thức ăn gia súc TLSX Tư liệu sản xuất TT Trang trại TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên SP Sản phẩm SX Sản xuất SL Sản lượng SXNN Sản xuất nông nghiệp SXHH Sản xuất hành hóa UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Diện tích cây công nghiệp nước ta, giai đoạn 2005-2015 .................... 31 Bảng 1.2. Hình thức tổ chức lãnh thổ một số cây công nghiệp ............................. 35 Bảng 2.1. Diễn biến tình hình sử dụng đất tỉnh Tây Ninh..................................... 39 Bảng 2.2. Đặc điểm các tầng chứa nước ............................................................... 42 Bảng 2.3. Hiện trạng phát triển cây cao cu và cây mía so với CCN khác của Tây Ninh giai đoạn 2005-2015 ............................................................. 52 Bảng 2.4. Các cơ sở chế biến sản phẩm KV I trên địa bàn tỉnh (cơ sở)................ 53 Bảng 2.5. Công suất và sản lượng một số ngành hàng Tây Ninh năm 2015 ........ 54 Bảng 2.6. Một số nông trường cao su tiêu biểu ở Tây Ninh ................................. 58 Bảng 2.7. Một số cánh đồng mía mẫu lớn ở Tây Ninh ......................................... 65 Bảng 2.8. Một số chỉ tiêu kinh tế - tài chính đối với 1 ha cao su tiểu điền kỳ kinh doanh ............................................................................................. 72 Bảng 2.9. Một số chỉ tiêu kinh tế - tài chính đối với 1 ha mía .............................. 75 Bảng 2.10. Một số chỉ tiêu kinh tế - tài chính đối với 1 ha khoai mì ...................... 76 Bảng 2.11. Một số hình thức TCLT sản xuất chủ yếu ............................................ 77 Bảng 3.1. Tốc độ tăng và tỷ trọng GTSX các lĩnh vực ......................................... 78
DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Sơ đồ các mối liên kết trong sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản ...... 55 Hình 2.2. Sơ đồ mối liên kết trong sản xuất, chế biến và tiêu thụ cao su ................. 62 Hình 2.3. Sơ đồ mối liên kết trong sản xuất, chế biến và tiêu thụ mía ..................... 68
DANH MỤC BẢN ĐỒ Bản đồ 1. Bản đồ hành chính tỉnh Tây Ninh Bản đồ 2. Bản đồ hiện trạng tổ chức lãnh thổ cây cao su và cây mía tỉnh Tây Ninh năm 2015 Bản đồ 3. Bản đồ quy hoạch tổ chức lãnh thổ cây cao su và cây mia tỉnh Tây Ninh
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nông nghiệp theo nghĩa hẹp là sự hợp thành của trồng trọt và chăn nuôi, còn theo nghĩa rộng bao gồm cả lâm nghiệp và ngư nghiệp, là ngành sản xuất vật chất xuất hiện sớm nhất của xã hội loài người. Nông nghiệp có vai trò hết sức quan trọng trong việc phát triển kinh tế cũng như đảm bảo sự sinh tồn của nhân loại, cho đến nay, chưa có một ngành nào dù hiện đại đến đâu, có thể thay thế nông nghiệp. Việt Nam, một quốc gia thuần nông với gần 70% dân số sống dựa vào ngành này thì nông nghiệp lại càng có ý nghĩa hơn thế. Nhận thức được vai trò to lớn của nông nghiệp, Đảng và Nhà nước ta từ lâu đã coi nông nghiệp là mặt trận hàng đầu và