Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Một số biện pháp tạo hứng thú góp phần nâng cao kết quả học tập phần Hóa hữu cơ lớp 11 trung học phổ thông

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:157

Thêm vào BST

Báo xấu

134
lượt xem 28
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Một số biện pháp tạo hứng thú góp phần nâng cao kết quả học tập phần Hóa hữu cơ lớp 11 trung học phổ thông nêu lên một số biện pháp như thiết kế và sử dụng tình huống trong các bài học, sử dụng thí nghiệm tạo tình huống có vấn đề và một số biện pháp khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Một số biện pháp tạo hứng thú góp phần nâng cao kết quả học tập phần Hóa hữu cơ lớp 11 trung học phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH Hoàng Bích Trâm MỘT SỐ BIỆN PHÁP TẠO HỨNG THÚ GÓP PHẦN NÂNG CAO KẾT QUẢ HỌC TẬP PHẦN HÓA HỮU CƠ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH Hoàng Bích Trâm MỘT SỐ BIỆN PHÁP TẠO HỨNG THÚ GÓP PHẦN NÂNG CAO KẾT QUẢ HỌC TẬP PHẦN HÓA HỮU CƠ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành : Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số : 60 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ KIM THÀNH Thành phố Hồ Chí Minh - 2014
LỜI CÁM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo hướng dẫn – TS. Nguyễn Thị Kim Thànhvà thầy – PGS.TS. Trịnh Văn Biều đã khuyến khích, động viên và tận tình chỉ dẫn tôi trong suốt quá trình xây dựng đề cương và hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo khoa Hóa trường ĐHSP Tp. HCM, trường ĐHSP Hà Nội đã truyền đạt cho chúng tôi nhiều kiến thức, kinh nghiệm quý báu trong quá trình học tập cũng như đã nhiệt tình giúp đỡ, giải đáp những khó khăn thắc mắc trong quá trình chúng tôi thực hiện luận văn tốt nghiệp này. Xin gửi lời cảm ơn Phòng Sau đại học - trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, đã tạo điều kiện thuận lợi để luận văn được hoàn thành đúng tiến độ. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các giáo viên và các em học sinh ở các trường trung học phổ thông đã giúp tôi trong quá trình tiến hành điều tra thực tế và thực nghiệm sư phạm. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các bạn lớp Hóa B – K34 và các anh, chị, các bạn học viên cao học K23 trường Đại học Sư phạm Tp.HCM đã luôn nhiệt tình giúp đỡ, đóng góp ý kiến và khích lệ tinh thần trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn. Cuối cùng tôi xin cám ơn các bạn thân, gia đình luôn luôn là chỗ dựa cho tôi trong những lúc khó khăn nhất để tôi có tinh thần học tập và hoàn thành tốt luận văn. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 9, năm 2014
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cám ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................................5 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ............................................................................5 1.1.1. Những sách, báo, tạp chí nghiên cứu về hứng thú..........................................5 1.1.2. Luận án, luận văn nghiên cứu về hứng thú .....................................................5 1.2. Quá trình dạy học................................................................................................6 1.2.1. Khái niệm, cấu trúc, nhiệm vụ và bản chất của quá trình dạy học .................6 1.2.2. Chủ thể, đối tượng và động lực của quá trình dạy học ...................................9 1.2.3. Mối quan hệ giữa dạy và học ........................................................................10 1.3. Những yếu tố góp phần nâng cao kết quả học tập của học sinh ...................10 1.3.1. Hình thành động cơ, hứng thú học tập cho học sinh ....................................10 1.3.2. Dạy học tích cực ..........................................................................................11 1.3.3. Đổi mới hình thức tổ chức, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập....................17 1.4. Hứng thú trong dạy học....................................................................................19 1.4.1. Khái niệm hứng thú ......................................................................................19 1.4.2. Con đường hình thành hứng thú ...................................................................19 1.4.3. Biểu hiện của hứng thú .................................................................................20 1.4.4. Phân loại hứng thú ........................................................................................21 1.4.5. Vai trò của hứng thú trong dạy học ..............................................................23 1.4.6. Điều kiện để tạo hứng thú trong dạy học......................................................23 1.4.7. Hứng thú của học sinh trong học tập chương trình hóa hữu cơ ...................25
