Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Cấu trúc và tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế Việt Nam sau khủng hoảng tài chính toàn cầu

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kết quả nghiên cứu sẽ đề xuất một mô hình cấu trúc tài chính cho các tập đoàn kinh tế Việt nam hướng đến một sự phát triển bền vững và hạn chế những tác động từ bên ngoài. Góp phần hoàn thiện những quy định Nhà nước về cơ chế quản lý tài chính đối với các tập đoàn kinh tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Cấu trúc và tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế Việt Nam sau khủng hoảng tài chính toàn cầu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ---- K --- NGUYỄN THỊ VÂN ANH CẤU TRÚC VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM SAU KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU Chuyên ngành: Kinh tế tài chính – Ngân hàng Mã số:60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS.PHAN THỊ BÍCH NGUYỆT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2010
Trang 1 MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Danh mục các bảng, biểu Danh mục các hình vẽ PHẦN MỞ ĐẦU ...........................................................................................................4 1 SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI .....................................................................4 2 MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ..........................................................................5 3 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..............................................5 4 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................................5 5 Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỀN ...................................................6 6 BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI ..................................................................................6 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ 1.1 KHÁI NIỆM CẤU TRÚC TÀI CHÍNH VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH .............................................................................................................7 1.2 TẬP ĐOÀN VÀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH TẬP ĐOÀN KINH TẾ ..........9 1.2.1 Tập đoàn và cấu trúc tài chính tập đoàn kinh tế ....................................9 1.2.1.1Khái niệm....................................................................................9 1.2.1.2Đặc điểm cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế ....................11 1.2.1.3Các yếu tố ảnh hưởng đến cấu trúc tài chính của tập đoàn kinh tế .......................................................................................13 1.2.2 Tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế ..........................................16 1.3 KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ VẤN ĐỀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ .....................................17 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 2 1.3.1 Khủng hoảng tài chính toàn cầu và những yêu cầu đặt ra đối với tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế ................................................18 1.3.2 Nội dung của tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế trong bối cảnh khủng hoảng ................................................................................19 1.4 KINH NGHIỆM CẤU TRÚC VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH MỘT SỐ TẬP ĐOÀN KINH TẾ TRÊN THẾ GIỚI ...........................................22 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG CẤU TRÚC TÀI CHÍNH TÀI CHÍNH CỦA CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM 2.1 SƠ LƯỢC VỀ SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ TẬP ĐOÀN Ở VIỆT NAM ...................................................................................32 2.2 THỰC TRẠNG CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM ..............................................................................................34 2.2.1 Thực trạng cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế Nhà nước Việt nam ..............................................................................................34 2.2.2 Thực trạng cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế tư nhân ..........51 2.3 THỰC TRẠNG TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CỦA CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM KHI CUỘC KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH XẢY RA ..........................................................................................61 