Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức dạy học theo hợp đồng nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Vận dụng dạy học theo hợp đồng để thiết kế tiến trình dạy học nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10 nhằm phát huy hoạt động nhận thức tích cực, tự chủ của học sinh trong học tập. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức dạy học theo hợp đồng nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐẶNG THỊ THẢO TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG NỘI DUNG KIẾN THỨC CHƯƠNG CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN - VẬT LÍ 10 Ngành: Lí luận & phương pháp dạy học bộ môn Vật lí Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn: GS.TS. ĐỖ HƯƠNG TRÀ THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa có ai công bố trong một công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2018 Tác giả Đặng Thị Thảo i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc và thành kính đến GS.TS Đỗ Hương Trà - người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ, đôn đốc, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành các thầy cô giáo trường ĐHSP Thái Nguyên đã giảng dạy tôi trong suốt quá trình hoc tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn BGH và các thầy cô giáo trường THPT Hoàng Quốc Việt (Võ Nhai, Thái Nguyên) đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi tiến hành thực nghiệm đề tài. Xin cảm ơn toàn thể các em học sinh lớp 10A1 đã cộng tác với tôi thực nghiệm thành công đề tài. Xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp, bạn bè, gia đình và những người thân đã luôn động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2018 Tác giả Đặng Thị Thảo ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT........................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... v DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH ....................................................................................... vi MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................. 2 3. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 4 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 8. Đóng góp của đề tài .................................................................................................. 4 9. Cấu trúc của luận văn................................................................................................ 5 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG ................................................................................................................. 6 1.1. Quan điểm dạy học phân hóa ................................................................................. 6 1.1.1. Khái niệm dạy học phân hóa .............................................................................. 6 1.1.2. Cơ sở khoa học của dạy học phân hóa ................................................................ 6 1.1.3. Phân loại của dạy học phân hóa .......................................................................... 6 1.1.4. Nguyên tắc của dạy học phân hóa ...................................................................... 7 1.2. Dạy học theo hợp đồng .......................................................................................... 7 1.2.1. Khái niệm dạy học theo hợp đồng ...................................................................... 7 1.2.2. Cơ sở của tổ chức dạy học theo hợp đồng .......................................................... 8 1.2.3. Quy trình dạy học theo hợp đồng ....................................................................... 9 1.2.4. Ưu điểm và hạn chế của học theo hợp đồng ..................................................... 14 1.2.5. Điều kiện để thực hiện tổ chức dạy học theo hợp đồng có hiệu quả ................ 15 iii