tiến hành những cải cách trong nông nghiệp, sự ra đời của Khoán 10 và khoán 100 là một thí dụ điển hình. Nhờ có các chính sách phù hợp và sự tiến bộ trong sản xuất, nền nông nghiệp nước ta đã có nhiều khởi sắc và phát triển không ngừng, từ chỗ thiếu đói triền miên đến nay không chỉ đáp ứng đầy đủ nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu và đóng góp gần 18% GDP, thu hút gần 50% lao động xã hội cả nước. Trong những năm qua, tỉ trọng của ngành nông nghiệp nước ta trong cơ cấu GDP tuy có xu hướng giảm, ngay trong nội bộ ngành cũng có sự chuyển dịch về cơ cấu. Giảm tỉ trọng ngành trồng trọt, tăng tỉ trọng ngành chăn nuôi; trong ngành trồng trọt, giảm tỉ trọng cây lương thực và tăng tỉ trọng cây công nghiệp. Sự chuyển dịch này được cho là một xu thế tất yếu, phản ánh trình độ phát triển của nền sản xuất xã hội cũng như Việt Nam. Tây Ninh là một tỉnh biên giới Tây Nam thuộc vùng Đông Nam Bộ đồng thời cũng là một trong những tỉnh nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Nằm cách thành phố Hồ Chí Minh chưa đầy 100km, là cầu nối giữa Thành phố Hồ Chí Minh và thủ đô Phnôm Pênh, Campuchia; nơi chuyển tiếp giữa vùng cao nguyên Nam Trung Bộ và đồng bằng châu thổ sông Cửu Long cùng với sự đa dạng và những nét đặc thù riêng về điều kiện tự nhiên, KT-XH; Tây Ninh hội tụ được nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế, trong đó có nông nghiệp (theo nghĩa hẹp), đặc biệt là phát triển các cây công nghiệp.
2 Tuy được đánh giá là tỉnh có nhiều tiềm năng để phát triển cây công nghiệp, đặc biệt là cây cao su và cây mía; song trên thực tế vẫn còn nhiều khó khăn, phát triển chưa tương xứng với tiềm năng và lợi thế vốn có, chưa đáp ứng được nhu cầu thực tiễn đặt ra. Vì vậy, việc nghiên cứu một số hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp phù hợp với tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh Tây Ninh là việc cần thiết nhằm đưa ngành trồng trọt cũng như ngành nông nghiệp phát triển, đồng thời đảm bảo thực hiện nhiệm vụ đóng góp vào phát triển kinh tế của tỉnh, của vùng và tạo ra được các sản phẩm nông nghiệp chất lượng, đáp ứng nhu cầu người dân; góp phần bảo vệ môi trường sinh thái. Từ những phân tích trên, đề tài “Tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh” được lựa chọn vừa có ý nghĩa khoa học và thực tiễn nhằm phân tích các nguồn lực và thực trạng phát triển cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh đồng thời đề xuất một số giải pháp phát triển trong thời gian tới. 2. Lịch sử nghiên cứu Nông nghiệp là một ngành sản xuất vật chất ra đời sớm nhất trong lịch sử nhân loại. Vì vậy, cho đến nay đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về nông nghiệp (cả theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp) và các vấn đề liên quan đến nông nghiệp ở nhiều lãnh thổ khác nhau. Ở Việt Nam, đã có nhiều công trình nghiên cứu, đề tài luận văn, luận án nghiên cứu về nông nghiệp như: Phát triển nông – lâm – thủy sản ở thành phố Hà Nội, Lê Mỹ Dung, Luận