CHƯƠNG III: GIẢI PHÁP TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM SAU KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU 3.1 NHỮNG THÁCH THỨC CỦA CUỘC KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU ĐẾN CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM .....................................................................67 3.2 MỘT SỐ GIẢI PHÁP TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM TRƯỚC BỐI CẢNH KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH ..................................................................................69 3.2.1 Mô hình tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế Việt nam .............69 3.2.2 Hệ thống các giải pháp liên quan đến quy định, chính sách vĩ mô của Nhà nước .......................................................................................72 3.2.2.1Đổi mới cơ chế quản lý, giám sát của nhà nước đối với các tập đoàn kinh tế ........................................................................72 Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 3 3.2.2.2Các giải pháp phối hợp ............................................................77 3.2.3 Hệ thống các giải pháp từ phía các tập đoàn kinh tế ...........................78 3.2.3.1 Xây dựng một cấu trúc tài chính mang tính “chiến lược” để đối phó với khủng hoảng và ngăn chặn nguy cơ khủng hoảng xảy ra. ............................................................................78 3.2.3.2 Thực hiện đa dạng hóa sở hữu và cổ phần hóa các tập đoàn kinh tế ..............................................................................79 3.2.3.3 Tăng cường công tác kiểm soát tài chính trong nội bộ tập đoàn ..........................................................................................80 3.2.3.4 Phát huy vai trò của các công ty tài chính trong tập đoàn .....83 KẾT LUẬN CHUNG .............................................................................................................89 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 4 PHẦN MỞ ĐẦU 1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Khủng hoảng tài chính diễn ra - cuộc khủng hỏang tài chính 2008-2009 - ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế thế giới, gây ra suy thoái kinh tế ở nhiều nơi và tăng trưởng kinh tế chậm lại ở hầu hết các nước. Nguyên nhân của cuộc khủng hoảng và động thái tái cấu trúc tài chính được đặt ra như một đề tài nóng ở tất cả các cấp độ: thế giới, khu vực, quốc gia và doanh nghiệp. Mặc dù được đánh giá là không bị tác động trực tiếp nhưng trong quá trình toàn cầu hóa sâu sắc ngày nay các doanh nghiệp Việt nam cũng đã, đang và sẽ chịu những ảnh hưởng tiêu cực từ cuộc khủng hoảng. Để thấy được mức độ ảnh hưởng như thế nào và nên hành động đối phó ra sao đòi hỏi mỗi doanh nghiệp phải đánh giá toàn diện “sức khỏe” của mình. Tập đoàn kinh tế Việt nam - một “tổ hợp” các doanh nghiệp trên cơ sở quan hệ đầu tư vì mục đích tăng cường tích tụ, tập trung, tăng khả năng cạnh tranh và tối đa hóa lợi nhuận- mới hình thành và phát triển trong những năm gần đây được kỳ vọng như những “quả đấm thép” trong quá trình công nghiệp hóa –hiện đại hóa đất nước. Vai trò này được các tập đoàn kinh tế đảm nhận đến đâu thì cần phải đánh giá nhưng những hạn chế của họ thì đã bộc lộ và đang trở thành mối quan tâm của xã hội như các vấn đề về nợ; về hiệu quả sử dụng vốn nhà nước; về cơ cấu đầu tư chưa hợp lý, phát triển đa ngành nhưng có xu hướng thiên về các ngành nhiều rủi ro như tài chính, ngân hàng, bất động sản; về hệ thống quản lý tài chính trong từng tập đoàn chưa minh bạch, khó kiểm soát, gây thất thoát vốn. . . Rõ ràng, cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế Việt Nam đang tiềm ẩn những rủi ro, cần phải đánh giá thực trạng và tiến hành tái cấu trúc để tránh sự đổ vỡ mang tính hệ thống, đặc biệt trong bối cảnh khó khăn của khủng hoảng tài chính toàn cầu hiện nay. Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 5 Từ những lý do nêu trên cho thấy việc nghiên cứu đề tài “Cấu trúc và tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế Việt nam sau khủng hoảng tài chính toàn cầu” là cần thiết. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU − Hệ thống hoá lý luận về cấu trúc và tái cấu trúc tài chính; tập đoàn kinh tế và cấu trúc tài chính tập đoàn. − Đánh giá những tác động của cuộc khủng hoảng tài chính 2008-2009 đối với cấu trúc tài chính tập đoàn. − Nghiên cứu thực trạng tái cấu trúc tài chính trước bối cảnh khủng hoảng tài chính ở một số Tập đoàn kinh tế lớn trên thế giới từ đó rút ra bài học kinh nghiệm, những ứng dụng cho các tập đoàn kinh tế Việt nam. − Phân tích và đánh giá thực trạng cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế Việt nam. − Gắn kết những kết luận về thực trạng hiện nay, những bài học kinh nghiệm trên thế giới và xem xét những điều kiện trong giai đoạn mới để đề xuất hoàn thiện mô hình cấu trúc tài chính cho các tập đoàn kinh tế Việt nam cùng với một hệ thống các giải pháp liên quan triển khai mô hình đó. 