1.5. Thực trạng việc gây hứng thú trong dạy học hóa học ở trường THPT ...........27 1.5.1. Mục đích điều tra ..........................................................................................27 1.5.2. Đối tượng điều tra .........................................................................................27 1.5.3. Kết quả điều tra .............................................................................................28 Tóm tắt chương 1..........................................................................................................31 Chương 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP GÂY HỨNG THÚ.............................................32 2.1. Tổng quan về chương trình hóa hữu cơ lớp 11 THPT ..................................32 2.1.1. Vị trí ..............................................................................................................32 2.1.2. Logic nội dung chương trình hóa hữu cơ 11 THPT .....................................33 2.2. Những định hướng khi xây dựng các biện pháp tạo hứng thú .....................35 2.2.1. Phù hợp với nội dung bài học .......................................................................35 2.2.3. Phù hợp với các đối tượng học sinh .............................................................36 2.2.4. Phù hợp với cơ sở vật chất............................................................................36 2.2.5. Phù hợp với thời lượng của bài học ..............................................................37 2.3. Các biện pháp gây hứng thú học tập ...............................................................37 2.3.1. Biện pháp 1. Thiết kế và sử dụng tình huống trong các bài học ..................37 2.3.2. Biện pháp 2. Sử dụng thí nghiệm tạo tình huống có vấn đề .........................41 2.3.3. Biện pháp 3. Hướng dẫn điều chế các chất hữu cơ có trong đời sống hằng ngày .........................................................................................................................48 2.3.4. Biện pháp 4. Sử dụng kiến thức lịch sử hóa học trong dạy học ..................54 2.3.5. Biện pháp 5. Tổ chức trò chơi học tập..........................................................56 2.3.6. Biện pháp 6. Sử dụng phương pháp dạy học theo góc .................................63 2.3.7. Biện pháp 7. Tổ chức viết báo nội bộ về hóa học ........................................71 2.3.8. Biện pháp 8. Xây dựng bầu không khí lớp học thân thiện, vui vẻ, tích cực ....76 2.4. Một số giáo án có sử dụng biện pháp gây hứng thú.......................................78 2.4.1. Bài Ancol ......................................................................................................78 2.4.2. Bài Phenol .....................................................................................................90 2.4.3. Bài Anđehit ...................................................................................................90 2.4.4. Bài Axit cacboxylic ......................................................................................90 2.5. Những điểm lưu ý khi vận dụng những biện pháp tạo hứng thú vào dạy học .....96
2.5.1. Số lượng biện pháp sử dụng trong một tiết học phải phù hợp......................96 2.5.2. Không sử dụng một biện pháp cho nhiều hoạt động ....................................96 2.5.3. Biện pháp cần phù hợp với nội dung bài học ...............................................96 2.5.4. Phù hợp với trình độ của học sinh ................................................................97 Tóm tắt chương 2..........................................................................................................98 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM...................................................................99 3.1. Mục đích thực nghiệm ......................................................................................99 3.2. Đối tượng thực nghiệm .....................................................................................99 3.3. Tiến hành thực nghiệm .....................................................................................99 3.4. Mô tả một số hoạt động của tiết dạy thực nghiệm .......................................105 3.4.1. Hoạt động bài Ancol ...................................................................................105 3.4.2. Hoạt động bài Phenol..................................................................................106 3.4.3. Hoạt động bài Anđehit ................................................................................106 3.4.4. Hoạt độngbài Axit cacboxylic ....................................................................106 3.5. Một số hình ảnh hoạt động của học sinh trong thực nghiệm sư phạm ......107 3.6. Kết quả thực nghiệm .......................................................................................107 3.6.1. Kết quả điều tra ý kiến học sinh sau mỗi tiết học .......................................107 3.6.2. Kết quả điều tra ý kiến HS lớp thực nghiệm về các biện pháp gây hứng thú đưa ra trong luận văn ............................................................................................109 3.6.3. Đánh giá sản phẩm học tập của HS các lớp thực nghiệm ..........................112 3.6.4. Đánh giá kết quả học tập giữa các lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ......115 3.6.5. Ý kiến của GV tiến hành thực nghiệm .......................................................125 Tóm tắt chương 3........................................................................................................127 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................128 TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................132