1.3. Tính tích cực, tự chủ của học sinh ....................................................................... 16 1.3.1. Tính tích cực trong học tập ............................................................................... 16 1.3.2. Tính tự chủ ........................................................................................................ 18 1.3.3. Xây dựng công cụ đánh giá tính tích cực, tự chủ của học sinh ........................ 19 1.4. Điều tra thực trạng dạy học.................................................................................. 21 1.4.1. Mục đích điều tra .............................................................................................. 21 1.4.2. Phương pháp điều tra ........................................................................................ 22 1.4.3. Kết quả điều tra ................................................................................................. 22 1.4.4 Đề xuất giải pháp .............................................................................................. 25 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 26 Chương 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG CHƯƠNG CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN VẬT LÍ 10 .................................................................... 27 2.1. Nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn ............................................ 27 2.1.1. Vị trí và tầm quan trọng của chương Các định luật bảo toàn ........................... 27 2.1.2. Cấu trúc nội dung chương Các định luật bảo toàn - vật lí 10 cơ bản ............... 28 2.1.3. Nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn vật lí 10 cơ bản ............... 28 2.2. Các yêu cầu về kiến thức và kĩ năng khi dạy học chương Các định luật bảo toàn ..... 30 2.3. Thiết kế các nhiệm vụ trong dạy học chương Các định luật bảo toàn................. 31 2.3.1. Thiết kế các nhiệm vụ trong dạy học bài “Động năng và thế năng” ................ 31 2.3.2. Thiết kế các nhiệm vụ trong dạy học bài “Cơ năng” ........................................ 37 2.4. Thiết kế tiến trình dạy học theo hợp đồng ........................................................... 42 2.4.1. Thiết kế tiến trình dạy học theo hợp đồng bài “Động năng và thế năng” ............... 42 2.4.2. Thiết kế tiến trình dạy học theo hợp đồng bài “cơ năng” ................................. 49 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................... 58 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 58 3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ......................................................................... 58 3.3. Phương pháp thực nghiệm ................................................................................... 58 3.4. Thời gian thực nghiệm ......................................................................................... 59 3.5. Những khó khăn gặp phải khi làm thực nghiệm sư phạm ................................... 59 3.6 Diễn biến và kết quả thực nghiệm sư phạm.......................................................... 59 iv
3.6.1 Xây dựng tiêu chí đánh giá ................................................................................ 59 3.6.3. Kết quả thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 66 Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 73 KẾT LUẬN CHUNG ................................................................................................ 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 76 PHỤ LỤC....................................................................................................................... v
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT STT Viết tắt Viết đầy đủ 1 GV : Giáo viên 2 HS : Học sinh 3 MT : Mục tiêu 4 DH : dạy học 5 QTHT : Quá trình học tập 6 SGK : Sách giáo khoa 7 THCS : Trung học cơ sở 8 THPT : Trung học phổ thông 9 TN : Thực nghiệm 10 ĐC : Đối chứng iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tiêu chí tự đánh giá tính tích cực, tự chủ cho nhóm/cá nhân ......... 19 Bảng 2.1. Bảng quy định phân phối chương trình cho phần kiến thức: Các định luật bảo toàn của chương trình vật lí 10 cơ bản ...................... 28 Bảng 3.1: Đánh giá tính tích cực, tự chủ của HS trong các giờ học................ 69 Bảng 3.2: Số HS đạt điểm của nhóm TN và ĐC ............................................. 70 Bảng 3.3: Bảng tần suất của của nhóm TN và ĐC .......................................... 71 Bảng 3.4: Bảng lũy tích cho nhóm TN và ĐC ................................................. 71 Bảng 3.5: Bảng xếp loại bài kiểm tra............................................................... 71 Bảng 3.6: Các tham số đặc trưng cho nhóm TN và ĐC .................................. 71 v
DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH Sơ đồ 1.1: Quy trình tổ chức dạy học theo hợp đồng................................................9 Hình 3.1: GV đang giới thiệu về bản hợp đồng học tập tới HS ............................. 67 Hình 3.2: HS thực hiện nghiệm vụ bắt buộc .........................................................67 Hình 3.3: HS làm việc theo nhóm ..........................................................................67 Hình 3.4: HS báo cáo kết quả của nhiệm vụ tự chọn và nhận xét ........................67 Hình 3.5: HS thực hiện nhiệm vụ bắt buộc ............................................................ 64 Hình 3.6: HS làm việc theo nhóm ..........................................................................70 Hình 3.7: HS làm nhiệm vụ tự chọn theo nhóm ....................................................70 Hình 3.8: HS báo cáo kết quả của nhiệm vụ tự chọn và nhận xét .........................64 Hình 3.9: Đồ thị đường phân bố tần suất ............................................................... 72 Hình 3.10: Đồ thị đường phân bố tần suất lũy tích hội tụ lùi ..................................72 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam 2011-2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo (QĐ số 711/QĐ -TTg ngày 13-6-2012 của thủ tướng chính phủ), trong mục tiêu tổng quát có nêu: “Đến năm 2020, nền giáo dục nước ta được đổi mới căn bản và toàn diện theo hướng chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế; chất lượng giáo dục được nâng cao một cách toàn diện…” [2]. Việc học tập của học sinh không thể là thụ động tiếp thu bài giảng của giáo viên mà phải là sự tham gia tích cực vào hoạt động học tập để tạo một tâm thế có thể tham gia vào các hoạt động sản xuất và xã hội sau này. Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, ta thấy rằng giáo dục hiện đại đang đứng trước yêu cầu và thách thức lớn lao của xã hội. Việc làm sao để có thể đổi mới phương pháp dạy học, vận dụng các phương pháp dạy học tích cực, có hiệu quả trong quá trình dạy học đã và đang được rất nhiều nhà giáo dục quan tâm trong giai đoạn hiện nay. Công cuộc đổi mới Giáo dục và Đào tạo được tiến hành theo ba hướng: Đổi mới sách giáo khoa ở tất cả các cấp học phổ thông; Đổi mới phương pháp dạy học; Đổi mới cách kiểm tra đánh giá học sinh. Đi đôi với việc đổi mới SGK, đổi mới chương trình là đổi mới phương pháp dạy học và đã được tiến hành phần đông ở các giáo viên đang trực tiếp dạy học trên lớp hiện nay. Nhiều giáo viên đã áp dụng phương pháp dạy học mới nhưng chưa thực sự hiệu quả, chưa tích cực hóa hoạt động học và khơi dậy được năng lực học tập thật sự, niềm đam mê môn học của học sinh. Có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau mà giáo viên vẫn dạy theo hướng “thầy truyền đạt, trò tiếp nhận, ghi nhớ ”, dẫn đến học sinh luôn thụ động trong quá trình học tập. Phương pháp dạy học truyền thống thụ động còn nhiều mặt hạn chế, nó không phải là phương pháp dạy học tốt trong xu hướng phát triển của nền giáo dục ngày nay. Vấn đề đặt ra là dạy học sao cho phù hợp với trình độ nhận thức, năng lực và sở thích của học sinh để cho mọi học sinh đều được phát triển khả năng đang có của mình là vấn đề hết sức cần thiết trong giáo dục. Muốn vậy, cần phải thực hiện phân hóa trong dạy học. 1
