Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Vận dụng phương pháp nêu vấn đề vào việc dạy học truyện ngắn lớp 11 - Trung học phổ thông

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:113

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Vận dụng phương pháp nêu vấn đề vào việc dạy học truyện ngắn lớp 11 - Trung học phổ thông trình bày cơ sở lý luận của dạy học vấn đề, vấn đề về thể loại truyện ngắn trong chương trình học của lớp 11,... Mời các bạn tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Vận dụng phương pháp nêu vấn đề vào việc dạy học truyện ngắn lớp 11 - Trung học phổ thông

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH ------------------------- PHAN THÒ HAÛI ÑÖÔØNG VAÄN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP NEÂU VAÁN ÑEÀ VAØO VIEÄC DAÏY HOÏC TRUYEÄN NGAÉN LÔÙP 11 – TRUNG HOÏC PHOÅ THOÂNG Chuyeân ngaønh: Lyù luaän vaø phöông phaùp daïy hoïc moân vaên. Maõ soá: 601410 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ GIAÙO DUÏC HOÏC NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC PGS. TS. TRAÀN HÖÕU TAÙ Thaønh phoá Hoà Chí Minh – 2007
LÔØI CAÛM ÔN Toâi xin göûi lôøi caûm ôn chaân thaønh tôùi quyù thaày coâ ñaõ giaûng daïy, ñoäng vieân, giuùp ñôõ, ñoùng goùp yù kieán cho chuùng toâi trong quaù trình hoïc taäp vaø thöïc hieän luaän vaên. Toâi xin baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñeán PGS. TS. Traàn Höõu Taù ñaõ taän tình höôùng daãn, giuùp ñôõ toâi hoaøn thaønh luaän vaên naøy. Xin chaân thaønh caûm ôn phoøng Khoa hoïc Coâng ngheä –Sau ñaïi hoïc tröôøng Ñaïi hoïc sö phaïm thaønh phoá Hoà Chí Minh, Ban giaùm hieäu, toå Vaên tröôøng THPT Phuù Myõ, THPT Traàn Nguyeân Haõn vaø gia ñình, baïn beø, ñoàng nghieäp ñaõ taïo ñieàu kieän giuùp ñôõ, ñoäng vieän, khuyeán khích toâi trong quaù trình thöïc hieän luaän vaên. Luaän vaên khoâng traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt, toâi kính mong nhaän ñöôïc söï goùp yù, giuùp ñôõ cuûa caùc thaày coâ, ñoàng nghieäp vaø caùc baïn. Thaønh phoá Hoà Chí Minh thaùng 7 naêm 2007 Phan Thò Haûi Ñöôøng
MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI 1.1. Xuaát phaùt töø thöïc traïng daïy hoïc vaên trong nhaø tröôøng vaø yeâu caàu ñoåi môùi phöông phaùp: Trong nhaø tröôøng phoå thoâng trung hoïc (PTTH), phaân tích taùc phaåm vaên hoïc (coøn goïi laø giaûng vaên) laø phaân moân quan troïng cuûa boä moân vaên vaø cuõng laø phaân moân ñoøi hoûi vaø thöû thaùch baûn lónh cuûa ngöôøi giaùo vieân vaên hoïc. Giaûng vaên laø quaù trình pheâ bình taùc phaåm vaên chöông qua phöông tieän lôøi noùi, laø quaù trình hoïc sinh tieáp nhaän taùc phaåm vaên chöông vôùi tö caùch ngöôøi ñoàng saùng taïo. Giôø giaûng vaên laø cuoäc tìm kieám khoâng ngöøng veà caùi ñeïp, laø cuoäc chaïy tieáp söùc veà trí tueä, laø moät baûn hoaø taáu soâi noåi vaø haáp daãn giöõa thaày vaø troø. Do ñoái töôïng cuûa giaûng vaên laø taùc phaåm vaên chöông coù giaù trò cuûa daân toäc vaø nhaân loaïi neân nhieäm vuï cuûa giaûng vaên laø giuùp hoïc sinh khaùm phaù, caûm thuï vaø thöôûng thöùc caùi hay, caùi ñeïp cuûa taùc phaåm vaên chöông, töø ñoù phaùt trieån veà taâm hoàn vaø trí tueä. Tuy nhieân nhöõng naêm gaàn ñaây, hoïc sinh coù xu höôùng coi nheï vaø chaùn gheùt, thaäm chí khoâng muoán hoïc vaên. Nhieàu hoïc sinh coøn khoâng quan taâm ñeán nhöõng giaù trò nhaân vaên cuûa taùc phaåm. Thaùi ñoä laïnh luøng, thôø ô cuûa hoïc sinh tröôùc nhöõng noãi ñau cuûa nhöõng nhaân vaät trong taùc phaåm cuõng nhö cuûa con ngöôøi trong cuoäc soáng laø ñieàu khieán chuùng ta phaûi suy nghó, traên trôû. Theâm vaøo ñoù laø söï non yeáu veà naêng löïc caûm thuï cuõng nhö kó naêng haønh vaên. Caùc em khoâng coù söï höùng thuù ñoái vôùi caùc taùc phaåm vaên chöông trong nhaø tröôøng vaø coù veû nhö ñaùnh ñoàng noù vôùi caùc loaïi “vaên chöông giaû” ngoaøi thò tröôøng. Coù theå noùi, hoïc keùm vaø khoâng thích hoïc vaên laø heä quaû taát yeáu cuûa phöông phaùp daïy hoïc vaên truyeàn thoáng. Ñaõ töø laâu, trong nhaø tröôøng phoå thoâng, vaãn ñang dieãn ra tình traïng daïy vaên chæ caàn bieát ñeán vaên baûn vaên chöông vaø chæ quan taâm ñeán ngheä thuaät vaø taøi naêng khaùm phaù choã ñoäc ñaùo cuûa taùc phaåm vaên chöông ñeå roài tìm ra nhöõng thuû phaùp, nhöõng hình thöùc loâi cuoán hoïc sinh caûm thoâng, ñoàng ñieäu vôùi nhöõng gì maø giaùo vieân ñaõ tìm toøi, phaùt hieän ñöôïc. Tình traïng daïy hoïc vaên nhö vaäy ñaõ ñöa ñeán haäu quaû hoïc sinh thuï ñoäng trong vieäc khaùm phaù, tieáp nhaän taùc phaåm vaên chöông. Sai laàm cô baûn laø chuùng ta chöa nhaän thöùc ñuùng ñaén veà vai troø cuûa chuû theå hoïc sinh vaø chöa ñaët noù ñuùng vôùi vò trí voán coù vaø caàn coù cuûa noù trong quaù trình phaân tích taùc phaåm trong nhaø
tröôøng. Chuùng ta chöa nhaän thöùc roõ raøng raèng vieäc phaân tích taùc phaåm vaên hoïc trong nhaø tröôøng gaén lieàn vôùi söï caûm thuï cuûa hoïc sinh. Khoâng coù söï noã löïc vaän ñoäng cuûa nhöõng nhaân toá beân trong cuûa chuû theå hoïc sinh thì khoâng theå coù quaù trình caûm thuï thöïc söï, töï giaùc, vaø töï nhieân, phuø hôïp vôùi quy luaät taâm lyù caûm thuï vaên hoïc, voán laø cô sôû khoa hoïc cuûa ngheä thuaät giaûng vaên trong nhaø tröôøng. Hôn baát cöù hoaït ñoäng nhaän thöùc naøo, trong lónh vöïc vaên hoïc ngheä thuaät, tính chuû quan cuûa caûm thuï laø moät ñaëc tröng cô baûn cuûa nhaän thöùc thaåm myõ. Leõ ra, giôø giaûng vaên phaûi laø cô hoäi toát ñeå hoïc sinh tieáp xuùc vôùi caùi hay, caùi ñeïp cuûa taùc phaåm ngheä thuaät ngoân töø, ñeå coù theå lôùn khoân leân veà trí tueä, ñaëc bieät laø taâm hoàn, tö töôûng, hình thaønh nhaân caùch cao ñeïp. Traùi laïi, giôø phaân tích taùc phaåm vaên chöông laïi bieán thaønh moät giôø hoïc heát söùc teû nhaït, hoïc sinh phaûi ghi nhôù nhöõng nhaän ñònh xaùo moøn, maùy moùc veà vaên chöông, hoaëc nghe nhöõng lôøi thuyeát giaûng veà ñaïo ñöùc. Khoâng hieám tröôøng hôïp, ngöôøi daïy phuï coâng tìm toøi, saùng taïo cuûa taùc giaû baèng caùch quy taát caû caùi hay, caùi ñeïp phong phuù, ña daïng, muoân maøu muoân saéc cuûa nhieàu taùc phaåm thaønh nhöõng nhaän ñònh chung chung, nhaøm chaùn, theo loái “ñoàng phuïc hoaù baøi giaûng”, maø nhöõng nhaän ñònh ñoù nhieàu khi hoïc sinh ñaõ ñöôïc bieát kyõ hôn qua caùc tieát hoïc khaùc. Ñaëc bieät, hieän nay, vaãn coøn khoâng thieáu nhöõng giôø giaûng vaên ñöôïc tieán haønh nhö giôø noùi chuyeän vaên chöông. Trong ñoù, thaày coâ say söa thuyeát giaûng trieàn mieân, coøn hoïc sinh haàu nhö hoaøn toaøn thuï ñoäng. Coù nhöõng giaùo vieân vaãn giöõ loái ñoïc cho hoïc sinh ghi baøi. Döôøng nhö trong khaù nhieàu tröôøng hôïp, giaùo vieân chæ quan taâm ñeán moät ñieàu duy nhaát laø taùc phaåm vaên