Luận văn Thạc sĩ: Giải pháp nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:127

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài đi sâu nghiên cứu thực trạng công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, đánh giá kết quả, hạn chế và nguyên nhân hạn chế để từ đó đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ: Giải pháp nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu của bản thân tác giả. Các kết quả nghiên cứu và các kết luận trong luận văn là trung thực, không sao chép từ bất kỳ một nguồn nào và dưới bất kỳ hình thức nào. Việc tham khảo các nguồn tài liệu đã được thực hiện trích dẫn và ghi nguồn tài liệu tham khảo đúng quy định. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thu Trang i
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu và viết luận văn tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài trường. Đặc biệt xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS.Trương Đức Toàn, người đã tận tình hướng dẫn, định hướng và giúp đỡ tôi về chuyên môn trong suốt thời gian hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể các thầy cô giáo đang công tác tại Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường Đại học Thủy lợi đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để tôi thực hiện tốt luận văn này. Đồng thời xin chân thành cảm ơn các cán bộ đang làm việc tại Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình nghiên cứu để tôi hoàn thành luận văn này một cách tốt nhất. Trong quá trình thực hiện, luận văn khó tránh khỏi những sai sót, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của quý thầy cô và bạn đọc để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thu Trang ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................. ii MỤC LỤC ..................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU.................................................................................. vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .............................................................................. vii MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN .....................................................................................................8 1.1 Cơ sở lý luận về đào tạo nghề cho lao động nông thôn ....................................................... 8 1.1.1 Khái niệm, vai trò của công tác đào tạo nghề ........................................................8 1.1.2 Ý nghĩa của đào tạo nghề cho lao động nông thôn ..............................................10 1.1.3 Nội dung công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn ....................................11 1.1.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn .........15 1.1.5. Các tiêu chí đánh giá công tác đào tạo nghề cho LĐNT .....................................19 1.2. Cơ sở thực tiễn về đào tạo nghề cho LĐNT ....................................................................... 20 1.2.1 Kinh nghiệm về công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn .........................20 1.2.2 Một số bài học kinh nghiệm rút ra đối với công tác đào tạo nghề cho LĐNT .....26 1.3 Một số công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài ........................................................ 27 1.3.1 Các công trình nghiên cứu trước đây ...................................................................27 1.3.2 Những điểm kế thừa và khoảng trống nghiên cứu ...............................................30 Kết luận Chương 1 ......................................................................................................31 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2014-2017 ...............................................................................................32 2.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ............................................................................................... 32 2.1.1 Đặc điểm vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên .........................................................32 2.1.2 Đặc điểm kinh tế xã hội ........................................................................................34 2.2 Thực trạng công tác đào tạo nghề cho LĐNT trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ....................................................................................................................................... 38 2.2.1 Thực trạng lao động trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên...............38 iii