Một số nghiên cứu cho thấy, có thể thực hiện phân hóa học sinh bằng những hệ thống câu hỏi, hệ thống bài tập thích hợp, bằng những biện pháp phân hóa nội tại hợp lí, phù hợp với thực trạng học sinh trong lớp. Dạy học cần lấy trình độ phát triển chung của học sinh trong lớp làm nền tảng, bổ sung một số nội dung và biện pháp phân hóa để giúp học sinh khá giỏi đạt được những yêu cầu nâng cao trên cơ sở đã đạt được yêu cầu cơ bản. Sử dụng những biện pháp phân hóa đưa diện học sinh yếu kém lên trình độ chung. Áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tiên tiến như dạy học hợp đồng có thể thực hiện phân hóa học sinh ngay trong giờ học sẽ giúp các đối tượng học sinh phát huy được hết khả năng của mình, tiếp thu kiến thức một cách chủ động, sáng tạo tùy theo mức độ nhận thức của từng đối tượng học sinh. Cùng với xu thế chung của đổi mới giáo dục, đã có nhiều phương pháp dạy học tích cực như: dạy học theo góc, sử dụng phương pháp thực nghiệm trong dạy học giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, dạy học theo hợp đồng…Trong đề tài này chúng tôi đề cập đến nghiên cứu và vận dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng. Đây là một kiểu tổ chức dạy học mang tính cá thể hóa, phân hóa trình độ học sinh, khuyến khích học sinh phát triển tối đa năng lực học tập và tự kiểm soát, tự đánh giá kết quả học tập của mình, phương pháp dạy học này có thể phần nào đáp ứng được những yêu cầu hiện nay của nền giáo dục. Đã có một số các nghiên cứu đề cập đến vận dụng dạy học theo góc, sử dụng phương pháp thực nghiệm trong dạy học giải quyết vấn đề để tổ chức dạy học các kiến thức chương “Các định luật bảo toàn” như luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Thị Diệu Linh đề cập đến vận dụng dạy học dự án để tổ chức dạy học các kiến thức về “Các định luật bảo toàn” (Đại học giáo dục, Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2009) hay luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Thị Thà nghiên cứu về tổ chức dạy học theo hợp đồng chương “Dao động cơ” vật lí lớp 12 cơ bản (Đại học sư phạm Hà Nội, năm 2013)... Tuy nhiên, các nghiên cứu này vẫn chưa quan tâm thực sự đến phân hóa trong dạy học. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: Tổ chức dạy học theo hợp đồng nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10. 2. Mục tiêu nghiên cứu Vận dụng dạy học theo hợp đồng để thiết kế tiến trình dạy học nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10 nhằm phát huy hoạt động nhận thức tích cực, tự chủ của học sinh trong học tập. 2
3. Đối tượng nghiên cứu + Nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Sách giáo khoa Vật lí 10. + Hoạt động nhận thức tích cực, tự chủ trong dạy học nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10. 4. Giả thuyết khoa học Nếu vận dụng cơ sở lí luận của dạy học theo hợp đồng cùng với việc phân tích nội dung kiến thức cần dạy thì có thể tổ chức dạy học theo hợp đồng nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10 nhằm phát huy tính tích cực, tự chủ của học sinh trong học tập. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu ở trên, chúng tôi đề ra các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau: + Nghiên cứu các quan điểm dạy học hiện đại và làm rõ cơ sở lí luận của dạy học theo hợp đồng. + Nghiên cứu lí luận về tâm lí dạy học để làm cơ sở cho những tác động sư phạm nhằm nâng cao tính tích cực, tự chủ của học sinh. + Nghiên cứu chương trình sách giáo khoa hiện hành, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo có liên quan đến nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10 và phân tích những khó khăn của học sinh khi học những nội dung kiến thức này. + Tìm hiểu thực tế dạy và học môn vật lí đặc biệt là nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10. + Vận dụng dạy học theo hợp đồng tổ chức dạy học một số nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10 theo hướng phát huy tính tích cực, tự chủ của học sinh. + Tiến hành thực nghiệm sư phạm theo nội dung và tiến trình dạy học đã soạn thảo. Phân tích kết quả thực nghiệm thu được để đánh giá tính khả thi của đề tài, sơ bộ đánh giá hiệu quả dạy học kiến thức Vật lí với việc vận dụng dạy học theo hợp đồng nhằm phát huy tính tích cực, tự chủ của học sinh trong học tập. Từ đó, nhận xét, rút kinh nghiệm, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện để có thể vận dụng linh hoạt mô hình này vào thực tiễn dạy học các nội dung kiến thức khác trong chương trình Vật lí trung học phổ thông. 3