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTCT : Công thức cấu tạo CTPT : Công thức phân tử DP : Danh pháp ĐC : Đối chứng ĐCV : Đội cổ vũ ĐGB : Đội ghi bàn ĐN : Định nghĩa ĐP : Đồng phân GV : Giáo viên HCHC : Hợp chất hữu cơ HS : Học sinh Nxb : Nhà xuất bản PL : Phân loại PPDH : Phương pháp dạy học PU : Phản ứng QTDH : Quá trình dạy học SGK : Sách giáo khoa TN : Thí nghiệm T.N : Thực nghiệm Tp. HCM : Thành phố Hồ Chí Minh
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Số lượng phiếu thăm dò thực trạng việc gây hứng thú trong dạy học ở trường phổ thông .................................................................................. 27 Bảng 1.2. Kết quả điều tra sở thích của HS THPT phần Hóa hữu cơ ...................... 28 Bảng 1.3. Ý kiến HS yêu thích môn Hóa ................................................................. 28 Bảng 1.4. Ý kiến HS không yêu thích môn Hóa ..................................................... 29 Bảng 2.1. Hệ thống các tình huống lớp 11 ............................................................... 33 Bảng 2.2. Hệ thống TN tạo tình huống có vấn đề .................................................... 33 Bảng 2.3. Một số sản phẩm có thể hướng dẫn HS thực hiện ................................... 48 Bảng 2.4. Bảng tường trình làm nến ........................................................................ 50 Bảng 2.5. Chiết suất tinh dầu hoa hồng ................................................................... 51 Bảng 2.6. Bảng tường trình nước rửa chén .............................................................. 53 Bảng 2.7. Kết quả trò chơi Bingo............................................................................. 58 Bảng 2.8. Tên gọi thông thường của axit ................................................................. 60 Bảng 2.9. Bảng điểm vòng bán kết .......................................................................... 62 Bảng 2.10. Bảng điểm vòng chung kết ...................................................................... 62 Bảng 2.11. Bảng phân công nhiệm vụ mỗi góc ......................................................... 58 Bảng 2.12. Bảng nhóm ............................................... Error! Bookmark not defined. Bảng 2.13. Phiếu học tập của góc xuất phát là góc phân tích .................................... 61 Bảng 2.14. Phiếu học tập của góc xuất phát là góc quan sát ..................................... 64 Bảng2.15. Phiếu học tập của góc áp dụng ............................................................... 71 Bảng2.16. Kế hoạch thực hiện nội dung bài báo ...................................................... 74 Bảng 3.1. GV và các lớp T.N - ĐC .......................................................................... 99 Bảng 3.2. Các bài kiểm tra T.N .............................................................................. 116 Hình 3.3. Nhận xét của HS lớp T.N và ĐC sau mỗi tiết học ................................. 121 Bảng 3.4. Ý kiến của HS về điều chế các chất hữu cơ........................................... 118 Bảng 3.5. Ý kiến của HS về tình huống học tập .................................................... 119 Bảng 3.6. Ý kiến của HS về TN tạo tình huống có vấn đề .................................... 121 Bảng 3.7. Ý kiến của HS về trò chơi học tập ......................................................... 119
Bảng 3.8. Ý kiến của HS về bài báo nội bộ ........................................................... 121 Bảng3.9. Tư liệu HS sưu tầm ................................................................................ 114 Bảng3.10. Kết quả bài kiểm tra số 1 ....................................................................... 115 Bảng3.11. Phân phối tần số, tần suất và tần số tích lũy bài kiểm tra số 1 .............. 115 Bảng3.12. Tổng hợp kết quả bài kiểm tra số 1 ....................................................... 116 Bảng3.13. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 1 .................................. 61 Bảng3.14. Kết quả bài kiểm tra số 2 ....................................................................... 118 Bảng3.15. Phân phối tần số, tần suất và tần số tích lũy bài kiểm tra số 2 .............. 119 Bảng3.16. Tổng hợp kết quả bài kiểm tra số 2 ....................................................... 119 Bảng3.17. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 2 ................................ 119 Bảng3.18. Kết quả bài kiểm tra số 3 ....................................................................... 120 Bảng3.19. Phân phối tần số, tần suất và tần số tích lũy bài kiểm tra số 3 .............. 120 Bảng3.20. Tổng hợp kết quả bài kiểm tra số 3 ....................................................... 121 Bảng3.21. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 3 ................................ 122 Bảng3.22. Kết quả bài kiểm tra số 4 ....................................................................... 122 Bảng3.23. Phân phối tần số, tần suất và tần số tích lũy bài kiểm tra số 4 .............. 123 Bảng 2.24. Tổng hợp kết quả bài kiểm tra số 4 ....................................................... 124 Bảng 2.25. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 4 ................................ 124