án tiến sỹ Địa lí học, 2017; Phát triển nông nghiệp tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2000-2009, Đặng Ngọc Thắng, Luận văn Thạc sỹ Khoa học Địa lí, 2011. Xu hướng chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đaị hóa ở Đồng Nai, Phẩm An Ninh, Luận án tiến sĩ kinh tế, Hà Nội…. Riêng về tổ chức lãnh thổ nông nghiệp, ở nước ta có rất ít tài liệu nghiên cứu sâu về TCLTNN. Liên quan tới vấn đề này chỉ có một vài nghiên cứu lẻ tẻ về phân vùng nông nghiệp Việt Nam. Đó là công trình nghiên cứu của tác giả Minh Chi công bố vào những năm 60. Cũng trong thời gian này, ở khoa Địa lí – trường Đại học sư phạm Hà Nội, nhà giáo Nguyễn Văn Quang đã đưa vào giảng dạy giáo trình “Phân vùng nông nghiệp”, trong đó đề cập tới các nguyên tắc, phương pháp và nội dung cụ
3 thể. Ngoài ra, còn có các công trình khác có liên quan, nhưng chủ yếu tập trung vào việc hướng dẫn lập quy hoạch nông nghiệp. Một số công trình luận văn, luận án nghiên cứu về TCLTNN như: Nghiên cứu tổ chức lãnh thổ nông – công nghiệp trồng và chế biến cây công nghiệp ngắn ngày, cây thực phẩm ở các quận, huyện ngoại thành TP.HCM, Đàm Nguyễn Thùy Dương, Phạm Xuân Hậu, Nguyễn Văn Luyện, Đề tài cấp Bộ, 2005 đã đề cập đến các khái niệm, các hình thức TCLTNN và vấn đề liên kết nông – công nghiệp. Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp trồng và chế biến cây công nghiệp dài ngày tỉnh Đồng Nai, Báo cáo tổng kết đề tào khoa học và công nghệ cấp trường, Nguyễn Thị Bình, 2011 cũng đã đề cập đến một số vấn đề liên quan về TCLTNN và đưa ra các kết hợp sản xuất theo lãnh thổ trồng – chế biến CCN dài ngày. Tổ chức lãnh thổ trồng và chế biến cây chè tỉnh Lâm Đồng, Nguyễn Đức Hạnh, Luận văn Thạc sỹ Địa lí học, 2012. Tổ chức lãnh thổ trồng và chế biến cây điều tỉnh Bình Thuận, Phạm Hoàng Hải Ngọc, Luận văn Thạc sỹ Địa lí học, 2010. Tổ chức lãnh thổ trồng và chế biến cây công nghiệp huyện Iagrai, tỉnh Gia Lai, Nguyễn Thị Thúy An, Luận văn Thạc sỹ Địa lí học, 2011. Ở cấp tỉnh, cũng đã có một số công trình liên quan như: Trồng và chế biến sắn tỉnh Tây Ninh, Trịnh Thanh Sơn, Trần Đức Minh, 2004; Chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp Tây Ninh theo hướng sản xuất hàng hóa, Mai Xuân Nhàn, Luận văn Thạc sỹ Địa lí học, 2005 có đề cập đến thực trạng một số hình thức tổ chức SXNN giai đoạn 2000-2005. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Tây Ninh. Thực trạng và định hướng, Phạm Thị Thùy Dương, Luận văn Thạc sỹ Địa lí học, 2011 phân tích các nhân tố ảnh hưởng và thực trạng quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2000-2009. Nhìn chung, các dự án quy hoạch phát triển nông nghiệp – nông thôn cũng như quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh được thực hiện theo các giai đoạn nhất định, các bài viết, đề tài nghiên cứu về phát triển nền kinh tế cũng như nông nghiệp cũng đã có nhưng về tổ chức lãnh thổ nông nghiệp nói chung và tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp nói riêng thì còn rất mới mẻ.