chöông maø khoâng coù yù thöùc veà phöông phaùp daïy, khoâng chuù yù ñeán hoïc sinh trong moái quan heä bieän chöùng vôùi taùc phaåm. Ñieàu naøy laøm teâ lieät höùng thuù cuûa hoïc sinh. Ngoaøi ra, vaãn coøn moät soá boä phaän giaùo vieân trong quaù trình giaûng vaên, chöa chuù yù ñuùng möùc ñeán ñaëc tröng theå loaïi. Ñuùng ra, taùc giaû saùng taùc theo theå loaïi naøo thì ngöôøi daïy phaûi daïy theo ñaëc tröng theå loaïi ñoù. Noùi caùch khaùc “phöông thöùc caáu taïo hình töôïng maø taùc giaû ñaõ söû duïng khi saùng taùc quy ñònh phöông thöùc caûm thuï hình töôïng ñoù cuûa ngöôøi ñoïc vaø cuõng töø ñoù qui ñònh phöông thöùc giaûng daïy cuûa chuùng ta” [7, tr.30]. Thieáu yù thöùc veà ñieàu naøy khoù traùnh khoûi söï haïn cheá, khieân cöôõng, phieán dieän trong quaù trình phaân tích. Töø nhöõng ñieàu treân, ta thaáy, vaán ñeà ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc vaên ôû nhaø tröôøng phoå thoâng ñöôïc ñaët ra nhö moät taát yeáu khaùch quan, buoäc caùc caáp chæ ñaïo chuyeân moân vaø caùc giaùo vieân ngöõ vaên phaûi quan taâm giaûi quyeát. Vaø nhöõng naêm gaàn ñaây, coâng cuoäc ñoåi môùi phöông phaùp
daïy hoïc moân vaên trong nhaø tröôøng phoå thoâng ñaõ vaø ñang tieán haønh, ñaët ra nhöõng yeâu caàu ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc sö phaïm, nhieàu vaán ñeà tröïc tieáp lieân quan ñeán noäi dung vaø phöông phaùp daïy hoïc vaên trong caùc tröôøng Ñaïi hoïc, Cao ñaúng sö phaïm vaø nhaø tröôøng Phoå thoâng. Moät söï ñoåi môùi coù tính heä hình veà phöông phaùp daïy hoïc vaên hieän ñaïi khoâng cho pheùp duy trì maõi loái daïy hoïc giaùo ñieàu, thuï ñoäng. Luaän ñieåm Daïy caùi gì vaø Daïy nhö theá naøo ñang ñöôïc ñaët ra ôû caùc caáp hoïc noùi chung vaø trong nhaø tröôøng phoå thoâng noùi rieâng. 1.2. Xuaát phaùt töø vai troø, vò trí cuûa truyeän ngaén lôùp 11 trong chöông trình vaên phoå thoâng trung hoïc vaø vaán ñeà löïa choïn phöông phaùp giaûng daïy: Phaân moân giaûng vaên coù quy moâ roäng lôùn, bao goàm nhieàu theå loaïi, trong ñoù truyeän ngaén laø theå loaïi chieám soá löôïng lôùn vaø töông ñoái khoù daïy. Vieäc löïa choïn vaø vaän duïng phöông phaùp thích hôïp vaøo vieäc giaûng daïy truyeän ngaén, trong ñoù coù truyeän ngaén lôùp 11 laø ñieàu nhieàu giaùo vieân ñang quan taâm. Nhöõng truyeän ngaén Vieät Nam giai ñoaïn 1930 – 1945 ñöôïc giaûng daïy trong chöông trình PTTH coù giaù trò vaø vò trí quan troïng trong neàn vaên hoïc daân toäc. Nhöng ñeå daïy toát maûng vaên hoïc naøy, ñeå hoïc sinh coù theå hieåu vaø yeâu quyù caùi hay, caùi ñeïp trong caùc taùc phaåm laø ñieàu khoâng deã, nhaát laø trong thöïc xaõ hoäi vaø thöïc teá daïy hoïc hieän nay. Trong caùc phöông phaùp daïy hoïc, phöông phaùp neâu vaán ñeà ñaõ ñöôïc vaän duïng vaøo nhieàu moân hoïc ôû nhaø tröôøng nöôùc ta töø thaäp nieân 70 vaø ñaõ thu ñöôïc nhieàu thaønh quaû toát ñeïp. Ñoái vôùi moân vaên, ñaëc bieät laø phaân moân giaûng vaên, vieäc vaän duïng phöông phaùp neâu vaán ñeà coù nhöõng ñoøi hoûi rieâng. Treân cô sôû toân troïng ñaëc thuø cuûa vaên chöông, nghieân cöùu, öùng duïng phöông phaùp neâu vaán ñeà vaøo giaûng daïy taùc phaåm vaên chöông laø höôùng tieáp caän coù khaû naêng laøm thay ñoåi baûn chaát cuûa giôø giaûng vaên vaø goùp phaàn thöïc thi vieäc ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc taùc phaåm vaên chöông trong nhaø tröôøng PTTH hieän nay. Laø moät giaùo vieân ngöõ vaên, ngöôøi vieát muoán nghieân cöùu vieäc “Vaän duïng phöông phaùp neâu vaán ñeà vaøo daïy hoïc truyeän ngaén lôùp 11”, nhaèm goùp phaàn ñeå giôø hoïc vaên taïo neân nhöõng rung ñoäng tình caûm saâu saéc, phaùt huy ñöôïc tính chuû ñoäng cuûa hoïc sinh, qua ñoù, goùp phaàn naâng cao chaát löôïng daïy-hoïc vaên trong tình hình hieän nay.
2. LÒCH SÖÛ VAÀN ÑEÀ Vieäc phaân tích, giaûng daïy taùc phaåm töï söï noùi chung vaø phaân tích, giaûng daïy truyeän ngaén lôùp 11 noùi rieâng ôû tröôøng THPT coù lieân quan maät thieát ñeán vieäc giaùo duïc vaø hoaøn thieän nhaân caùch cho caùc theá heä hoïc sinh. Vaø phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà cuõng ñaõ xuaát hieän khaù laâu (cuoái theá kyû XIX ñaàu theá kyû XX). Vì vaäy, ñaõ coù nhieàu coâng trình khoa hoïc, nhieàu baøi vieát lôùn nhoû ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøy döôùi nhieàu goùc ñoä, höôùng tieáp caän khaùc nhau. Tuy nhieân vaán ñeà vaän duïng phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà vaøo giaûng daïy moät theå loaïi cuï theå -truyeän ngaén 11- thì haàu nhö chöa ñöôïc söï quan taâm nghieân cöùu. Vaán ñeà chuû yeáu ñöôïc nghieân cöùu rieâng bieät: hoaëc veà phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà, hoaëc veà phöông phaùp phaân tích taùc phaåm töï söï, trong ñoù coù truyeän ngaén. Cuï theå nhö sau: Veà phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà: Thuaät ngöõ “daïy hoïc neâu vaán ñeà” xuaát hieän töø cuoái theá kyû XIX ñaàu theá kyû XX, nhöng baáy giôø chæ ñöôïc coi laø moät phöông phaùp nghieân cöùu. Ñeán giöõa theá kyû XX, nhôø vaøo keát quaû tìm kieám töø thöïc tieãn sö phaïm ôû nhaø tröôøng phoå thoâng cuûa caùc nöôùc Lieân Xoâ (cuõ), Ba Lan vaø moät soá nöôùc khaùc, “daïy hoïc neâu vaán ñeà” ñaõ trôû thaønh moät heä thoáng lyù luaän. Ñeán nhöõng naêm 70-80 cuûa theá kyû XX, ñaõ xuaát hieän coâng trình nghieân cöùu coù tính chaát neàn taûng veà “daïy hoïc neâu vaán ñeà”. Ñoù laø coâng trình nghieän cöùu cuûa caùc nhaø khoa hoïc, taâm lyù hoïc, giaùo duïc hoïc I.Ia.Leùc-ne, T.V.Cuñriasep, M.I. Makhômutoáp, Machiuskin, A-lecxaâyùep, M.N.Xcatkin, Kharlamoáp, M.I.Krugliac, IA.Rez. OÂâkoân…. Tröôùc nhöõng thaønh töïu môùi meû veà lyù luaän “daïy hoïc neâu vaán ñeà”, nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñaõ vaän duïng vaøo giaûng daïy vaø ñaùnh giaù laø coù keát quaû cao hôn daïy hoïc truyeán thoáng. Ôû Vieät Nam, naêm 1980, khi Boä giaùo duïc trieån khai thöïc hieän caûi caùch giaùo duïc thì “daïy hoïc neâu vaán ñeà” ñöôïc nghieân cöùu vaø vaän duïng vaøo giaûng daïy. Tuy nhieân, vieäc vaän duïng phöông phaùp naøy vaøo giaûng daïy taùc phaåm vaên chöông coøn khaù deø daët. Cho ñeán 1985, “daïy hoïc neâu vaán ñeà” ñöôïc ñeà caäp trong cuoán giaùo trình “Phöông phaùp daïy hoïc vaên”, taäp1, cuûa Phan Troïng Luaän vaø Nguyeãn Thanh Huøng –cuoán saùch ñaõ neâu ñöôïc vai troø tích cöïc cuûa phöông phaùp daïy hoïc theo höôùng ñaëc thuø cuûa moân vaên. Veà sau naøy, cuõng coù nhieàu baøi nghieân cöùu cuûa GS. Phan Troïng Luaän vaø cuûa moät soá taùc giaû khaùc veà “daïy hoïc neâu vaán ñeà” trong phaân tích taùc phaåm vaên chöông, nhöng cuõng chæ laø nhöõng baøi nghieân cöùu nhoû, leû teû chöù chöa coù moät coâng trình naøo daøy daën, hoaøn chænh.