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Mối liên hệ giữa các thành tố cơ bản để tạo thành cấu trúc của QTDH ........................................................................................................ 7 Hình 1.2. Sơ đồ mối liên hệ giữa dạy và học........................................................... 10 Hình 1.3. Mô hình dạy học theo góc ....................................................................... 11 Hình 1.4. Quy trình thực hiện dạy học theo góc ...................................................... 12 Hình 2.1. Cấu trúc logic chương Hiđrocacbon ........................................................ 33 Hình 2.2. Cấu trúc logic chương Hiđrocacbon no ................................................... 33 Hình 2.3. Cấu trúc logic chương Hiđrocacbon thơm............................................... 34 Hình 2.4. Cấu trúc logic chương Ancol – Phenol .................................................... 34 Hình 2.5. Cấu trúc logic chương Dẫn xuất halogen – Ancol – Phenol ................... 35 Hình 2.6. Thí nghiệm etilen tác dụng với dd Br2 ..................................................... 45 Hình 2.7. Thí nghiệm benzen tác dụng với dd Br2 .................................................. 45 Hình 2.8. Mô hình chiết suất tinh dầu tại nhà.......................................................... 51 Hình 2.9. Quy trình chiết suất tinh dầu tại phòng thí nghiệm ................................. 52 Hình 2.10. Sản phẩm tinh dầu được chiết suất .......................................................... 53 Hình 2.11. Trò chơi Bingo ......................................................................................... 58 Hình 2.12. Bảng đáp án trắc nghiệm ......................................................................... 58 Hình 2.13. Sơ đồ quá trình thi đấu ............................................................................. 61 Hình 2.14. Sơ đồ luân chuyển các góc ...................................................................... 64 Hình 2.15. Trò chơi anh em ruột bài Ancol ............................................................... 79 Hình 3.1 . Một số hình ảnh hoạt động của HS trong giờ học ................................. 107 Hình 3.2. Hình ảnh một số sản phẩm của HS .......... Error! Bookmark not defined. Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 1 ................................................. 116 Hình 3.4. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 1 .............................................. 116 Hình 3.5. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 2 ................................................. 118 Hình 3.6. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 2 .............................................. 119 Hình 3.7. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số3 .................................................. 121 Hình 3.8. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 3 .............................................. 121 Hình 3.9. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 4 ................................................. 123
Hình 3.10. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 4 .............................................. 124
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong tình hình xã hội toàn cầu hóa hiện nay, các quốc gia đều rất chú trọng đến nguồn nhân lực, bồi dưỡng và phát triển nhân tài. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề, Đảng và nhà nước ta đã rất quan tâm đến giáo dục, coi giáo dục là quốc sách hàng đầu, là nền tảng cho sự phát triển của đất nước. Tại điều 24.2 Luật Giáo Dục 2005đã chỉ rõ: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp các đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Hóa học là môn khoa học thực nghiệm và lí thuyết. Là môn học có thể gây được hứng thú cho học sinh nếu giáo viên biết khai thác các kiến thức và sử dụng các phương pháp dạy học phù hợp. Tuy nhiên với chương trình giáo khoa nặng về kiến thức lí thuyết như hiện nay cùng với lượng thời gian được phân bố cho chương trình chỉ 2 tiết/tuần đối với lớp 10 và 2,5 đến 3 tiết/tuần đối với lớp 11,12. Nên việc đảm bảo truyền thụ đủ lượng kiến thức cho học sinh đã rất khó khăn khiến nhiều GV không quan tâm vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào bài giảng. Điều đó khiến hầu hết học sinh cho rằng lí thuyết hóa học không dễ nắm bắt, bài tập hóa học lại rất khó vì vậy phần lớn học sinh chỉ học theo kiểu đối phó nên thật không phải dễ dàng khi tạo sự chủ động cho học sinh trong học tập môn Hóa học. Từ năm 2012 Sở Giáo dục và Đào tạo ban hành thi tuyển khối A1 (Toán, Lí, Anh) cho kì thi tuyển sinh Đại học và đã có một số lượng lớn thí sinh đã đăng kí thi vào khối A1 và một trong những nguyên nhân chính vì khối A1 không có môn Hóa học. Đó là thực trạng mà chúng ta cần phải quan tâm. Vậy vấn đề cần đặt ra ở đây là gì? Đó chính là giúp học sinh không cảm thấy áp lực với môn hóa và có sự yêu thích môn học, để làm được những điều đó phải gây được hứng thú học tập cho học sinh. Vì dạy học phải gây được hứng thú học sinh sẽ có được niềm vui khi khám phá tri thức mới bên cạnh đó học sinh mới chủ động, tích cực, sáng tạo, nắm bắt kiến thức tăng cường khả năng tự học, tự tìm tòi kiến thức mới từ đó sẽ nâng cao kết quả học tập của học sinh.