4 3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu chính của đề tài là nghiên cứu, đánh giá hiện trạng tổ chức lãnh thổ một số cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh, từ đó đề xuất một số giải pháp tổ chức lãnh thổ nhằm khai thác tối đa các nguồn lực, tăng hiệu quả sản xuất góp phần thúc đẩy sự phát triển nông nghiệp của tỉnh. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn về vấn đề tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp. - Phân tích, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh. - Phân tích và đánh giá hiện trạng tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh. - Đề xuất giải pháp tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp hiệu quả góp phần phát triển sản xuất nông nghiệp của tỉnh. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: Cây công nghiệp. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung Đề tài nghiên cứu tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp, trong đó tập trung vào 2 cây công nghiệp chủ lực của tỉnh là cây cao su và cây mía. - Phạm vi lãnh thổ Tỉnh Tây Ninh. - Phạm vi thời gian Thời gian nghiên cứu của đề tài là giai đoạn từ 2005-2015, thời gian dự báo là đến 2030. 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 5.1. Quan điểm nghiên cứu 5.1.1. Quan điểm hệ thống Quan điểm này đặt và xem xét tỉnh Tây Ninh trong hệ thống cấu thành lãnh thổ sản xuất lớn hơn là vùng Đông Nam Bộ, vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và toàn
5 bộ lãnh thổ Việt Nam. Trong khi đó, bản thân tỉnh Tây Ninh cũng là một hệ thống KT - XH được cấu tạo bởi mối quan hệ giữa các thành phần tự nhiên, kinh tế, xã hội, dân cư,... Hệ thống các ngành kinh tế, trong đó có nông nghiệp lại bao gồm các bộ phận cấu thành như trồng trọt và chăn nuôi (theo nghĩa hẹp), nông- lâm nghiệp-thủy sản (theo nghĩa rộng) và các mối liên hệ tác động qua lại lẫn nhau. Do vậy khi nghiên cứu phát triển nông nghiệp của tỉnh phải xem xét trên quan điểm hệ thống, bởi vì sự thay đổi của bất kỳ một thành phần nào trong hệ thống sẽ ảnh hưởng đến các thành phần khác và sự phát triển KT-XH nói chung cũng như nông nghiệp nói riêng. 5.1.2. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ Nông nghiệp tỉnh Tây Ninh được xem như là một thể tổng hợp lãnh thổ sản xuất tương đối hoàn chỉnh, chịu tác động tổng hợp của hàng loạt các nhân tố tự nhiên, kinh tế - xã hội. Vận dụng quan điểm này giúp đánh giá tác động của các điều kiện tự nhiên, KT- XH đến sự phát triển và tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp của tỉnh, từ đó tìm ra thế mạnh của từng huyện, từng vùng sản xuất trong tỉnh để có những định hướng, giải pháp quy hoạch tổ chức không gian nông nghiệp cũng như tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp của tỉnh một cách hợp lí, hiệu quả. 5.1.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh Quá trình hình thành và phát triển nông nghiệp của tỉnh Tây Ninh luôn có sự biến chuyển theo không gian và thời gian. Khi nghiên cứu nông nghiệp của tỉnh cần vận dụng quan điểm này để thấy được quá trình hình thành, phát triển ngành nông nghiệp cũng như cây công nghiệp của tỉnh theo thời gian và không gian. Từ đó phát hiện ra tính quy luật của sự phát triển và phân bố, đánh giá đúng đắn sự phát triển cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh ở thời điểm hiện tại và dự báo, định hướng phát triển trong tương lai. 5.2.4. Quan điểm sinh thái và phát triển bền vững Nông nghiệp là ngành phụ thuộc nhiều vào tự nhiên, các hoạt động sản xuất nông nghiệp cũng có tác động không nhỏ lên môi trường tự nhiên, làm biến đổi môi
