Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5 - 6 tuổi

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

488
lượt xem 80
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5 - 6 tuổi là nhằm nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp nâng cao tính tích cực vận động cho trẻ 5 - 6 tuổi trong giờ học thể dục góp phần nâng cao chất lượng rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo vận động và phát triển tố chất thể lực cho trẻ 5 - 6 tuổi.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5 - 6 tuổi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ____________________________________ Nguyễn Thị Yến Linh BIỆN PHÁP NÂNG CAO TÍNH TÍCH CỰC VẬN ĐỘNG TRONG GIỜ HỌC THỂ DỤC CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2013
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ____________________________________ Nguyễn Thị Yến Linh BIỆN PHÁP NÂNG CAO TÍNH TÍCH CỰC VẬN ĐỘNG TRONG GIỜ HỌC THỂ DỤC CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI Chuyên ngành : Giáo dục học (Mầm non) Mã số : 60 14 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. BÙI THỊ VIỆT Thành phố Hồ Chí Minh - 2013
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong giờ thể dục cho trẻ 5 – 6 tuổi” do tôi thực hiện. Số liệu của đề tài là trung thực và chưa được công bố ở các nghiên cứu khác. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Người cam đoan Nguyễn Thị Yến Linh 1
LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Bùi Thị Việt, người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn trường Đại học sư phạm Tp. HCM cùng toàn thể các thầy cô trong Khoa Giáo dục Mầm non đã trực tiếp hoặc gián tiếp chỉ dẫn cho tôi trong thời gian tôi học tập và nghiên cứu tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể cô và cháu trường Mầm non 19-5 Quận 10 , Tp.HCM đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong công tác nghiên cứu. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn những người thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành tốt luận văn này. Tp.HCM, tháng 09 năm 2013 Tác giả Nguyễn Thị Yến Linh 2
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ 1 LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. 2 MỤC LỤC .................................................................................................................... 3 MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 6 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................. 6 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................... 7 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................................... 7 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .............................................................................. 7 5. Giả thuyết khoa học ........................................................................................................ 8 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu: .................................................................................. 8 7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................... 8 8. Đóng góp mới của đề tài ................................................................................................. 9 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC NÂNG CAO TÍNH TÍCH CỰC VẬN ĐỘNG TRONG HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN THỂ CHẤT CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI ........................................................................................................................ 10 1.1. Lịch sử nghiên cứu về tính tích cực vận động trong hoạt động phát triển thể chất cho trẻ mầm non ............................................................................................................... 10 1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước .........................................................................................10 1.1.2. Nghiên cứu trong nước .........................................................................................18 1.2. Các khái niệm cơ bản ................................................................................................ 20 1.2.1. Khái niệm “Tích cực” ...........................................................................................20 1.2.2. Khái niệm “Tính tích cực vận động” ....................................................................21 1.2.3. Khái niệm “Hoạt động giáo dục thể chất” ............................................................24 1.2.4. Khái niệm “Giờ thể dục” trong trường mầm non .................................................26 1.3. Phương pháp tổ chức hoạt động vận động để phát huy tính tích cực vận động của trẻ................................................................................................................................. 32 1.3.1. Đặc điểm phát triển tâm vận động của trẻ 5 – 6 tuổi ............................................35 1.3.2. Các biểu hiện tính tích cực vận động của trẻ 5 - 6 tuổi ........................................41 1.4. Nội dung phát triển vận động trong chương trình giáo dục mầm non và chuẩn phát triển thể chất của trẻ 5 tuổi ..................................................................................... 