Veà phöông phaùp phaân tích taùc phaåm töï söï: Keá thöøa vaø phaùt huy thaønh töïu cuûa phöông phaùp daïy hoïc vaên chöông ôû Lieân Xoâ, Ñöùc…, ngaønh phöông phaùp daïy hoïc vaên ôû nöôùc ta ñaõ coù nhieàu thaønh töïu ñaùng keå: nhieàu nhaø nghieân cöùu, ñoàng thôøi laø nhaø sö phaïm nhö: GS. Ñaëng Thai Mai, GS. Phan Troïng Luaän, GS. Traàn Thanh Ñaïm… ñaõ ñöa ra nhieàu coâng trình nghieân cöùu coù giaù trò veà phöông phaùp giaûng daïy vaên chöông, song phaàn lôùn laø nhöõng nghieân cöùu veà theå loaïi taùc phaåm tröõ tình, raát ít coâng trình nghieân cöùu veà theå loaïi töï söï, ñaëc bieät laø truyeän ngaén. Maëc duø coù nhieàu quan nieäm veà truyeän ngaén, nhöng vaán ñeà veà phöông phaùp giaûng daïy truyeän ngaén laïi thieáu heä thoáng. Coù theå keå moät soá coâng trình sau: * Cuoán “Vaán ñeà giaûng daïy taùc phaåm vaên hoïc theo loaïi theå” do tröôøng sö phaïm 10+3 Haø Nam xuaát baûn [43]. Trong cuoán saùch naøy, töø vieäc neâu ra ba ñaëc tröng cuûa truyeän “tình tieát”, “nhaân vaät”, “lôøi keå”, taùc giaû ñaõ ñöa ra yeâu caàu veà vieäc phaân tích vaø giaûng daïy truyeän nhö sau: “Phaân tích vaø giaûng daïy truyeän phaûi chuù yù 3 ñaëc tröng cuûa truyeän (…) coù theå noùi, duø phaân tích, giaûng daïy moät truyeän toaøn veïn treân quy moâ lôùn hoaëc moät ñoaïn trích ngaén, neáu ñaõ laø truyeän thì phaûi chuù yù ñeán 3 yeáu toá treân”. * Trong cuoán “Vaán ñeà giaûng daïy taùc phaåm vaên hoïc theo loaïi theå” cuûa Traàn Thanh Ñaïm [7], taùc giaû khaúng ñònh “khi phaân tích truyeän ngaén, giaùo vieân giuùp hoïc sinh naém ñöôïc söï phaùt trieån tình tieát trong taùc phaåm – töùc naém ñöôïc coát truyeän (chuyeän baét ñaàu töø vieäc gì, dieãn bieán ra sao, keát thuùc nhö theá naøo) ñeå töø ñoù caûm thuï saâu saéc taùc phaåm vaø ñaùnh giaù ñuùng nhaân vaät trong taùc phaåm. Beân caïnh ñoù giaùo vieân caàn giuùp hoïc sinh hieåu ñöôïc caùi yù vò trong lôøi keå cuûa ngöôøi keå truyeän, bôûi ngoân ngöõ ngheä thuaät bao giôø cuõng nhaèm kheâu gôïi söï soáng vaø truyeàn ñaït caûm xuùc. Ñaëc ñieåm ñoù cuûa ngoân ngöõ ngheä thuaät theå hieän roõ trong lôøi keå cuûa truyeän” [7,tr.163]. * Cuoán “Ñeå phaân tích truyeän ngaén” cuûa Leâ Tö Chæ [3] ñaõ ñeà xuaát ra 3 caùch phaân tích truyeän ngaén : “phaân tích theo nhaân vaät”, “phaân tích theo keát caáu”, vaø “phaân tích moät bieán coá rieâng bieät”. Rieâng veà truyeän ngaén lôùp 11, töø khi caùc taùc phaåm naøy xuaát hieän treân vaên ñaøn vaên hoïc Vieät Nam, noù ñöôïc söï quan taâm, nghieân cöùu cuûa nhieàu nhaø pheâ bình, theo nhieàu khía caïnh, bình dieän tieáp caän khaùc nhau. Nhöõng baøi vieát naøy khaù phong phuù vaø ña daïng. Moãi baøi vieát ñeàu coù nhöõng ñoùng goùp nhaát ñònh, ñaõ thöïc söï coù ích cho giaùo vieân vaø hoïc sinh trong quaù trình tieáp caän taùc phaåm caû veà phöông phaùp luaän vaø nhöõng öùng duïng theå nghieäm. Tuy nhieân, haàu heát caùc coâng
trình, baøi vieát naøy ñeàu ñi vaøo tìm hieåu, phaân tích moät taùc phaåm cuï theå theo höôùng tieáp caän cuûa thi phaùp hoïc, hoaëc tieáp caän taùc phaåm theo höôùng phöông phaùp giaûng daïy chung chung, chöa coâng trình, baøi vieát naøo ñi vaøo nghieân cöùu caùch giaûng daïy caùc taùc phaåm truyeän ngaén naøy theo tinh thaàn cuûa phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà . Trong quaù trình nghieân cöùu thöïc hieän ñeà taøi naøy, chuùng toâi ñaõ hoïc taäp, keá thöøa nhöõng thaønh quaû nghieân cöùu cuûa ngöôøi ñi tröôùc, coá gaéng toång hôïp, xaâu chuoãi caùc vaán ñeà ñeå tìm ra nhöõng giaûi phaùp toái öu cho vieäc vaän duïng toát phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà vaøo vieäc phaân tích truyeän ngaén lôùp 11. 3. PHAÏM VI VAØ ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU Nhö ñaõ noùi ôû phaàn lyù do choïn ñeà taøi, nhöõng truyeän ngaén Vieät Nam giai ñoaïn 1930 – 1945 ñöôïc giaûng daïy trong chöông trình PTTH coù giaù trò vaø vò trí quan troïng trong neàn vaên hoïc daân toäc vaø vieäc vaän duïng phöông phaùp neâu vaán ñeà vaøo giaûng daïy caùc taùc phaåm naøy laø ñieàu khoâng deã. Coù raát nhieàu vaán ñeà caàn phaûi ñöôïc giaûi quyeát trong luaän vaên naøy, nhöng do naêng löïc vaø thôøi gian coøn haïn cheá, neân luaän vaên seõ ñöôïc trieån khai vaø nghieân cöùu trong phaïm vi sau: - Cô sôû lyù luaän cuûa daïy hoïc neâu vaán ñeà vaø hieäu quaû cuûa vieäc aùp duïng phöông phaùp naøy trong giôø daïy hoïc taùc phaåm vaên chöông. - Moät soá vaán ñeà veà theå loaïi truyeän ngaén. Ñaëc ñieåm thi phaùp moät soá truyeän ngaén lôùp 11 vaø caùch vaän duïng phöông phaùp neâu vaán ñeà vaøo vieäc giaûng daïy nhöõng taùc phaåm naøy. - Thieát keá baøi daïy hoïc moät soá truyeän ngaén lôùp 11, theo phöông phaùp neâu vaán ñeà. - Thöïc nghieäm ñeå ñaùnh giaù tính khaû thi cuûa ñeà taøi. 4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Caùc phöông phaùp nghieân cöùu söû duïng trong quaù trình trieån khai, xöû lyù ñeà taøi: - Phöông phaùp ñieàu tra, khaûo saùt: ñöôïc vaän duïng döôùi caùc goùc ñoä sau: + Döï giôø leân lôùp cuûa moät soá giaùo vieân ôû tröôøng PTTH ñeå naém baét tình hình daïy hoïc vaên noùi chung vaø daïy hoïc caùc truyeän ngaén lôùp 11 noùi rieâng. + Ñieàu tra giaùo vieân (baèng phieáu) veà tình hình söû duïng phöông phaùp trong quaù trình daïy hoïc taùc phaåm vaên hoïc. + Khaûo saùt saùch giaùo khoa, saùch giaùo vieân, caùc baøi vieát, phaân tích bình luaän cuûa caùc caùc nhaø pheâ bình, nhaø vaên, nhaø giaùo veà caùc taùc phaåm truyeän ngaén lôùp 11.
- Phöông phaùp phaân tích toång hôïp: duøng ñeå xöû lyù caùc tö lieäu vaø yù kieán nghieân cöùu cuûa caùc nhaø pheâ bình, nghieân cöùu. - Phöông phaùp thöïc nghieäm: thöïc nghieäm ñeå ñaùnh giaù khaû naêng öùng duïng cuûa phöông phaùp neâu vaán ñeà vaøo vieäc phaân tích taùc phaåm vaên hoïc noùi chung vaø truyeän ngaén lôùp 11 noùi rieâng. - Phöông phaùp thoáng keâ: duøng ñeå thoáng keâ keát quaû khaûo saùt vaø keát quaû thöïc nghieäm. 5. ÑOÙNG GOÙP CUÛA LUAÄN VAÊN Vôùi lyù do vaø giôùi haïn nghieân cöùu cuûa ñeà taøi nhö ñaõ neâu treân, ñeà taøi “Vaän duïng phöông phaùp neâu vaán ñeà vaøo giaûng daïy truyeän ngaén lôùp 11” cuûa chuùng toâi mang tính chaát hoïc taäp vaø thöû nghieäm laø chuû yeáu. Tuy nhieân, qua ñeà taøi naøy, chuùng toâi cuõng muoán goùp moät phaàn nhoû vaøo vieäc naâng cao hieäu quaû daïy hoïc moân vaên ôû nhaø tröôøng PTTH. Cuï theå ñeà taøi phaán ñaáu ñeå coù ñoùng goùp sau: - Xaùc ñònh nhöõng vaán ñeà coù tính chaát lyù thuyeát cuûa phöông phaùp, goùp phaàn boå sung cho heä phöông phaùp daïy hoïc vaên ngaøy caøng hoaøn thieän vaø hieäu quaû hôn. - Xaùc ñònh ñöôïc caùc ñaëc tröng veà thi phaùp cuûa caùc taùc phaåm truyeän ngaén lôùp 11 vaø caùch thöùc vaän duïng phöông phaùp neâu vaán ñeà ñeå giaûng daïy nhaèm phaùt huy höùng thuù cho hoïc sinh . - Thieát keá giaùo aùn thöïc nghieäm vaø ñaùnh giaù khaû naêng öùng duïng cuûa phöông phaùp neâu vaán ñeà vaøo vieäc phaân tích taùc phaåm vaên hoïc noùi chung vaø truyeän ngaén lôùp 11 noùi rieâng. 6. KEÁT CAÁU CUÛA LUAÄN VAÊN Ngoaøi phaàn Môû ñaàu, phaàn Keát luaän, phaàn Phuï luïc, vaø Taøi lieâu tham khaûo, luaän vaên goàm ba chöông, vôùi caùc nhieäm vuï cuï theå sau: Chöông 1: Trình baøy nhöõng cô sôû lyù luaän cuûa daïy hoïc neâu vaán ñeà; vaán ñeà vaø caùch xöû lyù vaán ñeà trong phaân tích taùc phaåm vaên chöông; hieäu quaû cuûa giôø giaûng vaên khi aùp duïng phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà. Chöông 2: Chuùng toâi ñi vaøo tìm hieåu moät soá vaán ñeà veà theå loaïi truyeän ngaén (veà khaùi nieäm vaø ñaëc tröng thi phaùp) vaø vò trí, vai troø cuûa truyeän ngaén lôùp 11; nhöõng vaán ñeà coù theå khai thaùc trong caùc truyeän ngaén lôùp 11 vaø caùch vaän duïng phöông phaùp neâu vaán ñeà vaøo vieäc phaân tích, giaûng daïy. Chöông 3: Thieát keá giaùo aùn, tieán haønh giaûng daïy thöïc nghieäm vaø döïa vaøo keát quaû thöïc nghieäm ñeå böôùc ñaàu ñaùnh giaù khaû naêng öùng duïng cuûa phöông phaùp neâu vaán ñeà vaøo vieäc phaân tích taùc phaåm vaên hoïc noùi chung vaø truyeän ngaén lôùp 11 noùi rieâng.