6. Phạm vi nghiên cứu + Nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Sách giáo khoa Vật lí 10. Cụ thể: - Bài 34: Động năng - Bài 35: Thế năng - Bài 36: Cơ năng + Các hoạt động dạy và học của giáo viên và học sinh ở trường THPT Hoàng Quốc Việt - Huyện Võ Nhai, Tỉnh Thái Nguyên. 7. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện các nhiệm vụ trên, chúng tôi sử dụng phối hợp các phương pháp sau: + Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Nghiên cứu các tài liệu: về các quan điểm, sự định hướng việc dạy và học tích cực cũng như đổi mới PPDH; về lí luận dạy học nói chung và lí luận dạy học môn Vật lí nói riêng; sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu khác liên quan. + Phương pháp điều tra: Tìm hiểu việc dạy (thông qua phiếu điều tra, nghiên cứu giáo án, dự giờ, phỏng vấn, trao đổi với giáo viên) và việc học (thông qua trao đổi với học sinh, phiếu điều tra cơ bản, phân tích các sản phẩm học tập của học sinh) nhằm sơ bộ đánh giá tình hình dạy học nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10. + Phương pháp thực nghiệm khoa học giáo dục: Tiến hành thực nghiệm sư phạm với tiến trình dạy học đã soạn thảo theo kế hoạch. Phân tích kết quả thu được trong quá trình thực nghiệm sư phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận của đề tài. + Phương pháp thống kê toán học. 8. Đóng góp của đề tài + Làm rõ cơ sở lí luận của dạy học theo hợp đồng. + Vận dụng cơ sở lí luận của dạy học theo hợp đồng vào thiết kế tiến trình dạy học một số nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10. + Bổ sung vào nguồn tài liệu tham khảo cho giáo viên phổ thông và học viên cao học có cùng chuyên ngành. 4
9. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn có ba chương: Chương 1: Cơ sở lí luận Chương 2: Thiết kế tiến trình dạy học theo hợp đồng một số nội dung kiến thức chương Các định luật bảo toàn - Vật lí 10 Chương 3: Thực nghiệm sư phạm 5
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG 1.1. Quan điểm dạy học phân hóa 1.1.1. Khái niệm dạy học phân hóa Dạy học phân hóa không đơn thuần là phân loại người học theo năng lực nhận thức mà ở đây là phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng người học trên cơ sở am hiểu cá thể học sinh, giáo viên tiếp cận người học ở tâm lí, năng khiếu, về mơ ước trong cuộc sống,…Có thể nói trong dạy học phân hóa giáo viên phải “tìm để dạy học và hiểu để giáo dục”. 1.1.2. Cơ sở khoa học của dạy học phân hóa Cơ sở khoa học của dạy học phân hóa đó là “Thuyết đa trí tuệ ” [8]. Năm 1983, tiến sĩ Howard Gardner-một nhà tâm lý học nổi tiếng của Đại học Harvard- đã xuất bản một cuốn sách có nhan đề “Frames of Mind” (tạm dịch “Cơ cấu của trí tuệ”). Theo Gardner, trí thông minh (intelligence) được ông quan niệm như sau: “là khả năng giải quyết các vấn đề hoặc tạo ra các sản phẩm mà các giải pháp hay sản phẩm này có giá trị trong một hay nhiều môi trường văn hóa” và trí thông minh cũng không thể chỉ được đo lường duy nhất qua chỉ số IQ.13. Lý thuyết của Gardner đã chỉ ra rằng trong chúng ta đều tồn tại một vài kiểu thông minh trên, tuy nhiên, sẽ có kiểu thông minh trội hơn trong mỗi người. Thuyết đa trí tuệ đã mang lại một cái nhìn nhân bản và cần thiết nhằm kêu gọi nhà trường và GV coi trọng sự đa dạng về trí tuệ ở mỗi HS. Nhà trường phải là nơi giúp đỡ, khơi gợi tiềm năng, tạo điều kiện học tập theo các hướng khác nhau cho các chủ nhân tương lai của xã hội. Làm được điều đó, chúng ta sẽ giúp mỗi HS tỏa sáng và thành công trong cuộc sống của chúng. Thuyết đa trí tuệ là cơ sở nền tảng của mô hình dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa.[8] 1.1.3. Phân loại của dạy học phân hóa Dựa trên hứng thú, trình độ nhận thức, năng lực và động cơ của người học, có thể có những cách phân loại sau [5]: 6