43 1.5. Một số nguyên tắc cần đảm bảo trong quá trình tổ chức hoạt động vận động nhằm phát triển tính tích cực vận động cho trẻ mầm non ........................................... 43 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc nâng cao tính tích vận động cho trẻ mầm non .. 48 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG SỬ DỤNG CÁC BIỆN PHÁP NÂNG CAO TÍNH 3
TÍCH CỰC VẬN ĐỘNG TRONG GIỜ THỂ DỤC CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI Ở TRƯỜNG MẦM NON TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ................................ 52 2.1. Tổ chức nghiên cứu.................................................................................................... 52 2.1.1. Mục đích, nội dung và địa bàn khảo sát ...............................................................52 2.1.2. Nội dung khảo sát .................................................................................................52 2.1.3. Mô tả phương pháp khảo sát – chọn mẫu .............................................................52 2.2. Kết quả khảo sát việc sử dụng các biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non .......................................... 53 2.2.1 Kết quả khảo sát trình độ chuyên môn của giáo viên mầm non. ...........................53 2.2.2. Kết quả khảo sát trình độ chuyên môn của hiệu phó phụ trách chuyên môn .......53 2.2.3. Kết quả khảo sát nhận thức về việc nâng cao tích cực vận động trong giờ học thể dục của giáo viên trực tiếp dạy lớp trẻ 5-6 tuổi ..............................................................54 2.2.4. Kết quả khảo sát nhận thức của giáo viên về sự cần thiết phải nâng cao tính tích cực vận động cho trẻ 5-6 tuổi .........................................................................................54 2.2.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến tính tích cực vận động của trẻ 5-6 tuổi trong giờ học thể dục ......................................................................................................................55 2.2.6. Kết quả khảo sát giáo viên về biểu hiện tích cực vận động trong giờ học thể dục ở trẻ 5-6 tuổi .......................................................................................................................55 2.2.7. Kết quả khảo sát giáo viên về những biện pháp để nâng cao tính tích cực vận động cho trẻ.....................................................................................................................56 2.2.8. Kết quả khảo sát hình thức tổ chức hoạt động thường sử dụng để nâng cao tính tích cực vận động cho trẻ ................................................................................................57 2.2.9. Khó khăn thường gặp khi tổ chức giờ học thể dục nâng cao tính tích cực vận động cho trẻ 5-6 tuổi .......................................................................................................58 2.2.10. Kết quả khảo sát ý kiến giáo viên về các đề xuất nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5-6 tuổi ....................................................................59 3.2. Công tác bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên thông qua việc dự giờ học thể dục của trẻ 5-6 tuổi................................................................................................................... 61 3.2.1. Những khó khăn trong việc phát huy tính tích cực, hứng thú vận động cho trẻ trong giờ thể dục của trẻ 5-6 tuổi ....................................................................................61 3.2.2. Đề xuất xây dựng môi trường vận động để kích thích tính tích cực vận động trong giờ thể dục của trẻ 5-6 tuổi ....................................................................................62 CHƯƠNG 3: THỬ NGHIỆM MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO TÍNH TÍCH CỰC VẬN ĐỘNG TRONG GIỜ HỌC THỂ DỤC CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI ....... 68 3.1. Tổ chức thử nghiệm ................................................................................................... 68 3.2. Xây dựng một số biện pháp nâng cao tính tích cực vận động cho trẻ 5 – 6 tuổi trên giờ học thể dục .......................................................................................................... 68 3.3. Tiến hành thử nghiệm ............................................................................................... 73 4