Chöông 1 PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC NEÂU VAÁN ÑEÀ TRONG QUAÙ TRÌNH PHAÂN TÍCH TAÙC PHAÅM VAÊN HOÏC 1.1. Phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà: 1.1.1. Quan nieäm veà phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà: Daïy hoïc neâu vaán ñeà laø moät trong nhöõng phöông phaùp daïy hoïc saùng taïo, giöõ vai troø chuû ñaïo trong vieäc daïy vaø hoïc ôû nhaø tröôøng phoå thoâng hieän nay. Coù theå noùi, daïy hoïc neâu vaán ñeà laø con ñöôøng naâng cao chaát löôïng daïy vaø hoïc, giuùp giaùo vieân hình thaønh kieán thöùc cho hoïc sinh treân cô sôû hoïc sinh coù nhu caàu hieåu bieát. Nhaø khoa hoïc Ba Lan V.OÂâkoân, ngöôøi ñöa ra lyù luaän daïy hoïc neâu vaán ñeà quan nieäm “ôû daïng khaùi quaùt nhaát, chuùng ta quan nieäm daïy hoïc neâu vaán ñeà laø toaøn boä caùc ñoäng taùc nhö toå chöùc caùc tình huoáng coù vaán ñeà, hình thaønh caùc vaán ñeà (daàn daàn baûn thaân hoïc sinh cuõng taäp laøm vieäc naøy), giuùp ñôõ hoïc sinh ôû möùc caàn thieát ñeå giaûi quyeát vaán ñeà ñoù, kieåm tra nhöõng caùch giaûi quyeát aáy, vaø cuoái cuøng höôùng daãn quaù trình heä thoáng hoaù vaø cuûng coá nhöõng tri thöùc ñaõ ñaït ñöôïc” [34, tr.100]. I.Ia.Lecne laïi ñònh nghóa: “daïy hoïc neâu vaán ñeà coù noäi dung laø, trong quaù trình giaûi quyeát saùng taïo caùc vaán ñeà vaø baøi toaùn coù vaán ñeà trong moät heä thoáng nhaát ñònh thì dieãn ra söï lónh hoäi saùng taïo caùc tri thöùc vaø kyõ naêng, söï naém baét kinh nghieäm hoaït ñoäng saùng taïo maø xaõ hoäi tích luyõ ñöôïc, söï hình thaønh nhaân caùch coù tính tích cöïc coâng daân, coù trình ñoä phaùt trieån cao vaø coù yù thöùc töï giaùc cuûa xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa”[16,tr.81]. V.G.Maranitsman, nhaø nghieân cöùu phöông phaùp daïy hoïc Nga, ñònh nghóa phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà moät caùch deã hieåu hôn nhö sau: “Daïy hoïc neâu vaán ñeà laø moät heä thoáng tình huoáng coù vaán ñeà lieân keát vôùi nhau vaø phöùc taïp daàn leân, maø qua giaûi quyeát caùc tình huoáng ñoù, hoïc sinh, döôùi söï giuùp ñôõ vaø chæ ñaïo cuûa thaày giaùo, seõ naém ñöôïc noäi dung cuûa moân hoïc, caùch thöùc hoïc moân ñoù vaø phaùt trieån cho mình nhöõng ñöùc tính caàn thieát ñeå saùng taïo trong khoa hoïc vaø trong ñôøi soáng”[34, tr.104]. Cuõng döïa treân nhöõng quan ñieåm aáy, keát hôïp vôùi vieäc so saùnh vôùi phöông phaùp daïy hoïc “truyeàn thoáng”, giaùo sö Phan Troïng Luaän ñaõ ñöa ra quan nieäm veà daïy hoïc neâu vaán ñeà nhö sau: “Daïy hoïc neâu vaán ñeà laø daïy hoïc saùng taïo. Noù khaùc haún veà baûn chaát vôùi daïy hoïc cuõ, veà muïc ñích cuõng nhö phöông thöùc thöïc hieän. Moät nguyeân taéc cô baûn cuûa noù laø, song song vôùi vieäc lónh hoäi tích cöïc
veà kieán thöùc laø söï phaùt trieån naêng löïc saùng taïo ôû hoïc sinh. Kieán thöùc vöøa laø saûn phaåm vöøa laø phöông phaùp, con ñöôøng hình thaønh nhaân caùch vaø lónh hoäi kieán thöùc phaûi thoâng qua söï vaän ñoäng beân trong cuûa baûn thaân chuû theå” [19, tr.225]. Nhö vaäy, caùc ñònh nghóa tuy ñöôïc dieãn ñaït khaùc nhau, nhöng ñeàu coù chung moät quan ñieåm thoáng nhaát khi cho raèng daïy hoïc neâu vaán ñeà laø phöông phaùp reøn luyeän tö duy saùng taïo cho hoïc sinh. Trong giôø daïy hoïc theo phöông phaùp neâu vaán ñeà, hoïc sinh khoâng chæ taùi hieän kieán thöùc maø coøn reøn luyeän khaû naêng vaän duïng kieán thöùc trong nhöõng tình huoáng môùi. 1.1.2. Neàn taûng cuûa phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà: 1.1.2.1.Tình huoáng coù vaán ñeà: Daïy hoïc neâu vaán ñeà laø moät heä thoáng tình huoáng coù vaán ñeà, ñöôïc ñaët ra, gaén lieàn vôùi nhau vaø trong quaù trình ñoù, hoïc sinh döôùi söï giuùp ñôõ vaø laõnh ñaïo cuûa giaùo vieân, naém ñöôïc noäi dung boä moân, phöông thöùc hoïc taäp vaø phaùt trieån ôû baûn thaân hoïc sinh nhöõng phaåm chaát caàn thieát cho moät thaùi ñoä saùng taïo ñoái vôùi khoa hoïc vaø ñôøi soáng. Vaäy, tình huoáng coù vaán ñeà laø gì? Coù raát nhieàu caùch ñònh nghóa khaùc nhau, nhöõng veà cô baûn ñeàu thoáng nhaát cho raèng tình huoáng coù vaán ñeà laø moät traïng thaùi taâm lyù naûy sinh ôû moãi ngöôøi tröôùc moät khoù khaên ñöôïc chuû theå yù thöùc vaø muoán khaéc phuïc thì phaûi vaän duïng nhöõng hieåu bieát môùi vaø phöông thöùc haønh ñoäng môùi. Vieäc chæ ra tình huoáng coù vaán ñeà laø hoaït ñoäng cô baûn nhaát, quan troïng nhaát cuûa daïy hoïc neâu vaán ñeà, noù laø noäi dung chuû yeáu, khôûi ñaàu cuûa hoaït ñoäng neâu vaán ñeà. Hieäu quaû cuûa giôø daïy hoïc baèng phöông phaùp neâu vaán ñeà phuï thuoäc tröôùc heát vaøo vieäc chæ ra nhöõng tình huoáng coù vaán ñeà. Tình huoáng coù vaán ñeà chæ trôû thaønh vaán ñeà, trôû thaønh moät noäi dung hoïc taäp tích cöïc ñoái vôùi hoïc sinh khi tình huoáng coù vaán ñeà ñoù hoaøn thaønh ñöôïc chöùc naêng kích thích, loäi cuoán hoïc sinh vaøo quaù trình hoïc taäp baèng tö duy tích cöïc, saùng taïo, baèng nhöõng tri thöùc ban ñaàu ñaùp öùng ñöôïc noäi dung ñaët ra. Trong giôø hoïc, caùc tình huoáng coù vaán ñeà khoâng phaûi ñöôïc taïo ra vaø toàn taïi moät caùch ngaãu nhieân, ñoäc laäp maø noù toàn taïi trong moät moái lieân keát chaët cheõ, taïo thaønh moät heä thoáng loâgíc nhaèm ñaûo baûo yeâu caàu , muïc ñích cuûa noäi dung hoïc taäp. Moãi tình huoáng coù moät vò trí nhaát ñònh vaø tình huoáng tröôùc laø cô sôû cuûa tình huoáng sau, coøn tình huoáng sau laø söï phaùt trieån tieáp tuïc tình huoáng tröôùc hoaëc laø keát quaû cuûa vieäc giaûi quyeát tình huoáng tröôùc.