6 trường ở những mức độ nhất định. Do vậy, quán triệt quan điểm sinh thái trong nghiên cứu đề tài nhằm mục đích giảm thiểu những tổn hại đến môi trường sinh thái như suy thoái đất, ô nhiễm nước, suy kiệt tài nguyên… Trong đề tài, việc đánh giá các nhân tố tự nhiên (điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên) hoặc phân tích thực trạng phát triển hay đề xuất các giải pháp luôn gắn với quan điểm này. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp thu thập, xử lí tài liệu Để thực hiện đề tài, tác giả đã tiến hành thu thập tài liệu từ các nguồn sau: + Các tài liệu sơ cấp: được tác giả thu thập thông qua quá trình quan sát, ghi chép, chụp ảnh, khảo sát thực địa ghi lại.. + Các tài liệu thứ cấp: đó là những tài liệu được tác giả thu thập từ các nguồn: Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Tây Ninh, Tổng cục thống kê, Cục thống kê, Sở NN&PTNT tỉnh Tây Ninh, Sở kế hoạch và đầu tư tỉnh Tây Ninh và các tài liệu liên quan đến nông nghiệp, tự nhiên, kinh tế-xã hội của tỉnh. Trên cơ sở những tài liệu, số liệu thô thu thập được, tác giả tiến hành xử lí thành các số liệu tinh thông qua việc tính toán. 5.2.2. Phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp Sau khi đã thu thập và xử lí tài liệu liên quan đến đề tài, tác giả tiến hành phân tích, so sánh (so sánh theo thời gian, không gian, so sánh giữa các đối tượng với nhau) và tổng hợp những kết quả đã phân tích để đưa ra những kết luận, đánh giá chính xác về điều kiện và thực trạng tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh. 5.2.3. Phương pháp thực địa Phương pháp này giúp tác giả kiểm chứng những thông tin lí thuyết so với thực tế, đồng thời khảo sát thực tế địa bàn nghiên cứu nhằm thu thập và bổ sung những nội dung cần thiết cho đề tài. Mặt khác, giúp đề tài tránh sự chủ quan, áp đặt, không sát thực trong quá trình nghiên cứu và vận dụng vào thực tiễn. 5.2.4. Phương pháp bản đồ - GIS Đây là một trong những phương pháp không thể thiếu khi nghiên cứu Địa lí. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã vận dụng phương pháp này trong việc xây dựng và thành lập các bản đồ chuyên đề phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài bằng
7 phần mềm Map Info nhằm tăng tính trực quan cho những kết quả nghiên cứu của đề tài. 5.2.5. Phương pháp dự báo Căn cứ vào những dữ liệu thu thập được, tác giả đưa ra những nhận định, dự báo về xu hướng vận động, phát triển của nền nông nghiệp cũng như tổ chức lãnh thổ cây công công nghiệp của tỉnh trong thời gian tới. 6. Những đóng góp chính của đề tài Đề tài có những đóng góp chủ yếu sau: - Đúc kết cơ sở lí luận và thực tiễn về tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp. - Đánh giá được những thế mạnh và hạn chế của các nhân tố ảnh hưởng đến TCLT cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh. - Phân tích và đánh giá được thực trạng tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh. - Đề xuất các giải pháp một cách có cơ sở khoa học nhằm phát triển nông nghiệp và tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp huyện tỉnh Tây Ninh hiệu quả, bền vững trong tương lai. Những kết quả đạt được của đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan, ban ngành chức năng của tỉnh về lĩnh vực nông nghiệp cũng như làm tài liệu giảng dạy địa lí địa phương. 7. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được chia làm 03 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp Chương 2: Thực trạng tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả tổ chức lãnh thổ cây công nghiệp tỉnh Tây Ninh. Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỔ CHỨC LÃNH THỔ CÂY CÔNG NGHIỆP
8 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Tổ chức lãnh thổ (Tổ chức không gian) Lãnh thổ là một bộ phận của bề mặt đất thuộc quyền sở hữu của một quốc gia nhất định. Lãnh thổ bao gồm vùng đất liền, vùng biển và vùng trời. Khi nói đến tổ chức lãnh thổ (không gian), không thể nói không gian hay lãnh thổ trừu tượng mà thường gắn với lãnh thổ (không gian) kinh tế - xã hội của một nước, một vùng cụ thể và trong một hình thái xã hội nhất định. Có rất nhiều khái niệm, định nghĩa về tổ chức không gian kinh tế - xã hội. Có thể chia thành hai nhóm sau: - Quan điểm của trường phái địa lí Xô Viết cho rằng tổ chức lãnh thổ là sự sắp xếp, bố trí và phối hợp các đối tượng có ảnh hưởng lẫn nhau, có mối quan hệ qua lại giữa các hệ thống sản xuất, hệ thống dân cư nhằm sử dụng hợp lí các nguồn lực để đạt hiệu quả cao nhất về kinh tế, xã hội và môi trường. - Các nhà địa lí phương Tây quan niệm tổ chức lãnh thổ theo hướng tổ chức không gian cho rằng tổ chức không gian ra đời từ cuối thế kỷ XIX và đã trở thành một môn khoa học về kinh tế lãnh thổ. Tổ chức không gian được xem như là sự lựa chọn về nghệ thuật sử dụng lãnh thổ một cách đúng đắn và có hiệu quả nhằm tìm kiếm một tỉ lệ, quan hệ hợp lý về phát triển kinh tế - xã hội giữa các ngành hoặc giữa các vùng trong cùng một quốc gia có xét đến mối liên hệ giữa các quốc gia để tạo ra giá trị mới. Theo quan điểm này, về mặt địa lý, tổ chức không gian kinh tế - xã hội được xem như là một hoạt động có tính chất định hướng tới sự công bằng về mặt không gian giữa trung tâm và ngoại vi, giữa các cực với không gian ảnh hưởng nhằm giải quyết việc làm, cân đối giữa nông thôn, thành thị, bảo vệ môi trường sống của con người. Tóm lại, tổ chức lãnh thổ chính là việc con người sắp xếp, tổ chức các hoạt động kinh tế - xã hội trong một lãnh thổ cụ thể dựa trên những cơ sở khoa học. Tổ chức lãnh thổ có hai hình thức cơ bản là: tổ chức lãnh thổ kinh tế và tổ chức lãnh thổ xã hội. Yếu tố môi trường đã được hàm chứa trong cả tổ chức lãnh thổ kinh tế và tổ chức lãnh thổ xã hội. Các nội dung kinh tế, xã hội và tự nhiên gắn bó mật
9 thiết với nhau tạo nên sự thống nhất về mặt tổ chức lãnh thổ. Việc phát triển cá hình thức tổ chức lãnh thổ chính là việc thực hiện phân công lao động theo lãnh thổ. 1.1.2. Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp * Quan niệm về tổ chức lãnh thổ nông nghiệp Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp (TCLTNN) là một hình thức của tổ chức lãnh thổ kinh tế - xã hội, với tư cách là việc tổ chức các ngành sản xuất vật chất, ngành kinh tế then chốt đang được quan tâm nhằm góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế của nền sản xuất xã hội. Vấn đề này đã được rất nhiều nhà địa lí quan tâm chú ý, đã có nhiều công trình nghiên cứu ra đời, trong số đó có sự cống hiến lớn của các nhà địa lí Xô Viết, nhiều nhà địa lí có tên tuổi như: K.I Ivanov, V.G Varov, V.G Kriustkov, A.N Rakinikov… với các công trình về tổ chức lãnh thổ kinh tế, trong đó có đề cập đến TCLT NN . Theo K.I Ivanov (1974), TCLTNN được hiểu là hệ thống liên kết không gian giữa các ngành, các xí nghiệp nông nghiệp và các lãnh thổ dựa trên các cơ sở quy trình kĩ thuật mới nhất, chuyên môn hóa, tập trung hóa, liên hợp hóa và hợp tác hóa sản xuất, cho phép sử dụng hiệu quả nhất sự khác nhau theo lãnh thổ về điều kiện tự nhiên, kinh tế, lao động và đảm bảo năng suất lao động xã hội cao nhất (Đặng Văn Phan, 2008). Xuất phát từ quan điểm trên, có thể thấy rõ một số điểm nổi bật sau: - Phân công lao động theo lãnh thổ cùng với việc kết hợp giữa tự nhiên, kinh tế, nguồn lao động là cơ sở để hình thành các mối liên hệ qua lại theo không gian (lãnh thổ). - Khía cạnh ngành và khía cạnh lãnh thổ quyện chặt với nhau trong tổ chức lãnh thổ nông nghiệp. - Các đặc điểm không gian của sản xuất phần nhiều bắt nguồn từ tính chất của việc khai thác và sử dụng các điều kiện sản xuất hiện có. - Hiệu quả kinh tế, xã hội.. là tiêu chuẩn hàng đầu trong việc tổ chức lãnh thổ nông nghiệp. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, toàn cầu hóa diễn ra ngày càng mạnh mẽ đã, sẽ và đang tác động vào mọi lĩnh vực của cuộc sống đòi hỏi chúng ta phải có một