2 Trong mấy năm trở lại đây đã có rất nhiều tác giả đã nghiên cứu đề tài gây hứng thú cho học sinh ở THPT và THCS. Phần lớn các tác giả nghiên cứu nội dung phần hóa vô cơ, một số tác giả nghiên cứu về bài tập gây hứng thú phần hóa hữu cơ. Tuy nhiên chưa có tác giả nào nghiên cứu vào phần hóa hữu cơ THPT . Với những lí do trên, tôi đã quyết định chọn “MỘT SỐ BIỆN PHÁP TẠO HỨNG THÚ GÓP PHẦN NÂNG CAO KẾT QUẢ HỌC TẬP PHẦN HÓA HỮU CƠ LỚP 11 THPT”là đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn và đề xuất các biện pháp tạo hứng thú phần hóa hữu cơ lớp 11 giúp học sinh yêu thích môn học từ đó tích cực, tự lực tìm tòi bổ sung nắm vững, hiểu sâu kiến thức góp phần nâng cao kết quả học tập. 3. Nhiệm vụ của đề tài - Tìm hiểu tổng quan về hướng nghiên cứu của đề tài. - Tìm hiểu, hệ thống hóa các kiến thức cơ sở lí luận của đề tài về: + Quá trình dạy học. + Những yếu tố góp phần nâng cao kết quả học tập. + Tạo hứng thú học tập. - Điều tra, đánh giá thực trạng việc sử dụng biện pháp tạo hứng thú trong dạy học hóa hữu cơ lớp 11 THPT. - Nghiên cứu những định hướng khi xây dựng các biện pháp tạo hứng thú. - Đề xuất một số biện pháp tạo hứng thú trong dạy học hóa học. - Xây dựng kế hoạch dạy học và thiết kế một số bài lên lớp có sử dụng các biện pháp đã nghiên cứu phần hóa hữu cơ lớp 11. - Thực nghiệm sư phạm để xác định hiệu quả, tính khả thi của những biện pháp và rút ra bài học kinh nghiệm. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp tạo hứng thú cho học sinh khi dạy học phần hóa hữu cơ lớp 11 THPT. - Khách thể nghiên cứu : Quá trình dạy học hóa học ở trường THPT.
3 5. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu các biện pháp tạo hứng thú cho học sinh và vận dụng vào thiết kế các bài lên lớp thuộc phần hóa hữu cơ lớp 11 THPT. - Thời gian nghiên cứu : từ tháng 9/2013 – 10/2014. - Địa bàn nghiên cứu: Một số trường THPT ở Đồng Nai và Tp. Hồ Chí Minh. 6. Giả thuyết khoa học Nếu giáo viên biết lựa chọn và sử dụng các biện pháp tạo hứng thú một cách hợp lí, linh hoạt, phù hợp với trình độ học sinh trong quá trình dạy học sẽ tạo sự thích thú lòng yêu mến môn hóa học đó chính là động cơ phát huy tính tích cực, tự lực học tập từ đó nắm vững, hiểu sâu kiến thức góp phần nâng cao kết quả học tập. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận - Đọc và nghiên cứu các tài liệu liên quan đến đề tài. - Sử dụng phối hợp các phương pháp phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa, khái quát hóa. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Thăm lớp, dự giờ, trò chuyện, trao đổi ý kiến với giáo viên và học sinh. - Phỏng vấn một số giáo viên. - Điều tra bằng phiếu hỏi. - Phương pháp thực nghiệm (Thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm giá trị thực tiễn của các kết quả nghiên cứu và khả năng ứng dụng của những đề xuất). 7.3. Phương pháp toán học - Phương pháp phân tích số liệu. - Phương pháp thống kê toán học. 8. Đóng góp mới của đề tài - Hệ thống một số vấn đề có tính lí luận cơ bản về hứng thú học tập. - Đề xuất những định hướng để xây dựng các biện pháp tạo hứng thú. - Đề xuất một số biện pháp tạo hứng thú cho học sinh khi dạy học phần hóa hữu cơ lớp 11 THPT.