Moät heä thoáng tình huoáng coù vaán ñeà, phaûi ñaûm baûo tính khoa hoïc, tính sö phaïm vaø tính saùng taïo. Cuï theå heä thoáng tình huoáng coù vaán ñeà caàn ñaùp öùng caùc yeâu caàu sau: + Heä thoáng tình huoáng coù vaán ñeà phaûi taïo ra ñöôïc nhöõng khoù khaên, nhöõng thaùch thöùc veà trí tueä trong quaù trình tieáp nhaän tri thöùc; taïo ra höùng thuù hoïc taäp, kích thích tö duy tích cöïc, saùng taïo cuûa hoïc sinh. + Heä thoáng tình huoáng coù vaán ñeà vöøa phaûi coù khaû naêng bao quaùt vöøa phaûi coù nhöõng tình huoáng coù tính chaát quaùn xuyeán , chi phoái caùc tình huoáng khaùc. Coù nhö vaäy thì hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh môùi xoay quanh vaán ñeà trung taâm cuûa baøi hoïc. + Caùc tình huoáng coù vaán ñeà phaûi ñöôïc xaây döïng theo loâgíc cuûa quaù trình daïy hoïc, trong moái quan heä chaët cheõ, töông taùc vaø theo nguyeân taéc taêng daàn ñoä khoù vaø ñoä phöùc taïp. Khi heä thoáng tình huoáng coù vaán ñeà ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu treân seõ ñaët hoïc sinh vaøo tình traïng lieân tuïc tìm kieám tri thöùc môùi, töø ñoù hình thaønh thoùi quen tö duy vaø giaûi phoùng tieàm naêng saùng taïo ôû hoïc sinh. Nhö vaäy, coù theå noùi, tình huoáng coù vaán ñeà laø quy luaät cuûa hoaït ñoäng nhaän thöùc saùng taïo, noù quy ñònh söï khôûi ñaàu cuûa tö duy vaø haønh ñoäng tö duy tích cöïc seõ dieãn ra trong quaù trình neâu ra vaø giaûi quyeát caùc vaán ñeà. 1.1.2.2. Caâu hoûi neâu vaán ñeà: Muoán xaây döïng ñöôïc moät heä thoáng tình huoáng coù vaán ñeà ñaùp öùng caùc yeâu caàu treân, tröôùc heát phaûi xaây döïng moät heä thoáng caâu hoûi neâu vaán ñeà. Caâu hoûi neâu vaán ñeà trong daïy hoïc neâu vaán ñeà hoaøn toaøn khaùc veà baûn chaát so vôùi caâu hoûi trong phöông phaùp daïy hoïc taùi hieän. Theo GS. Phan Troïng Luaän, caâu hoûi neâu vaán ñeà laø “loaïi caâu hoûi ñaët ra cho chuû theå hoïc sinh vaø ñöôïc hoïc sinh tieáp nhaän moät caùch coù yù thöùc khoâng phaûi do töø ngoaøi doäi vaøo maø laø do nhu caàu khaùm phaù, tìm hieåu cuûa baûn thaân (dó nhieân coù theå töï neâu ra hoaïc qua gôïi yù cuûa giaùo vieân) vaø chính hoïc sinh cuõng ñaõ coù moät soá döï kieän song khoâng theå tìm ra lôøi giaûi baèng chính nhöõng hieåu bieát cuõ vaø theo phöông thöùc haønh ñoäng cuõ”[23, tr.277]. Khi xaây döïng heä thoáng caâu hoûi neâu vaán ñeà, caàn chuù yù nhöõng yeâu caàu coù tính chaát nguyeân taéc sau: + Caâu hoûi neâu vaán ñeà phaûi taïo ra ñöôïc tình huoáng coù vaán ñeà - tình huoáng kích thích tính tích cöïc nhaän thöùc ôû hoïc sinh.
+ Caâu hoûi neâu vaán ñeà phaûi mang baûn chaát saùng taïo - ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi vaän duïng saùng taïo nhöõng kieán thöùc coù saün ñeå giaûi quyeát moät tình huoáng môùi. + Caâu hoûi neâu vaán ñeà phaûi mang tính heä thoáng, lieân tuïc - caùc caâu hoûi coù lieân quan chaët cheõ vaø boå trôï cho nhau. + Caâu hoûi neâu vaán ñeà phaûi baùm saùt noäi dung baøi hoïc vaø phuø hôïp vôùi taâm lyù tieáp nhaän cuûa hoïc sinh. + Caâu hoûi neâu vaán ñeà phaûi ñaët trong moái töông quan hôïp lyù vôùi caùc phöông phaùp khaùc trong moät giôø daïy - traùnh laïm duïng caâu hoûi neâu vaán ñeà trong khuoân khoå moät giôø daïy hoïc. Nhö vaäy, heä thoáng caâu hoûi neâu vaán ñeà coù tính chaát phöùc taïp veà maët noäi dung, do ñoù khi xaây döïng cuõng nhö söû duïng noù trong giôø daïy phaûi coù söï linh hoaït vaø saùng taïo ñeå daãn daét hoïc sinh vaøo nhöõng tình huoáng coù vaán ñeà, taïo ñieàu kieäân ñeå hoïc sinh phaùt huy toái ña khaû naêng saùng taïo trong vieäc giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà maø baøi hoïc ñaët ra. 1.2. Phöông phaùp neâu vaán ñeà trong quaù trình phaân tích taùc phaåm vaên hoïc: 1.2.1. Nhöõng cô sôû lyù luaän cuûa phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà trong quaù trình phaân tích taùc phaåm vaên hoïc: 1.2.1.1. Cô sôû taâm lyù – giaùo duïc hoïc: Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, nhôø öùng duïng nhöõng thaønh töïu cuûa ngaønh taâm lyù hoïc, ñaëc bieät laø taâm lyù hoïc löùa tuoåi vaø taâm lyù hoïc caûm thuï ngheä thuaät, phöông phaùp daïy hoïc vaên ñaõ coù nhöõng phaùt hieän môùi veà vai troø chuû theå caûm thuï cuûa ngöôøi hoïc vaø xem ñaây laø cô sôû ñeå löïa choïn, aùp duïng nhöõng phöông phaùp toái öu nhaát trong vieäc phaân tích, giaûng daïy taùc phaåm vaên hoïc trong nhaø tröôøng. Cô sôû khoa hoïc cuûa vieäc phaân tích taùc phaåm vaên hoïc trong nhaø tröôøng laø vai troø chuû theå caûm thuï cuûa hoïc sinh. Khoâng coù noã löïc vaän ñoäng cuûa nhöõng “nhaân toá beân trong” chuû theå hoïc sinh, thì khoâng theå coù quaù trình caûm thuï thöïc söï, töï giaùc, töï nhieân. Hôn baát cöù hoaït ñoäng nhaän thöùc naøo, trong lónh vöïc vaên hoïc ngheä thuaät, tính chuû quan cuûa caûm thuï laø ñaëc tröng cô baûn cuûa nhaän thöùc thaåm myõ ôû chuû theå, do ñoù trong quaù trình daïy hoïc taùc phaåm vaên hoïc, neáu chöa coù söï caûm thuï töï giaùc, coù yù thöùc vaø saùng taïo cuûa hoïc sinh thì chöa theå coù quaù trình phaân tích taùc phaåm vaên hoïc thöïc söï. Söï thaønh coâng cuûa moãi giôø hoïc, phuï thuoäc vaø lao ñoäng cuûa hoïc sinh treân lôùp vaø moãi baøi hoïc treân lôùp bao giôø cuõng laø coâng trình lao ñoäng taäp theå, trong ñoù giaùo vieân ñònh höôùng toå chöùc, hoïc sinh
tích cöïc thöïc hieän nhieäm vuï do giaùo vieân ñeà ra moät caùch saùng taïo, ñoäc laäp. Theo ñoù, daïy hoïc neâu vaán ñeà phuø hôïp vôùi yeâu caàu khôi daäy tính tích cöïc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh trong giôø phaân tích taùc phaåm vaên hoïc. Khaùc vôùi caùch daïy hoïc truyeàn thoáng, daïy hoïc neâu vaán ñeà khoâng laáy phöông thöùc truyeàn thuï laøm chính, maø caùi chính laø toå chöùc höôùng daãn ñeå hoïc sinh tìm toøi, phaùt hieän. Vôùi phöông thöùc toå chöùc naøy, daïy hoïc neâu vaán ñeà ñaõ laøm thay ñoåi vò trí, vai troø cuûa thaày cuõng nhö cuûa troø, thaày khoâng coøn giöõ vai troø trung taâm vaø troø khoâng coøn laø ñoái töôïng thuï ñoäng maø trôû thaønh chuû theå nhaän thöùc. Vaø trong quaù trình daïy – hoïc, tính ñoäc laäp vaø tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh seõ ñöôïc hình thaønh vaø cuûng coá neáu giaùo vieân bieát kheùo leùo xaùc ñònh tính chaát, möùc ñoä khoù khaên cuûa töøng baøi, bieát höôùng hoaït ñoäng tö duy cuûa hoïc sinh vaøo vieäc giaûi quyeát nhöõng nhieäm vuï muoân hình muoân veû vaø lieân heä nhau moät caùch loâgíc. Nhôø ñoù giaùo vieân ñoäng vieân ñöôïc söï noã löïc veà tinh thaàn, theå löïc cuûa hoïc sinh, töø ñoù, quaù trình hoïc taäp cuûa hoïc sinh trôû thaønh quaù trình lieân tuïc khaéc phuïc nhöõng khoù khaên ñeå chieám lónh nhöõng tri thöùc, tìm toøi, saùng taïo. Daïy hoïc neâu vaán ñeà laø hoaït ñoäng daïy hoïc saùng taïo, döïa vaøo quy luaät cuûa tö duy, ñaëc bieät laø tö duy saùng taïo vaø nguyeân taéc lónh hoäi kieán thöùc – kieán thöùc seõ ñöôïc lónh hoäi vöõng