3.3.1. Giai đoạn 1: Công tác chuẩn bị, chọn mẫu thử nghiệm và đo đầu vào trước thử nghiệm.............................................................................................................................73 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................... 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 92 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 96 5
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết Ban chấp hành Trung ương Đảng lần IV (khóa VII ) đã chỉ rõ: “Việc chăm sóc, bồi dưỡng, phát huy nhân tố con người theo hướng phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức” trong đó đặc biệt quan tâm đến thế hệ trẻ, tương lai của dân tộc. Giáo dục mầm non là bước thang đầu tiên trong sự nghiệp giáo dục con người mà ngành giáo dục Việt Nam đã và đang hướng đến. Trong đó giáo dục phát triển thể chất cho trẻ em là nội dung quan trọng nhất, đặt nền móng cho sự phát triển về thể lực lẫn trí lực và thúc đẩy sự phát triển toàn diện của trẻ. Quán triệt quan điểm hoạt động trong chương trình giáo dục mầm non, đó là: “lấy trẻ làm trung tâm, tạo điều kiện cho mỗi trẻ hoạt động tích cực phù hợp với sự phát triển của bản thân trẻ, đáp ứng tối đa nhu cầu và hứng thú của trẻ”. Trong Bộ chuẩn phát triển trẻ em 5 tuổi đã khẳng định, trẻ 5 tuổi phải có khả năng thể hiện sức mạnh, sự nhanh nhẹn và dẻo dai của cơ thể như: Chạy nhanh 18m trong khoảng thời gian 5-7 giây, chạy liên tục 150m không hạn chế thời gian. Như vậy, ở độ tuổi này đòi hỏi trẻ phải có khả năng nhanh nhẹn, tích cực chủ động tham gia vào các hoạt động ở trường mầm non cũng như ở gia đình. Giờ học thể dục có ý nghĩa quan trọng trong việc rèn luyện thể lực cho trẻ. Rèn luyện thể lực đều đặn, có hệ thống sẽ giúp cơ thể phát triển toàn diện, nâng cao khả năng đề kháng. Trẻ khỏe mạnh, thể chất phát triển tốt sẽ nhanh nhẹn, tích cực trong mọi hoạt động, tích cực tham gia tìm hiểu, khám phá môi trường xung quanh. Qua các trải nghiệm trong hoạt động, trẻ được cung cấp thêm kiến thức, kỹ năng, nhờ đó trẻ sẽ phát triển về mọi mặt. Chính vì thế, nâng cao tính tích cực vận động trong giờ thể dục là một nội dung quan trọng cần thiết trong chương trình giáo dục mầm non. Trong xu hướng đổi mới giáo dục mầm non hiện nay, việc tổ chức hoạt động phát triển thể chất cần phải chú ý kích thích tính tích cực vận động của từng trẻ, tạo cho trẻ sự hứng thú, làm nảy sinh cảm xúc tích cực, phấn khởi, bởi đó chính là những yếu tố quan trọng thúc đẩy trẻ tích cực tham gia vận động. Thực hiện được yêu cầu này cũng chính là thực hiện được một trong những yêu cầu cơ bản của đổi mới giáo dục mầm non hiện nay ở nước ta. Trong quá trình quan sát thực tế việc tổ chức hoạt động phát triển vận động cho trẻ 5 - 6 tuổi, đặc biệt là trên giờ thể dục hiện nay khá phổ biến tình trạng trẻ rất ít có cơ hội tham gia vận động, nội dung và hình thức tổ chức giờ thể dục đơn điệu, mang tính chất hình thức, 6
trẻ tham gia vận động với tâm thế bắt buộc phải phục tùng theo yêu cầu, mệnh lệnh của cô, chưa thật sự cảm thấy thoải mái như là đang được vui chơi cùng với cô; giáo viên thiếu điều kiện để quan tâm đến từng cá nhân trẻ, chưa chú ý đến nhu cầu và hứng thú trẻ vì lớp thường quá đông. Nhiều giáo viên chưa lựa chọn được những biện pháp thích hợp nhằm kích thích tính tích cực vận động của trẻ dẫn đến trẻ không hứng thú đối với hoạt động phát triển vận động. Chính những điều đó cũng đã tác động tới chất lượng hình thành, củng cố và hoàn thiện kỹ năng, kỹ xảo vận động và tố chất thể lực của trẻ mầm non. Một trong những nguyên nhân của thực trạng này là do chưa có sự quan tâm, chú trọng đúng mức đến việc tổ chức hoạt động phát triển vận động cho trẻ mầm non, thiếu đầu tư cơ sở vật chất, chưa chú ý đến viêc xây dựng môi trường phát triển vận động. Việc bước đầu tìm kiếm cơ sở cho những nhận định khoa học và đưa ra một số biện pháp khắc phục thực trạng trên là hết sức cần thiết. Vì vậy chúng tôi đã lựa chọn đề tài “Biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5 - 6 tuổi” làm đề tài nghiên cứu của mình nhằm hoàn thiện thêm lí luận và thực tiễn về vấn đề này, góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động rèn luyện sức khỏe, củng cố hoàn thiện kỹ năng, kỹ xảo vận động và phát triển tố chất thể lực cho trẻ mầm non, đặc biệt là trẻ 5 - 6 tuổi, chuẩn bị toàn diện cho trẻ vào lớp Một. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp nâng cao tính tích cực vận động cho trẻ 5-6 tuổi trong giờ học thể dục góp phần nâng cao chất lượng rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo vận động và phát triển tố chất thể lực cho trẻ 5-6 tuổi. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Hệ thống hóa một số vấn đề về cơ sở lý luận liên quan đến biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong hoạt động phát triển thể chất cho trẻ mầm non. 3.2. Khảo sát thực trạng việc sử dụng các biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5-6 tuổi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh. 3.3. Đề xuất và thử nghiệm một số biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5 - 6 tuổi. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu 7
Biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5 - 6 tuổi 4.2. Khách thể nghiên cứu Hoạt động phát triển thể chất của trẻ 5-6 tuổi ở trường mầm non tại Thành phố Hồ Chí Minh. 5. Giả thuyết khoa học Nếu có biện pháp tác động phù hợp với đặc điểm phát triển tâm sinh lý, với đặc điểm phát triển vận động, tố chất thể lực của trẻ, với mục tiêu, nội dung chương trình giáo dục mầm non thì sẽ nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ, tạo điều kiện củng cố, hoàn thiện kỹ năng, kỹ xảo vận động và tố chất thể lực, góp phần phát triển toàn diện cho trẻ 5-6 tuổi. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu: - Khảo sát ý kiến của 20 Hiệu phó chuyên môn, 150 phụ huynh và 40 giáo viên đang dạy lớp 5-6 tuổi về phương pháp, biện pháp, môi trường vận động để giúp nâng cao tính tích cực vận động cho trẻ 5-6 tuổi. - Khảo sát thực trạng sử dụng các biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5-6 tuổi tại truờng Mầm non 19/5 quận 10, trường Mầm non 10 quận 11, trường Mầm non 12 quận Tân Bình, trường Mầm non Bảo Ngọc quận Bình Tân, trường Mầm non 8 quận 5, trường Mầm non Phượng Hồng, quận Tân phú - Thành phố Hồ Chí Minh. - Tổ chức thử nghiệm tại trường mầm non 19/5 quận 10 (15 trẻ nhóm thực nghiệm và 15 trẻ nhóm đối chứng). 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ sở về tính tích cực vận động trong hoạt động phát triển thể chất của trẻ 5 - 6 tuổi. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi - Sử dụng phiếu khảo sát dành cho giáo viên mầm non để tìm hiểu về các biện pháp GVMN đã sử dụng để nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5 - 6 tuổi. 8
- Sử dụng phiếu khảo sát dành cho phụ huynh có con học lớp 5 - 6 tuổi để tìm hiểu về các biện pháp nâng cao tính tích cực vận động cho trẻ 5 - 6 tuổi ở gia đình. - Sử dụng phiếu khảo sát dành cho Hiệu phó chuyên môn để tìm hiểu các biện pháp giáo viên thường sử dụng nhằm nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5 - 6 tuổi. 7.2.3. Phương pháp quan sát Quan sát biểu hiện tích cực vận động của trẻ 5-6 tuổi trong giờ học thể dục và quan sát việc tổ chức giờ học thể dục của giáo viên mầm non (trong nghiên cứu thực trạng và trong quá trình thực nghiệm). 7.2.4. Phương pháp thử nghiệm Thử nghiệm một số biện pháp nhằm nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non. 7.3. Phương pháp thống kê toán học Các số liệu thu được trong quá trình nghiên cứu được tính tỷ lệ % để so sánh độ tin cậy 8. Đóng góp mới của đề tài Góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về tính tích cực vận động trong hoạt động phát triển thể chất cho trẻ mầm non. Xây dựng và thử nghiệm để xác định tính hiệu quả của các biện pháp nâng cao tính tích cực vận động trong giờ học thể dục cho trẻ 5-6 tuổi ở trường mầm non. 9
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC NÂNG CAO TÍNH TÍCH CỰC VẬN ĐỘNG TRONG HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN THỂ CHẤT CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI 1.1. Lịch sử nghiên cứu về tính tích cực vận động trong hoạt động phát triển thể chất cho trẻ mầm non 1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước Nhiều nhà khoa học trên thế giới đã có nhiều cách tiếp cận khác nhau về tính tích cực, và chính sự đa dạng trong cách tiếp cận này đã mang lại sự đa chiều về cái nhìn trong vấn đề này. Tính tích cực là phẩm chất vốn có của con người trong xã hội. Hình thành và phát triển tính tích cực trong xã hội là một trong những nhiệm vụ quan trọng của giáo dục tư tưởng dạy học phát huy tính tich cực chủ động của người học, xem người học là chủ thể của quá trình học tập đã có từ lâu. Vấn đề tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo cũng được các nhà khoa học như: A.N.Lêônchép, A.V.Dapôrôgiest, Đ.B. Elcônhin, A.P.UxôVa, A.A.Liublinxkaia, N.N.Pôđiavov, N.P.Xaculina, I.X.Kôraxcheleva, A.K.Bônđarencô, T.M.Babunôva, E.I.Kôdakôva… quan tâm và đề cập đến trong một số công trình nghiên cứu theo một số khía cạnh khác nhau: Thứ nhất, nghiên cứu về tiềm năng phát triển trí tuệ, về năng lực hoạt động trí tuệ của trẻ mẫu giáo và sự ảnh hưởng của quá trình sư phạm đến tốc độ phát triển tâm lí của trẻ, đặc biệt là đến sự hình thành các phẩm chất trí tuệ cần thiết cho trẻ vào học ở trường phổ thông (A.N.Lêônchép, A.V.Dapôrôgiest, Đ.B.Elcônhin, A.M. Lêusina, V.V.Đavưđov, N.N.Pôđiacov,…). Các tác giã đã chỉ ra tiềm năng phát triển trí tuệ của trẻ ở lứa tuổi mẫu giáo là vô cùng lớn. Tuy nhiên, muốn đạt được hiệu quả, bản thân trẻ phải nổ lực, cố gắng về trí tuệ và người lớn phải khuyến khích, động viên, tạo điều kiện cho trẻ chủ động giải quyết nhiệm vụ nhận thức một cách đúng đắn. Việc dạy cho trẻ lĩnh hội được các thao tác trí tuệ là rất quan trọng, chính các thao tác trí tuệ tạo điểu kiện cho trẻ phát triển những năng lực hoạt động trí tuệ, hình thành hệ thống thao tác trí tuệ giúp trẻ lĩnh hội những tri thức mới về thế giới hiện thực xung quanh. 10