Phân hóa theo hứng thú: dựa vào đặc điểm hứng thú học tập của học sinh để tổ chức cho học sinh tìm hiểu khám phá nhận thức. Biện pháp: Phân nhóm theo trình độ hứng thú mạnh, trung bình, thấp và dựa vào cường độ này mà giáo viên có thể giao các nhiệm vụ cho nhóm cho phù hợp. Phân hóa theo sự nhận thức: Lấy sự phân biệt nhịp độ nhận thức làm căn cứ phân hóa. Nhịp độ nhận thức được tính bằng lượng thời gian chuyển từ hoạt động này sang hoạt động khác, từ nhiệm vụ này sang nhiệm vụ khác. Phân hóa giờ học theo năng lực học: Căn cứ vào trình độ học lực có thực của người học để tổ chức những tác động sư phạm phù hợp với học sinh tích cực học tập. Phân hóa giờ học theo động cơ, lợi ích học tập của người học: Với nhóm học sinh có nhu cầu tìm tòi, hiểu biết cao cần xác định nhiệm vụ học tập cao hơn và đưa thêm nhiều nội dung, tài liệu học tập cho học sinh tự học. Với nhóm học sinh có nhu cầu học tập không cao thì việc phân hóa dạy học phải chú ý đến nhiệm vụ, nội dung cơ bản và bổ sung những vấn đề thực tiễn giúp người học hào hứng học tập. Dạy theo hợp đồng thực hiện hình thức phân hóa theo năng lực và động cơ học. Tuy nhiên, việc phân loại các hình thức của dạy học phân hóa chỉ mang tính đơn giá. Giữa các hình thức này thường có mối quan hệ với nhau. 1.1.4. Nguyên tắc của dạy học phân hóa - Làm sáng tỏ mục tiêu học tập - Xây dựng đánh giá quá trình: giúp HS đo sự tiến bộ của họ qua mỗi giai đoạn thực hiện nhiệm vụ và đưa cho HS niềm tin cần thiết để theo đuổi công việc, giúp GV đo bản chất và mức độ năng lực đã tiếp nhận ở HS, cho phép họ đề ra tiến trình học tập đa dạng. - Xây dựng thái độ “sống cùng nhau”: sư phạm phân hóa dựa trên qui tắc sống cùng nhau, trong đó có thái độ tự chủ, làm việc nhóm, làm việc cá nhân, siêu nhận thức…Từ đó, thay đổi và đa dạng hóa các cách thức trao đổi và tình huống học tập. Có nhiều cách để phân hóa HS. Có thể sử dụng một số kĩ thuật dạy học hoặc một số kiểu tổ chức dạy học phân hóa, trong đó có dạy học theo hợp đồng. 1.2. Dạy học theo hợp đồng 1.2.1. Khái niệm dạy học theo hợp đồng Dạy học theo hợp đồng là một cách tổ chức môi trường học tập trong đó mỗi học sinh được giao hoàn thành một hợp đồng trọn gói với các nhiệm vụ/bài tập khác 7
nhau trong một khoảng thời gian nhất định. Học sinh được quyền chủ động và độc lập quyết định chọn nhiệm vụ (tự chọn), quyết định về thời gian cho mỗi nhiệm vụ/bài tập và thứ tự thực hiện các nhiệm vụ/bài tập đó trong khoảng thời gian chung đã đề ra trong hợp đồng.[5] Hợp đồng là một biên bản thống nhất và khả thi giữa hai bên giáo viên và cá nhân học sinh, theo đó có cam kết của học sinh sẽ hoàn thành nhiệm vụ đã chọn sau khoảng thời gian đã định trước. Dạy học theo hợp đồng là một hình thức thay thế việc dạy cho toàn thể lớp học của giáo viên, đồng thời cho phép giáo viên có thể quản lý và khảo sát được các hoạt động của từng học sinh. Với kiểu tổ chức dạy học này, giáo viên có thể sử dụng sự khác biệt giữa các học sinh để tạo ra cơ hội học tập cho tất cả học sinh trong lớp theo trình độ, theo nhịp độ và theo năng lực. Giáo viên có thể chắc chắn rằng mỗi học sinh đã kí hợp đồng tức là đã nhận một trách nhiệm rõ ràng và sẽ hoàn thành các nhiệm vụ vào thời gian xác định theo văn bản. 1.2.2. Cơ sở của tổ chức dạy học theo hợp đồng Trong dạy học theo hợp đồng thì cơ sở phân hoá nhiệm vụ học tập là: + Mối quan hệ của mục tiêu bài học trong mục tiêu chung: Giáo viên muốn xây dựng các nhiệm vụ có tính phân hóa tốt cần phải biết dựa vào mục tiêu cấp học để vạch ra những mục tiêu cụ thể từng bài học cho quá trình dạy và học của GV và HS. Sau đó phân chia MT theo từng giai đoạn thực hiện (DH ‘hợp đồng’). MT đặt ra trong bài học ngoài các yêu cầu theo chuẩn (tối thiểu) còn cần chú ý tới mục tiêu nâng cao (Ví dụ, bồi dưỡng năng lực sáng tạo của HS). + Mối quan hệ của mục tiêu bài học với nhiệm vụ học tập: Dựa vào mục tiêu chung GV có thể đưa ra những mục tiêu dài hạn và ngắn hạn phù hợp với nội dung từng bài học (như sử dụng bộ câu hỏi định hướng: khái quát, bài học, nội dung từ đó thiết kế các nhiệm vụ học tập khác nhau từ đơn giản đến phức hợp (DH theo hợp đồng). + Phân loại mức độ khó dễ của nhiệm vụ học tập: Để phân loại mức độ khó dễ của nhiệm vụ học tập GV cần dựa vào thang nhận thức của Bloom: Biết - hiểu - vận dụng - phân tích, tổng hợp - đánh giá - sáng tạo từ 8