chaéc neáu ngöôøi hoïc coù traûi qua suy nghó, coù vöôït qua khoù khaên ñeå tìm kieám. Bôûi leõ “con ngöôøi caøng nhaän thöùc saâu saéc yù nghóa cuûa nhieäm vuï thì hoï caøng haêng haùi, tích cöïc thöïc hieän”[4, tr.45]. Keát quaû nghieân cöùu taâm lyù hoïc cuõng chæ ra raèng tính tích cöïc cuûa tö duy laø cô sôû cuûa hoaït ñoäng nhaän thöùc, laø moät kích thích quan troïng nhaát cuûa höùng thuù hoïc taäp. Trong giaùo duïc, giaùo vieân phaûi daïy cho hoïc sinh bieát caùch suy nghó, laøm cho caùc em vui söôùng khi nhaän thaáy nhöõng tieán boä cuûa mình veà maët trí tueä, vì ñaây laø maáu choát ñeå cuûng coá höùng thuù nhaän thöùc. “Höùng thuù nhaän thöùc khoâng nhöõng laø tieán ñeà maø coøn laø keát quaû cuûa tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa hoïc sinh”[4, tr.53], hoaït ñoäng nhaän thöùc neáu khoâng coù höùng thuù thì seõ khoâng coù kích thích caàn thieát ñeå phaùt trieån tö duy tích cöïc cuûa hoïc sinh. Bieän phaùp ñeå kích thích tính tích cöïc cuûa hoaït ñoäng trí tueä laø taïo ra tình huoáng coù vaán ñeà. Tình huoáng ñoù buoäc hoïc sinh phaûi tìm toøi nhöõng moái lieân heä, nhöõng nguyeân nhaân phuï thuoäc giöõa caùc hieän töôïng. Höùng thuù naøy ñöôïc cuûng coá vaø phaùt trieån tröôùc heát laø nhôø ôû caùi môùi laï, laøm cho hoïc sinh ngaïc nhieân, laøm tri thöùc hoïc sinh phong phuù, laøm thay ñoåi nhöõng bieåu töôïng tröôùc kia ñaõ coù trong hoïc sinh vaø noù ñöôïc cuûng coá khi nhöõng tri thöùc vöøa thu nhaän ñöôïc bieán thaønh chìa khoaù ñeå hieåu caùi môùi. Ñuùng nhö Rubinxten coù noùi “yeáu toá ñaàu tieân cuûa quaù trình tö duy thöôøng laø tình huoáng coù vaán ñeà. Con ngöôøi baét ñaàu tö duy khi coù nhu caàu
hieåu bieát moät caùi gì ñoù” vaø “tö duy thöôøng baét ñaàu töø moät vaán ñeà hay moät caâu hoûi, töø söï ngaïc nhieân hay söï thaéc maéc, töø söï maâu thuaãn. Tình huoáng coù vaán ñeà nhö theá coù taùc duïng loâi cuoán caù nhaân vaøo quaù trình tö duy”. [35, tr.347]. Ñeå coù theå phaùt huy ñöôïc khaû naêng saùng taïo cuûa hoïc sinh, trong daïy hoïc neâu vaán ñeà, kieán thöùc khoâng ñöa ñeán döôùi hình thöùc coù saün maø thoâng qua nhöõng tình huoáng coù vaán ñeà. Giaûi quyeát tình huoáng coù vaán ñeà laø ñieàu kieän ñeå phaùt huy tính chuû ñoäng, tích cöïc cuûa chuû theå nhaän thöùc ñoàng thôøi laø caùch thöùc ñeå phaùt trieån tieàm naêng saùng taïo ôû chuû theå. Quaù trình giaûi quyeát tình huoáng coù vaán ñeà ñaõ theå hieän ñuùng con ñöôøng vaø baûn chaát cuûa hoaït ñoäng saùng taïo. Ñeå taïo ra tình huoáng coù vaán ñeà, caàn phaûi xaây döïng ñöôïc moät heä thoáng caâu hoûi neâu vaán ñeà, gôïi môû cho hoïc sinh nhöõng maâu thuaãn giöõa nhöõng kieán thöùc cuõ vaø kieán thöùc môùi ñeå hoïc sinh suy nghó tìm toøi caùch giaûi quyeát vaán ñeà. Khi chuû theå hoïc sinh ôû traïng thaùi taâm lyù “coù vaán ñeà”, caâu hoûi ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng nhaän thöùc coù yù thöùc. Luùc ñoù vaán ñeà cuûa caâu hoûi ñöôïc chuyeån hoaù thaønh vaán ñeà cuûa baûn thaân, do ñoù chuû theå coù nhu caàu giaûi quyeát vaán ñeà cuûa caâu hoûi nhö giaûi quyeát vaán ñeà cuûa baûn thaân. Do giaûi quyeát nhu caàu, neân chuû theå tích cöïc vaän duïng hieåu bieát vaøo hoaït ñoäng tö duy. Nhö vaäy, phöông phaùp daïy – hoïc neâu vaán ñeà ñaõ ra ñôøi döïa treân nhöõng cô sôû cuûa taâm lyù – giaùo duïc hoïc, maø ñieåm cô baûn nhaát laø vai troø caûm thuï tích cöïc, chuû ñoäng cuûa hoïc sinh trong quaù trình hoïc taäp. 1.2.1.2. Cô sôû lyù luaän vaên hoïc: Laø moät trong nhöõng phöông phaùp daïy – hoïc cuûa boä moân vaên trong nhaø tröôøng phoå thoâng, daïy hoïc neâu vaán ñeà coù moái quan heä bieän chöùng vôùi lyù luaän vaên hoïc. Nhöõng quan nieäm veà phaân tích neâu vaán ñeà trong daïy hoïc vaên neáu khoâng xuaát phaùt töø moái quan heä noäi dung vaø hình thöùc, boä phaän vaø chænh theå cuûa taùc phaåm vaên hoïc ñeàu khoâng thoaû ñaùng. Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ laøm saùng toû khaû naêng xaây döïng tình huoáng coù vaán ñeà vaø heä thoáng vaán ñeà trong caùc khaâu cuûa quaù trình caûm thuï taùc phaåm. Ñoù laø söï chuù yù ñeán caùc moái quan heä trong taùc phaåm: quan heä giöõa noäi dung vaø hình thöùc, boä phaän vaø chænh theå, cuï theå vaø khaùi quaùt, ñaây chính laø ba moái quan heä cô baûn trong vieäc tri giaùc taùc phaåm. Taùc phaåm vaên hoïc vaãn ñöôïc hieåu nhö moät heä thoáng caáu truùc nhieàu taàng lôùp. Con ñöôøng tieáp caän vaø tieáp nhaän taùc phaåm bao giôø cuõng laø moät quaù trình ñi töø nhöõng kyù hieäu ngoân töø, töø aâm thanh, nhòp ñieäu, töø töø vöïng-ngöõ phaùp, ñeán ñeà taøi, chuû ñeà tö töôûng, tình caûm. Tieáp nhaän taùc phaåm khoâng theå chæ döøng laïi ôû lôùp voû aâm thanh, lôùp yù; lónh hoäi hình töôïng vaên hoïc khoâng theå chæ döøng
laïi ôû möùc nhaän thöùc beà maët, hay noùi caùch khaùc, chæ môùi thaáy phieán dieän maët phaûn aùnh maø khoâng thaáy noäi dung bieåu hieän, phaàn taâm hoàn, tình caûm cuûa nhaø vaên qua noäi dung phaûn aùnh. Noäi dung tö töôûng cuûa taùc phaåm laø noäi dung tö töôûng caûm xuùc hoaù. Vaø moät taùc phaåm vaên hoïc trong nhaø tröôøng bao giôø cuõng ñaët trong heä thoáng gaén boù bôûi ba thaønh toá: noäi dung tö töôûng caûm xuùc hoaù cuûa taùc phaåm, taâm hoàn cuûa giaùo vieân vaø taâm hoàn cuûa hoïc sinh. Moät taùc phaåm vaên hoïc thöïc söï ñeán vôùi baïn ñoïc laø moät taùc phaåm ñaõ ñöôïc baïn ñoïc nhaän thöùc moät caùch khaùch quan, cuï theå, roõ raøng noäi dung khaùch quan cuûa hình töôïng do nhaø vaên xaây döïng neân vaø treân cô sôû ñoù laïi nhaän thöùc theo voán soáng cuûa baûn thaân hoïc sinh. Ñaây laø hai phöông dieän cuûa quaù trình lónh hoäi taùc phaåm vaên hoïc moät caùch töï nhieân, nhuaàn nhuyeãn töø söï chuyeån hoaù noäi dung khaùch quan thaønh chaát löôïng tình caûm cuûa baûn thaân ngöôøi ñoïc. Phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà phaûi caàn chuù yù ñeán ñaëc ñieåm naøy. Taùc phaåm vaên hoïc khoâng chæ laø phöông tieän phaûn aùnh maø coøn laø ñoái töôïng nhaän thöùc thaãm myõ cuûa baûn thaân chuû theå. Taùc phaåm vaên hoïc ñeán vôùi baïn ñoïc khoâng phaûi chæ laø moät moái quan heä ñôn phöông moät chieàu, baïn ñoïc cuõng khoâng ñoùng vai troø thuï ñoäng maø taùc phaåm ñöôïc xem xeùt töø hai doøng ngöôïc chieàu nhau: moät doøng laø taùc ñoäng cuûa taùc phaåm ñeán baïn ñoïc vaø moät doøng laø baïn ñoïc, vôùi tö caùch nhö moät chuû theå saùng taïo, taùc ñoäng laïi taùc phaåm. Taùc phaåm bao giôø cuõng laø moät heä thoáng ñoäng vaø do ñoù trong quaù trình tieáp caän taùc phaåm, ngöôøi ñoïc khoâng coøn laø khaùch theå thuï ñoäng maø laø moät chuû theå coù yù thöùc, moät chuû theå ñoàng saùng taïo. Caûm thuï laø moät quaù trình giuùp hoïc sinh töï giaùc, höùng thuù tìm hieåu taùc phaåm ñeå ñöa taùc phaåm ñi troïn voøng ñôøi cuûa noù. Nhieäm vuï cuûa ngöôøi giaùo vieân laø phaûi naém vöõng ñaëc ñieåm cuûa hoïc sinh, ñoàng thôøi phaûi bieát caùch toå chöùc, kheâu gôïi nguoàn caûm höùng rung ñoäng theo höôùng chuù yù tôùi hoaït ñoäng beân trong cuûa töøng caù theå cuûa hoïc sinh. Moät taùc phaåm vaên hoïc naøo cuõng bao goàm ba thaønh phaàn: söï kieän, khaùi quaùt, tieàm vaên baûn. Caùi noùi ra vaø caùi khoâng noùi ra, caùi phaûn aùnh vaø caùi bieåu hieän, caùi khaùch quan vaø caùi chuû quan khoâng phaûi caân baèng deã nhaän ñònh. Caùi khoù trong tieáp nhaän laø tìm ra ñöôïc caùi tieàm aån trong vaên baûn, vaø chính ôû ñieåm naøy taïo ra khoaûng caùch thò sai. Nhö chuùng ta ñeàu bieát taùc phaåm vaên hoïc ñöôïc xaây döïng thoâng qua hình töôïng vaên chöông, mang tính phi vaät theå, ñöôïc xaây döïng thoâng qua kí hieäu ngoân ngöõ, naêng löïc hö caáu, töôûng töôïng, theå hieän lyù töôûng thaãm myõ-xaõ hoäi cuûa nhaø vaên. Do ñoù taùc phaåm vaên hoïc mang tính ña nghóa, coù nhöõng taùc phaåm maø chính baûn thaân taùc giaû cuõng chöa giaûi maõ ñöôïc heát (hieän töôïng voâ thöùc trong saùng taùc). Taùc phaåm caøng xuaát saéc thì maõ soá