2.2.2. Thực trạng triển khai chương trình đào tạo nghề cho LĐNT huyện Phú Lương giai đoạn 2012-2017 ......................................................................................................42 2.2.3 Kết quả đào tạo nghề cho LĐNT trên địa bàn huyện Phú Lương giai đoạn 2012-2017 .....................................................................................................................45 2.3 Đánh giá công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn của huyện Phú Lương............ 54 2.3.1 Kết quả đạt được ...................................................................................................54 2.3.2. Những tồn tại, hạn chế.........................................................................................61 2.3.3 Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế .............................................................65 Kết luận Chương 2.........................................................................................................66 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CÔNG TÁC ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN......................................................................................................68 3.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu đào tạo nghề cho LĐNT của huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 ......................................................................................................68 3.1.1. Quan điểm phát triển ...........................................................................................68 3.1.2 Định hướng phát triển...........................................................................................69 3.1.3 Mục tiêu phát triển................................................................................................69 3.2 Những cơ hội, thách thức trong công tác đào tạo nghề cho LĐNT huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên .......................................................................................................................... 70 3.2.1. Những cơ hội trong công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ..............................................................................................70 3.2.2 Những thách thức trong công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên .......................................................................................71 3.3 Những giải pháp nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn ..................... 72 3.3.1 Nhóm giải pháp phát triển hệ thống dạy nghề......................................................72 3.3.2 Nhóm giải pháp về chất lượng đào tạo nghề ........................................................76 3.3.3 Nhóm giải pháp về đầu vào đối với người lao động nông thôn ...........................80 3.3.4 Nhóm giải pháp về đầu ra đối với người lao động nông thôn ..............................86 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................................................... 94 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................98 iv
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1: Tình hình lao động và dân số của huyện Phú Lương giai đoạn 2012-2017 .......................................................................................................................................40 Hình 2.2: Tỷ lệ lao động trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên từ năm 2012-2017 ............................................................................................................40 Hình 2.3: Tỷ lệ lao động có việc làm của huyện Phú Lương từ năm 2012- 2017 .......................................................................................................................................41 Hình 2.4: Cơ cấu lao động theo ngành của huyện Phú Lương .......................................................................................................................................42 Hình 2.5: Cơ cấu tổ chức của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên .................................................................45 Hình 2.6: Cơ cấu tổ chức của trường Trung cấp nghề dân tộc nội trú tỉnh Thái Nguyên .......................................................................................................................................46 Hình 2.7: Tỷ trọng LĐNT được đào tạo trong nhành nghề phi nông nghiệp từ năm 2012-2017 ......................................................................................................................51 Hình 2.8: Tỷ trọng LĐNT được đào tạo trong ngành nghề nông nghiệp .......................................................................................................................................52 Hình 2.9: Kết quả đào tạo nghề cho LĐNT theo đối tượng học nghề .......................................................................................................................................52 v