4 - Xây dựng kế hoạch cho một số bài dạy có sử dụng biện pháp tạo hứng thú phần hóa hữu cơ lớp 11 THPT. - Rút ra một số bài học kinh nghiệm trong việc tạo hứng thú học tập cho học sinh.
5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Những sách, báo, tạp chí nghiên cứu về hứng thú - Năm 1971, G.I.Sukina với công trình nghiên cứu về “Vấn đề hứng thú nhận thức trong khoa học giáo dục”[31]. Tác giả đã đưa ra khái niệm và biểu hiện của hứng thú nhận thức, đồng thời đưa ra những nội dung cơ bản và các hoạt động học tập để kích thích hứng thú nhận thức của HS trong QTDH. - “Từ hứng thú đến tài năng” của L.X.Xôlôvâytrích năm 1975 do Lê Khánh Trường dịch [42]. Với nội dung đơn giản, cách dẫn truyện nhẹ nhàng, dễ hiểu sách dẫn dắt người đọc qua từng câu chuyện có thật trong cuộc sống nhằm giúp đọc giả nhận ra được tầm quan trọng và mối liên hệ giữa hứng thú và tài năng. - “Mở cánh cửa trí tuệ cho trẻ bằng sự hứng thú trong học tập” của Nguyễn Nhật Quang năm 2009 [27]. Tác giả đề cập đến những mấu chốt lớn trong việc bồi dưỡng niềm yêu thích học tập của trẻ thông qua vui chơi, sự thành công, tự tin vào bản thân, cảm nhận được sự quan tâm, yêu thương, ủng hộ của cha mẹ với bản thân từ đó khơi gợi niềm tin và hứng thú học tập. 1.1.2. Luận án, luận văn nghiên cứu về hứng thú - Luận án tiến sĩ Tâm lý học “Nghiên cứu đặc điểm hứng thú học môn Toán của HS tiểu học và biện pháp tâm lý sư phạm nâng cao hứng thú học môn Toán ở các em” của Nguyễn Thị Thu Cúc – Đại học Sư phạm Hà Nội (2008) [10].Luận án góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu lĩnh vực hứng thú học môn Toán của HS tiểu học; chỉ ra các thành tố cảm xúc, nhận thức, hành động trong cấu trúc và biểu hiện cũng như những yếu tố hình thành, phát triển hứng thú môn Toán ở HS tiểu học. - Luận án tiến sĩ Giáo dục học “Các biện pháp tạo hứng thú cho HS nhằm nâng cao hiệu quả dạy học Tiếng Việt ở Tiểu học” của Vũ Thị Lan – Đại học Sư phạm Hà Nội (2009)[18].Thể hiện cách thức xây dựng hệ thống biện pháp hứng thú học tập cho HS và thiết kế một hệ thống các biện pháp tạo hứng thú học tập Tiếng Việt cho HS tiểu học, trong đó tập trung nghiên cứu trên phương diện nội dung dạy học. Cách thức vận dụng vào thực tế dạy học giúp HS tiểu học hứng thú học tập Tiếng Việt và góp phần nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt ở trường Tiểu học hiện nay.
6 - Luận văn thạc sĩ Giáo dục học “Những biện pháp gây hứng thú trong dạy học hóa học ở trường phổ thông” của Phạm Ngọc Thủy – ĐH Sư phạm Tp.HCM (2008)[32]. Đề tài đã nghiên cứu, xây dựng và thử nghiệm 3 biện pháp gây hứng thú trong dạy học hóa học: Gây hứng thú bằng thí nghiệm hóa học kích thích tư duy, gây hứng thú bằng thơ về hóa học: tác giả đã sáng tác, giới thiệu 16 bài thơ trong đó có 7 bài thơ vui và 9 bài thơ đố, gây hứng thú khi giới thiệu những thông tin mới lạ của hóa học. - Luận văn thạc sĩ Giáo dục học “Một số biện pháp tạo hứng thú cho Học sinh đối với môn hóa học lớp 8 – Trung học cơ sở” của Nguyễn Vinh Quang – ĐH Sư phạm Tp. HCM (2012)[29]. Luận văn chỉ ra những địa chỉ trang web, cách tìm kiếm các tài liệu trên internet và cách lưu trữ tài liệu; sử dụng các hình ảnh tĩnh và động, các thí nghiệm ảo, thí nghiệm vui, các bài thơ hóa học; tổ chức các hoạt động lôi cuốn HS trong các tiết học chính khóa bằng những phương pháp dạy học tích cực như đàm thoại kết hợp sử dụng phương tiện trực quan (gợi mở, dẫn dắt, minh họa – giải thích, ơrixtic, …), hoạt động nhóm (thảo luận nhóm, trò chơi, thuyết trình) và tổ chức các hoạt động ngoại khóa. Tóm lại đã có nhiều công trình trong và ngoài nước nghiên cứu về hứng thú, hứng thú nhận thức cũng như hứng thú học tập của HS đối với từng môn học và trong quá trình dạy học. Cũng như đề xuất những biện pháp gây hứng thú cho HS trong quá trình dạy học nhằm nâng cao kết quả học tập của HS. Đây là nguồn tài liệu tham khảo quý giá cho các GV trong công tác giảng dạy cũng như các sinh viên chuyên ngành sư phạm. 1.2. Quá trình dạy học 1.2.1. Khái niệm, cấu trúc, nhiệm vụ và bản chất của quá trình dạy học 1.2.1.1. Khái niệm quá trình dạy học QTDH là một quá trình tương tác giữa GV và HS trong một không gian và thời gian nhấtđịnh, trong đó GV đóng vai trò chủ đạo, tổ chức hoạt động, lãnh đạo, điều chỉnh hoạt động nhận thức của HS; còn HS tự giác, tích cực, chủ động thông qua việc tự tổ chức, tự điều chỉnh hoạt động nhận thức của bản thân đễ lĩnh hội kiến thức.
7 Nhiệm vụ dạy học trong nhà trường không chỉ đảm bảo một trình độ học vấn nhất định mà còn góp phần hình thành nhân cách con người. Từ đó ta có thể rút ra định nghĩa về quá trình dạy học như sau: QTDH là quá trình đan xen, tương tác qua lại giữa hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS. Trong đó người GV đóng vai trò chỉ đạo, hướng dẫn, tổ chức giúp HS chủ động, tích cực, tự giác thực hiện các hoạt động nhằm chiếm lĩnh những kiến thức, kĩ năng của nhiệm vụ dạy học nhờ vào các PTDH trong khoảng không gian và thời gian xác định. 1.2.1.2. Cấu trúc quá trình dạy học MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA NHÀ TRƯỜNG HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Nhu MTDH Kết cầu quả xã NDDH PPDH dạy hội học PTDH TCDH ĐGKQ MÔI TRƯỜNG KINH TẾ - XÃ HỘI – VĂN HÓA – KHOA HỌC Hình 1.1.Mối liên hệ giữa các thành tố cơ bản để tạo thành cấu trúc của QTDH Theo tác giả Nguyễn Cương QTDH gồm nhiều thành tố cơ bản: Hoạt động dạy, hoạt động học, mục đích dạy học (MĐDH), nội dung dạy học (NDDH), phương pháp dạy học (PPDH), phương tiện dạy học (PTDH), tổ chức dạy học (TCDH), đánh giá kết quả (ĐGKQ)[11]. Các thành tố có mối liên hệ với nhau tạo thành cấu trúc xác định, trong đó hoạt động dạy và hoạt động học là 2 thành tố cơ bản.
8 - Mục tiêu dạy học: là kết quả đạt được sau khi kết thúc QTDH, nó phải phù hợp và thỏa mãn nhu cầu, điều kiện xã hội (mục tiêu chung) cũng như nhu cầu học tập của cá nhân người học (mục tiêu cá nhân). - Nội dung dạy học: đối tượng được lĩnh hội bởi HS. - Phương pháp dạy học: hoạt động của GV trong việc chỉ đạo, tổ chức các hoạt động học tập nhằm giúp HS chủ động lĩnh hội các NDDH, MTDH đã đề ra. - Phương tiện dạy học: các sự vật, hiện tượng đóng vai trò là công cụ hay điều kiện để người dạy tác động đến ĐTDH nhằm đạt tới MTDH. - Đánh giá kết quả: là công cụ để đánh giá chất lượng dạy của GV và chất lượng học của HS. 1.2.1.3. Nhiệm vụ của quá trình dạy học - Hình thành kĩ năng, kĩ xảo cho HS: hình thành các kĩ năng cần thiết cho HS như giải bài tập, tìm kiếm tài liệu… - Hình thành phẩm chất cho HS: giáo dục để hình thành thế giới quan, quan niệm đạo đức, hành vi ứng xử, phẩm chất cho HS trong cuộc sống hằng ngày. - Phát triển năng lực cho HS: năng lực nhận thức, năng lực tự học, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực tìm tòi sáng tạo… 1.2.1.4. Bản chất của quá trình dạy học - QTDH là một bộ phận của quá trình sư phạm tổng thể - QTDH là một quá trình nhận thức:sự phản ánh hiện thực khách quan vào não người nhờ đó HS có khả năng phản ánh khách quan về nội dung và chủ quan về hình thức. - QTDH là một quá trình tâm lý: trong QTDH có sự giao tiếp giữa GV – HS, HS – HS điều đó ảnh hưởng lớn đến thái độ và kết quả học tập của HS. - QTDH là một quá trình xã hội: QTDH không chỉ diễn ra giữa HS – HS, GV – HS mà là sự tương tác giữa người với người, người và xã hội bao gồm nhóm lớp HS, tập thể sư phạm, xã hội trong và ngoài nhà trường… - QTDH vừa khách thể vừa chủ thể: người học tiếp nhận thực hiện các nhiệm vụ dưới sự kiểm tra, giám sát của GV hoặc không dưới sự giám sát của GV.
9 - QTDH là một quá trình động, vừa mang tính ổng định và bất ổn định:hoạt động được thực hiện theo một mục đích, phương pháp, nội dung đã định trước, có kế hoạch rõ ràng nên nó mang tính ổn định. Tuy nhiên một vài trường hợp còn bị chi phối bởi những điều kiện nội tâm cũng như tác động của ngoại cảnh không diễn ra như kế hoạch. - QTDH chịu sự tác động của điều kiện ngoài và điều kiện trong:bởi năng lực GV, mối quan hệ giữa HS và GV, cơ sở vật chất, năng lực HS…và nhu cầu xã hội [39]. 1.2.2. Chủ thể, đối tượng và động lực của quá trình dạy học 1.2.2.1. Chủ thể, đối tượng của quá trình dạy học QTDH luôn có hai chủ thể đó là GV và HS. Trong đó GV truyền thụ kiến thức; HS đón nhận, chiếm lĩnh và biến nó thành vốn hiểu biết của mình để tiếp tục hoạt động trong nhận thức và thực tiễn. Vì vậy HS cũng chính là đối tượng của QTDH. 1.2.2.2. Động lực của quá trình dạy học Động lực được hình thành khi xuất hiện mâu thuẫn bên trong và mâu thuẫn bên ngoài.  Điều kiện để mâu thuẫn trở thành động lực - Mâu thuẫn nảy sinh phù hợp với nội dung bài học, phải được HS chú ý và cảm thấy khó khăn nhất định trong nhận thức để từ đó có nhu cầu giải quyết khó khăn nhằm hoàn thành nhiệm vụ đề ra. - Mâu thuẫn phải vừa sức với HS tức với nổ lực cao nhất về trí tuệ và thể lực thì có thể giải quyết được mâu thuẫn đó. Ý thức được mâu thuẫn, kích thích được sự hứng thú, mong muốn giải quyết mâu thuẫn ở HS.