caøng khoù hieåu, caøng ña nghóa, baûn thaân taùc phaåm môû ra nhieàu xu theá, nhieàu chieàu höôùng tieáp caän khaùc nhau. Trong nhieàu taùc phaåm vaên hoïc (nhaát laø nhöõng taùc phaåm hay) cuõng coù nhöõng chi tieát lòch söû cuï theå nhöng noù ñaõ vöôït qua thôøi gian, khaùi quaùt toaøn nhaân loaïi, do ñoù noù môû roäng chaân trôøi cho söï tieáp nhaän. Khi phaân tích hay giaûng daïy moät taùc phaåm, giaùo vieân phaûi laøm sao xoaù boû ñöôïc ngaên caùch giöõa ñieàu nhaø vaên muoán noùi vôùi ñieàu hoïc sinh thu nhaän ñöôïc theo voán soáng, voán kinh nghieäm vaø theo taâm traïng chuû quan cuûa mình. Ñoù laø söï xoaù boû lieân töôûng taûn maïn ôû hoïc sinh vaø ñònh höôùng lieân töôûng vaøo chuû ñieåm maø nhaø vaên ñònh göûi gaém ñeán ngöôøi ñoïc. Nhö vaäy, quaù trình daïy hoïc vaên trong nhaø tröôøng thöïc söï laø moät hoaït ñoäng reøn luyeän ngöôøi hoïc sinh bieát suy nghó vaø töï boäc loä suy nghó ñoù. Ñeå thuùc ñaåy hoaït ñoäng trí tueä cuûa baûn thaân töøng hoïc sinh, phaûi coù söï taùc ñoäng baèng moät heä thoáng nhöõng thao taùc, nhöõng bieän phaùp laøm cho nhöõng hoaït ñoäng ñöôïc vaät chaát hoaù. Giôø daïy nhöõng taùc phaåm vaên hoïc nhaát thieát laø moät quaù trình ñöôïc thieát keá baèng moät heä thoáng thao taùc ñeå hoïc sinh thöïc söï coù ñöôïc söï hoaït ñoäng trí tueä. Hoïc sinh töøng böôùc tri giaùc ngoân ngöõ, aâm thanh ñeán hoài öùc, töôûng töôïng, so saùnh, phaân tích, khaùi quaùt theo con ñöôøng caûm xuùc hoaù phuø hôïp vôùi quy luaät caûm thuï vaên chöông. Taùc phaåm vaên hoïc laø moät chænh theå bao goàm hai maët noäi dung vaø hình thöùc. Quan heä noäi dung- hình thöùc, vaø chænh theå - boä phaän laø hai bình dieän thoáng nhaát cuûa taùc phaåm, taïoï thaønh toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa noù. Chæ coù theå phaân tích ñöôïc quan heä noäi dung - hình thöùc treân cô sôû phaân bieät ñöôïc boä phaän - chænh theå vaø söï phaän chia boä phaän - chænh theå phaûi döïa vaøo söï phaân ñoaïn cuûa caáu truùc hình thöùc - noäi dung. Trong phaân tích noäi dung, phaân tích boä phaän hay ñieåm saùng raát deã taïo ra nhöõng “tình huoáng coù vaán ñeà”. Maët khaùc, ñaët taùc phaåm trong moái quan heä boä phaän –chænh theå laø ñænh ñieåm cuûa heä thoáng vaán ñeà. Nhö vaäy, daïy hoïc neâu vaán ñeà trong phaân tích, giaûng daïy vaên hoïc phaûi xuaát phaùt töø ñaëc ñieåm cuûa taùc phaåm vaên hoïc vaø ñaëc ñieåm cuûa caûm thuï ngheä thuaät. 1.2.2. “Vaán ñeà” vaø “tình huoáng coù vaán ñeà” trong quaù trình phaân tích taùc phaåm vaên hoïc: Vaán ñeà trong phaân tích taùc phaåm vaên hoïc laø maâu thuaãn giöõa tri thöùc vaên hoïc, phöông thöùc phaân tích, caét nghóa, bình giaù taùc phaåm ñaõ coù ôû hoïc sinh vôùi caùc giaù trò noäi dung, tö töôûng vaø giaù trò thaåm myõ caàn tìm hieåu cuûa taùc phaåm. Moïi taùc phaåm vaên hoïc ñeàu toàn taïi hai maët: noäi dung vaø hình thöùc. Khi theå hieän noäi dung, nhaø vaên taùi hieän hieän thöïc roài phaùn xeùt noù, chính ñieàu naøy taïo ra yù nghóa môùi cho taùc phaåm. Do vaäy,
ngheä thuaät laø moät hình thöùc hoaït ñoäng tö töôûng, ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi. Söï phaùn xeùt cuûa nhaø vaên chæ ñaït ñöôïc yù nghóa môùi khi noù phuø hôïp vôùi caùc hình thöùc taùi hieän vaø giaûi thích hieän thöïc maø chæ rieâng nhaø vaên môùi taïo laäp ra ñöôïc. Khoâng phaûi baát cöù söï xaùc laäp quan heä noïâi dung-hình thöùc naøo khi tri giaùc hình töôïng ñeàøu gaëp phaûi “tình huoáng coù vaán ñeà” maø “tình huoáng coù vaán ñeà” chæ xuaát hieän khi chuû theå tieáp nhaän ñang tri giaùc gaëp khoù khaên trong caûm thuï, vaø neáu vöôït ñöôïc khoù khaên ñoù thì seõ tri giaùc ôû moät ñieåm, ôû moät maûng hay ôû moät chænh theå seõ ñöôïc hoaøn chænh theâm. Ñoù laø khi: + Moät saùng taïo ñoäc ñaùo veà hình thöùc taïo neân nhöõng chieàu höôùng khaùi quaùt khaùc nhau veà noäi dung maø hoïc sinh chöa bieát neân khaúng ñònh theo höôùng naøo. + Hoïc sinh phaûi phaân tích moät hình thöùc maø yù nghóa khaùi quaùt cuûa noù laïi maâu thuaãn vôùi trieát lyù nhaân vaên cuûa taùc giaû. + Hoïc sinh phaûi ñoái chieáu nhöõng söï keát hôïp khaùc nhau cuûa noäi dung vaø hình thöùc cuûa caùc taùc giaû khaùc nhau veà cuøng moät ñeà taøi. Nhöõng tình huoáng coù vaán ñeà coù theå bieán thaønh vaán ñeà trong phaân tích taùc phaåm vaên hoïc khi hoïc sinh nhaän ra trong taùc phaåm vaên hoïc ñoù coù moät tình huoáng, moät vaán ñeà, moät taâm traïng coù lieân quan ñeán suy nghó hay rung ñoäng cuûa mình. Taùc phaåm vaên hoïc naøo cuõng coù vaán ñeà nhöng khoâng phaûi baát cöù vaán ñeà naøo cuõng töï nhieân trôû thaønh tình huoáng coù vaán ñeà ñoái vôùi chuû theå hoïc sinh. Do ñoù trong phaân tích, giaûng daïy taùc phaåm vaên hoïc, giaùo vieân caàn phaûi löïa choïn vaán ñeà vaø neâu vaán ñeà phuø hôïp vôùi trình ñoä cuûa hoïc sinh. Trong giôø phaân tích taùc phaåm vaên hoïc, caùc vaán ñeà ñöôïc xaây döïng töø böôùc xaùc ñònh chuû ñeà, phaân tích ñieåm saùng thaåm myõ, toång hôïp söï phaân tích töøng boä phaän ñeán vieäc keát hôïp söï khaùi quaùt hoaù hình töôïng vaø khaùi quaùt hoaù chuû ñeà. Trong quaù trình naøy, döôùi söï toå chöùc, ñònh höôùng cuûa giaùo vieân, vaán ñeà daàn daàn ñöôïc hình thaønh ôû hoïc sinh, ñoøi hoûi caùc em phaûi suy nghó, tìm toøi, toång hôïp, khaùi quaùt voán tri thöùc, kinh nghieäm baûn thaân ñeå giaûi quyeát. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, ngöôøi giaùo vieân phaûi xaây döïng moät heä thoáng caâu hoûi neâu vaán ñeà. Caâu hoûi neâu vaán ñeà ñaët ra töø vaán ñeà cuûa taùc phaåm. Caâu hoûi chöùa döïng maâu thuaãn (giöõa caùi ñaõ bieát vaø caùi chöa bieát) taïo neân ñöôïc tình huoáng coù vaán ñeà ñoàng thôøi kính thích ñöôïc tính tích cöïc, chuû ñoäng vaø phaùt huy tö duy saùng taïo trong hoaït ñoäng caûm thuï vaên hoïc cuûa hoïc sinh. Caâu hoûi phuø hôïp vôùi taàm ñoùn nhaän cuûa hoïc sinh vaø ñöôïc hoïc sinh ñoùn nhaän moät caùch coù yù thöùc.