Thứ hai, nghiên cứu về bản chất tính tích cực nhận thức của trẻ em ở lứa tuổi mẫu giáo và một số dấu hiện nhận biết tính tích cực nhận thức của trẻ trong hoạt động (A.A.Liublinxkaia, N.P.Xaculina, Z.M.Bagulapxkaia, T.M.Babunôva, B.Ia.Varônôva, V.G.Phôkina, N.B.Khaleđova...). Theo họ, ở lứa tuổi mẫu giáo đã xuất hiện một hình thức của tính tích cực ở mức cao nhất, đó chính là tính tích cực nhận thức trong các dạng hoạt động khác nhau của chúng (hoạt động vui chơi, học tập, tạo hình…). Tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo được các tác giả xem xét như là khả năng giải quyết nhiệm vụ nhận thức với hiệu quả cao bằng việc cố gắng, nỗ lực huy động ở mức độ cao của các chức năng tâm lí nhận thức đặc biệt là chức năng của tư duy (một số thao tác của tư duy như: So sánh, phân tích, khái quát hóa…) Thứ ba, nghiên cứu về vai trò của tính tích cực nhận thức trong sự hình thành và phát triển nhân cách của trẻ mẫu giáo; về mối quan hệ giữa tính tích cực nhận thức với tính độc lập trong hoạt động nhận thức của trẻ em, trong đó có trẻ mẫu giáo (A.V.Dapôrôgiet, A.U.Xôrôkina, G.A.Uruntaeva,…). J. A. Cômenxki (1592 – 1670), nhà giáo dục Tiệp Khắc quan niệm rằng, “Hãy tìm ra những biện pháp để phát huy tính tích cực của người học và cho phép giáo viên dạy ít hơn, học sinh học nhiều hơn”. A. G.Côvaliôp, nhà tâm lý học Nga, cho rằng “Kiến thức chẳng qua là một dạng nhất định của những mối liên hệ tạm thời, được tạo trên vỏ bán cầu đại não do ảnh hưởng của những kích thích bên ngoài và hoạt động tư duy tích cực của chủ thể đang nhận thức” . A. Đixtervec, nhà giáo dục người Đức trong tác phẩm “Hướng dẫn đào tạo giáo viên” chỉ ra rằng “Không thể ban cho hoặc truyền đạt đến bất kỳ một người nào sự phát triển và sự giáo dục. Bất cứ ai mong muốn được phát triển và giáo dục cũng phải phấn đấu bằng hoạt động của bản thân, bằng sức lực của chính mình; bằng sự cố gắng của bản thân….Vì thế sự hoạt động tự lực là phương tiện và đồng thời là kết quả của sự giáo dục”. J.Dewey (1895-1952) nhà giáo dục người Mỹ khẳng định: “Người giáo viên là người hướng dẫn trẻ và đáp ứng mọi yêu cầu của trẻ. Còn trẻ phải tích cực trong mọi hoạt động của mình, là chủ thể nhận thức”. J.Piaget (1896-1980) nhà tâm lý học, giáo dục học tiêu biểu của thế kỷ XX, người Thụy Sỹ đã khẳng định:“Quá trình phát triển của trẻ mang tính chủ động và tích cực”. Ông khuyến khích các chương trình giáo dục mà trong đó nhấn mạnh việc học tập và tự khám phá của trẻ. [16]. 11
M.SenGupta trong Early childhood Care and education năm 2009 đã trình bày rõ đặc điểm phát triển của trẻ về mọi mặt: thể chất, sức khỏe, nhân cách… Theo ý kiến của tác giả, để phát triển kĩ năng vận động của trẻ, cần chú ý cả hai mảng nội dung chính là vận động tinh và vận động thô, bởi vì cả hai loại vận động này có vai trò và có sự tác động khác nhau đối với sự phát triển của trẻ. Trong những năm gần đây hướng chính trong nghiên cứu giáo dục thể chất ở Nga là nghiên cứu hiệu quả tích cực vận động của trẻ, hoàn thiện các chỉ số về chất lượng và số lượng trong sự phát triển vận động. Ở trẻ em việc hồi phục những năng lượng mất đi là đặc trưng của mức đo xuất phát. Vì vậy, trong kết quả vận động trọng lượng cơ thể không bị phung phí mà được tăng lên… Rõ ràng là các giờ học, các bài tập thể dục có hệ thống trong chế độ sinh hoạt hàng ngày đã kích thích việc nâng cao trạng thái hoạt động của hệ thần kinh trung ương, hạ thấp sự căng thẳng của hệ tim mạch và hệ hô hấp, hệ vận động, nâng cao mức độ chuẩn bị thể lực cho trẻ. Vận động là nhu cầu tự nhiên sống còn và cần thiết của con người. Thỏa mãn nhu cầu đó đặc biệt quan trọng trong lứa tuổi mầm non, khi tất cả các hệ cơ quan và chức năng của chúng đang được hình thành. Thiếu vận động trẻ em không thể lớn lên khỏe mạnh, những trẻ ít vận động thường kém phát triển về thần kinh, tâm lý và vận động, hay bị mắc bệnh hơn. Sự tích cực vận động và các nhu cầu sinh lý, vận động của cơ thể được xác định không chỉ theo lứa tuổi mà còn tùy theo mức độ tự lực của trẻ, đặc điểm của hệ thần kinh trung ương, trình trạng sức khỏe của trẻ phụ thuộc nhiều vào môi trường bên ngoài như: khí hậu, vệ sinh, sinh hoạt xã hội. [6] Khi tổ chức hoạt động cho trẻ, giáo viên cần quan tâm hơn nữa đến việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của mỗi trẻ. Khi rèn luyện cho trẻ kĩ năng, thói quen vận động thích ứng với các tình huống thực tế, có thể lựa chọn và vận dụng mô hình dạy của I.P.Páplốp, mô hình của B.P.Skinner hoặc phối kết hợp cả hai mô hình. Theo học thuyết về “mối liên hệ tạm thời của phản xạ có điều kiện” của I.P. Páplốp (1922,1927), thì dạy là thành lập những phản xạ có điều kiện, hình thành cho đối tượng học những kinh nghiệm hành động học. Cơ chế dạy là phối hợp một kích thích không điều kiện, tạo ra một trả lời có điều kiện. Theo mô hình này thì muốn tăng hiệu quả dạy phải tăng cường độ kích thích, cũng cố, ôn luyện thường xuyên. 12
