Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Phát triển một số năng lực học tập của học sinh trong dạy học phần Hóa hữu cơ lớp 11 trung học phổ thông

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:178

Thêm vào BST

Báo xấu

164
lượt xem 55
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Phát triển một số năng lực học tập của học sinh trong dạy học phần Hóa hữu cơ lớp 11 trung học phổ thông tổng quan về chương trình hóa hữu cơ lớp 11 THPT, nguyên tắc chung phát triển năng lực học tập cho HS trong dạy học Hóa học; biểu hiện của năng lực tự học, năng lực hợp tác và năng lực ứng dụng CNTT và một số nội dung khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Phát triển một số năng lực học tập của học sinh trong dạy học phần Hóa hữu cơ lớp 11 trung học phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Phan Thiên Thanh PHÁT TRIỂN MỘT SỐ NĂNG LỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN HÓA HỮU CƠ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Phan Thiên Thanh PHÁT TRIỂN MỘT SỐ NĂNG LỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN HÓA HỮU CƠ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành : Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số : 60 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ KIM THÀNH Thành phố Hồ Chí Minh - 2014
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo hướng dẫn - TS Nguyễn Thị Kim Thành và thầy – PGS. TS Trịnh Văn Biều về sự hướng dẫn, góp ý tận tình và quý báu, không ngừng động viên tôi trong suốt quá trình xây dựng và hoàn thiện luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô khoa Hóa trường Đại học Sư phạm Tp. HCM, trường Đại học Sư phạm Hà Nội, trường Đại học Khoa học Tự nhiên đã trực tiếp giảng dạy tôi, đã giúp tôi có cơ hội học tập và nâng cao trình độ về lĩnh vực lý luận và phương pháp dạy học hóa học. Tôi xin cảm ơn các bạn lớp Hóa B – k34 trường Đại học Sư phạm Tp. HCM, các anh, chị, thầy cô đồng nghiệp, các bạn học viên cao học K22, K23, K24 trường Đại học Sư phạm Tp. HCM, các em học sinh trường THPT Lê Quý Đôn Tp. HCM, trường THCS – THPT tư thục Nguyễn Khuyến, trường chuyên Lương Thế Vinh tỉnh Đồng Nai, trường THPT Đa Sar tỉnh Lâm Đồng đã giúp tôi trong quá trình tiến hành điều tra thực tế và thực nghiệm sư phạm. Xin gửi lời cảm ơn Phòng Sau đại học - trường Đại học Sư phạm Tp. HCM, đã tạo điều kiện thuận lợi để luận văn được hoàn thành đúng tiến độ. Cuối cùng tôi xin gửi lời tr i ân sâu sắc các bạn thân, gia đình luôn luôn là chỗ dựa cho tôi trong những lúc khó khăn nhất để tôi có tinh thần học tập và hoàn thành tốt luận văn. Mặc dù, tôi đã cố gắng hết sức nhưng với thời gian có hạn nên luận văn còn có nhiều khuyế t điểm và thiếu sót . Kính mong nhận được sự góp ý , nhận xét , xây dựng của thầy cô và các bạn để luận văn được hoàn chỉnh hơn. Một lần nữa, tôi xin gửi lời tri ân đến tất cả mọi người! Tp. Hồ Chí Minh, ngày 29 tháng 09 năm 2014 Tác giả Phan Thiên Thanh
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình vẽ, đồ thị MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................................ 5 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ................................................................................ 5 1.1.1. Các tài liệu về phát triển năng lực ................................................................. 5 1.1.2. Các đề tài nghiên cứu về phát triển năng lực cho HS trong dạy học hóa học ................................................................................................................................. 6 1.1.3. Kết luận chung .............................................................................................. 8 1.2. Năng lực và phát triển năng lực học tập của HS THPT ........................................ 9 1.2.1. Khái niệm về năng lực .................................................................................. 9 1.2.2. Đặc điểm của năng lực ................................................................................ 12 1.2.3. Cấu trúc của năng lực .................................................................................. 12 1.2.4. Dạy học theo quan điểm phát triển năng lực............................................... 14 1.2.5. Mục đích của giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học tập của HS ............................................................................................................................... 15 1.2.6. Một số năng lực học tập cần phát triển khi dạy học phần hóa hữu cơ lớp 11 THPT ..................................................................................................................... 16 1.3. Một số hình thức đánh giá năng lực học tập của HS ........................................... 19 1.3.1. Đánh giá qua quan sát ................................................................................. 19 1.3.2. Đánh giá qua hồ sơ học tập ......................................................................... 20 1.3.3. Đánh giá qua các bài Seminar ..................................................................... 21 1.3.4. Đánh giá qua sản phẩm của bài tập nghiên cứu .......................................... 21 1.3.5. Đánh giá qua bài kiểm tra ........................................................................... 22 1.3.6. Đánh giá thông qua việc nhìn lại quá trình và đánh giá đồng đẳng ............ 22
1.4. Một số PPDH tích cực có thể phát triển năng lực học tập cho HS ...................... 23 1.4.1. Phương pháp dạy học webquest .................................................................. 23 1.4.2. Phương pháp dạy học hợp đồng .................................................................. 27 1.5. Thực trạng phát triển năng lực học tập cho HS ở trường THPT hiện nay .......... 32 1.5.1. Mục đích điều tra ........................................................................................ 32 1.5.2. Đối tượng điều tra ....................................................................................... 32 1.5.3. Phương pháp điều tra .................................................................................. 32 1.5.4. Kết quả điều tra ........................................................................................... 33 1.5.5. Nhận xét về kết quả điều tra ........................................................................ 41 Tiểu kết chương 1 .......................................................................................................... 42 Chương 2. PHÁT TRIỂN MỘT SỐ NĂNG LỰC HỌC TẬP CỦA HS TRONG DẠY HỌC PHẦN HÓA HỮU CƠ LỚP 11 THPT .................................................. 43 2.1. Tổng quan về chương trình hóa hữu cơ lớp 11 THPT......................................... 43 2.1.1. Vị trí chương trình hóa học hữu cơ lớp 11 THPT ....................................... 43 2.1.2. Những chú ý về phương pháp giảng dạy hóa học hữu cơ ........................... 45 2.2. Một số nguyên tắc chung phát triển năng lực học tập cho HS trong dạy học hóa học ...................................................................................................................... 46 2.2.1. Nguyên tắc 1: Đảm bảo phát triển một số năng lực cần đạt của con người Việt Nam trong thời kì hiện nay............................................................................ 47 2.2.2. Nguyên tắc 2: Xuất phát từ quy luật phát triển tâm lý và nhận thức của HS ............................................................................................................................... 48 2.2.3. Nguyên tắc 3: Đảm bảo thực hiện được mục tiêu giáo dục phổ thông ....... 48 2.2.4. Nguyên tắc 4: Khai thác được đặc thù bộ môn Hóa học ............................ 49 2.2.5. Nguyên tắc 5: Sử dụng đa dạng, linh hoạt các PPDH tích cực ................... 49 2.3. Một số biểu hiện của năng lực tự học, năng lực hợp tác và năng lực ứng dụng CNTT .................................................................................................................. 50 2.3.1. Biểu hiện của năng lực tự học ..................................................................... 50 2.3.2. Biểu hiện của năng lực hợp tác ................................................................... 52 2.3.3. Biểu hiện của năng lực ứng dụng CNTT .................................................... 53
2.4. Biện pháp phát triển năng lực tự học, năng lực hợp tác và năng lực ứng dụng CNTT cho HS trong dạy học phần hóa hữu cơ lớp 11 ....................................... 54 2.4.1. Nhóm biện pháp sử dụng các PPDH tích cực và hợp tác ........................... 55 2.4.2. Nhóm biện pháp sử dụng phương tiện dạy học .......................................... 61 2.4.3. Nhóm biện pháp về tổ chức dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động của HS .......................................................................................................................... 77 2.4.4. Nhóm biện pháp về kiểm tra đánh giá ........................................................ 80 2.5. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực tự học, năng lực hợp tác và năng lực ứng dụng CNTT của HS ............................................................................................ 82 2.5.1. Yêu cầu khi thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực .................................... 82 2.5.2. Thiết kế bộ công cụ đánh giá cụ thể ............................................................ 83 2.6. Một số giáo án thực nghiệm ................................................................................ 87 2.6.1. Giáo án bài “Ancol” .................................................................................... 87 2.6.2. Giáo án bài “Phenol” ................................................................................... 94 2.6.3. Giáo án bài “Luyện tập Ancol, phenol” ...................................................... 98 2.6.4. Giáo án bài “Axit cacboxylic” .................................................................. 104 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................ 105 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................ 107 3.1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................... 107 3.2. Đối tượng thực nghiệm ...................................................................................... 107 3.3. Phương pháp xử lý kết quả thực nghiệm ........................................................... 108 3.4. Tiến hành thực nghiệm ...................................................................................... 110 3.4.1. Chuẩn bị cho tiết lên lớp ........................................................................... 110 3.4.2.Tiến hành giảng dạy và thu thập kết quả ................................................... 112 3.5. Kết quả thực nghiệm .......................................................................................... 113 3.5.1. Kết quả thực nghiệm định tính .................................................................. 113 3.5.2. Kết quả thực nghiệm định lượng............................................................... 120 3.5.3. Kết luận về thực nghiệm sư phạm ............................................................. 129 Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................ 131 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ....................................................................................... 132
TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................... 136 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNTT : Công nghệ thông tin ĐC : Đối chứng GV : Giáo viên HS : Học sinh ICT : Công nghệ thông tin và truyền thông PPDH : Phương pháp dạy học PTHH : Phương trình hóa học PTTH : Phổ thông trung học SGK : Sách giáo khoa THPT : Trung học phổ thông THCS : Trung học cơ sở TN : Thực nghiệm TNSP : Thực nghiệm sư phạm Tp. HCM : Thành phố Hồ Chí Minh
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Nhóm nội dung nhằm phát triển các lĩnh vực năng lực ............................ 14 Bảng 1.2. Danh sách trường và số lượng GV phản hồi lại phiếu điều tra................. 32 Bảng 1.3. Kết quả điều tra câu 1 ............................................................................... 33 Bảng 1.4. Kết quả điều tra câu 2 ............................................................................... 34 Bảng 1.5. Kết quả điều tra câu 3 ............................................................................... 35 Bảng 1.6. Kết quả điều tra câu 4 ............................................................................... 36 Bảng 1.7. Kết quả điều tra câu 5 ............................................................................... 37 Bảng 1.8. Kết quả điều tra câu 6 ............................................................................... 39 Bảng 2.1. Cấu trúc phần hóa học hữu cơ lớp 11 THPT ............................................ 44 Bảng 3.1. Giáo viên và các lớp TN – ĐC ................................................................ 107 Bảng 3.2. Bảng Hopkins .......................................................................................... 109 Bảng 3.3. Các bài kiểm tra ở lớp thực nghiệm ........................................................ 112 Bảng 3.4. Tổng hợp kết quả thu được qua bảng quan sát biểu hiện của HS ........... 117 Bảng 3.5. Kết quả phiếu hỏi HS về giờ học có sử dụng các biện pháp đã đề xuất . 118 Bảng 3.6. Bảng kết quả bài kiểm tra số 1 ................................................................ 120 Bảng 3.7. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số1 .............. 121 Bảng 3.8. Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra số 1 ............................................ 122 Bảng 3.9. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 1 ................................. 122 Bảng 3.10. Bảng kết quả bài kiểm tra số 2 .............................................................. 122 Bảng 3.11. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2 ........... 123 Bảng 3.12. Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra số 2 .......................................... 124 Bảng 3.13. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 2 ............................... 124 Bảng 3.14. Kết quả bài kiểm tra số 3 ...................................................................... 125 Bảng 3.15. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 3 ........... 125 Bảng 3.16. Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra số 3 .......................................... 126 Bảng 3.17. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 3 ............................... 127 Bảng 3.18. Bảng kết quả bài kiểm tra số 4 .............................................................. 127 Bảng 3.19. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 4 ........... 127
Bảng 3.20. Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra số 4 .......................................... 128 Bảng 3.21. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 4 ............................... 129
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 1.1. Cấu trúc của năng lực hành động .............................................................. 13 Hình 1.2. Trang giới thiệu bài Axit cacboxylic ......................................................... 25 Hình 1.3. Trang nhiệm vụ của bài Axit cacboxylic ................................................... 26 Hình 1.4. Trang nguồn tư liệu của axit cacboxylic ................................................... 26 Hình 1.5. Phiếu đánh giá giữa các nhóm bài Axit cacboxylic .................................. 27 Hình 2.1. Trang webquest bài 40: Ancol ................................................................... 57 Hình 3.1. Một số hình ảnh hoạt động của HS trong giờ học ................................... 120 Hình 3.2. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 1 ................................................... 121 Hình 3.3. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 1 ............................................... 122 Hình 3.4. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 2 ................................................... 123 Hình 3.5. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 2 ............................................... 124 Hình 3.6. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 3 ................................................... 126 Hình 3.7. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 3 ............................................... 126 Hình 3.8. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 4 ................................................... 128 Hình 3.9. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 4 ............................................... 129
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong thời đại khoa học và công nghệ phát triển nhanh chóng như hiện nay thì việc phát triển phẩm chất và năng lực người học là định hướng nổi trội mà nhiều nước tiên tiến đã và đang thực hiện từ đầu thế kỉ XXI đến nay. Các nước đều chú ý hình thành, phát triển những năng lực cần cho việc học suốt đời và gắn với cuộc sống hằng ngày. Đảng và Nhà nước ta đã nhận định rõ tình hình đó và đưa ra định hướng đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo. Điều này thể hiện rõ trong Hội nghị lần thứ 8, Ban chấp hành Trung Ương Đảng khóa XI vừa qua đã đổi mới mục tiêu giáo dục: Chuyển mạnh từ chủ yếu chú trọng trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học [6]. Đặc trưng của môn Hóa học là môn học vừa lý thuyết, vừa thực nghiệm, vì thế đòi hỏi ở học sinh rất nhiều về năng lực học tập để học sinh có thể tư duy, phân tích, phán đoán và có khả năng tìm tòi, sáng tạo để nắm vững kiến thức. Nhưng thời gian dạy học trên lớp thì còn hạn hẹp, không phải học sinh nào cũng có đủ thời gian để thấu hiểu, ghi nhớ và vận dụng những kiến thức mà giáo viên đã truyền thụ. Vì thế, thực trạng của việc giảng dạy hiện nay, còn nhiều điểm tồn tại, các giáo viên chủ yếu tập trung cung cấp khối lượng kiến thức xác định trong giờ lên lớp mà chưa quan tâm đúng mức đến đổi mới phương pháp dạy học để phát triển năng lực học tập cho học sinh. Xuất phát từ những vấn đề nêu trên cho thấy việc hình thành và phát triển những năng lực học tập cho học sinh đối với các môn học nói chung và môn Hóa học nói riêng là vấn đề rất thiết thực và mang tính thời sự trong giáo dục hiện nay. Đó chính là lý do chúng tôi quyết định chọn đề tài: “Phát triển một số năng lực học tập của học sinh trong dạy học phần hóa hữu cơ lớp 11 trung học phổ thông” nhằm góp phần từng bước nâng cao chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học hóa học ở trường phổ thông.
2 2. Mục đích của việc nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn và đề xuất biện pháp phát triển một số năng lực học tập của học sinh (năng lực tự học, năng lực hợp tác và năng lực ứng dụng công nghệ thông tin) trong dạy học phần hóa hữu cơ lớp 11 THPT ban cơ bản, góp phần nâng cao hiệu quả của quá trình dạy học. 3. Nhiệm vụ của đề tài - Tìm hiểu tổng quan về hướng nghiên cứu của đề tài. - Tìm hiểu, hệ thống các kiến thức về cơ sở lý luận của đề tài: cơ sở lý thuyết về các năng lực học tập của học sinh. - Điều tra thực trạng về việc phát triển một số năng lực học tập cho học sinh trong dạy học hóa học ở trường THPT. - Nghiên cứu việc phát triển một số năng lực học tập khi dạy học các bài trong chương “Dẫn xuất halogen. Ancol – Phenol” và “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” lớp 11 ban cơ bản cho học sinh. - Đề xuất các biện pháp để phát triển một số năng lực học tập cho học sinh (năng lực tự học, năng lực hợp tác và năng lực ứng dụng công nghệ thông tin). - Xây dựng kế hoạch dạy học - bài giảng của chương “Dẫn xuất halogen. Ancol – Phenol” và “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” lớp 11 THPT theo hướng phát triển năng lực tự học, năng lực hợp tác và năng lực ứng dụng công nghệ thông tin cho học sinh. - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất trong bài giảng đã thiết kế. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Việc phát triển năng lực tự học, năng lực hợp tác, năng lực ứng dụng công nghệ thông tin cho học sinh khi dạy học chương “Dẫn xuất halogen. Ancol – Phenol” và “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” lớp 11 ban cơ bản. - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Hóa học ở trường THPT.
3 5. Phạm vi nghiên cứu Nội dung: Kiến thức của chương “Dẫn xuất halogen. Ancol – Phenol” và “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” lớp 11 ban cơ bản. Địa bàn nghiên cứu: Một số trường THPT ở tỉnh Đồng Nai, Lâm Đồng và Tp. HCM. Thời gian nghiên cứu: từ tháng 09/2013 đến 09/2014. 6. Giả thuyết khoa học Nếu nắm vững cơ sở lý luận về năng lực học tập của học sinh, từ đó xây dựng những hình thức, biện pháp có tính khoa học và khả thi cao thì sẽ phát triển một số năng lực học tập cho học sinh (năng lực tự học, năng lực hợp tác và năng lực ứng dụng công nghệ thông tin), qua đó góp phần nâng cao kết quả dạy học ở các trường THPT. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận - Đọc và nghiên cứu các tài liệu liên quan đến đề tài. - Sử dụng phối hợp các phương pháp phân tích , tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa, khái quát hóa. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Thăm lớp, dự giờ, trò chuyện, trao đổi ý kiến với giáo viên và học sinh. - Phỏng vấn một số giáo viên. - Điều tra bằng phiếu hỏi. - Phương pháp thực nghiệm (Thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm giá trị thực tiễn của các kết quả nghiên cứu và khả năng ứng dụng của những đề xuất). 7.3. Phương pháp toán học - Phương pháp phân tích số liệu. - Phương pháp thống kê toán học. 8. Những đóng góp của đề tài - Nghiên cứu các nguyên tắt phát triển một số năng lực học tập cho học sinh. - Tìm hiểu về biểu hiện của năng lực tự học, năng lực hợp tác và năng lực ứng dụng công nghệ thông tin của HS.
4 - Đề xuất các biện pháp sư phạm tương ứng để phát triển một số năng lực học tập cho học sinh THPT. - Xây dựng một số giáo án của chương “Dẫn xuất halogen. Ancol – Phenol” và “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” lớp 11 THPT theo định hướng phát triển năng lực tự học, năng lực hợp tác và năng lực ứng dụng công nghệ thông tin. - Xây dựng tiêu chí đánh giá một số năng lực học tập cho học sinh.
5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Xã hội hiện đại với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học – công nghệ, xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, nền kinh tế tri thức đang đặt ra những yêu cầu cấp thiết đối với đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao của tất cả các quốc gia, trong đó có Việt Nam. Vì vậy, đổi mới giáo dục – đào tạo với mục tiêu đào tạo đội ngũ nhân lực có năng lực cần cho việc học suốt đời và gắn với cuộc sống hằng ngày là yêu cầu bức thiết đối với giáo dục – đào tạo hiện nay. Thực hiện mục tiêu đó, đã có nhiều tài liệu và công trình nghiên cứu về phát triển năng lực. 1.1.1. Các tài liệu về phát triển năng lực  Vào năm 2005, trong tài liệu hội thảo tập huấn: “Phát triển năng lực thông qua phương pháp và phương tiện dạy học mới” thuộc dự án phát triển giáo dục THPT của Hà Nội, GS. Bernd Meier và TS. Nguyễn Văn Cường đã trình bày chi tiết về những nội dung cơ bản về phát triển năng lực. Trong tài liệu gồm có 4 phần chính: − Phần 1: Một số cơ sở của dạy và học trong xã hội tri thức: Trong phần này, các tác giả đã trình bày lý thuyết phát triển năng lực, mô hình cấu trúc của năng lực và khái niệm học tập theo lý thuyết năng lực. − Phần 2: Dạy và học với Phương pháp dạy học mới: Phần 2 trình bày về các kĩ thuật và PPDH mới gồm dạy học giải quyết vấn đề, dạy học tình huống và dạy học dự án nhằm phát triển năng lực cho HS trong quá trình dạy và học. − Phần 3: Dạy và học với Phương tiện dạy học mới: Phần 3 của tài liệu trình bày khái niệm về phương tiện, một số phương tiện dạy học mới để hỗ trợ quá trình dạy học với mục tiêu phát triển năng lực, đặc biệt là phương tiện điện tử (e –learning). − Phần 4: Chất lượng dạy học và chuẩn giáo dục: Phần cuối của tài liệu nêu những tiêu chuẩn để đánh giá một giờ học tốt và chuẩn giáo dục [3].  Đặc biệt, vào ngày 4-11-2013, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung Ương khóa XI Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công
6 nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Trong nghị quyết đã nêu rõ quan điểm chỉ đạo, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học [6].  Bên cạnh đó, Bộ GD&ĐT cũng đã ban hành kế hoạch số 831/KH-BGDĐT tổ chức hội thảo “Một số vấn đề chung về xây dựng chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015”. Trong hội thảo, có bài viết: − “Mục tiêu và chuẩn trong chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015” của tác giả Đinh Quang Báo, bài viết tập trung vào làm rõ khái niệm của các năng lực và phẩm chất của HS ở trường THCS và THPT, từ đó tác giả nêu rõ chuẩn đầu ra của các năng lực và phẩm chất cần đạt được ở mỗi cấp học [1]. − “Bàn về năng lực chung và chuẩn đầu ra về năng lực” của tác giả Mai Văn Hưng, bài viết trình bày: khái niệm năng lực, những năng lực chung và năng lực riêng đồng thời đề xuất hình thức đánh giá của một số năng lực [15].  Riêng về bộ môn Hóa học, bài báo “Sử dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực – hướng phát triển một số năng lực cơ bản cho HS trong dạy học hóa học” của TS. Cao Thị Thặng được đăng trên tạp chí Khoa học-Đại học Sư phạm Hà Nội. Tác giả đi sâu vào các vấn đề sau: − Khái niệm năng lực. − Năng lực cơ bản cần phát triển cho HS phổ thông. − Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. − Áp dụng dạy học tích cực trong hóa học nhằm phát triển các năng lực cơ bản cho HS [21]. Các tài liệu trên đều đi sâu vào phân tích cơ sở lí luận của một số năng lực: Khái niệm, biểu hiện, chuẩn đầu ra về năng lực, một số biện pháp phát triển năng lực. 1.1.2. Các đề tài nghiên cứu về phát triển năng lực cho HS trong dạy học hóa học Những năm gần đây vấn đề phát triển năng lực học tập cho HS trong bộ môn Hóa học cũng đã thu hút khá nhiều luận văn thạc sĩ giáo dục học và khóa luận tốt nghiệp đại học sư phạm. Sau đây là một số đề tài:
7  Luận văn thạc sĩ: “Rèn luyện năng lực sáng tạo cho HS trong dạy học hóa học- Chương oxi-lưu huỳnh (Lớp 10- Ban nâng cao)” của học viên Trần Thị Thanh Tâm– Đại học Sư phạm Tp.HCM (2008). Tác giả tập trung vào rèn luyện năng lực sáng tạo cho HS trong chương Oxi-lưu huỳnh thông qua 8 biện pháp, đặc biệt là yêu cầu HS nêu cách giải nhanh nhất và sáng tạo nhất. Tác giả đã sưu tầm và xây dựng 46 câu hỏi và bài tập trong chương Oxi-lưu huỳnh nhằm rèn luyện năng lực sáng tạo cho HS [20].  Luận văn thạc sĩ: “Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun nhằm nâng cao năng lực tự học cho HSG hóa lớp 11” của học viên Nguyễn Ngọc Nguyên– Đại học Sư phạm Tp.HCM (2010). Tác giả đã biên soạn một tài liệu tự học có hướng dẫn bao gồm các vấn đề lý thuyết, bài tập phần hidrocacbon ở lớp 11- THPT giúp HS lớp chuyên, lớp chọn hoá học có thể tự học có hiệu quả. Tuy nhiên, đề tài này chủ yếu tập trung vào kĩ năng tự học, chưa làm rõ được năng lực tự học mà HS đạt được như tên đề tài đã nêu [17].  Luận văn thạc sĩ: “Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun nhằm nâng cao năng lực tự học cho HS giỏi hóa lớp 12” của học viên Trần Thị Thanh Hà – Đại học Sư phạm Tp.HCM (2010). Tác giả đã hệ thống hóa cơ sở lý luận của năng lực tự học và những biện pháp để nâng cao năng lực tự học. Tác giả đi sâu vào thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn cho HS giỏi của chương trình hóa học lớp 12. Tài liệu này rất hữu ích để nâng cao năng lực tự học cho HS lớp 12, góp phần hoàn thiện kiến thức cho các kì thi cuối cấp [12].  Luận văn thạc sĩ: “Xây dựng Website nhằm tăng cường năng lực tự học cho học sinh giỏi hóa học lớp 11” của học viên Nguyễn Thị Tuyết Hoa– Đại học Sư phạm Tp.HCM (2010). Tác giả đã nghiên cứu cơ sở lý thuyết tăng cường năng lực tự học và từ đó chọn biện pháp xây dựng Website để tăng cường năng lực tự học cho HS, đặc biệt là tác giả đã nghiên cứu việc sử dụng Website nhằm tăng cường năng lực tự học cho HS [14].  Luận văn thạc sĩ: “Xây dựng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực tư duy cho HS THPT (chương Crom-sắt-đồng, lớp 12 nâng cao)” của học viên Vân Long Trọng– Đại học Sư phạm Tp.HCM (2010). Trên cơ sở cấu trúc của chương Crom-sắt-đồng cũng như mục đích, yêu cầu cần đạt được về kiến thức, kĩ năng, thái
8 độ, tác giả đã đưa ra hướng phát triển năng lực tư duy thông qua việc xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm và tự luận với 4 mức độ tư duy từ thấp đến cao. Kết thúc chương tác giả còn đưa ra một hệ thống bài tập tổng hợp khá đầy đủ các hình thức trắc nghiệm và tự luận [25].  Luận văn thạc sĩ: “Lựa chọn, xây dựng bài tập hóa học lớp 11 (phần hữu cơ, ban nâng cao) nhằm rèn luyện năng lực sáng tạo cho HS THPT” của học viên Trần Vũ Xuân Uyên– Đại học Sư phạm Tp.HCM (2010). Tác giả phát triển năng lực sáng tạo cho HS theo hướng lựa chọn và xây dựng hệ thống bài tập hữu cơ lớp 11 ban nâng cao bao gồm bài tập trắc nghiệm và tự luận [29]. 1.1.3. Kết luận chung Các đề tài trên đều thể hiện những điểm chung thống nhất như sau:  Phát triển một năng lực cụ thể − Năng lực sáng tạo. − Năng lực tư duy. − Năng lực tự học. − Năng lực giải quyết vấn đề.  Nghiên cứu một hình thức cụ thể để phát triển năng lực trong một chương hay cả chương trình của một khối lớp − Thiết kế tài liệu tự học. − Xây dựng hệ thống bài tập. − Xây dựng Website. Mỗi luận văn đều có ưu điểm là phát triển được năng lực học tập cho HS trong một chương hay cả chương trình của một khối lớp. Điều này góp phần nâng cao hiệu quả của quá trình dạy học ở các trường THPT hiện nay. Tuy vậy, đa số các luận văn trên chỉ chú trọng đi sâu phát triển một năng lực cụ thể hoặc tập trung nghiên cứu hình thức nhằm phát triển một năng lực tương ứng. Nội dung nghiên cứu chỉ gồm phát triển một năng lực hay hình thức phát triển một năng lực của cả chương hay cả chương trình của khối lớp thì còn tương đối ít vì trong một chương hay một chương trình có thể phát triển được một số các năng lực khác nhau
9 thông qua những biện pháp cụ thể. Bên cạnh đó, các đề tài chưa xây dựng được tiêu chí đánh giá năng lực mà đề tài mình đã phát triển được. Thế nên thông qua đề tài này, chúng tôi muốn tạo nên những điểm mới theo hướng phát triển năng lực mà các đề tài đi trước vẫn chưa thể hiện được là phát triển một số năng lực trong chương trình học của một số chương, cụ thể với đề tài là chương “Dẫn xuất halogen. Ancol – Phenol” và “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” lớp 11 THPT đồng thời xây dựng các tiêu chí đánh giá một số năng lực mà đề tài đã phát triển để đáp ứng được nhu cầu phát triển toàn diện năng lực của người học trong dạy và học hóa học hiện nay. Tuy vậy, những đề tài trên cũng là những tư liệu quý giá, có nhiều giá trị về mặt lý luận cũng như thực tiễn, giúp chúng tôi có thể rút ra nhiều điều bổ ích và những gợi ý quan trọng cho đề tài nghiên cứu của mình. Chúng tôi sẽ tiếp thu chọn lọc và phát huy những ý tưởng của các tác giả đi trước trên cơ sở đối chiếu với yêu cầu và nhiệm vụ cụ thể mà luận văn đặt ra. 1.2. Năng lực và phát triển năng lực học tập của HS THPT 1.2.1. Khái niệm về năng lực Khái niệm năng lực (competency) có nguồn gốc tiếng La tinh “competentia”. Ngày nay khái niệm năng lực được hiểu nhiều nghĩa khác nhau. Theo Barnett (1992): “Năng lực là một tập hợp các kiến thức, kĩ năng và thái độ phù hợp với một hoạt động thực tiễn”. Chú trọng hơn đến tính thực hành của năng lực, Rogiers (1996) cho rằng: “Năng lực là biết sử dụng các kiến thức và kĩ năng trong một tình huống có nghĩa” [39]. Trong Tự Điển Webster's New 20th Century (1965): “Năng lực là khả năng đáp ứng thích hợp và đầy đủ các yêu cầu của một lĩnh vực hoạt động” [39]. Cùng quan điểm với các ý kiến trên là F.E. Weinert khi tác giả cho rằng: “Năng lực là những kĩ năng, kĩ xảo học được hoặc sẵn có của cá thể nhằm giải quyết các tình huống xác định, cũng như sự sẵn sàng về động cơ xã hội và khả năng vận dụng các cách giải quyết vấn đề một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong những tình huống linh hoạt” [4]. Năm 2002, Tổ chức các nước kinh tế Phát triển (OECD) đã thực hiện một nghiên cứu lớn về những năng lực cần đạt của người lao động trong thời kỳ kinh tế tri thức.