Ñeå taïo ra caâu hoûi neâu vaán ñeà, ñieàu quan troïng nhaát laø phaûi phaùt hieän truùng vaán ñeà cuûa taùc phaåm. Thaät khoâng deã daøng ñaët caâu hoûi neáu giaùo vieân chöa hieåu thaáu ñaùo taùc phaåm vaên hoïc vaø ñoái töôïng hoïc sinh. Hieåu taùc phaåm laø hieåu caáu taïo cuûa vaên baûn ngheä thuaät, hieåu caùc ñaïi löôïng ngheä thuaät vaø phöông thöùc trình baøy, ñoàng thôøi hieåu nhöõng aûnh höôûng cuûa thôøi ñaïi ñoái vôùi taùc phaåm. Hieåu taùc phaåm coøn laø hieåu nhöõng ñoùng goùp cuûa taùc giaû veà maët ñeà taøi, chuû ñeà, tö töôûng. Coù hieåu taùc phaåm vaø hieåu nhöõng haïn cheá trong caûm thuï vaên hoïc cuûa hoïc sinh , giaùo vieân môùi phaùt hieän ñöôïc nhöõng chi tieát coù khaû naêng trôû thaønh vaán ñeà taùc phaåm vaø laø tình huoáng tieáp nhaän cuûa hoïc sinh. Vaán ñeà ñöôïc neâu leân trong phaân tích taùc phaåm vaên hoïc khoâng phaûi töø yù ñònh chuû quan cuûa giaùo vieân maø vaán ñeà phaûi ñöôïc ñaët ra töø hai nhaân toá bieän chöùng: moät laø baûn thaân taùc phaåm vaên hoïc coù nhieàu aån soá caàn giaûi maõ veà noäi dung vaø hình thöùc, hai laø khoù khaên vöôùng maéc naûy sinh töø taàm ñoùn nhaän cuûa hoïc sinh khi tieáp nhaän taùc phaåm. Nhöõng trôû ngaïi naøy ñöa ñeán nhöõng tình huoáng khaùc nhau trong quaù trình daïy – hoïc taùc phaåm vaên hoïc ôû nhaø tröôøng phoå thoâng. Taùc phaåm vaên hoïc naøo cuõng toàn taïi theo nhöõng loaïi theå rieâng. Ôû theå töï söï, vaán ñeà cuûa taùc phaåm hay tình huoáng tieáp nhaän cuûa hoïc sinh thöôøng laø noäi dung khaùi quaùt, tö töôûng chuû ñeà, yù nghóa taùc phaåm hoaëc tính hieäu quaû cuûa ngheä thuaät taïo tình huoáng, vai troø cuûa tính caùch. Cuõng coù khi tính hieäu quaû cuûa lôøi keå, caùch keå, giaù trò ngheä thuaät phi loâgic keát caáu, hoaëc söû duïng chi tieát nhö moät ñieåm saùng thaåm myõ…. Coøn ôû theå tröõ tình, vaán ñeà thuoäc tình huoáng tieáp nhaän cuûa hoïc sinh laø noäi dung caûm xuùc, giaù trò cuûa caùc hình thöùc ngheä thuaät ngoân töø, gioïng ñieäu, nhòp ñieäu hoaëc hình töôïng thô, caùc hình thöùc tu töø töø ngöõ …. Ngoaøi ra, nhieàu khi söï thaønh coâng vaø haïn cheá veà tö töôûng ngheä thuaät taùc phaåm cuõng laø nhöõng tình huoáng tieáp nhaän cuûa hoïc sinh. Khi naém ñöôïc caùc vaán ñeà cuûa taùc phaåm, giaùo vieân seõ ñaët ñöôïc caâu hoûi neâu vaán ñeà trong giôø phaân tích taùc phaåm vaên hoïc. Naém truùng ñöôïc vaán ñeà ñaët ra töø taùc phaåm vaên hoïc vaø khaû naêng tieáp nhaän cuûa hoïc sinh, coù theå xem laø böôùc khôûi ñaàu voâ cuøng quan troïng, coù tính chaát quyeát ñònh ñoái vôùi quaù trình tieán haønh moät giôø daïy hoïc taùc phaåm vaên hoïc theo phöông phaùp neâu vaán ñeà. 1.2.3. “Xöû lyù vaán ñeà” trong quaù trình phaân tích taùc phaåm vaên hoïc: Xaây döïng ñöôïc heä thoáng caùc vaán ñeà töø caùc tình huoáng coù vaán ñeà chæ môùi laø böôùc ñaàu xaùc ñònh noäi dung cuûa baøi daïy. Khi noùi ñeán phöông phaùp töùc laø ñi saâu vaøo xöû lyù caùc yeáu toá trong quan heä
cô cheá giao tieáp: nhaø vaên - giaùo vieân - hoïc sinh. Con ñöôøng thöïc hieän daïy hoïc neâu vaán ñeà laø quaù trình xaây döïng vaø giaûi quyeát moät caùch kheùo leùo tình huoáng coù vaán ñeà. Trong quaù trình phaân tích taùc phaåm vaên hoïc, ngöôøi giaùo vieân toå chöùc cho hoïc sinh suy nghó, tìm toøi, laøm vieäc caù nhaân, trao ñoåi nhoùm, giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà do thaày hoaïc troø neâu ra…. Qua ñoù caùc em vöøa naém vöõng nhöõng kieán thöùc, kyõ naêng, thaùi ñoä, giaù trò… baèng noå löïc cuûa chính mình. Ngöôøi giaùo vieân ñoùng vai troø raát quan troïng, vöøa laø ngöôøi toå chöùc, gôïi ra vaán ñeà, höôùng daãn giaûi quyeát vaán ñeà ñaët ra, vöøa laø ngöôøi troïng taøi ñoái vôùi nhöõng keát quaû tìm toøi cuûa hoïc sinh. Khi xöû lyù caùc vaán ñeà, giaùo vieân caàn löu yù raèng khoâng coù moät phöông phaùp daïy hoïc lyù töôûng naøo ñaït möùc hoaøn haûo, coù theå aùp duïng ôû moïi nôi, moïi luùc, moïi ñoái töôïng. Do ñoù, ñeå xöû lyù vaán ñeà ñöôïc toát, giaùo vieân caàn coù söï phoái hôïp caùc kieåu neâu vaán ñeà vôùi caùc phöông phaùp, bieän phaùp daïy hoïc vaên khaùc, nhaèm giuùp hoïc sinh töï neâu vaán ñeà roài cuøng giaùo vieân tìm höôùng giaûi quyeát. Coù nhieàu caùch xöû lyù vaán ñeà trong giôø daïy taùc phaåm vaên hoïc, trong ñoù chuùng ta caàn löu yù ñeán 3 caùch xöû lyù thöôøng gaëp sau ñaây khi giaûng daïy theo phöông phaùp naøy: 1.2.3.1. Dieãn giaûng neâu vaán ñeà: Giaùo vieân cuøng hoïc sinh neâu vaán ñeà roài dieãn giaûng giaûi quyeát vaán ñeà. Tuy phöông phaùp dieãn giaûng ñaõ khoâng coøn phuø hôïp vôùi yeâu caàu daïy hoïc vaên hieän nay nhöng khoâng coù nghiaõ laø noù hoaøn toaøn maát heát taùc duïng. Coù theå noùi, chuùng ta khoâng neân xem dieãn giaûng nhö moät phöông phaùp chuû yeáu nhöng cuõng khoâng theå khoâng söû duïng noù trong giôø daïy. Neáu dieãn giaûng coù chaát löôïng seõ laøm cho giôø daïy taùc phaåm vaên hoïc ñaäm chaát vaên chöông, ngheä thuaät. Giôø phaân tích taùc phaåm vaên hoïc laø giôø maø thaáy vaø troø cuøng tìm hieåu, cuøng thaåm bình caùi hay caùi ñeïp, chieàu saâu cuûa cuoäc soáng, con ngöôøi qua taùc phaåm vaên hoïc. Do vaäy, theo caùch xöû lyù naøy, lôøi dieãn giaûng cuûa giaùo vieân caàn ngaén goïn nhöng phaûi saâu, ñeïp, gôïi caûm, gôïi nghó vaø phaûi ñöôïc trình baøy thaät chaân thaønh, truyeàn caûm. Quan troïng hôn, giaùo vieân phaûi toå chöùc höôùng daãn hoïc sinh cuøng tham gia dieãn giaûng baèng nhöõng ñoaïn ngaén do hoïc sinh töï chuaån bò ngay taïi lôùp hay ôû nhaø. Giaùo vieân höôùng daãn, kieåm tra, ñaùnh giaù cuï theå, khoâng traøn lan, trieàn mieân. Moãi giôø phaân tích vaên hoïc, giaùo vieân caàn choïn ñuùng ñieåm saùng thaåm myõ, choïn ñuùng vaán ñeà ñeå bình vaø gôïi nhöõng lôøi bình thích ñaùng. 1.2.3.2. Hoûi ñaùp neâu vaán ñeà: