Luận văn Thạc sĩ Đo lường và đánh giá trong Giáo dục: Đánh giá ảnh hưởng của phương pháp giáo dục Montessori đến sự phát triển nhận thức của trẻ từ 3 đến 6 tuổi

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:150

Thêm vào BST

Báo xấu

47
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn này nhằm mô tả ảnh hưởng từ những đặc trưng của Phương pháp giáo dục Montessori đến sự phát triển nhận thức của trẻ từ 3 đến 6 tuổi. Để hiểu rõ hơn mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết của luận văn này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Đo lường và đánh giá trong Giáo dục: Đánh giá ảnh hưởng của phương pháp giáo dục Montessori đến sự phát triển nhận thức của trẻ từ 3 đến 6 tuổi

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐINH VŨ HẠNH TRANG ĐÁNH GIÁ ẢNH HƯỞNG CỦA PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC MONTESSORI ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN NHẬN THỨC CỦA TRẺ 3 – 6 TUỔI LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐO LƯỜNG VÀ ĐÁNH GIÁ TRONG GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐINH VŨ HẠNH TRANG ĐÁNH GIÁ ẢNH HƯỞNG CỦA PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC MONTESSORI ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN NHẬN THỨC CỦA TRẺ 3 – 6 TUỔI LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐO LƯỜNG VÀ ĐÁNH GIÁ TRONG GIÁO DỤC Mã số: 81 40 115 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đinh Thị Kim Thoa HÀ NỘI - 2019
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài nghiên cứu này, tác giả đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của nhiều thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp, cũng như sự hỗ trợ tận tình từ phía gia đình. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến giáo viên hướng dẫn của tôi, PGS.TS Đinh Thị Kim Thoa, PGS đã hướng dẫn, truyền thụ cho tôi những kinh nghiệm vô cùng quý báu trong nghiên cứu khoa học, động viên, chỉ bảo những khi tôi gặp phải vấn đề khó khăn từ khi nhận đề tài đến khi hoàn thiện nghiên cứu. Ngoài ra, tôi vô cùng biết ơn sự tạo điều kiện, hỗ trợ từ phía Ban lãnh đạo và các thầy cô trong Khoa Quản trị chất lượng, trường Đại học Giáo dục đã giúp chúng tôi có được những điều kiện tốt nhất để hoàn thành đề tài. Mặc dù gặp khó khăn trong tiếp cận đối tượng khảo sát, tôi đã nhận được sự giúp đỡ vô cùng nhiệt tình từ phía các anh chị khóa 2017 chuyên ngành Đo lường và Đánh giá trong giáo dục. Tôi xin chân thành cảm ơn các anh chị trong sự động viên, khích lệ tinh thần cũng như trong việc tiếp cận đối tượng khảo sát. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu, tập thể giáo viên và học sinh tại các địa bàn khảo sát, đã nhiệt tình, hợp tác với tôi để thực hiện nghiên cứu này. Tôi xin đặc biệt cảm ơn đội ngũ chuyên gia tư vấn, các giáo viên mầm non đã giúp đỡ tôi hoàn thiện các vấn đề lý luận, thực tiễn của đề tài. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình, đồng nghiệp đã tạo điều kiện cho tôi yên tâm nghiên cứu trong suốt thời gian thực hiện đề tài. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn! i
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn với tiêu đề: “Đánh giá ảnh hưởng của phương pháp giáo dục Montessori đến sự phát triển nhận thức của trẻ 3 - 6 tuổi” hoàn toàn là kết quả quá trình nghiên cứu của bản thân tôi và chưa được công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào khác. Trong quá trình thực hiện luận văn, tôi đã tuân thủ nghiêm túc các quy tắc đạo đức nghiên cứu. Các kết quả trình bày trong luận văn là sản phẩm nghiên cứu của cá nhân tôi. Tôi cũng xin đảm bảo việc trích dẫn rõ ràng, tường minh các tài liệu tham khảo được sử dụng trong luận văn. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về tính trung thực của kết quả nghiên cứu cũng như các nội dung khác trong luận văn./. Hà Nội, ngày 10 tháng 12 năm 2019. Tác giả luận văn Đinh Vũ Hạnh Trang ii
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. i LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ viii DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................. ix DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ ..................................................................... x MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................. 3 3. Khách thể nghiên cứu ............................................................................. 3 3.1. Khách thể nghiên cứu ..................................................................... 3 3.2. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 3 4. Giới hạn nghiên cứu ............................................................................... 3 5. Câu hỏi nghiên cứu................................................................................. 3 6. Giả thiết nghiên cứu ............................................................................... 4 7. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................... 4 8. Phạm vi nghiên cứu và thời gian khảo sát .......................................... 4 8.1. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 4 8.2. Thời gian nghiên cứu ....................................................................... 4 9. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 4 CHƯƠNG 1 ................................................................................................... 6 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................ 6 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .............................................................. 6 1.1.1. Các nghiên cứu về giáo dục mầm non và phát triển nhận thức ở trẻ mầm non ................................................................................................. 6 1.1.2. Nghiên cứu về phương pháp giáo dục Montessori ...................... 13 1.2. Cơ sở lý luận về đánh giá trong giáo dục ........................................... 16 1.2.1. Đo lường..................................................................................... 17 iii
1.2.2. Trắc nghiệm................................................................................ 19 1.2.3. Đánh giá ..................................................................................... 20 1.2.4. Tiêu chí đánh giá ........................................................................ 20 1.2.5. Tiêu chuẩn đánh giá .................................................................... 22 1.2.6. Chỉ báo/ chỉ số đánh giá .............................................................. 24 1.2.7. Thang đo .................................................................................... 24 1.3. Cơ sở lý luận về phương pháp giáo dục ............................................. 25 1.3.1. Giáo dục ..................................................................................... 25 1.3.2. Nhân cách .................................................................................. 26 1.3.3. Phương pháp giáo dục................................................................. 29 1.3.4. Phương tiện dạy học ................................................................... 32 1.3.5. Phương pháp giáo dục Montessori ............................................. 33 1.3.5.1. Giới thiệu về phương pháp .................................................... 33 1.3.5.2. Một số đặc trưng của phương pháp ......................................... 39 1.4. Cơ sở lý luận về nhận thức ................................................................ 40 1.4.1. Khái niệm về nhận thức ............................................................. 40 1.4.2. Con đường hình thành nhận thức ............................................... 42 1.4.3. Các mức độ của quá trình nhận thức .......................................... 42 1.4.4. Phân loại nhận thức..................................................................... 47 1.5. Chương trình giáo dục mầm non Việt Nam và Bộ chuẩn phát triển trẻ 5 tuổi ........................................................................................................... 48 1.5.1 Chương trình giáo dục mầm non .................................................. 48 1.5.1.1. Cấu trúc của chương trình giáo dục mầm non ........................ 48 1.5.1.2. Đặc điểm của chương trình giáo dục mầm non ....................... 49 1.5.1.3. Đặc điểm chương trình giáo dục mầm non ở Việt Nam .......... 50 1.5.2. Bộ chuẩn phát triển trẻ 5 tuổi ..................................................... 52 1.5.2.1. Nguyên tắc xây dựng .............................................................. 52 1.5.2.2. Cấu trúc .................................................................................. 52 iv
1.5.2.3. Các bước xây dựng ................................................................. 52 1.5.2.4. Các bước sử dụng bộ công cụ ................................................. 53 1.5.2.5. Nội dung bộ chuẩn ................................................................. 54 1.5.3. Giáo dục phát triển nhận thức trong chương trình giáo dục mầm non ....................................................................................................... 55 1.6. Đề xuất mô hình nghiên cứu và giả thiết ............................................ 58 CHƯƠNG 2.................................................................................................. 61 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................. 61 2.1. Mẫu nghiên cứu ................................................................................. 61 2.1.1. Đặc điểm của mẫu ...................................................................... 61 2.1.1.1. Sơ lược về địa bàn nghiên cứu ................................................ 61 2.1.1.2. Về các trường được chọn nghiên cứu ..................................... 63 2.1.2. Cách chọn mẫu ........................................................................... 64 2.1.2.1. Phương pháp chọn mẫu .......................................................... 64 2.1.2.2. Kích thước mẫu ...................................................................... 64 2.1.2.3. Xây dựng khung lấy mẫu ........................................................ 65 2.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 65 2.2.1. Các phương pháp thu thập thông tin ........................................... 65 2.2.1.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết ......................................... 65 2.2.1.2. Phương pháp quan sát............................................................. 65 2.2.1.3. Phương pháp phỏng vấn ......................................................... 66 2.2.1.4. Phương pháp tiến hành thực nghiệm....................................... 67 2.2.1.5. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ....................................... 68 2.2.1.6. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia ........................................ 68 2.2.2. Phương pháp xử lý số liệu........................................................... 68 2.3. Xác định các tiêu chí đo lường mức độ nhận thức của trẻ ở hai tiểu lĩnh vực khám phá tự nhiên và khám phá xã hội .............................................. 69 2.3.1. Nhóm các tiêu chí về khả năng nhận biết môi trường tự nhiên .... 71 v
2.3.2. Nhóm các tiêu chí về khả năng nhận biết môi trường xã hội ....... 73 2.3.3. Nhóm các tiêu chí về khả năng suy luận ..................................... 74 2.3.4. Nhóm các tiêu chí về khả năng sáng tạo ..................................... 74 2.4. Xác định các tiêu chí đo lường mức độ ảnh hưởng của các yếu tố khác đến sự phát triển nhận thức của trẻ. .......................................................... 75 2.4.1. Các yếu tố khách quan ................................................................ 75 2.4.2. Các yếu tố chủ quan .................................................................... 76 2.4.3. Thông tin chung về giáo viên ...................................................... 78 2.5. Lấy ý kiến chuyên gia ........................................................................ 78 2.5.1. Lấy ý kiến chuyên gia để hoàn thiện bộ công cụ ......................... 79 2.5.2. Lấy ý kiến chuyên gia để chứng minh luận điểm ........................ 81 2.6. Thử nghiệm thang đo ......................................................................... 81 2.6.1. Kiểm tra độ tin cậy của bảng hỏi dưới dạng mã hóa kết quả trả lời từng câu của trẻ và nội dung trả lời của giáo viên: ................................ 82 2.6.2. Kiểm tra độ tin cậy của bảng hỏi dưới dạng mã hóa kết quả trả lời từng thẻ của trẻ ..................................................................................... 82 2.7. Kết quả thu thập dữ liệu và mã hóa thang đo ..................................... 83 2.8. Đánh giá độ tin cậy của thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha ........ 91 2.8.1. Độ tin cậy của thang đo .............................................................. 91 2.8.2. Độ tin cậy của từng nhóm câu hỏi ............................................... 92 CHƯƠNG 3 ................................................................................................. 94 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................................ 94 3.1. Kết quả đo lường mức độ phát triển nhận thức của trẻ ....................... 94 3.1.1. Kết quả đo lường dựa trên điểm số tổng bảng thực nghiệm ........ 94 3.1.2. Kết quả đo lường dựa trên điểm số từng tiêu chuẩn .................... 97 Tiểu kết mục 3.1 ................................................................................. 102 3.2. Ảnh hưởng của PPGD Montessori đến sự phát triển nhận thức của trẻ ............................................................................................................... 103 vi
3.2.1. Khả năng nhận biết môi trường tự nhiên ................................... 103 3.2.2. Khả năng nhận biết môi trường xã hội ...................................... 113 3.3.3. Khả năng suy luận của trẻ ......................................................... 115 3.2.4. Khả năng sáng tạo của trẻ ......................................................... 119 Tiểu kết mục 3.2: ................................................................................ 127 3.3. Ảnh hưởng của các yếu tố khác đến kết quả đo lường mức độ nhận thức của trẻ ............................................................................................. 129 Tiểu kết mục 3.3 ................................................................................. 131 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................ 133 4.1. Kết luận ........................................................................................... 133 4.2. Khuyến nghị .................................................................................... 134 4.2.1. Khuyến nghị đối với đơn vị quản lý giáo dục............................ 135 4.2.2. Khuyến nghị đối với các cơ sở giáo dục.................................... 135 4.2.3. Khuyến nghị đối với giáo viên .................................................. 136 4.3. Hạn chế của nghiên cứu ................................................................... 136 4.4. Hướng nghiên cứu tiếp theo............................................................. 137 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................. Error! Bookmark not defined. Danh mục tài liệu tiếng Việt ....................... Error! Bookmark not defined. Danh mục tài liệu tiếng Anh ....................... Error! Bookmark not defined. Tài liệu điện tử ........................................... Error! Bookmark not defined. vii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu viết tắt Nội dung KPTN Khám phá tự nhiên KPXH Khám phá xã hội PPGD Phương pháp giáo dục 5 – 6 tuổi Từ 5 đến 6 tuổi viii
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Các mức độ phát triển nhận thức của trẻ ................................................ 69 Bảng 2.2. Ma trận trọng số tiêu chuẩn & cấp độ nhận thức cần đánh giá ............... 71 Bảng 2.3 Hệ số tin cậy của bảng hỏi (mã hóa theo câu hỏi) (thử nghiệm) .............. 82 Bảng 2.4 Hệ số tương quan với biến tổng nhỏ hơn 0.3 (theo câu) (thử nghiệm) ..... 82 Bảng 2.5 Hệ số tin cậy của bảng hỏi (mã hóa theo thẻ) (thử nghiệm) ..................... 82 Bảng 2.6 Hệ số tương quan với biến tổng nhỏ hơn 0.3 (theo thẻ) (thử nghiệm) ..... 83 Bảng 2.7. Hệ số tin cậy của phiếu thực nghiệm dành cho trẻ……………………. 90 Bảng 2.8 Hệ số tin cậy đối với từng câu hỏi và thẻ hình ........................................ 93 Bảng 3.1. Kết quả thống kê tần số tổng điểm phiếu thực nghiệm ........................... 94 Bảng 3.2. Bảng kết quả đánh giá toàn bộ phiếu thực nghiệm ................................. 95 Bảng 3.3. Giá trị trung bình điểm số hai nhóm mẫu ............................................... 97 Bảng 3.4. Kết quả trả lời mã hóa theo câu hỏi........................................................ 99 Bảng 3.5 Tỷ lệ trả lời đúng các thẻ hình trong bộ thẻ CH07................................. 105 Bảng 3.6. Tỷ lệ trả lời đúng các thẻ hình thuộc bộ thẻ CH09 ............................... 108 Bảng 3.7. Tỷ lệ trả lời đúng các thẻ hình thuộc bộ thẻ CH10 ............................... 110 Bảng 3.8. Tỷ lệ trả lời đúng các thẻ hình thuộc bộ thẻ CH11 ............................... 111 Bảng 3.9. Tỷ lệ trả lời đúng của các nhóm mẫu với các câu hỏi CH13,CH14,CH15 ............................................................................................................................ 114 Bảng 3.10. Tỷ lệ trả lời Đạt yêu cầu của CH16, CH17 ......................................... 115 Bảng 3.11 Tỷ lệ trả lời đúng từng ô trống ở mỗi nhóm CH17 .............................. 118 Bảng 3.12. Điểm trung bình mức độ sáng tạo (CH18,CH19) ............................... 121 Bảng 3.13. Kết qủa thực hiện CH18, CH19 ......................................................... 121 Bảng 3.14. Liệt kê 1 số câu trả lời của trẻ đạt mức sáng tạo 3 điểm CH18 ........... 123 Bảng 3.15.Thống kê 1 số câu trả lời của trẻ đạt mức sáng tạo 3 điểm CH19 ........ 125 Bảng 3.16. Mối tương quan giữa các biến ảnh hưởng và điểm số của trẻ ............. 131 ix
DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ Hình 1.1. Các bước của quá trình đo lường .................................................. 18 Sơ đồ 1.1. Khung lý thuyết của đề tài ........................................................... 60 Sơ đồ 2.1. Quy trình xây dựng bộ công cụ.................................................... 61 Biểu đồ 3.1. Mô tả kết quả thực hiện phiếu thực nghiệm .............................. 96 Biểu đồ 3.2. Mô tả mức chênh lệch tỷ lệ trả lời đúng ở các câu hỏi từ CH07 đến CH17 ................................................................................................... 100 Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ trả lời đúng ở các thẻ hình CH16 ................................... 116 Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ các mức sáng tạo ở hai nhóm trẻ (CH18)....................... 122 x
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1 Ngày nay, giáo dục không chỉ phụ thuộc vào chính sách nhà nước, trường học cũng không phải là nơi duy nhất thực hiện nhiệm vụ giáo dục. Cá nhân còn được tiếp nhận việc giáo dục tại nhà, tại các trung tâm giáo dục ngoài công lập, và tự giáo dục. Giáo dục với lứa tuổi mầm non cũng không chỉ là chăm sóc, nuôi dưỡng, để trẻ biết ăn ngoan ngủ ngoan và có thể thực hiện những kĩ năng cơ bản nữa. Những thành quả nghiên cứu tâm lý – giáo dục học của các nhà khoa học trong nước và thế giới ngày càng đi sâu khẳng định việc giáo dục trẻ em lứa tuổi mầm non cần nhiều hơn thế. Trong thế kỉ 19, 20 thậm chí sớm hơn thế, quan điểm về các phương pháp/ cách thức tổ chức việc học của trẻ em ở lứa tuổi mầm non đã hình thành. Cho đến hiện nay, với các nền giáo dục với triết lý giáo dục khác nhau, giáo dục mầm non cũng phát triển theo những hướng đặc thù, có thể khác biệt với các nước khác và cũng khác biệt với chính nó trong quá khứ. Giáo dục mầm non của Việt Nam đang thể hiện sự khác biệt đó rất rõ rệt. Quá trình hiện đại hóa đất nước không chỉ tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế, văn hóa, hội nhập quốc tế, mà còn mở ra những con đường mới, những yêu cầu mới cho giáo dục. Nhà trẻ/ trường mầm non không còn là nơi phụ huynh đến gửi con vội vàng cho kịp giờ đi làm, chỉ cần yên tâm là ở đó các em được cho ăn, cho ngủ, có người trông cho đến khi bố mẹ đến đón về. Phụ huynh, và xã hội, cần các em được tổ chức các hoạt động học tập, thông qua các phương pháp khác nhau, để phát triển về nhiều lĩnh vực: ngôn ngữ, giao tiếp, kĩ năng xã hội, khả năng nhận thức, kĩ năng vận động, sức khỏe thể chất,... Cùng với các xu hướng phát triển của giáo dục mầm non thế giới, các phương pháp giáo dục mầm non trong nước cũng ngày càng đa dạng. Ngoài cách thức tổ chức chương trình vốn có bám sát hướng dẫn của Bộ Giáo dục đào tạo, hiện nay ở nước ta đã du nhập một số phương pháp giáo dục mầm non đang được áp dụng hiệu quả trên thế giới. Có thể kể đến như: Montessori, HighScope, Steiner, Reggio Emilia, giáo dục 0 tuổi, Shichida,... Xét về số lượng các đơn vị áp dụng, giáo dục mầm non theo phương pháp Montessori chiếm ưu thế lớn. 1
Nhiều đơn vị giáo dục cả công lập và tư thục đều đã và đang áp dụng phương pháp này vào việc triển khai các hoạt động cho trẻ mầm non tại trường. Xét đến nhu cầu gần như trở thành trào lưu của phương pháp này, cũng như các xu hướng phát triển sắp tới của giáo dục mầm non, người viết cho rằng, đã đến lúc chúng ta cần nhìn nhận, đánh giá về hiệu quả thực tế của phương pháp giáo dục Montessori đến sự phát triển của trẻ mầm non Việt Nam. Nghiên cứu về vấn đề này sẽ không chỉ nhằm đánh giá tác động của phương pháp đến kết quả cuối cùng trong việc giáo dục trẻ, mà còn đi sâu tìm hiểu những hạn chế, khó khăn cũng như ưu điểm, thuận lợi khi áp dụng phương pháp này. Từ đó, có thể đưa ra những khuyến nghị hữu ích trong việc xây dựng kế hoạch triển khai phương pháp một cách rộng rãi, tích cực đến nhiều cơ sở giáo dục mầm non trên cả nước hơn. 1.2. Các nghiên cứu về phát triển nhận thức ở giai đoạn lứa tuổi mầm non đặt ra những yêu cầu cần được quan tâm đặc biệt, bởi giai đoạn này đóng vai trò nền tảng cơ bản đối với sự phát triển nhận thức của con người nói chung. (Theo Piaget, sự phát triển nhận thức của trẻ trải qua 4 giai đoạn: 0 đến 2 tuổi - giai đoạn cảm giác vận động; 2 đến 7 tuổi – giai đoạn tiền thao tác; 7 đến 11/12 tuổi – giai đoạn thao tác cụ thể; 11/12 tuổi và lớn hơn – thao tác hình thức). Nhận thức bao gồm các quá trình/ hiện tượng tâm lý như cảm giác, tri giác, tư duy, tưởng tượng, trí nhớ, ... và có liên hệ đặc biệt với sự phát triển ngôn ngữ và sự học, đây là các yếu tố vô cùng quan trọng đối với sự phát triển tâm lý con người nói chung. Các yếu tố tâm lý này ở con người đều đòi hỏi sự tác động khoa học ngay từ những năm đầu đời để đạt mức phát triển cao nhất. Do đó, việc nghiên cứu sự phát triển nhận thức ở giai đoạn đầu đời của trẻ là vô cùng cần thiết. Mỗi phương pháp giáo dục mầm non đều đặc biệt quan tâm đến lĩnh vực phát triển nhận thức ở trẻ. Khi tiếp cận phương pháp giáo dục (PPGD) Montessori, nghiên cứu về những đặc trưng của phương pháp cũng như quan sát sơ bộ trên trẻ ban đầu đã cho thấy sự vượt trội trong phát triển nhận thức của trẻ so với các bạn cùng lứa tuổi không được tổ chức hoạt động cùng phương pháp. Tuy nhiên, để khẳng định tính vượt trội của phương pháp đòi hỏi một nghiên cứu khoa học chính thức, trong đó đánh giá kĩ càng những mặt liên quan. 2
1.3. Vậy, PPGD Montessori có những đặc trưng gì? Đặc trưng đó có giúp cải thiện sự phát triển nói chung của trẻ em so với những cách thức triển khai chương trình giáo dục mầm non khác mà chúng ta đang sử dụng hay không? Tại sao lại có sự cải thiện đó? Đối với lĩnh vực phát triển nhận thức của trẻ, phương pháp này có ảnh hưởng như thế nào?... Là những câu hỏi rất thiết thực nhưng chưa được giải quyết cặn kẽ. Vì những lý do trên, người viết quyết định triển khai hướng nghiên cứu “Đánh giá ảnh hưởng của phương pháp giáo dục Montessori đến sự phát triển nhận thức của trẻ từ 3 đến 6 tuổi” trong đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Mô tả ảnh hưởng từ những đặc trưng của PPGD Montessori đến sự phát triển nhận thức của trẻ từ 3 đến 6 tuổi. 3. Khách thể nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Sự phát triển nhận thức của trẻ thông qua PPGD Montessori . 3.2. Đối tượng nghiên cứu Mức độ ảnh hưởng của phương pháp giáo dục Montessori đến sự phát triển nhận thức của trẻ từ 3 đến 6 tuổi. 4. Giới hạn nghiên cứu Trong khuôn khổ của nghiên cứu này, đề tài này chỉ triển khai trong giới hạn như sau: - Đánh giá mức độ ảnh hưởng của phương pháp giáo dục Montessori đến sự phát triển nhận thức ở hai tiểu lĩnh vực: khám phá tự nhiên (KPTN) và khám phá xã hội (KPXH). - Giới hạn độ tuổi của đối tượng khảo sát: trẻ từ 5 đến 6 tuổi (sinh năm 2014) - Địa bàn nghiên cứu: 5 trường mầm non trên địa bàn 4 quận nội thành Hà Nội. 5. Câu hỏi nghiên cứu 5.1. Liệu có sự khác biệt về mức độ nhận thức về hai tiểu lĩnh vực (KPTN và KPXH) của trẻ từ 5 đến 6 tuổi (5 – 6 tuổi) khi được tổ chức hoạt động bằng hai PPGD Montessori và những cách thức triển khai chương trình giáo dục mầm non 3
khác (Sau đây gọi là: cách triển khai khác)? Nếu có, sự khác biệt được thể hiện ở những khía cạnh nhận thức nào? 5.2. Đặc trưng nào của PPGD Montessori tạo nên sự khác biệt về mức độ nhận thức của hai nhóm trẻ? 6. Giả thiết nghiên cứu - Có sự khác biệt rõ rệt về mức độ nhận thức ở hai tiểu lĩnh vực KPTN và KPXH giữa hai nhóm đối tượng khảo sát thể hiện ở các khía cạnh nhận thức: + Nhóm trẻ được áp dụng PPGD Montessori đạt kết quả cao hơn ở thang đo khả năng nhận biết về môi trường tự nhiên, môi trường xã hội và khả năng suy luận; nhưng kết quả thấp hơn ở thang đo khả năng sáng tạo. - Giáo cụ Montessori tạo nên sự khác biệt về mức độ nhận thức ở trẻ. 7. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng bộ công cụ đo lường mức độ phát triển nhận thức của trẻ được tổ chức hoạt động theo PPGD Montessori , ở hai tiểu lĩnh vực KPKH và KPXH, so sánh với nhóm trẻ được tổ chức hoạt động theo những cách thức triển khai chương trình giáo dục mầm non khác. - Phân tích kết quả nghiên cứu để trả lời các câu hỏi nghiên cứu. - Đưa ra kết luận và khuyến nghị về đề tài nghiên cứu. 8. Phạm vi nghiên cứu và thời gian khảo sát 8.1. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu được triển khai trên nhóm học sinh gồm: + 40 học sinh lứa tuổi 5 – 6 tuổi tại các cơ sở giáo dục mầm non Montessori (sau đây gọi tắt là “nhóm Montessori”) cùng với giáo viên của nhóm học sinh này. + 70 học sinh lứa tuổi 5 – 6 tuổi tại các cơ sở giáo dục sử dụng những cách thức triển khai chương trình giáo dục mầm non khác (sau đây gọi tắt là “ nhóm triển khai phương pháp khác” hay “nhóm phương pháp khác”) cùng với giáo viên của nhóm học sinh này. 8.2. Thời gian nghiên cứu Thời gian triển khai nghiên cứu: từ tháng 11/2018 đến tháng 11/2019. 9. Phương pháp nghiên cứu 4
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu nhằm + Hệ thống hóa các khái niệm cơ bản, các lý thuyết có liên quan đến đề tài. + Căn cứ để xây dựng bộ công cụ đo lường. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi (bộ công cụ) + Bộ phiếu thực nghiệm dành cho học sinh: xây dựng trên thang nhận thức của Bloom với các mức: Nhớ, Hiểu, Vận dụng, Phân tích, Sáng tạo. + Bảng hỏi dành cho giáo viên: nhằm thu thập thông tin về mức độ hoạt động, thông tin khác về trẻ, về môi trường lớp học, về cách triển khai và tổ chức hoạt động, và chất lượng giáo viên. Xây dựng trên thang Likert. - Phương pháp quan sát + Mẫu phiếu quan sát nhằm thu thập thông tin về: cách thức giáo viên tổ chức cho trẻ thực hiện phiếu thực nghiệm, các thông tin khác về quá trình thực hiện phiếu của trẻ. - Phương pháp phỏng vấn. + Mẫu phiếu phỏng vấn bán cấu trúc dành cho giáo viên và chuyên gia. + Mẫu phỏng vấn sâu giáo viên và chuyên gia ở giai đoạn đầu của nghiên cứu nhằm phát hiện những từ khóa liên quan đến phương pháp giáo dục Montessori và thực trạng triển khai trong thực tế. – Phương pháp thống kê, xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS, Microsoft Excel. 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận – Khuyến nghị và danh mục Tài liệu tham khảo cùng các phụ lục, nội dung của luận văn được triển khai trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và tổng quan nghiên cứu. Chương 2: Phương pháp và cách thức tổ chức nghiên cứu. Chương 3: Phân tích kết quả nghiên cứu. 5
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Nhằm khái quát về bối cảnh nghiên cứu của đề tài, người nghiên cứu sẽ tổng hợp ngắn gọn những bài báo, ấn phẩm khoa học có liên quan đến đề tài nghiên cứu. Các tài liệu sẽ được giới thiệu theo trình tự sau: đầu tiên là phần giới thiệu các nghiên cứu về giáo dục mầm non và đề tài phát triển nhận thức cho trẻ mầm non, đặc biệt ở giai đoạn 5 – 6 tuổi, tiếp theo là các nghiên cứu liên quan đến phương pháp giáo dục Montessori trên thế giới và ở Việt Nam. 1.1.1. Các nghiên cứu về giáo dục mầm non và phát triển nhận thức ở trẻ mầm non  Các nghiên cứu khoa học về đề tài giáo dục mầm non nói chung ở nước ta hiện nay tập trung vào ba nhóm nội dung được trình bày phía dưới. Bên cạnh đó, theo tìm hiểu của người viết, hiện nay ở Việt Nam chưa có nghiên cứu nào đi sâu tìm hiểu về lĩnh vực phát triển nhận thức cho nhóm trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi thể hiện trên hai nội dung khám phá khoa học và khám phá xã hội. Ba nhóm đề tài phổ biến trong nghiên cứu giáo dục mầm non gồm : - Quản lý giáo dục mầm non: các biện pháp quản lý, thực trạng quản lý, đổi mới giáo dục mầm non... - Phát triển nguồn lực: phát triển các kĩ năng sư phạm, kĩ năng chuyên môn dành cho cán bộ quản lý và giáo viên mầm non, cơ sở vật chất. - Phát triển các lĩnh vực của học sinh mầm non: các đề tài được triển khai xung quanh các lĩnh vực phát triển của trẻ như: phát triển thể chất, phát triển tính sáng tạo của trẻ, phát triển ngôn ngữ, phát triển tính tự lập của trẻ, khả năng khái quát hóa, khả năng hình thành các biểu tượng toán và chữ viết, khả năng tưởng tượng của trẻ, phát triển hành vi giao tiếp có văn hóa, … người viết chưa phát hiện đề tài nghiên cứu về lĩnh vực phát triển nhận thức về KPKHTN và KPXH ở trẻ 5 – 6 tuổi. Có thể liệt kê một số đề tài nghiên cứu liên quan như: + “Một số biện pháp giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho trẻ 5 – 6 tuổi” của tác giả Hoàng Thị Phương (2003) đề tài tập trung nghiên cứu hành vi giao tiếp 6
có văn hóa ở trẻ 5 – 6 tuổi, xây dựng các tiêu chí đánh giá hành vi giao tiếp có văn hóa ở trẻ, đề xuất một số biện pháp giáo dục và những điều kiện sư phạm nhằm thực hiện hiệu quả quá trình giáo dục này. Tuy có đề cập đến nhóm tuổi 5 – 6 tuổi và một số đặc điểm tâm lí bên trong của trẻ nhưng đề tài không đề cập đến quá trình phát triển nhận thức ở trẻ. (41) + Đề tài “Các biện pháp phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo lớn (5 – 6 tuổi)”: tác giả Nguyễn Thị Oanh (2000) trong đề tài nghiên cứu này tập trung vào các nội dung như đặc điểm ngôn ngữ, cơ chế hình thành lời nói, phát triển lời nói mạch lạc ở trẻ, các tiêu chí đánh giá mức độ phát triển ngôn ngữ và các biện pháp phát triển lời nói mạch lạc ở trẻ. Như vậy, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu lĩnh vực phát triển ngôn ngữ ở lứa tuổi này chứ không đề cập đến quá trình phát triển nhận thức ở trẻ. (38) + Đề tài “Nghiên cứu phương pháp dạy học bài tập vận động cơ bản cho trẻ mẫu giáo lớn (5 – 6 tuổi)” của tác giả Đặng Hồng Phương (2003) tập trung nghiên cứu các nội dung thuộc lĩnh vực phát triển thể chất vận động của trẻ. Trong nghiên cứu, tác giả có đề cập đến mức độ phát triển trí lực của trẻ, nhưng chỉ đề cập đến một số khả năng trí lực có liên quan đến giáo dục thể chất của trẻ như các tiêu chí: khả năng phán đoán, khả năng so sánh, khả năng xác định vị trí người, động vật và đồ vật, khả năng xác định chức năng của một số đồ vật. Những tiêu chí này chưa bao quát hết khả năng phát triển nhận thức của trẻ. Do đó, nghiên cứu này cũng chỉ có tính tham khảo với sự phát triển nhận thức của trẻ lứa tuổi này. (40) + Tác giả Cao Thị Cúc (2019) có bài đăng trên tạp chí Giáo dục và Xã hội số ra tháng 05/2019 với nội dung “Một số vấn đề cơ bản về đặc điểm hoạt động nhóm và cấu trúc kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi” (11). Bài viết nhấn mạnh vào sự hình thành và củng cố kĩ năng hoạt động nhóm của trẻ ở lứa tuổi này, giúp cho thích ứng với môi trường hoạt động mới khi vào tiểu học. Nghiên cứu này không có liên quan đến nội dung phát triển nhận thức của trẻ cũng như phương pháp giáo dục. + Tạp chí Giáo dục và Xã hội số ra tháng 07/2019 có bài viết của tác giả Nguyễn Trung Hiếu – Nguyễn Thị Mai Linh (19) về đề tài: “Phát triển nhận thức 7
cho trẻ từ 0-3 tuổi qua hoạt động với đồ vật”. Bài viết nhấn mạnh vai trò của hoạt động với đồ vật trong việc phát triển nhận thức của trẻ giai đoạn từ 0 - 3 tuổi, phân tích các hoạt động với đồ vật của trẻ theo từng giai đoạn, phương pháp tổ chức hoạt động cho trẻ, và các ảnh hưởng từ hoạt động chơi với đồ vật đến sự phát triển nhận thức của trẻ. Bài viết có định hướng rõ ràng đối với các giáo viên mầm non trong việc thiết kế và tổ chức giờ hoạt động với đồ vật cho trẻ, tuy nhiên chỉ nhấn mạnh ở lứa tuổi từ 0 – 3 mà không đề cập đến các giai đoạn phát triển tiếp sau. Do đó, bài viết có giá trị tham khảo về vai trò của hoạt động với đồ vật với nhận thức của trẻ. + Tham khảo đề tài: “Biện pháp tổ chức trò chơi học tập nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo lớn (5 – 6 tuổi)” (21) của tác giả Nguyễn Thị Hòa (2003) cho thấy: Trong đề tài của mình, tác giả Nguyễn Thị Hòa xây dựng một bộ cơ sở lý luận về biện pháp tổ chức trò chơi học tập nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ 5 – 6 tuổi. Trong đó, tác giả tổng kết một số đặc điểm nhận thức của trẻ mẫu giáo lớn, lý luận về tính tích cực nhận thức nói chung và của trẻ mẫu giáo nói riêng. Những phân tích của tác giả chủ yếu tập trung vào ảnh hưởng của tính tích cực nhận thức đến hoạt động của trẻ, trong đó có hoạt động vui chơi. Trong khi phân tích các trò chơi học tập, tác giả có đề cập đến nhà giáo dục Maria Montessori trên quan điểm: Cũng như Ph. Phroebel, M. Montessori xem xét trò chơi của trẻ em dưới góc độ duy tâm thần bí. Họ cho rằng các trò chơi, các dụng cụ chơi là phương tiện để phát triển cái “có sẵn” trong những đứa trẻ. Vì thế, trong các triết lý của mình, Montessori đã loại bỏ khả năng tưởng tượng, óc sáng tạo và tính tích cực của trẻ trong hoạt động vui chơi, từ đó, bà đã loại bỏ những trò chơi mang tính sáng tạo trong hệ thống các hoạt động dành cho trẻ. Tác giả cho rằng, việc nhấn mạnh bản năng tự nhiên như vậy không thể giải thích triệt để vai trò của trò chơi trong đời sống của trẻ, từ đó, “phủ nhận tác động tích cực của thế giới bên ngoài đến nội dung chơi của trẻ và càng phủ nhận vai trò hoạt động một cách có ý thức và hoạt động tích cực của chính bản thân trẻ trong trò chơi”. Cùng quan điểm phân tích như trên, tác giả Trần Thị Ngọc Trâm (48) trong nghiên cứu “Thiết kế và sử dụng trò chơi học tập nhằm phát triển khả năng khái quát hóa của trẻ mẫu giáo lớn” (2003) cũng cho rằng: Montessori khuyến khích trẻ 8