Nếu mô hình của Páplốp chú ý đến hoạt động dạy, kinh nghiệm của người dạy thì mô hình của Skinner lại chú ý đến hoạt động học, tính tích cực, chủ động của người học. Theo ông, học là tự điều hòa hành vi để dẫn tới hành vi mong muốn, dạy là tạo cơ hội thuận lợi cho học. Việc học được thông qua hành động, thông qua tích lũy kinh nghiệm bản thân bằng con đường thử - sai. Bài học đặt ra vì lợi ích người học, người học tự lựa chọn cách học có hiệu quả. Tiến độ học do năng lực người học quyết định. Muốn tăng hiệu quả học thì người dạy phải khen thưởng kịp thời. Quan niệm của hai ông đều được vận dụng vào dạy học dưới những góc độ khác nhau, bổ sung cho nhau. Trong thực tế giáo dục mầm non, phần lớn các thói quen hành vi của trẻ đang được dạy theo mô hình của Páplốp, còn với mô hình Skinner thường áp dụng trong hoạt động vui chơi của trẻ. Các công trình nghiên cứu của Piaget (1950, 1972), Erikson (1950), Kami (1985), Elkind (1986), đã chứng minh: trẻ học bằng cách làm việc – hoạt động. Học là một quá trình phức tạp, là kết quả của quá trình tiếp xúc, giao tiếp qua lại giữa ý nghĩ của trẻ và những trải nghiệm của chúng trong môi trường. Vậy dạy trẻ học như thế nào? Từ “dạy” biểu thị sự bảo ban và cung cấp thông tin. Muốn biết trẻ học như thế nào cần xem giáo viên dạy trẻ thế nào. Cách dạy trẻ không phải là giảng bài hoặc chỉ bằng lời. Giáo viên là người hướng dẫn khởi xướng, gợi ý và chuẩn bị môi trường học, kích thích hứng thú học của trẻ, quan sát trẻ hoạt động xem chúng hiểu thế nào. Để giúp trẻ hiểu biết đầy đủ và nhớ những gì chúng học thì thông tin phải có ý nghĩa với trẻ, phù hợp với trình độ phát triển của trẻ như: Chúng hành động thế nào, có những nhu cầu gì, ai và những tư tưởng giáo dục nào quan trọng với chúng, làm thế nào để chúng học có hiệu quả nhất, sự khác nhau về mặt văn hóa, thu nhập, giáo dục của gia đình, sự phát triển của từng cá thể trẻ như thế nào. L.V. Karmanova, V.G. Frolov và những nhà nghiên cứu khác đã nghiên cứu việc tổ chức cho trẻ tập thể dục trong không khí trong lành nhằm tăng cường hoạt động thể chất cho trẻ em. M. Runova khi nghiên cứu về phương pháp tích cực hóa vận động cho trẻ em đã lưu ý rằng cần phải chú ý đến mức độ phát triển cá nhân của trẻ. Hàng loạt các nghiên cứu của các nhà giáo dục Nga đã nghiên cứu về phương pháp tăng mật độ vận động trên giờ thể dục và khẳng định rằng, nội dung các bài tập vận động, sự 13
kết hợp hợp lý, độ phức tạp, thời gian thực hiện, tác động của cảm xúc.... đều có ảnh hưởng lớn đến mật độ vận động và sự tích cực của trẻ trên giờ học thể dục. Việc sử dụng thời gian hợp lý trên giờ học thể dục phụ thuộc phần lớn vào cách thức tổ chức cho trẻ bao gồm: Tổ chức theo hình thức cả lớp, theo dòng chảy, luân phiên thay đổi, nhóm và cá nhân [43, 45, 46]. * Tổ chức giờ thể dục theo hình thức cả lớp: Tất cả trẻ thực hiện đồng thời cùng một lúc các bài tập. Đây là phương pháp rất hiệu quả để đạt được mật độ động cao và đảm bảo sự tích cực vận động cho trẻ trên giờ thể dục. Loại giờ học này được sử dụng rộng rãi để dạy trẻ làm quen với các các vận động mới và củng cố chúng. Tuy nhiên E.Ya.Stepanenkova [37] cũng lưu ý rằng, trong khi tổ chức giờ học theo hình thức này, giáo viên không thể cùng một lúc quan sát được việc thực hiện vận động của tất cả trẻ, và trẻ cũng chưa biết cách quan sát các hành động vận động của những trẻ khác. Nên áp dụng loại giờ học này đối với việc thực hiện những vận động không yêu cầu bảo hiểm để tránh cho trẻ khỏi bị chấn thương. *Phương pháp tổ chức giờ học theo dòng chảy: Tổ chức cho trẻ thực hiện các bài tập theo thứ tự, lần lượt như một dòng chảy, không bị gián đoạn. Phương pháp này rất hữu ích với trẻ em 5 – 6 tuổi để củng cố và hoàn thiện kỹ năng, kỹ xảo vận động và rèn luyện các tố chất thể lực. *Tổ chức giờ học theo kiểu luân phiên thay đổi bài tập. Tổ chức trẻ trên giờ học này thể hiện ở việc phân chia trẻ theo từng nhóm – luân phiên thay đổi thứ tự thực hiện bài tập. Khi sử dụng phương pháp này giáo viên cần chú ý theo dõi việc thực hiện vận động của trẻ, yêu cầu trẻ chú ý thực hiện đúng yêu cầu vận động. Đây là phương pháp rất thích hợp, hiệu quả khi dạy vận động mới cho trẻ *Tổ chức luyện tập theo nhóm. Trẻ chia thành các nhóm, mỗi nhóm thực hiện một nhiệm vụ vận động riêng biệt. Phương pháp này cho phép sử dụng hợp lý, hiệu quả thời gian của giờ học, giáo dục ý thức tự giác, độc lập, trách nhiệm, tự kiềm chế cho trẻ, đảm bảo duy trì mật độ vận động cao và sự tích cực vận động của trẻ. Trong giờ học nên đồng thời tổ chức cho trẻ thực hiện 2-3 loại bài tập vận động, củng cố vận động cho từng nhóm trẻ. Hình thức tổ chức luyện tập cá nhân có nghĩa là tổ chức cho riêng từng trẻ thực hiện bài tập, các trẻ khác quan sát bạn. Giá trị của loại giờ học cá nhân này cho phép giáo viên 14