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Thực trạng lao động trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên từ năm 2012 - 2017 ................................................................................................................................... 39 Bảng 2.2: Tình hình tăng dân số, lao động trên địa bàn huyện Phú Lương giai đoạn 2012- 2017 ....................................................................................................................................... 39 Bảng 2.3: Tỷ lệ sử dụng thời gian lao động ở nông thôn ......................................................... 41 Bảng 2.4: Kinh phí hỗ trợ cho công tác đào tạo nghề trên địa bàn huyện Phú Lương từ năm 2012-2017 ..................................................................................................................................... 47 Bảng 2.5: Tổng số lớp đào tạo nghề được tổ chức từ năm 2012 - 2017 ................................. 48 Bảng 2.6: Kết quả tham gia đào tạo nghề cho LĐNT của các cơ sở trong vòng 5 năm từ 2012-2017 ..................................................................................................................................... 49 Bảng 2.7: Nhu cầu đào tạo nghề cho LĐNT của huyện Phú Lương từ năm 2012 – 2017 ... 49 Bảng 2.8: Kết quả thực hiện đào tạo nghề cho LĐNT từ năm 2012-2017............................. 50 Bảng 2.9: Hiệu quả sau đào tạo nghề từ năm 2012-2017......................................................... 53 Bảng 2.10: Việc làm của LĐNT sau khi đào tạo nghề từ năm 2012-2017 ............................ 53 Bảng 2.11: Kết quả khảo sát chất lượng cơ sở đào tạo đối tượng là lãnh đạo quản lý .......... 54 Bảng 2.12: Kết quả khảo sát chất lượng đào tạo nghề cho LĐNT đối tượng khảo sát là đội ngũ giáo viên tham gia giảng dạy ............................................................................................... 55 Bảng 2.13: Kết quả khả sát hệ thống cơ sở vật chất cho đào tạo nghề đối tượng khảo sát là LĐNT đang học nghề .................................................................................................................. 57 Bảng 2.5: Kết quả khảo sát chương trình đào tạo nghề đối tượng khảo sát là LĐNT đang học nghề ....................................................................................................................................... 57 Bảng 2.15: Kết quả khảo sát đội ngũ giáo viên giảng dạy đào tạo nghề đối tượng khảo sát là LĐNT đang học nghề .................................................................................................................. 58 Bảng 2.16: Kết quả phỏng vẫn LĐNT đã qua đào tạo nghề qua điện thoại ........................... 59 Bảng 2.17: Kết quả phỏng vấn người sử dụng lao động đã qua đào tạo nghề qua điện thoại. 60 Bảng 3.1: Chỉ tiêu đào tạo nghề cho LĐNT giai đoạn 2018-2020.......................................... 70 vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Dạng viết tắt Dạng đầy đủ CNH - HĐH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa ĐTN Đào tạo nghề LĐNT Lao động nông thôn LĐ-TB&XH Lao động - Thương binh và xã hội UBND Uỷ ban nhân dân vii
MỞ ĐẦU 1 Tính cấp thiết của đề tài Giải quyết tốt các vấn đề xã hội, trong đó có vấn đề lao động nông thôn là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhằm phát triển bền vững. Đối với nước ta hiện nay, lao động nông thôn là nguồn nhân lực dồi dào, có đóng góp không nhỏ trong việc phát triển kinh tế của đất nước. Tuy nhiên, lực lượng lao động nông thôn được đào tạo và bồi dưỡng kiến thức chiếm tỷ lệ thấp, hầu hết các kiến thức, kinh nghiệm của người lao động đều thông qua công việc và sự truyền dạy của các thế hệ trước. Do vậy, việc đào tạo nghề cho lao động nông thôn là rất cần thiết. Huyện Phú Lương tỉnh Thái nguyên có trên 70% dân số trong độ tuổi lao động và có thể nói đây là nguồn lực lao động lớn góp phần vào sự nghiệp phát triển kinh tế. Tuy nhiên, điều đó cũng đặt ra thách thức không nhỏ đối với Huyện trong công tác đào tạo nghề. Với mục tiêu xây dựng huyện Phú Lương phát triển toàn diện, bền vững, nâng cao đời sống vật chất tinh thần cho người dân, cùng với việc phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân, thì một trong những nhiệm vụ trọng tâm được Đảng bộ huyện Phú Lương xác định đó là thực hiện tốt công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn. Tuy nhiên, đào tạo nghề cho lao động nông thôn tại Huyện Phú Lương trong thời gian qua còn một số bất cập như đào tạo cho lao động nông thôn chủ yếu là lý thuyết, thiếu kĩ năng thực hành, lao động nông thôn được đào tạo thiếu tay nghề, lao động được đào tạo chưa kiếm được việc làm, lao động nông thôn được đào tạo khó tiếp cận với cơ hội việc làm, đào tạo chưa đáp ứng được nhu cầu người sử dụng lao động... Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết vềnâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn nhằm bảo đảm người dân có việc làm, ổn định cuộc sống của người lao động và đảm bảo phát triển kinh tế xã hội nông thôn trên địa bàn. Chính vì vậy đào tạo nghề cho lao động nông thôn có ý nghĩa hết sức quan trọng nhằm thực hiện các mục tiêu đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn, nâng cao thu nhập, xóa đói giảm nghèo. Xuất phát từ yêu cầu và 1
thực tế trên, tôi lựa chọn đề tài “Giải pháp nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên” làm luận văn nghiên cứu của mình. 2 Mục đích nghiên cứu của đề tài Đề tài đi sâu nghiên cứu thực trạng công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, đánh giá kết quả, hạn chế và nguyên nhân hạn chế để từ đó đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. 3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Đề tài đi sâu nghiên cứu công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. 3.2 Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về không gian: Đào tạo nghề trên địa bàn 16 xã, thị trấn của huyện Phú Lương. Phạm vi về thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện Phú Lương giai đoạn 2012-2017. Phạm vi về nội dung: Tập trung nghiên cứu thực trạng công tác đào tạo nghề huyện Phú Lương, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao công tác đào tạo nghềcho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2018 - 2020. 4 Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp được sử dụng trong quá trình thực hiện đề tài gồm: Phương pháp kế thừa, phương pháp phân loại và hệ thống hóa, phương pháp khảo sát, phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp dự báo. Cụ thể: 4.1 Phương pháp phân tích và tổng hợp - Bước 1. Xác định vấn đề cần phân tích. Vấn đề cần được phân tích trong Luận văn này là: 2
+ Các cơ sở khoa học về đào tạo nghề cho lao động nông thôn. + Thực trạng đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, cụ thể là giai đoạn 2012-2017. + Các nguyên nhân ảnh hưởng đến công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra được các giải pháp, đề xuất nhằm nâng cao đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. - Bước 2. Thu thập các thông tin cần phân tích Trên cơ sở xác định vấn đề cần phân tích, luận văn đã tiến hành thu thập thông tin có liên quan. Đó là: + Các nguồn thông tin thứ cấp được lấy từ các công trình nghiên cứu lý luận về đào tạo nghề cho lao động nông thôn, nội dung đào tạo và kinh nghiệm đào tạo nghề cho lao động nông thôn tại một số địa phương khác ở Việt Nam. Các công trình nghiên cứu bao gồm các luận án tiến sỹ, luận văn thạc sỹ, các bài báo nghiên cứu khoa học…Những tài liệu này được liệt kê trong Danh mục tài liệu tham khảo của luận văn. - Bước 3. Phân tích dữ liệu và lý giải Trên cơ sở những thông tin, số liệu thu thập được, tác giả hệ thống hóa dữ liệu thứ cấp và trình bày dữ liệu dưới dạng tiện dụng. Kết quả thu thập thông tin chủ yếu thể hiện dưới hình thức phân tích định tính và định lượng. - Bước 4. Tổng hợp kết quả phân tích Sau khi phân tích các thông tin đã thu thập được, Luận văn tổng hợp các kết quả phân tích để đưa ra bức tranh chung về thực trạng công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên từ năm 2012-2017 trên cơ sở nội dung đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Đây là cơ sở quyết định cho những kết luận và giải pháp, kiến nghị của 3
luận văn nhằm nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn tới. 4.2 Phương pháp phân loại và hệ thống hóa Phân loại nhằm sắp xếp các tài liệu khoa học thành hệ thống logic chặt chẽ theo từng mặt, đơn vị kiến thức, vấn đề khoa học có cùng dấu hiệu bản chất, cùng hướng phát triển để dễ nhận biết, sử dụng theo mục đích nghiên cứu, giúp phát hiện các quy luật phát triển của đối tượng, sự phát triển của kiến thức khoa học để từ đó dự đoán các xu hướng phát triển mới của khoa học và thực tiễn. Phương pháp hệ thống hóa: Dùng để sắp xếp những thông tin đa dạng thu thập được từ các nguồn, các tài liệu khác nhau thành một hệ thống với một kết cấu chặt chẽ để từ đó xây dựng một nội dung mới hoàn chỉnh giúp hiểu biết đối tượng được đầy đủ và sâu sắc hơn. Phân loại và hệ thống hóa là hai phương pháp đi liền với nhau. Trong phân loại đã có yếu tố hệ thống hóa. Hệ thống hóa phải dựa trên cơ sở phân loại và hệ thống hóa làm cho phân loại được hợp lý và chính xác hơn. Để thực hiện