đó xây dựng hệ thống các nhiệm vụ từ dễ tới khó, đảm bảo phù hợp với năng lực học tập của mỗi HS. Nhiệm vụ học tập có thể là hệ thống bài tập bao gồm: bắt buộc + tự chọn/tự chọn bắt buộc (nhằm phát huy sở trường, phong cách học) + tự chọn không bắt buộc (các bài tập nâng cao, nhằm phát huy năng lực sáng tạo). Dạy học theo hợp đồng có nghĩa là thực hiện sự phân hóa hướng tới tính đa dạng của trình độ và nhu cầu học của học sinh. Một cách lý tưởng, các nhiệm vụ của dạy học phân hóa sẽ giúp học sinh tham gia vào việc học ở mức cao hơn ngưỡng các em cho là dễ để các em có động lực và thử thách để tiến bộ.[5] 1.2.3. Quy trình dạy học theo hợp đồng Để việc dạy học theo hợp đồng được tốt GV cần phải tuân theo quy trình sau: Chọn nội dung và thời gian phù hợp Thiết kế kế hoạch bài học Phương pháp Xác định mục tiêu bài học dạy học Chuẩn bị của giáo viên Tổ chức học theo hợp đồng Học sinh làm việc cá nhân và làm việc nhóm theo cam kết trong hợp đồng để hoàn thành hợp đồng, nghiệm thu hợp đồng. Sơ đồ 1.1: Quy trình tổ chức dạy học theo hợp đồng Sau đây, chúng tôi sẽ phân tích cụ thể sơ đồ 1.1 A. Giai đoạn 1: Chuẩn bị Bước 1: Xác định môi trường học tập - Chọn nội dung: Trước hết, giáo viên cần xác định nội dung cho phù hợp khi dạy học theo phương pháp này nhằm đảm bảo đúng đặc trưng của phương pháp học theo hợp đồng, học sinh được tự quyết định thứ tự thực hiện các nhiệm vụ được giao. 9
- Thời gian và địa điểm học theo hợp đồng: Tùy thuộc vào nội dung của bài học. Học sinh có thể thực hiện, hoàn thành các nhiệm vụ bắt buộc trên lớp trong giờ học, các nhiệm vụ tự chọn có thể thực hiện ngoài giờ hoặc ở nhà. Bước 2: thiết kế kế hoạch bài học để tổ chức cho học sinh học theo hợp đồng. - Thiết kế kế hoạch bài học + Xác định mục tiêu bài học: Giáo viên căn cứ vào chuẩn kiến thức, kĩ năng đã quy định. Tuy nhiên, cũng nên xác định thêm một số kĩ năng, thái độ chung cần đạt khi thực hiện phương pháp học theo hợp đồng, ví dụ như kĩ năng làm việc độc lập, kĩ năng hợp tác…Những kĩ năng này rất quan trọng trong việc hình thành và phát triển năng lực chung của một người lao động trong tương lai. + Xác định phương pháp dạy học chủ yếu: Phương pháp cơ bản là học theo hợp đồng nhưng cần phải sử dụng phối hợp với các phương pháp/ kĩ thuật khác để tăng cường sự tham gia đảm bảo cho học sinh học sâu và học thoải mái từ đó học sinh sẽ có những nhận thức tốt hơn trong quá trình học tập. + Chuẩn bị của giáo viên và học sinh: Cần chuẩn bị các tài liệu, phiếu bài tập, sách tham khảo, dụng cụ, thiết bị cần thiết, phiếu hỗ trợ theo các mức độ khác nhau để hoạt động học tập của học sinh đạt hiệu quả. + Thiết kế văn bản hợp đồng: Học theo hợp đồng chỉ khả thi khi các học sinh có thể đọc, hiểu và thực thi các nhiệm vụ một cách tương đối độc lập. Hợp đồng sẽ chỉ đơn giản là chỉ ra số các nhiệm vụ bài tập nhất định. - Thiết kế các dạng bài tập/ nhiệm vụ: Một hợp đồng luôn phải đảm bảo tính đa dạng của bài tập/nhiệm vụ. 10
Dưới đây là một ví dụ về hợp đồng học tập. Tự SD Hoàn Nội Lựa Địa Đáp án đánh phiếu STT  Nhóm thành dung chọn điểm giá hỗ trợ     A B 1     2     3     4     5     Những ký hiệu trong hợp đồng: Bắt buộc Đáp án sai Tự chọn Đã hoàn thành Thời gian Chưa hoàn thành Cá nhân  Không hài lòng Nhóm 4-6 người  Hài lòng Đáp án thông qua sự HD của GV Rất hài lòng  Địa điểm ở nhà Địa điểm ở lớp Tôi đã hiểu rõ và cam kết thực hiện theo đúng hợp đồng này. Học sinh Giáo viên (Ký, ghi rõ họ và tên) (Ký, ghi rõ họ và tên) - Thiết kế những nhiệm vụ bắt buộc và tự chọn: Một hợp đồng tốt tạo ra sự khác biệt giữa nhiệm vụ bắt buộc và nhiệm vụ tự chọn. Điều này cho phép giáo viên tôn trọng, quan tâm đến nhịp độ học tập khác nhau của học sinh. - Thiết kế bài tập/ nhiệm vụ học tập có tính chất giải trí. + Nhiệm vụ mang tính giải trí: Tạo cơ hội để luyện tập sự cạnh tranh trong một môi trường giải trí nhưng cũng gắn với kiến thức kĩ năng đã học. - Thiết kế bài tập/ nhiệm vụ mở và nhiệm vụ đóng. + Nhiệm vụ đóng: Nêu rõ ràng những gì học sinh phải làm trong một giới hạn xác định. Dạng bài tập này cung cấp cho những học sinh sợ thất bại và bảo đảm an toàn cần thiết. Ví dụ: Có thể là dạng bài TNKQ nhiều lựa chọn. + Dạng bài tập mở: Thường chứa đựng một vài thử thách và khó khăn hơn. Những bài tập mở khuyến khích học sinh bỏ cách suy nghĩ cũ và tìm kiếm những 11