chú ý đến việc thực hiện vận động, phát hiện kịp thời những thiếu sót của từng trẻ và có biện pháp giúp đỡ trẻ kịp thời. M.A. Runova сho rằng, sự kết hợp các phương pháp luyện tập cả lớp và luyện tập theo nhóm có thể làm tăng hoạt động thể chất. Tổ chức luyện tập theo nhóm là một cách để tăng mật độ động của giờ học với điều kiện việc thực hiện vận động diễn ra liên tục [45] Phương pháp hướng dẫn trẻ, sự kết hợp hợp lý giữa làm mẫu và miêu tả, giải thích cách thực hiện vận động cũng ảnh hưởng lớn đến mật độ động của giờ học thể dục. Với những trẻ 5 - 6 tuổi có thể đưa ra những lời giải thích ngắn gọn, cô đọng, hướng sự tập trung chú ý của trẻ đến những chi tiết cơ bản, quan trọng, hạn chế việc làm mẫu “chay”, nhắc nhở trẻ những cách thức chính, cơ bản để thực hiện vận động. Giải thích phải ngắn gọn, rõ ràng, diễn cảm, để trẻ có những biểu tượng, khái niệm về vận động chính xác và đúng đắn. Ảnh hưởng của việc chuẩn bị tổ chức giờ thể dục đến sự tích cực vận động và mật độ động trên giờ học thể dục. Tất cả các hoạt động hỗ trợ cần thiết trên giờ học bao gồm sử dụng thời gian hợp lý (phân chia dụng cụ luyện tập, xếp, di chuyển đội hình đội ngũ, sắp xếp lại các dụng cụ luyện tập) đều có ảnh hưởng lớn đến mật độ động và sự tích cực của trẻ trên giờ thể dục. Giáo viên phải tính toán trước và xem xét việc tổ chức các hoạt động này sao cho không lãng phí thời gian, không bắt trẻ phải chờ đợi lâu. [42]. Theo Т.I. Оsокinа, sự tham gia của giáo viên vào các trò chơi và các bài tập giúp nâng cao trạng thái cảm xúc, ảnh hưởng tốt đến sự tích cực vận động của trẻ. Duy trì kỷ luật trong lớp học là cần thiết do sự phức tạp của việc tổ chức giờ học và đảm bảo sự an toàn cho trẻ. Trẻ 5 – 6 tuổi rất tích cực trong hoạt động nhận thức, trẻ quan tâm đến tất cả những thứ mới, lạ, đẹp, dễ xúc động. Do đó, theo М.А.Runovа, trong lớp học phải có kỷ luật rõ ràng, thực hiện đúng nhiệm vụ, hiệu lệnh và những hướng dẫn, yêu cầu của giáo viên. Đồng thời, trẻ cần được tự do, tự chủ trong hoạt động vận động để phát triển sự sáng tạo trong vận động [10]. V.А. Siskinna [50] đưa ra một số lời khuyên về vấn đề kỷ luật của trẻ trên giờ học. Theo tác giả, kỷ luật là chìa khóa thành công, đảm bảo mật độ động cao trên giờ học thể dục. Vì vậy giáo viên cần phải suy nghĩ cách tổ chức hoạt động của trẻ, tạo dđiều kiện cho trẻ tham gia vào việc sắp xếp dụng cụ luyện tập, đây cũng là một việc làm rất cần thiết vì nó giúp nâng cao mức độ động của giờ học. Một số biện pháp chuyên biệt để nâng cao tính tích cực vận động, trí tuệ cho trẻ: 15
• Sử dụng tối đa sự đa dạng hiện có của các loại vận động và cách thực hiện vận động, tốc độ và cường độ vận động, phương pháp chuyển đổi, sự nhịp điệu, sự sắp xếp, phân bố các công cụ và thiết bị luyện tập hợp lý; • Giao cho trẻ nhiệm vụ thật cụ thể, lựa chọn phương pháp vận động trong những tình huống cụ thể, gọi tên vận động, "nói chuyện" về vận động đó, đánh giá việc thực hiện vận động của mình và của bạn; • Gọi tên những bài tập khó nhất, dễ nhất, thú vị nhất và giải thích cho những cách gọi tên đó … • Thường xuyên lôi cuốn trẻ vào việc thực hiện vận động bằng cách sử dụng những bài tập định hướng trong không gian, các thuật ngữ chỉ không gian, các bài thơ đồng dao, âm nhạc… V.А. Siskinna nhấn mạnh rằng: Nếu giờ học thể dục tạo cho trẻ có được cảm giác như du hành vào một thế giới kì diệu, hấp dẫn, đa dạng của các loại vận động, nhịp điệu của chúng, sự tương tác hợp lý với thế giới bên ngoài… thì hoạt động thể chất sẽ được được đón nhận như là một" niềm vui" cơ bắp. Sự thoải mái trong giao tiếp với bạn bè, với giáo viên sẽ giúp cho giờ học thể dục của trẻ trở nên vui vẻ, có hiệu quả mà không cần một hình thức kỷ luật nào cả. [50]. Một phương tiện quan trọng để nâng cao mật độ động và tính tích cực vận động của trẻ trên giờ học là sử dụng âm nhạc. Âm nhạc trùng khớp với việc thực hiện vận động có tác động tích cực vào việc cải thiện chất lượng thực hiện vận động, góp phần phát triển cảm xúc, sự biểu cảm, phát triển thính giác, khả năng cảm thụ âm nhạc, giáo dục khả năng định hướng về thời gian [42] N.Aksenova [41] cho rằng, "Âm nhạc là phương tiện hữu để kích thích sự tích cực vận động của những trẻ ít vận động. Âm nhạc giúp trẻ thực hiện vận động theo đúng tốc độ và nhịp điệu, thống nhất các phần của giờ học thành một chủ đề thống nhất, và nhờ đó để nâng cao sự tích cực vận động vận động của trẻ trên giờ học". Để giờ học thể dục đáp ứng được các yêu cầu, nhiệm vụ giáo dục, giáo dưỡng và bảo vệ sức khỏe cho trẻ, theo D.V.Xuxlaeva, cần phải đảm bảo sự thú vị, tạo cho trẻ có những cảm xúc tích cực nhất định bằng cách đưa thêm những bài tập vận động mới lạ và tăng dần độ phức tạp của các nhiệm vụ, yêu cầu trẻ phải suy nghĩ cách thực hiện, thể hiện sự tích cực vận động, cảm xúc tích cực, mong muốn đạt được kết quả tốt. 16
Hứng thú đối với việc thực hiện vận động của trẻ 5-6 tuổi tăng lên trong quá trình tự thực hiện bài tập, nâng cao ý thức khắc phục khó khăn. Vì vậy, để tổ chức thành công giờ học thể dục, giáo viên cần nắm vững đặc điểm của từng đứa trẻ và trên cơ sở đó có phương pháp hướng dẫn phù hợp với từng cá nhân trẻ trong hoạt động tập thể, có tính đến những biện pháp giảm tải những căng thẳng tâm lý, thể chất của trẻ và kịp thời điều chỉnh chúng "[41]. N. Aksenova khẳng định, các hoạt động hấp dẫn có thể làm tăng mật độ động của giờ học. Trẻ 5 – 6 tuổi đã có sự quan tâm, hứng thú đối với các hoạt động vận động, đặc biệt là của hoạt động vận động có yếu tố thi đua, thi đấu nhờ đó sự tích cực vận động được tăng cường [41]. Để đạt được sự tích cực vận động tối đa của trẻ trong quá trình rèn luyện thân thể, M.A.Runova [46] đề xuất một số biện pháp cần thiết sau đây: • Xây dựng nội dung chương trình vận động tối ưu về thời gian và cường độ của sự tích cực vận động, phân phối chúng theo tình trạng sức khỏe, sự phát triển và chuẩn bị thể chất, khả năng cá nhân của trẻ • Lập kế hoạch chương trình vận động trong suốt cả năm học, có tính đến mức độ phát triển sự tích cực vận động của trẻ; • Duy trì trạng thái cảm xúc tích cực và hứng thú của trẻ trên giờ học bằng các bài tập vận động mới với các phương án vận động, trò chơi khác nhau, nâng cao dần mức độ khó của bài tập và yêu cầu trẻ tự thực hiện bài tập; • Trong quá trình chuẩn bị giờ học cần suy nghĩ các nhiệm vụ và nội dung chương trình đảm bảo phù hợp nguyên tắc dạy học, cũng như các đặc điểm cá nhân của trẻ; • Xem xét không gian tổ chức giờ học, phân phối hợp lý các đồ dùng, dụng cụ luyện tập, đảm bảo các yêu cầu vệ sinh, quần áo và giày dép. • Trong phần khởi động không nên cho trẻ thực hiện quá nhiều những vận động tự do, nên đưa ra những hướng dẫn ngắn gọn rõ ràng, lựa chọn âm nhạc phù hợp để tạo cảm xúc tích cực cho trẻ; • Trong thời gian thực hiện các bài tập nên đặc biệt chú ý đến tư thế vận động và nhịp thở của trẻ. • Xem xét kĩ cách gọi tên của bài tập, sự thay đổi tư thế chuẩn bị của mỗi bài tập, sử dụng nhiều phương pháp khác nhau (làm mẫu của giáo viên hay của trẻ, những lời giải thích, sử dụng âm nhạc nhịp điệu (âm nhạc, âm thanh, đếm, tiếng hô). 17
Tóm lại, dựa trên kết quả nghiên cứu của D.V.Xuxlaeva, T.I.Osokina, E.Ya. Stepanenkova, M.A.Runova, N.Aksenova và nhiều nhà nghiên cứu khác, để nâng cao tính tích cực vận động cho trẻ trên giờ học thể dục, cần thiết phải sử dụng các phương pháp và biện pháp sau đây: • Sử dụng các bài tập vận động có khả năng rèn luyện sự năng động, nhằm phát triển các nhóm cơ khác nhau, đòi hỏi sự phối hợp vận động sự nhanh nhẹn và sức chịu đựng của cơ thể; • Nội dung của các trò chơi, bài tập phù hợp lứa tuổi và khả năng vận động của từng trẻ; • Sử dụng nhiều phương pháp tổ chức trẻ khác nhau; • Sử dụng hợp lý và có hiệu quả môi trường xung quanh, không gian, dụng cụ và trang thiết bị luyện tập; • Khuyến khích khả năng của cá nhân trẻ; • Kích thích sự tích cực, độc lập trong hoạt động, phát triển khả năng vận động sáng tạo của trẻ; • Tạo điều kiện thuận lợi để trẻ thể hiện tình cảm, đạo đức, ý chí, sự tích cực; • Giải thích ngắn gọn về các nhiệm vụ và làm mẫu cách thực hiện bài tập một cách rõ ràng, chính xác; • Tạo ra các tình huống đặc biệt để trẻ có khả năng thể hiện các phẩm chất như sự quyết đoán, can đảm, tháo vát; • Trong thời gian khởi động nên sử dụng âm nhạc phù hợp, thực hiện các bài tập thư giãn, giao các nhiệm vụ vận động và các trò chơi quen thuộc với trẻ; • Thay đổi các phương án, nâng cao dần mức độ khó của trò chơi vận động. 1.1.2. Nghiên cứu trong nước Tại Việt Nam, có một số tác giả đã nghiên cứu tính tích cực nhận thức như Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt, Nguyễn Ngọc Bảo, Nguyễn Kỳ, Thái Duy Tuyên. Tuy nhiên các công trình này đều đề cập đến tính tích cực nhận thức của học sinh. Theo đó thì tính tích cực nhận thức được xem “là thái độ cải tạo của chủ thể đối với khách thể thông qua sự huy động ở mức độ cao các chức năng tâm lý nhằm giải quyết những vấn đề học tập – nhận thức”. Tính tích cực nhận thức là sự ham muốn hoạt động nhận thức của chủ thể và chính chủ thể chủ động tạo nên những biểu hiện bên trong và bên ngoài. Lòng ham muốn hiểu biết chỉ trở thành ý đồ học với điều kiện là làm trồi lên một động cơ. 18