bài luận văn, tác giả đã thu nhập rất nhiều thông tin, số liệu. Tác giả phải chọn lọc, hệ thống hóa cơ sở lý luận về đào tạo nghề cho lao động nông thôn cũng như lựa chọn kinh nghiệm đào tạo nghề cho lao động nông thôn ở một số quốc gia và địa phương Việt Nam. Tác giả cũng hệ thống hóa thực trạng đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên theo các nội dung, tiêu chí đào tạo nghề. 4.3 Phương pháp kế thừa Trong quá trình thực hiện nghiên cứu, tác giả đã kế thừa những kiến thức, khung lý thuyết, kết luận từ những công trình nghiên cứu về đào tạo nghề cho lao động nông thôn, nội dung công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn cũng như các nhân tố ảnh hưởng đếncông tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn. Ngoài ra, luận văn cũng kế thừa một số giải pháp nhằm nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. 4.4 Phương pháp so sánh 4
Phương pháp so sánh được sử dụng để đánh giá công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Sự so sánh còn nhằm làm rõ những nguyên nhân, xu hướng trong giai đoạn 2012-2017 và thời gian sắp tới. Phương pháp so sánh có thể thực hiện thông qua bảng biểu, các hình. Cụ thể, tác giả sẽ tiến hành so sánh tình hình tăng trưởng dân số, lao động. So sánh tỷ lệ người có việc làm, cơ cấu lao động theo ngành, tình hình kinh phí hỗ trợ cho công tác đào tạo nghề trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên, hiệu quả sau đào tạo nghề giữa các ngành nông nghiệp và phi nông nghiệp. 4.5 Phương pháp khảo sát Luận văn sử dụng phương pháp khảo sát thông qua phiếu điều tra trong đó: Khảo sát cán bộ làm công tác quản lý đào tạo nghề với tổng số mẫu là 20 người. Nội dung của phiếu điều tra được trình bày tại Phụ lục số 01. Khảo sát các giáo viên dạy nghề tại các cơ sở đào tạo nghề trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên với tổng số mẫu là 20 người. Nội dung của phiếu điều tra được trình bày tại Phụ lục số 02. Khảo sát lao động nông thôn (LĐNT) đang học nghề chủ yếu ở các cơ sở đào tạo nghề trên địa bàn huyện Phú Lương gồm Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện, trường Trung cấp nghề dân tộc nội trú và trạm khuyến nông huyện. Tổng số mẫu là 100 trong đó Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện: 50, trường Trung nghề dân tộc nội trú: 40 và trạm khuyến nông huyện: 10. Nội dung của phiếu điều tra được trình bày tại Phụ lục số 03. Ngoài khảo sát bằng các phiếu điều tra, luận văn còn tiến hành khảo sát bằng các cuộc phỏng vấn trực tiếp LĐNT đã đi làm (50 người), các chủ sở hữu lao động (20 người). 4.6. Phương pháp dự báo Dự báo là những luận điểm có căn cứ khoa học trên cơ sở những nguyên nhân, xu hướng vận động, phát triển của đối tượng mà từ đó dự báo những tình huống và xu thế có thể xảy ra trạng thái khả dĩ của đối tượng trong tương lai và các con đường, các 5
biện pháp cũng như thời hạn để đạt tới trạng thái tương lai đó. Dự báo là sự phản ánh trước, phản ánh đón đầu hiện thực, nó thể hiện tư tưởng tiên phong, tiến bộ của tư tưởng tiến bộ khoa học. Trong bài luận văn, dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn là thực trạng và nguyên nhân, tác động đến công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên và định hướng về nghề nghiệp, kinh tế trong thời gian tới. Tác giả đưa dự báo xu hướng về công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tới. 5 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 5.1 Ý nghĩa khoa học Đề tài nghiên cứu và hệ thống hóa cơ sở lý luận về công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn, tổng hợp, phân tích những kinh nghiệm thực tiễn để đề xuất những giải pháp có cơ sở khoa học, có tính khả thi nhằm nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn. Những kết quả của luận văn có giá trị tham khảo trong đào tạo, nghiên cứu liên quan đến đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên phạm vi cả nước. 5.2 Ý nghĩa thực tiễn Những phân tích, đánh giá thực trạng và các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên là tài liệu tham khảo có giá trị gợi mở cho công tác quản lý, đổi mới giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên ở huyện Phú Lương. Những giải pháp đề xuất có thể được áp dụng trong công tác đào tạo hướng nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương và là tài liệu tham khảo cho các huyện khác trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên cũng như các địa phương khác trong cả nước. 6 Kết quả dự kiến đạt được - Nghiên cứu hệ thống hóa và cập nhật những cơ sở lý luận, thực tiễn trong công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn bao gồm: nội dung, tiêu chí đánh giá, những nhân tố ảnh hưởng, những bài học kinh nghiệm và những công trình nghiên cứu có liên quan; 6
- Phân tích thực trạng công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Phân tích, đánh giá những kết quả đạt được, những tồn tại, hạn chế trong công tác đào tạo nghề trên địa bàn và tìm ra nguyên nhân cần khắc phục nhằm nâng cao công tác đào tạo cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương. - Nghiên cứu đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2018 - 2020. 7 Kết cấu của luận văn Ngoài Phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu bởi 3 chương nội dung chính sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về đào tạo nghề cho lao động nông thôn. Chương 2: Thực trạng công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2014-2017 Chương 3: Một số giải pháp nâng cao công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. 7
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ĐÀO TẠO NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN 1.1 Cơ sở lý luận về đào tạo nghề cho lao động nông thôn 1.1.1 Khái niệm, vai trò của công tác đào tạo nghề 1.1.1.1 Khái niệm Đào tạo nghề là quá trình giáo dục kỹ thuật sản xuất cho người lao động làm cho lao động trở thành người có năng lực theo những tiêu chuẩn nhất định. Đây là một quá trình hoạt động có mục đích, có tổ chức nhằm hình thành và phát triển có hệ thống các tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, thái độ… để hoàn thiện nhân cách cho mỗi cá nhân, tạo tiền đề cho họ có thể vào đời hành nghề một cách có hiệu quả và năng suất. Trải qua các giai đoạn lịch sử khác nhau, khái niệm đào tạo nghề có nhiều biến đổi. Trước đây đào tạo nghề được hiểu đơn thuần là truyền thụ tay nghề từ người này sang người khác; còn gọi là “truyền nghề”. Kiểu dạy này mang đậm tính truyền thống với phương pháp chủ yếu là hành động bắt chước của người học theo người dạy. Đến nay vẫn còn một số nghề thủ công được truyền dạy theo phương pháp này. Còn theo quan niệm giáo dục dạy nghề hiện đại thì đào tạo nghề không chỉ là truyền thụ các kỹ năng, thói quen công việc mà còn là quá trình trang bị các kiến thức và kỹ năng cơ bản về khoa học kỹ thuật, giáo dục tư cách đạo đức, thái độ nghề nghiệp để người học có được nhân cách toàn diện. Theo Luật Dạy nghề (2006) nêu rõ: “Đào tạo nghề là hoạt động dạy và học tại các cơ sở dạy nghề nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người lao động để họ có thể tìm việc làm và tự tạo việc làm phù hợp sau khi hoàn thành khoá học” [1]. Tại Điều 3 trong Luật Giáo dục nghề nghiệp năm 2014 có nêu: Đào tạo nghề nghiệp là hoạt động dạy và học nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người học để có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn thành khóa học hoặc để nâng cao trình độ nghề nghiệp.[2]. Hay nói theo cách khác, đào tạo nghề là quá trình tác động có mục đích, có tổ chức đến người học nghề để hình thành và phát triển một cách có hệ thống những kiến thức, kỹ năng và thái độ 8
nghề nghiệp cần thiết nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội, trong đó có nhu cầu quốc gia, nhu cầu doanh nghiệp và nhu cầu bản thân người học nghề. Từ các khái niệm trên ta có thể hiểu đào tạo nghề là quá trình nâng cao năng lực của người lao động về mặt thể lực, trí lực, tâm lực đồng thời phân bổ, sử dụng và phát huy có hiệu quả nhất năng lực của nguồn nhân lực để phát triển đất nước. 1.1.1.2 Vai trò của công tác đào tạo nghề Đào tạo nghề tạo ra một lực lượng lao động có trình độ lành nghề cao đáp ứng được yêu cầu của công nghiệp hóa - hiện đại hóa (CNH - HĐH) đất nước. Thông qua hoạt động đào tạo nghề những kiến thức, kỹ năng phù hợp với khoa học và công nghệ mới được trang bị cho người lao động. Đây là một sự chuẩn bị tốt nhất trước những thách thức của sự biến đổi khoa học công nghệ, không thể chuyển đổi căn bản tính chất lạc hậu của nền sản xuất xã hội sang tính chất hiện đại nếu không xây dựng được một đội ngũ lao động giữ vai trò ứng dụng khoa học công nghệ, tạo ra sự gắn kết chặt chẽ giữa khoa học - công nghệ với sản xuất. Hơn nữa, CNH - HĐH với sự thay đổi tính chất công cụ lao động theo hướng hiện đại hoá hơn, tiến tới năng suất lao động xã hội cao, điều này thúc đẩy quá trình phân công lao động xã hội và xây dựng cơ cấu kinh tế hợp lý. Đây thực sự là một thách thức đối với người lao động. Người lao động đứng trước hai khả năng: một là những người lao động không đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động sẽ bị gạt ra lề của sự phát triển xã hội; hai là những người lao động đã được đào tạo nghề để có thể thích ứng được với sự phát triển không ngừng của xã hội sẽ tiếp tục lao động trước sự thay đổi và ra đời của rất nhiều ngành nghề mới. Do vậy, đào tạo nghề phát triển sẽ rút ngắn thời gian thực hiện CNH - HĐH đất nước và là động lực thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Góp phần giải quyết việc làm cho người lao động, xoá đói giảm nghèo, đẩy lùi tệ nạn xã hội.... Đào tạo nghề trang bị kỹ năng nghề nghiệp cần thiết cho người lao động đáp ứng được yêu cầu sản xuất, người lao động có nhiều cơ hội việc làm và có khả năng tìm cho mình một công việc phù hợp với chuyên môn được đào tạo làm tăng tính năng động cho thị trường lao động. Đào tạo nghề tạo ra sự “cạnh tranh” xã hội và trong bối 9
cảnh cạnh tranh gay gắt trên thị trường lao động, những người học vấn thấp, kỹ năng, tay nghề thấp hoặc không có nghề khó có thể cạnh tranh được so với những người có trình độ, có kỹ năng nghề cao. Khi người lao động có việc làm, họ sẽ có thêm thu nhập, ổn định cuộc sống và một điều quan trọng là họ không trở thành lực cản đối với sự phát triển của xã hội. Việc làm được giải quyết, cuộc sống được nâng cao, nguồn lao động được sử dụng hợp lý, đói nghèo, tệ nạn xã hội từng bước được giải quyết. 1.1.2 Ý nghĩa của đào tạo nghề cho lao động nông thôn Đào tạo nghề cho LĐNT cũng giúp cho những người LĐNT có khả năng áp dụng được những khoa học kỹ thuật mới, nhằm tiết kiệm chi phí đầu vào như nguyên nhiên vật liệu, nguồn vốn, chi phí hạ giá thành sản phẩm, sử dụng hợp lý các nguồn đầu vào trong sản xuất, tiết kiệm và sử dụng phù hợp nguồn tài nguyên thiên nhiên và khoáng sản, ngoài ra còn bảo đảm được yêu cầu về kỹ thuật an toàn thực phẩm, vệ sinh môi trường xung quanh và xã hội. Đào tạo nghề cho LĐNT giúp cho LĐNT hiểu biết được thị trường sản xuất, thị trường lao động, thị trường buôn bán, nâng cao hiểu biết pháp luật, những phong tục tập quán của từng địa phương để từ đó LĐNT sẽ hiểu biết và phát huy khả năng của mình với nghề nghiệp được học. Góp phần xây dựng đất nước ngày một văn minh hiện đại đúng với mục tiêu của Đảng và Nhà nước về CNH-HĐH nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Đào tạo nghề cho LĐNT đem lại thu nhập cao cho chính bản thân họ. Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt trên thị trường lao động, những người học vấn thấp, kỹ năng, tay nghề thấp hoặc không có nghề khó có thể cạnh tranh được so với những người có trình độ, có kỹ năng nghề cao. Khi đó, họ sẽ trở thành nhóm người “yếu thế”, phải làm những việc thu nhập thấp, thậm chí không kiếm được việc làm, trở thành người thất nghiệp dài hạn và nhận trợ cấp xã hội. Đây chính là động lực để con người đầu tư vào giáo dục- đào tạo và đào tạo nghề đồng thời có đã tác động tích cực làm cho chất lượng nguồn nhân lực được nâng lên. Nông thôn đang trong quá trình CNH - HĐH và hội nhập kinh tế quốc tế. Muốn tiến bước trên con đường công nghiệp hoá, LĐNT cần được trang bị những kiến 10
thức hiện đại về nông nghiệp, phải có tác phong kỷ luật lao động công nghiệp, có kỹ năng nghề nghiệp cao có khả năng làm chủ được các phương tiện, máy móc, công nghệ hiện đại…Muốn đưa nền nông nghiệp nước ta trở thành nền nông nghiệp lớn, hội nhập mạnh mẽ vào thị trường thế giới, chúng ta nhất thiết phải có những người lao động kiểu mới, hiểu biết tốt về thị trường thế giới, có đủ khả năng cạnh tranh trên thị trường thế giới… 1.1.3 Nội dung công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn Đào tạo nghề cho LĐNT được hiểu theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng, đào tạo nghề gồm đào tạo tay nghề và những kiến thức tổng hợp. Vì vậy, đào tạo nghề theo nghĩa rộng bao hàm cả đào tạo văn hóa (làm nền tảng cho đào tạo nghề); đào tạo nghề nghiệp (nội dung chính là đào tạo chuyên môn theo từng nghề nghiệp của người lao động, hoạt động chính của người lao động ở chuyên môn này); đào tạo kiến thức về kinh tế thị trường, pháp luật, tổ chức cuộc sống... Theo nghĩa hẹp, đào tạo nghề theo chuyên môn của người lao động, trong đó đào tạo nghề tập trung đào tạo chuyên môn theo từng nghề nghiệp của người lao động. Các nội dung về nâng cao trình độ văn hóa, đào tạo những kiến thức chung ngoài các kiến thức chuyên sâu về nghề nghiệp không được đề cập theo phạm vi nghĩa hẹp. Công tác đào tạo nghề cho LĐNT bao gồm những nội dung chủ yếu sau đây: Một là, xây dựng hệ thống mạng lưới dạy nghề, những chủ thể của quá trình đào tạo nghề cho LĐNT Hệ thống dạy nghề ở mỗi quốc gia, mỗi vùng, địa phương và các cơ sở sản xuất kinh doanh rất đa dạng. Đó là hệ thống các trường dạy nghề, bao gồm các trường cao đẳng, trường trung cấp nghề và các trung tâm dạy nghề. Đó cũng có thể là các tổ chức khuyến nông, lâm, ngư, công.... làm nhiệm vụ chung là khuyến khích các hoạt động gắn với các ngành phát triển, trong đó có các hoạt động chuyển giao tiến bộ công nghệ và dạy nghề gắn với quá trình chuyển giao đó. Và đó cũng có thể là các tổ chức hội nghề, như hội nuôi ong, hội làm vườn, hội cơ khí, hội tự động hóa, hội sinh vật cảnh.... cũng có nội dung hoạt động chuyển giao tiến bộ khoa học công nghệ và nâng cao trình 11
độ tay nghề của các hội viên. Đó cũng có thể là các tổ chức chính trị như hội nông dân, hội cựu chiến binh, hội phụ nữ. Thậm chí đó là các doanh nghiệp, các gia đình dạy nghề dưới hình thức truyền nghề... Quy hoạch và thiết kế hệ thống các cơ sở đào tạo nghề theo từng cấp học, từng hình thức đào tạo nghề và theo từng vùng địa phương là nội dung mang tính tiền đề và quan trọng. Trong quy hoạch mạng lưới các cơ sở đào tạo nghề, vấn đề cơ cấu các loại hình cơ sở đào tạo nghề, xác định chức năng vị trí và tạo mối quan hệ trong đào tạo nghề giữa các loại hình trong hệ thống có vai trò hết sức quan trọng. Đối với đào tạo nghề cho LĐNT, tuy bao gồm tất cả những chủ thể tham gia vào quá trình đào tạo nghề.Tuy nhiên, những chủ thể này cần có sự chủ động và tiếp cận trực tiếp đến người học, vì đặc tính LĐNT và những điều kiện cho học nghề của người học có những hạn chế nhất định. Với sự khác biệt này, những tổ chức dạy nghề gần nông thôn, như các trung tâm dạy nghề cấp huyện, các tổ chức khuyến nông, lâm, ngư; các tổ chức chính trị ở nông thôn như hội nông dân, hội phụ nữ... thường phát huy có hiệu quả hơn trong dạy nghề cho LĐNT. Những tổ chức dạy nghề cấp cao như cao đẳng nghề, trung cấp nghề cũng có vai trò đào tạo nghề cho LĐNT, nhưng tập trung vào nhóm ngành phi nông nghiệp và mức độ phát huy hạn chế hơn. Hai là, xây dựng hệ thống cơ sở vật chất phục vụ cho đào tạo nghề Hệ thống cơ sở vật chất là những điều kiện rất cần thiết cho hệ thống dạy nghề. Dạy nghề là dạy và rèn kỹ năng lao động, vì vậy dạy nghề cần có hệ thống cơ sở vật chất đồng bộ, nhất là các trang thiết bị phục vụ cho dạy nghề và rèn nghề. Kinh phí cho việc mua sắm các thiết bị thường rất lớn, vì đó là các máy móc, các thiết bị cho người học rèn tay nghề nên số lượng lớn và sử dụng thường xuyên. Vì vậy, xây dựng cơ sở vật chất phục vụ cho đào tạo nghề có vai trò hết sức quan trọng. Thực hiện xây dựng cơ sở vật chất có sự tham gia của các cấp quản lý vĩ mô với các hoạt động quan trọng như: quy hoạch hệ thống đào tạo nghề trên phương diện cơ sở vật chất, cấp vốn cho các trường, các cơ sở đào tạo nghề và giám sát quá trình sử dụng vốn. Vai trò này chủ yếu thuộc về Tổng Cục dạy nghề với tư cách là đơn vị thực hiện chức năng quản lý 12
nhà nước về dạy nghề, các bộ, ngành, các địa phương có liên quan trong chức năng chủ quản của một số cơ sở đào tạo nghề cho LĐNT thuộc ngành và địa phương. Xây dựng hệ thống cơ sở vật chất cho đào tạo nghề cho LĐNT còn thuộc vào chính các cơ sở đào tạo trong việc sử dụng nguồn vốn xã hội trong xây dựng cơ sở vật chất của mình. Đặc biệt, các cơ sở đào tạo nghề còn năng động trong việc huy động nguồn vốn từ các đơn vị sử dụng lao động, từ các tổ chức phi chính phủ theo phương châm "xã hội hóa" đào tạo nghề cho LĐNT; trong việc quản lý và sử dụng có hiệu quả các cơ sở vật chất của từng cơ sở đào tạo nghề được xây dựng. Đây cũng là cơ sở để tái sản xuất mở rộng các cơ sở vật chất của các cơ sở đào tạo nghề. Ba là, xây dựng các chương trình đào tạo nghề Các chương trình đào tạo nghề là cơ sở để các cơ sở đào tạo nghề thực hiện các hoạt động đào tạo nghề. Các chương trình phải rất cụ thể theo từng nghề và nhóm nghề. Các chương trình hướng đến hai mục tiêu là trang bị cho người học những kiến thức cơ bản và rèn luyện kỹ năng nghề một cách cụ thể. Để xây dựng chương trình đào tạo nghề, các cơ sở đào tạo nghề phải xác định được hệ thống ngành nghề cơ sở sẽ tham gia đào tạo. Cơ sở xác định hệ thống ngành nghề là phạm vi sản phẩm của các cơ sở đào tạo nghề sẽ cung ứng. Vì vậy, căn cứ xác định hệ thống ngành nghề đào tạo là nhu cầu của các địa phương các cơ sở đào tạo cung ứng lao động đào tạo. Xét trên khía cạnh này, mối quan hệ giữa CNH - HĐH với hệ thống ngành nghề sẽ phát sinh là cơ sở để xác định nhu cầu đào tạo. Việc xác định nhu cầu ngành nghề đào tạo là sự kết hợp giữa các địa phương với các cơ sở đào tạo trên địa bàn các địa phương theo mức độ ảnh hưởng của các cơ sở đào tạo. Việc tổ chức xây dựng chương trình đào tạo thuộc về chức năng của các trường dưới sự chỉ đạo, giám sát và phê duyệt của các cơ quan quản lý nhà nước. Để có chương trình đào tạo có chất lượng, nhà nước có thể tổ chức xây dựng các chương trình chuẩn theo từng cấp đào tạo nghề, có phần để từng có sở đào tạo nghề bổ sung, lựa chọn cho phù hợp với điều kiện từng cơ sở và yêu cầu sử dụng lao động của từng vùng. Tuy nhiên, chương trình đào tạo nghề cho LĐNT so với chương trình đào tạo nghề nói chung, cần cụ thể và dễ hiểu hơn. Thậm chí đào tạo nghề cho LĐNT vùng sâu, vùng 13