Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Thiết kế bài giảng môn Hóa học lớp 10 theo hướng nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành cho học sinh

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:150

Thêm vào BST

Báo xấu

120
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Thiết kế bài giảng môn Hóa học lớp 10 theo hướng nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành cho học sinh là nhằm thiết kế bài giảng môn Hóa học lớp 10 theo hướng nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành cho học sinh. Mời các bạn tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Thiết kế bài giảng môn Hóa học lớp 10 theo hướng nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành cho học sinh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH __________________ Lê Thanh Hoàng Bảo THIẾT KẾ BÀI GIẢNG MÔN HÓA HỌC LỚP 10 THEO HƯỚNG NÂNG CAO NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU TIẾNG ANH CHUYÊN NGÀNH CHO HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH __________________ Lê Thanh Hoàng Bảo THIẾT KẾ BÀI GIẢNG MÔN HÓA HỌC LỚP 10 THEO HƯỚNG NÂNG CAO NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU TIẾNG ANH CHUYÊN NGÀNH CHO HỌC SINH Chuyên ngành : Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số : 60 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN TIẾN CÔNG Thành phố Hồ Chí Minh – 2014
LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, đặc biệt là những thời điểm gặp nhiều khó khăn, tôi đã thật may mắn khi nhận được rất nhiều sự giúp đỡ nhiệt thành từ thầy cô, gia đình và bạn bè. Đầu tiên, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Tiến Công, người đã luôn tận tình hướng dẫn và cho em những góp ý chuyên môn vô cùng quý báu trong quá trình em thực hiện đề tài. Em xin cảm ơn quý Thầy Cô dạy lớp Cao học Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học khóa 23 đã tận tình giảng dạy, truyền đạt cho em những kiến thức quý báu trong suốt khóa học. Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, tổ Hóa học trường THPT Chuyên Tiền Giang, đã hỗ trợ tôi về chuyên môn, góp ý cho tôi khi tiến hành giảng dạy và cả khi tôi gặp khó khăn về thời gian trong suốt quá trình vừa đi dạy vừa đi học. Xin chân thành cảm ơn Quý thầy cô và các em học sinh của Trường THPT chuyên Lương Thế Vinh – Đồng Nai đã giúp đỡ và tạo điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành phần thực nghiệm sư phạm. Cảm ơn những người bạn thân thiết đã luôn đồng hành cùng mình qua mọi khó khăn, vất vả. Sự giúp đỡ, cổ vũ, động viên của các bạn là động lực lớn lao giúp mình không ngừng tiến bước. Cuối cùng, con xin dành lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Ba Mẹ, gia đình nhỏ đã hết lòng thương yêu, quan tâm, tạo mọi điều kiện tốt nhất cho con trong suốt quá trình học tập, là chỗ dựa vững chắc giúp con có thêm niềm tin và cố gắng. Mặc dù đã rất nỗ lực hoàn thành luận văn trong khả năng và phạm vi cho phép, nhưng chắc chắn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận được sự cảm thông và tận tình chỉ bảo của quý Thầy Cô cùng tất cả các bạn để đề tài hoàn thiện hơn. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2014 Lê Thanh Hoàng Bảo
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Mục lục Danh mục chữ viết tắt Danh mục các bảng, các hình MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ........................... 4 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 4 1.2. Thiết kế bài giảng ................................................................................................. 7 1.2.1. Khái niệm bài giảng ...................................................................................... 7 1.2.2. Phân loại bài giảng ........................................................................................ 8 1.2.3. Cấu trúc của một bài giảng.......................................................................... 11 1.2.4. Những yêu cầu khi thiết kế bài giảng.......................................................... 13 1.2.5. Qui trình thiết kế bài giảng.......................................................................... 14 1.2.6. Các tiêu chí đánh giá một bài giảng ............................................................ 17 1.3. Năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành ...................................................... 19 1.3.1. Lý thuyết về năng lực đọc hiểu ................................................................... 19 1.3.2. Những kĩ năng cần thiết khi đọc hiểu văn bản ............................................ 21 1.3.3. Một số phương pháp để nâng cao kĩ năng đọc hiểu tiếng Anh ................... 22 1.3.4. Tiếng Anh chuyên ngành ............................................................................ 24 1.4. Phát triển năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành của học sinh ................. 25 1.4.1. Hình thành năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành cho học sinh ........ 25 1.4.2. Đánh giá năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành ................................ 28 1.5. Thực trạng việc giảng dạy môn Hóa học bằng tiếng Anh trong trường THPT . 31 1.5.1. Mục đích khảo sát ....................................................................................... 31 1.5.2. Đối tượng khảo sát ...................................................................................... 32 1.5.3. Kết quả khảo sát .......................................................................................... 33 1.5.4. Ý kiến qua các câu trả lời phỏng vấn .......................................................... 34 1.5.5. Kết luận về nghiên cứu thực trạng .............................................................. 41 Chương 2. THIẾT KẾ BÀI GIẢNG MÔN HÓA HỌC LỚP 10 THEO HƯỚNG NÂNG CAO NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU TIẾNG ANH CHUYÊN NGÀNH CHO HỌC SINH ............................................... 45
2.1. Nội dung chương trình hóa học lớp 10 THPT ................................................... 45 2.2. Nguyên tắc thiết kế bài giảng môn Hóa học lớp 10 theo hướng nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành ....................................................... 47 2.2.1. Đảm bảo tính chính xác, khoa học .............................................................. 47 2.2.2. Vận dụng hiệu quả các qui tắc sư phạm...................................................... 47 2.2.3. Đảm bảo tính khả thi ................................................................................... 47 2.2.4. Thiết kế bài giảng dựa trên các nghiên cứu về ngôn ngữ ........................... 48 2.2.5. Cân bằng giữa nội dung hóa học và tiếng Anh chuyên ngành .................... 48 2.2.6. Phối hợp hiệu quả các phương pháp dạy học tiếng Anh và dạy học hóa học .. 49 2.2.7. Đáp ứng các yêu cầu cơ bản về hình thức................................................... 49 2.3. Qui trình thiết kế bài giảng môn Hóa học lớp 10 theo hướng nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành ................................................................ 50 2.3.1. Xác định mục tiêu bài học ........................................................................... 50 2.3.2. Xác định kiến thức cơ bản, nội dung trọng tâm về hóa học........................ 50 2.3.3. Lựa chọn nội dung tiếng Anh chuyên ngành .............................................. 51 2.3.4. Thiết kế tài liệu bài học bằng tiếng Anh chuyên ngành .............................. 51 2.3.5. Lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học ................................ 52 2.3.6. Thiết kế hoạt động dạy học ......................................................................... 53 2.3.7. Thực nghiệm và hoàn chỉnh bài giảng ........................................................ 56 2.4. Thiết kế bài giảng môn Hóa học lớp 10 theo hướng nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành chương Oxi – lưu huỳnh..................................... 57 2.4.1. Tài liệu bài học tiếng Anh chuyên ngành chương Oxi – lưu huỳnh ........... 57 2.4.2. Các giáo án chương Oxi – lưu huỳnh ......................................................... 70 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................... 107 3.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................................... 107 3.2. Đối tượng thực nghiệm .................................................................................... 107 3.3. Tiến hành thực nghiệm..................................................................................... 107 3.4. Kết quả thực nghiệm ........................................................................................ 111 3.4.1. Kết quả định tính ....................................................................................... 111 3.4.2. Kết quả định lượng .................................................................................... 115 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 122 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 128 PHỤ LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BGHA : bài giảng mộn Hóa học lớp 10 theo hướng nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành ĐC : Đối chứng ĐHSP : Đại học Sư phạm đktc : Điều kiện tiêu chuẩn GV : Giáo viên HS : Học sinh PƯ : Phản ứng PTPƯ : Phương trình phản ứng PPDH : Phương pháp dạy học TACN : Tiếng Anh chuyên ngành THPT : Trung học phổ thông TN : Thực nghiệm TNSP : Thực nghiệm sư phạm t0 : Nhiệt độ xt : Xúc tác VD : Ví dụ
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tiêu chí đánh giá bài giảng ................................................................... 18 Bảng 1.2. Xếp loại bài giảng .................................................................................. 18 Bảng 1.3. Thông tin GV được điều tra .................................................................. 32 Bảng 1.4. Kết quả khảo sát ý kiến giáo viên.......................................................... 33 Bảng 3.1. Danh sách lớp thực nghiệm, đối chứng ............................................... 107 Bảng 3.2. Nhận xét của HS về BGHA ................................................................. 111 Bảng 3.3. Điểm bài kiểm tra lần 1 ....................................................................... 115 Bảng 3.4. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra lần 1 ........ 115 Bảng 3.5. Phân loại kết quả học tập các lớp TN – ĐC bài kiểm tra 1 ................. 116 Bảng 3.6. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 1...................... 117 Bảng 3.7. Điểm bài kiểm tra lần 2 ....................................................................... 117 Bảng 3.8. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra lần 2 ........ 118 Bảng 3.9. Phân loại kết quả học tập các lớp TN – ĐC bài kiểm tra 2 ................. 118 Bảng 3.10. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra số 2...................... 119
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Cấu trúc của một bài giảng gồm năm thành tố. ........................................ 11 Hình 2.1. Mô phỏng 1 phản ứng oxi hóa khử ........................................................... 54 Hình 2.2. Mô phỏng 2 phản ứng oxi hóa khử ........................................................... 54 Hình 2.3. Mô phỏng 3 phản ứng oxi hóa khử ........................................................... 55 Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra lần 1 ................................................. 116 Hình 3.2. Biểu đồ so sánh kết quả học tập các lớp TN – ĐC bài kiểm tra 2 .......... 116 Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra lần 2 ................................................. 119 Hình 3.4. Biểu đồ so sánh kết quả học tập các lớp TN – ĐC bài kiểm tra 2 .......... 119
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Để bắt kịp sự tiến bộ của nhân loại, tiếp thu những thành tựu khoa học mà thế giới đã đạt được, ngành giáo dục và đào tạo nước ta đã không ngừng đổi mới phương pháp, cập nhật kiến thức để nâng cao chất lượng dạy học; nhằm đạt mục tiêu “nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”, thực hiện thành công công cuộc “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Trong xu hướng toàn cầu hóa hiện nay, việc sử dụng thành thạo ngoại ngữ nói chung và tiếng Anh nói riêng là một vấn đề cấp thiết vì nó là chiếc chìa khóa để hội nhập quốc tế và tiếp cận các nước phát triển. Việc nâng cao vốn tiếng Anh, đặc biệt là tiếng Anh trong chuyên môn khoa học cho học sinh phổ thông sẽ giúp các em có thể nâng cao kiến thức, tìm tòi nghiên cứu, tận dụng tốt cơ hội và có khả năng tư duy khoa học bằng tiếng Anh. Mặt khác, thông qua hoạt động giảng dạy các môn khoa học (hay Hóa học nói riêng) bằng tiếng Anh, kiến thức và năng lực giảng dạy của các giáo viên cũng ngày càng được nâng cao, tiếp cận được với những chuẩn kiến thức mới đang được giảng dạy ở các nước tiên tiến. Dạy và học các môn khoa học tự nhiên - trong đó có Hóa học - bằng tiếng Anh đã trở thành nội dung chủ yếu được Bộ Giáo dục và Đào tạo đặc biệt quan tâm trong “Đề án phát triển hệ thống trường trung học phổ thông chuyên giai đoạn 2010 – 2020”. Tuy nhiên thực tế, trong những năm đầu thực hiện, đã có không ít thách thức được đặt ra, mà khó khăn lớn nhất chính là nội dung chương trình giảng dạy và yếu tố con người còn rất nhiều hạn chế. Chính bởi những lí do trên, chúng tôi đã quyết định lựa chọn và nghiên cứu đề tài “THIẾT KẾ BÀI GIẢNG MÔN HÓA HỌC LỚP 10 THEO HƯỚNG NÂNG CAO NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU TIẾNG ANH CHUYÊN NGÀNH CHO HỌC SINH” với hy vọng bước đầu có thể giải quyết những vấn đề cơ bản về lựa chọn nội dung và phương pháp thích hợp để dạy và học tốt Hóa học bằng tiếng Anh.
2 2. Mục đích của việc nghiên cứu Nghiên cứu, thiết kế và sử dụng những bài giảng trong dạy học môn Hóa học lớp 10 trung học phổ thông bằng tiếng Anh nhằm góp phần nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành cho học sinh. 3. Nhiệm vụ của đề tài - Nghiên cứu tổng quan vấn đề. - Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài: + Cơ sở lí thuyết về thiết kế bài giảng, phương pháp dạy học. + Một số khái niệm, kiến thức về tiếng Anh sử dụng trong Hóa học. + Năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành Hóa học. - Nghiên cứu nội dung chương trình Hóa học lớp 10. - Tìm hiểu thực trạng về việc sử dụng tiếng Anh trong dạy học Hóa học ở một số trường THPT. - Nghiên cứu các phương pháp rèn luyện năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành Hóa học cho học sinh. - Xây dựng các bài giảng Hóa học bằng tiếng Anh cho học sinh lớp 10 theo hướng nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành Hóa học. - Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá hiệu quả của các bài giảng đã xây dựng. - Đề xuất các biện pháp để đề tài được thực hiện hiệu quả hơn. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Việc thiết kế và sử dụng bài giảng Hóa học lớp 10 bằng tiếng Anh cùng với các phương pháp giúp nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành Hóa học. - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Hóa học ở trường THPT. 5. Phạm vi nghiên cứu - Giới hạn nội dung: Chương Oxi – Lưu huỳnh trong chương trình Hóa học lớp 10. - Giới hạn về địa bàn nghiên cứu: một số trường THPT thuộc địa bàn các tỉnh Tiền Giang, Đồng Nai.
3 - Giới hạn về thời gian: Từ tháng 10 năm 2013 đến tháng 10 năm 2014. 6. Giả thuyết khoa học Nếu hệ thống bài giảng hóa học bằng tiếng Anh được xây dựng có tính khoa học, logic, kết hợp sử dụng hiệu quả các phương pháp giúp nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành thì cả học sinh lẫn giáo viên vừa có thể nâng cao trình độ ngoại ngữ vừa có nhiều điều kiện, động lực trong việc tìm tòi, học hỏi, nghiên cứu Hóa học. Từ đó, chất lượng của việc dạy học môn Hóa học được tăng lên đáng kể. 7. Phương pháp và các phương tiện nghiên cứu - Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận  Đọc và nghiên cứu cơ sở lí luận về tâm lí học, giáo dục học, bài giảng hóa học.  Phương pháp phân tích và tổng hợp.  Phương pháp phân loại, hệ thống hóa lí thuyết về tiếng Anh trong dạy học Hóa học. - Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn  Phương pháp quan sát.  Phương pháp trò chuyện, phỏng vấn.  Phương pháp điều tra thu thập thông tin.  Phương pháp chuyên gia.  Thực nghiệm sư phạm. - Các phương pháp toán học:  Xử lí số liệu thực nghiệm bằng thống kê toán học.  Sử dụng các phần mềm tin học. 8. Những đóng góp mới của đề tài - Tìm hiểu đặc điểm tiếng Anh chuyên ngành và những kĩ năng dạy học môn Hóa học bằng tiếng Anh. - Thiết kế một số bài giảng Hóa học lớp 10 bằng tiếng Anh, khoa học, hợp lí và góp phần nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành Hóa học cho học sinh. - Biên soạn các bài kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu tiếng Anh chuyên ngành Hóa học.
4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu Hiện nay, với tốc độ phát triển mạnh mẽ của khoa học kĩ thuật cùng nhu cầu học tập để hội nhập quốc tế đang đòi hỏi chúng ta phải cấp thiết đổi mới giáo dục, trong đó căn bản là đổi mới toàn diện cả phương pháp lẫn chương trình dạy và học. Trên con đường đổi mới đó, việc thu hẹp khoảng cách về ngôn ngữ nói chung và đặc biệt là tiếng Anh, nói riêng, sẽ là một lợi thế vô cùng to lớn, tạo tiền đề quan trọng để xây dựng một hệ thống giáo dục hiện đại và tiên tiến. Đây là vấn đề đang được quan tâm của nhiều quốc gia trên thế giới trong chiến lược phát triển nguồn nhân lực phục vụ cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Nằm trong xu thế chung của thế giới, Bộ GD&ÐT đã bắt đầu triển khai kế hoạch 659 với nội dung: “Nghiên cứu, thí điểm áp dụng một số chương trình dạy học tiên tiến của thế giới tại một số truờng THPT chuyên trọng điểm; thí điểm áp dụng việc giảng dạy môn Toán, Vật lí, Hóa học, Sinh học,Tin học bằng tiếng Anh tại một số truờng THPT chuyên”. Ðề án này cùng với Ðề án 1400 về Dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân giai đoạn 2008-2020” là một lời khẳng định cho sự cấp thiết trong công tác giáo dục theo hướng nâng cao năng lực, trong đó, đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giảng dạy, đào tạo một thế hệ học sinh, sinh viên có khả năng học tập và làm việc trong môi trường sử dụng ngôn ngữ quốc tế. Ngay từ những ngày đầu triển khai, Bộ GD&ĐT đã đặc biệt chú trọng đến việc nâng cao năng lực giảng dạy các môn khoa học tự nhiên bằng tiếng Anh của đội ngũ thầy cô giáo ở các trường THPT trên toàn quốc. Năm 2011, lần đầu tiên công tác tập huấn về dạy học các môn khoa học tự nhiên bằng tiếng Anh, mà trong đó có Hóa học, đã đươc tổ chức. Tuy nhiên tài liệu học tập trong thời điểm đó là những giáo trình tham khảo của Singapore, thật sự chưa hoàn toàn phù hợp với chương trình Hóa học của Việt Nam, vì vậy nên việc áp dụng cũng gặp nhiều khó khăn vì chưa có sự hướng dẫn cụ thể, rõ ràng. Qua quá trình giảng dạy và đúc kết kinh nghiệm tại các trường THPT chuyên, năm 2013, chương trình phát triển giáo dục trung học của Bộ GD&ĐT đã biên soạn bộ Tài liệu tập huấn Dạy học các môn khoa học tự nhiên bằng tiếng Anh trong trường phổ thông – trong đó có môn Hóa học .
5 Tài liệu gồm có 3 phần, với các nội dung sau: - Phần 1: Tổng quan về giảng dạy môn hóahọc bằng tiếng Anh cấp THPT. - Phần 2: Tiếng Anh khoa học và tiếng Anh trong Hóa học. - Phần 3: Phương pháp và một số bài giảng mẫu về dạy học môn Hóa học bằng tiếng Anh. Có thể nói, tài liệu này là một tập hợp những định hướng rõ ràng hơn về lộ trình thực hiện việc giảng dạy các môn khoa học tự nhiên bằng tiếng Anh. Qua đó, các giáo viên được tiếp xúc với ngôn ngữ tiếng Anh chuyên ngành Hóa học, nắm được các cách sử dụng tiếng Anh trong giảng dạy, và nhất là có được thêm các giáo án tham khảo giảng dạy bằng tiếng Anh ở các mức độ khác nhau. Tuy nhiên cho đến nay, tài liệu trên vẫn chỉ cung cấp những bài học đơn lẻ, chưa có tính hệ thống và nhất là không có sự hướng dẫn chi tiết về cách thức thực hiện, thiết kế bài giảng bằng tiếng Anh. Đây cũng chính là khó khăn lớn nhất trong công tác giảng dạy môn Hóa học bằng tiếng Anh vì gần như chưa có nhiều nghiên cứu hay tài liệu viết cho lĩnh vực này, đặc biệt là việc áp dụng ở bậc trung học phổ thông. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, cùng với sự quan tâm của xã hội, các thầy cô giáo, những người làm công tác giáo dục cũng đang dần định hướng được rằng, các bước phát triển tiếp theo trong công cuộc cải cách căn bản và toàn diện giáo dục nhất định sẽ cần đến những kỹ năng dạy học theo xu thế quốc tế hóa. Và một lần nữa việc dạy học nhằm nâng cao năng lực tiếng Anh chuyên ngành là rất cần thiết. Chính vì lẽ đó, ngày càng có nhiều hội thảo, các lớp học chuyên đề nhằm nâng cao trình độ ngoại ngữ và kỹ năng dạy học bằng tiếng Anh cho giáo viên. ThS. Đào Thị Hoàng Hoa, trường ĐHSP TP. HCM, một trong những giảng viên đang tham gia công tác bồi dưỡng kỹ năng và phương pháp dạy học bằng tiếng Anh cho giáo viên đã có bài nghiên cứu mang tính định hướng rất lớn, đó là: “Dạy hóa học bằng tiếng Anh theo định hướng tích hợp nội dung và ngôn ngữ” [14]. Trong bài nghiên cứu, tác giả đã đưa ra khái niệm dạy học theo định hướng tích hợp nội dung và ngôn ngữ (CLIL – Content and language intergrated Learning) với những ưu điểm có thể giải quyết được những khó khăn ban đầu của cả giáo viên lẫn người học khi mới tiếp xúc với ngôn ngữ tiếng Anh chuyên ngành.
6 Bên cạnh đó, chúng ta có thể xét đến các hướng nghiên cứu về công tác dạy học tiếng Anh chuyên ngành trong các trường đại học như sau: 1. Nguyễn Minh Tài (2011), Thiết kế e-book hỗ trợ việc tự học Anh văn chuyên ngành học phần 1 cho sinh viên khoa Hóa Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, Khóa luận tốt nghiệp – ĐHSP TP.HCM. 2. Lê Minh Xuân Nhị (2011), Thiết kế e-book hỗ trợ việc tự học Anh văn chuyên ngành học phần 2 cho sinh viên khoa Hóa Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, Khóa luận tốt nghiệp – ĐHSP TP.HCM. 3. Đỗ Thị Xuân Dung, Tiếng Anh chuyên ngành- Một cách nhìn mới (ESP- A New Perspective), Báo cáo tại Hội nghị Khoa học của khoa Giáo dục- ĐH Sydney- Úc- 2001, In kỷ yếu Khoa học tháng 4/2001. 4. Dương Thị Nụ (2004), Một vài suy nghĩ về việc dạy từ vựng tiếng Anh chuyên ngành. Kỷ yếu Hội nghị khoa học lần thứ 25 trường ĐH Ngoại ngữ – ĐHQG Hà Nội, tháng 10/ 2004. 5. Dương Thị Nụ (2008), Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng bài tập bổ trợ kỹ năng đọc hiểu trong giáo trình tiếng Anh Luật. Thông tin khoa học số 8/ 2008 ĐH Ngoại ngữ - ĐHQG Hà Nội. Những nghiên cứu trên, trong một phạm vi nhất định, đã xây dựng nên những nền tảng cần thiết cho đề tài mà chúng tôi đang thực hiện. Tuy mức độ nghiên cứu chưa rộng khắp, nhưng về lý luận cơ bản hoàn toàn có thể áp dụng ở bậc trung học phổ thông. Điều quan trọng nhất là tất cả các nghiên cứu trên cho thấy một tín hiệu rõ nét về mối quan tâm của toàn thể xã hội mà chủ yếu là những người làm công tác giáo dục, về một nhu cầu bức thiết trong vấn đề nâng cao năng lực tiếng Anh chuyên ngành cho học sinh. Dựa trên cơ sở đó, chúng tôi nhận thấy, cần phải thực hiện thêm những nghiên cứu chi tiết hơn từ mặt lý luận về phương pháp cho đến thực tiễn giảng dạy để có thể xây dựng những giải pháp khả thi và hiệu quả cho vấn đề này.
7 1.2. Thiết kế bài giảng 1.2.1. Khái niệm bài giảng Theo PGS. TS Trịnh Văn Biều: “Khái niệm bài giảng hiện nay có nhiều ý kiến khác nhau. Theo cách nhìn của người thầy trong phương pháp dạy học truyền thống có thể cho rằng đây là một quá trình “truyền thụ” kiến thức, còn theo tư tưởng dạy học hướng vào người học thì người thầy không chỉ truyền thụ kiến thức mà quan trọng hơn là tổ chức, hướng dẫn học sinh học tập. Ngược lại, đứng dưới góc độ nhận thức của HS quá trình này là sự tiếp thu, vận dụng và tái hiện kiến thức. Một cách tổng quát, bài giảng được xem là một đoạn hoàn chỉnh của quá trình dạy học trong một thời lượng xác định. Bài giảng là một phần của toàn bộ quá trình dạy học.” [3, tr.12]. Theo Nguyễn Cương [9], bài giảng đã được hình thành từ thế kỉ XVI và đã trở thành hình thức dạy học phổ biến được áp dụng rộng rãi trong nhà trường của nhiều nước trên thế giới. Bài giảng - phần trọn vẹn, hoàn chỉnh có giới hạn về thời gian của quá trình học tập, trong bước đi của nó giải quyết các nhiệm vụ dạy học xác định. Đây là hình thức dạy học thường xuyên, bắt buộc học sinh phải có mặt. Có nhiều định nghĩa về bài giảng, song cần chú ý đến hai định nghĩa sau: Định nghĩa 1: “Bài giảng là hình thức tổ chức mà trong đó giáo viên trong một khoảng thời gian xác định hướng dẫn hoạt động nhận thức cho một tập thể học sinh xác định, cùng độ tuổi (một lớp), có chú ý đến đặc điểm của từng học sinh trong lớp, sử dụng các phương tiện và phương pháp dạy học để tạo ra các điều kiện thuận lợi cho tất cả học sinh nắm được nội dung kiến thức và kĩ năng, được giáo dục đạo đức và phát triển khả năng nhận thức của họ” [9]. Định nghĩa 2: “Bài giảng là hình thức dạy học cơ bản chủ yếu ở trường phổ thông. Nó là một quá trình dạy học sơ đẳng, trọn vẹn. Bài giảng có thời lượng xác định, sĩ số giới hạn, tập hợp thành lớp những học sinh có cùng độ tuổi, cùng trình độ học lực trung bình. Ở đây, dưới sự điều khiển sư phạm của giáo viên, học sinh trực tiếp lĩnh hội một đoạn trọn vẹn của nội dung trí dục môn học” [9].
8 Bài giảng còn có những tên gọi khác nhau như: bài học, tiết học, giờ học, giờ lên lớp… Và dù được đề cập đến với tên gọi nào thì hai định nghĩa này đã xác định cả những đặc điểm cơ bản bên ngoài và bản chất bên trong của bài giảng. Bài giảng là một hệ thống trọn vẹn và phức tạp bao gồm cả sự tiếp thu kiến thức, sự phát triển trí tuệ và thế giới quan, sự giáo dục tình cảm và nhân cách cho học sinh. Sự toàn vẹn trong bài giảng là sự phối hợp nhịp nhàng, chặt chẽ giữa năm thành tố cơ bản của quá trình dạy học là mục đích, nội dung, phương pháp, giáo viên, học sinh dưới tác động của môi trường dạy học. Thông qua bài giảng, dưới sự điều khiển của GV, HS có thể tự giác, tích cực lĩnh hội tri thức. Để làm được điều này, người thầy trước hết phải phối hợp tốt các yếu tố mục đích, nội dung, phương pháp dạy học trong bài giảng [3]. 1.2.2. Phân loại bài giảng Có nhiều cách phân loại bài giảng tùy theo mục đích, nội dung hoặc phương pháp mà nó thể hiện. R. G. IVANOVA khi nghiên cứu về các phương pháp dạy học đã phân bài giảng thành các loại hình khác nhau. Mỗi kiểu lại bao gồm nhiều khâu riêng biệt [3]. 1.2.2.1. Bài nghiên cứu tài liệu mới Bài nghiên cứu tài liệu mới điển hình được thực hiện ở các bài mở đầu của các chương, nghiên cứu nội dung lí thuyết phức tạp đòi hỏi có sự phân tích giải thích cặn kẽ trong giờ học (khái niệm nguyên tử, phân tử, hoá trị, cấu tạo nguyên tử, liên kết hóa học…), các bài cung cấp thông tin mang đặc tính kĩ thuật (sản xuất H2SO4, HNO3, gang thép…) hoặc thí nghiệm biểu diễn. Nhiệm vụ chủ yếu của bài học là nghiên cứu, truyền thụ - tiếp thu kiến thức mới nên có sử dụng các phương pháp và phương tiện dạy học khác nhau để đảm bảo cho học sinh nắm được dung lượng kiến thức xác định và các kĩ năng cần thiết. Hoạt động của giáo viên và học sinh chú ý đến việc nghiên cứu, nắm vững kiến thức và kĩ năng mới nhưng không loại bỏ yếu tố kiểm tra, củng cố, hoàn thiện kiến thức cũ có liên quan [9]. Bài giảng thường cấu trúc như sau:
9 - Phần mở đầu được trình bày ngắn gọn để chuẩn bị cho học sinh tiếp thu kiến thức mới bao gồm việc nêu nhiệm vụ nhận thức, giới thiệu dàn bài thuyết trình, hoặc đàm thoại ngắn gọn về các kiến thức cũ có liên quan đến bài học. - Phần trọng tâm: sự nghiên cứu, nắm vững kiến thức mới, kĩ năng mới chiếm phần cơ bản của giờ học. Giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học, phương tiện dạy học để thực hiện nội dung này. - Cuối giờ học giáo viên khái quát ngắn gọn nội dung mới truyền đạt, cho học sinh vận dụng kiến thức, kĩ năng mới thu được. Giáo viên trả lời các câu hỏi, thắc mắc của học sinh đặt ra khi vận dụng kiến thức và hệ thống các kiến thức mới truyền đạt. Cuối cùng, giáo viên hướng dẫn học ở nhà và các bài tập cần hoàn thành [9]. 1.2.2.2. Bài học hoàn thiện và vận dụng kiến thức Nội dung bài học là củng cố, đào sâu và hoàn thiện kiến thức lí thuyết về các định luật, học thuyết, khái niệm hóa học và các kĩ năng thực hành như thí nghiệm, tính toán lí thuyết,… sau một số bài tập đã được nghiên cứu. Đây chính là những bài luyện tập trong một chương [9]. Giờ học có thể tiến hành theo dàn bài sau: - Phần mở đầu: Nêu nhiệm vụ của giờ học và chuẩn bị cho học sinh làm việc. - Nhắc lại ngắn gọn các nội dung lí thuyết cơ bản bằng phương pháp đàm thoại với học sinh hoặc thông báo theo nội dung, dàn bài giáo viên đã chuẩn bị trước. - Học sinh làm việc độc lập: Hoàn thành các bài tập ở dạng vận dụng kiến thức để hoàn thiện, phát triển các nội dung lí thuyết, kĩ năng hóa học đã nghiên cứu. - Giáo viên kiểm tra kết quả hoạt động độc lập của học sinh qua đàm thoại trên lớp. - Giáo viên khái quát nội dung bài học, phân tích các nội dung học sinh đã nắm được, những kiến thức cần bổ sung, chú ý và đánh giá hoạt động của học sinh. Giáo viên hướng dẫn công việc, bài tập về nhà.
10 1.2.2.3. Bài học khái quát và hệ thống hóa kiến thức Nhiệm vụ chính của giờ học là ôn tập, khái quát và hệ thống hóa kiến thức theo các chuyên đề, các chương, hoặc nội dung trong một lớp. Có những giờ học khái quát, hệ thống hoá đã định trước (ví dụ: mối lien quan giữa các hợp chất vô cơ, hữu cơ) hoặc những giờ ôn tập toàn bộ chương trình của một lớp, một cấp học. Bài học có thể tiến hành theo nhiều cách khác nhau nhưng đều bắt đầu bằng sự mở đầu của giáo viên nêu ra nhiệm vụ nghiên cứu trong giờ học. - Giáo viên nhắc lại, đàm thoại, bổ sung thêm nội dung các vấn đề tr ọng tâm cơ bản của chương, vấn đề cần nghiên cứu. - Hoạt động độc lập của học sinh theo nội dung nghiên cứu (làm việc với sách giáo khoa, sách tham khảo, giải bài tập hóa học, thực nghiệm, hoàn thành thí nghiệm…) - Giáo viên khái quát vấn đề - nhấn mạnh nội dung chính. Kết thúc giờ học. Dạng bài học này có thể biến dạng thành giờ học hội thảo, học sinh chuẩn bị thông báo, báo cáo theo từng phần của nội dung cần khái quát hệ thống hóa, chuẩn bị các bài tập, thí nghiệm do giáo viên nêu ra. Trong giờ học, giáo viên điều khiển các hoạt động của học sinh – trình bày các nội dung đã chuẩn bị. Giáo viên khái quát những nội dung chính do học sinh đã trình bày [9]. 1.2.2.4. Bài kiểm tra đánh giá kiến thức Nhiệm vụ chính của giờ học là đánh giá kiến thức, kĩ năng của học sinh về các mặt như sự đầy đủ, độ bền, độ sâu, tính linh hoạt, chất lượng các khía cạnh khác nhau của kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo thực hành hóa học. Qua kết quả kiểm tra làm rõ thiếu sót, lỗ hổng trong kiến thức của từng học sinh mà giáo viên có kế hoạch bổ sung trong quá trình giảng dạy. Bài kiểm tra ở dạng kiểm tra nói, viết được tiến hành thường xuyên trong từng giờ học đã trở thành yếu tố cấu thành trong các dạng bài giảng. Các bài kiểm tra có nhiệm vụ làm rõ mức độ nắm kiến thức trong một chương, một chuyên đề được tiến hành trong các giờ kiểm tra viết hoặc thực nghiệm thuộc dạng bài kiểm tra đánh giá. Giờ kiểm tra được tiến hành như sau: - Giáo viên nêu nhiệm vụ, yêu cầu kiểm tra.
11 - Tổ chức cho học sinh hoàn thành các bài kiểm tra độc lập (viết, trả lời câu hỏi test, làm trên máy tính, hoàn thành thí nghiệm hóa học…) - Học sinh độc lập hoàn thành bài kiểm tra. - Kết thúc công việc (theo thời gian quy định) Kết quả bài kiểm tra được phân tích, đánh giá ngay hoặc ở giờ học sau. Ngoài bốn dạng bài giảng cơ bản trên còn có thể cấu thành giờ học phối hợp. Trong giờ học này, học sinh không chỉ nghiên cứu tài liệu mới mà còn có thời gian chuyên biệt để củng cố, hoàn thiện kiến thức, kiểm tra định kì [9]. 1.2.3. Cấu trúc của một bài giảng Theo Nguyễn Cương [9], cấu trúc của bài giảng là sự phân chia tiết học về mặt lí luận dạy học thành các đoạn, các bước nối tiếp nhau, gắn bó với nhau thành một chỉnh thể. Trịnh Văn Biều [3] có định nghĩa: Cấu trúc bài của bài giảng là tổ hợp năm thành tố cơ bản của quá trình dạy học luôn luôn tương tác với nhau dưới tác động của môi trường dạy học và tọa nên một thể thống nhất, toàn vẹn. Học sinh Giáo Mục Phương viên tiêu pháp Nội dung Hình 1.1. Cấu trúc của một bài giảng gồm năm thành tố. Trong thực tế sư phạm, bài giảng được chia làm nhiều bước, mỗi bước thực hiện một mục đích nhận thức nhất định của quá trình dạy học. Tất cả các bước đó được sắp xếp theo một trình tự logic nhất định nhằm thực hịên được mục đích đặt ra
12 của tiết học. Muốn cho bài giảng đạt hiệu quả cao, người ta cần xác định cấu trúc bài học hợp lí, hoàn chỉnh, các bước hợp thành gắn bó chặt chẽ với nhau, bước trước đặt ra vấn đề cho bước sau giải quyết, bước sau là hệ quả tất yếu của bước trước. Vì vậy cấu trúc của bài giảng là mối liên hệ có quy luật, sự tương quan và trình tự hợp lí của các bước cấu thành. Các dạng bài giảng có sự khác nhau về cấu trúc. Sự khác nhau này được đặc trưng bằng dấu hiệu bên ngoài của bài học như: các giai đoạn của bài giảng, tính liên tục và mối liên hệ giữa các giai đoạn hoạt động nhận thức của học sinh nhằm đạt được các mục đích của bài học. Cấu trúc bên ngoài và bên trong của sự nhận thức được liên hệ mật thiết với nhau và thống nhất trong một hệ thống toàn vẹn của bài giảng. Các loại bài giảng đều có các cấu phần bắt buộc như bước mở đầu (ổn định tổ chức lớp - đặt nhiệm vụ nhận thức) và bước kết thúc (củng cố, kết luận, hướng dẫn học ở nhà). Ngoài ra còn có các cấu phần có thể thay đổi trong các dạng bài học, có thể có trong dạng bài học này nhưng không có trong dạng bài học khác như: kiểm tra, học bài mới, hoán thiện kiến thức, …[9]. Trong bài giảng, các phần cấu trúc có liên quan chặt chẽ và thống nhất với nhau, thể hiện mối liên hệ mục đích, nội dung phương pháp và hình thức dạy học. Mục đích bài học bao gồm: mục đích trí dục, đức dục, phát triển. Nội dung bài học bao gồm nội dung chủ đạo, nội dung hỗ trợ. Giáo viên căn cứ vào sách giáo khoa, sách tham khảo mà soạn giáo án, trong đó cần chốt lại những kiến thức cơ bản và logic trình bày trên lớp. Cấu trúc nội dung của bài giảng được chia thành các bước lí luận dạy học, mỗi bước lại chia thành một số tình huống dạy học, mỗi tình huống lại bao gồm một số thao tác, …. Như vậy mỗi bước của bài học phải thực hiện một nhiệm vụ dạy học nhất định. Tuỳ theo mục đích của giờ học mà mỗi bước có thể phải thực hiện nhiều nhiệm vụ nhưng có một nhiệm vụ nổi trội. Căn cứ vào mục đích, nội dung dạy học mà giáo viên lựa chọn phương pháp và phương tiện dạy học thích hợp.