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU − Đối tượng: cấu trúc tài chính và tái cấu trúc tài chính của các tập đòan kinh tế Việt nam. − Phạm vi nghiên cứu: cơ cấu nguồn tài trợ; cơ cấu và hiệu quả đầu tư, hệ thống quản lý tài chính của các tập đoàn kinh tế Việt nam; các chính sách của Nhà nước tác động đến cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế; yêu cầu về tái cấu trúc tài chính tập đoàn nhìn từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009. 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 6 Phân tích, thống kê, tổng hợp, so sánh, phân tích kinh tế trên cơ sở lấy lý luận so với thực tiễn và lấy thực tiễn để làm cơ sở đưa ra giải pháp cho những vấn đề đặt ra trong đề tài. 5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỀN Kết quả nghiên cứu sẽ đề xuất một mô hình cấu trúc tài chính cho các tập đoàn kinh tế Việt nam hướng đến một sự phát triển bền vững và hạn chế những tác động từ bên ngoài. Góp phần hoàn thiện những quy định Nhà nước về cơ chế quản lý tài chính đối với các tập đoàn kinh tế. 6. BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI Nội dung đề tài gồm 03 chương: CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CẤU TRÚC TÀI CHÍNH TÀI CHÍNH CỦA CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM CHƯƠNG III: GIẢI PHÁP TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ VIỆT NAM SAU KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 7 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ 1.1 KHÁI NIỆM CẤU TRÚC TÀI CHÍNH VÀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH Khái niệm cấu trúc tài chính thường gắn liền với từng đối tượng điều chỉnh cụ thể như cấu trúc tài chính thế giới, cấu trúc tài chính khu vực, cấu trúc tài chính quốc gia, cấu trúc tài chính doanh nghiệp . . .Ở những cấp độ khác nhau, cấu trúc tài chính sẽ có những nội dung khác nhau. “Cấu trúc” được hiểu là một danh từ với nghĩa cơ cấu, tổ chức hoặc một động từ với nghĩa kiến tạo, xây dựng. “Tài chính” về bản chất là những quan hệ kinh tế trong phân phối, gắn liền với quá trình hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ; nó phản ánh quá trình lựa chọn trong đầu tư, sự lựa chọn giữa nhu cầu của thị trường, của xã hội, của con người và khả năng cho phép để quyết định sản xuất cái gì, bằng cách nào và bán cho ai sao cho đạt hiệu quả cao nhất với chi phí thấp nhất. Vì vậy, khi nói đến cấu trúc tài chính thế giới là bàn và xem xét đến việc phân bổ các nguồn lực tài chính thế giới như các dòng vốn đầu tư trực tiếp, dòng vốn đầu tư gián tiếp, các quỹ, các ưu đãi/ hạn chế về thuế quan, các khoản vay tín dụng .. . . . giữa các quốc gia trên nguyên tắc phát huy “lợi thế cạnh tranh” ở những nơi mà chúng đến. Tham gia vào việc cấu trúc tài chính thế giới là các quy tắc trong hệ thống Bretton woods, chính sách tự do hóa tài chính các quốc gia trên thế giới, thị trường chứng khoán các nước lớn, ngân hàng thế giới WB, quỹ tiền tệ quốc tế IMF, các chương trình hỗ trợ phát triển chính thức . . . Trong khi đó, cấu trúc tài chính doanh nghiệp phản ánh cơ cấu các nguồn tài trợ mà doanh nghiệp sử dụng để phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh của mình bao gồm nợ ngắn hạn, nợ trung -dài hạn và vốn cổ phần. Thông qua các công cụ kiểm soát và đánh giá rủi ro tài chính doanh nghiệp, đánh già hiệu quả sử dụng nguồn tài trợ, đánh giá khả năng thị thị trường. . .bộ phận chức năng về tài chính sẽ tiến hành xác lập một cấu trúc tài chính phù hợp cho doanh nghiệp. Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 8 Rõ ràng, cơ cấu trong lựa chọn và phân bổ các nguồn lực tài chính ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển về kinh tế, mức độ an toàn hay rủi ro về tài chính trong từng phạm vi mà nó điều chỉnh. Quá trình “di chuyển” các nguồn lực tài chính luôn được được giám sát, cân đối bởi một hệ thống tài chính với các quy tắc, luật lệ; các định chế tài chính trung gian, các thị trường tài chính. Vì vậy, việc thiết lập một cấu trúc tài chính sao cho hiệu quả phải xem xét đến tất cả các tác động mà hệ thống tài chính đang điều chỉnh các nguồn lực tài chính đó có thể tạo ra. Cấu trúc tài chính sẽ thay đổi như một yêu cầu tất yếu khách quan cho phù hợp với xu hướng phát triển của nền kinh tế thế giới nếu đó là cấu trúc tài chính thế giới; phù hợp với hoàn cảnh và điều kiện nền kinh tế quốc gia nếu đó là cấu trúc tài chính quốc gia; phù hợp với chiến lược phát triển của doanh nghiệp nếu đó là cấu trúc tài chính doanh nghiệp. . .Nói cách khác, cấu trúc tài chính mang tính thời gian. Việc thay đổi cho “phù hợp” đó được gọi là “tái cấu trúc tài chính”. Việc tái cấu trúc tài chính cũng được thực hiện để khắc phục những hạn chế mà cấu trúc cũ đã, đang hoặc sẽ có nguy cơ tan vỡ, sụp đổ. Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2008 xảy ra, người ta thấy ngay hàng loạt các nghiên cứu từ các nhà kinh tế học về tái cấu trúc tài chính thế giới. Nhận định chung là: thế giới đang trải qua cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu nghiêm trọng nhất kể từ sau Đại suy thoái 1929-1933. Để chữa trị tận gốc căn bệnh khủng hoảng vốn bắt đầu từ cuộc khủng hoảng cho vay bất động sản dưới chuẩn ở Mỹ, cấu trúc tài chính thế giới cần được tái cấu trúc thay thế cho “Hệ thống Bretton woods” được thiết lập từ sau Thế chiến II, vốn đã quá lỗi thời và không còn phù hợp với xu thế toàn cầu hoá đang diễn ra sâu rộng và cán cân kinh tế - chính trị đang thay đổi. Hay khi một quốc gia đang thực hiện tái cấu trúc nền kinh tế thì tái cấu trúc tài chính cũng là một trong những nội dung quan trọng cần làm trước. Còn đối với một doanh nghiệp: đánh giá lại hiệu quả cấu trúc nợ, tài sản hay lợi nhuận hiện tại để tìm ra những tồn tại, hạn chế; đặt vấn đề về duy trì đòn bẩy tài Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 9 chính cao vào thời điểm này hay không? Phát hành thêm cổ phiếu hay vay nợ khi thị trường chứng khoán giảm sút? đâu tư vào đâu?. . .Đó chính là các hoạt động tái cấu trúc tài chính của doanh nghiệp. Tóm lại: “Tái cấu trúc tài chính là hoạt động điều chỉnh, thay đổi cấu trúc chính hiện tại cho phù hợp với yêu cầu và tình hình phát triển trong điều kiện mới”. Cấu trúc và tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế sẽ được nghiên cứu trên cơ sở khái niệm về cấu trúc và tái cấu trúc tài chính nêu trên. 1.2 TẬP ĐOÀN VÀ CẤU TRÚC TÀI CHÍNH TẬP ĐOÀN KINH TẾ 1.2.1 Tập đoàn và cấu trúc tài chính tập đoàn kinh tế 1.2.1.1Khái niệm Tập đoàn kinh tế ở các nước khác nhau được gắn với các tên gọi khác nhau. “Group” hay “business group”, “conglomerate” hay “holding company”, ‘keiretsu” ở Nhật bản hay “chaebol” ở Hàn Quốc. Sự đa dạng về tên gọi, thuật ngữ này cho thấy tính đa dạng của hình thức liên kết mà được khái quát chung là “Tập đoàn kinh tế”. Về bản chất, “Tập đoàn kinh tế là tổ hợp các công ty hoạt động trong một ngành hay những ngành khác nhau, ở phạm vi một nước hay nhiều nước, trong đó có một công ty mẹ nắm quyền lãnh đạo chi phối hoạt động của các công ty con về mặt tài chính và chiến lược phát triển. Tập đoàn kinh tế là một cơ cấu tổ chức vừa có chức năng kinh doanh vừa có chức năng liên kết kinh tế nhằm tăng cường tích tụ, tập trung, tăng khả năng cạnh tranh và tối đa hóa lợi nhuận”. Nói cách khác, các công ty thành viên trong một tập đòan kinh tế được kết nối với nhau thông qua chủ yếu bằng các quan hệ tài chính. Vì thế, nếu như bài toán xây dựng cấu trúc tài chính của một doanh nghiệp chỉ đơn thuần là việc lựa chọn, xây dựng cơ cấu, tỷ lệ các nguồn tài trợ cho nhu cầu vốn phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh thì đối với quy mô, tổ chức của một tập đòan kinh tế, cấu trúc tài chính sẽ bao gồm nhiều nội dung hơn. Cấu trúc tài chính tập đoàn kinh tế bao gồm: Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 10 • Cơ cấu các nguồn tài trợ- nợ hay vốn cổ phần trong ngắn hạn cũng như dài hạn- mà tập đoàn huy động để phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh. • Cơ cấu đầu tư đầu tư trong tập đoàn: giữa công ty mẹ và các công ty thành viên; giữa các công ty thành viên trong tập đoàn. • Các quan hệ trong hệ thống quản lý tài chính giữa công ty mẹ-công ty con, giữa các thành viên trong tập đoàn. Sự cần thiết phải xem xét tài trợ là nợ hay vốn cổ phần: Cũng như cấu trúc tài chính của một doanh nghiệp, các tập đoàn kinh tế phải xác định cơ cấu nợ - ngắn hạn hay dài hạn, vốn cổ phần phù hợp trong từng thời kỳ, đảm bảo được nguyên tắc “tự phòng ngừa”. Hơn nữa, với quy mô lớn, việc sử dụng đòn bảy tài chính trong cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế là tất yếu, vấn đề là mức độ sử dụng trong từng giai đoạn phát triển của tập đoàn, từng bối cảnh của thị trường. Xem xét cơ cấu đầu tư giữa công ty mẹ- công ty con; cơ cấu đầu tư giữa các công ty thành viên Trong một tập đoàn kinh tế, quan hệ đầu tư về vốn giữa công ty mẹ- công ty con, giữa các công ty thành viên là quan hệ chủ yếu chi phối, quy định mọi mặt về hoạt động sản xuất kinh doanh, về chiến lược phát phát triển, về vai trò của mỗi công ty thành viên tập đoàn. Cấu trúc tài chính tập đoàn còn thể hiện các quan hệ trong hệ thống quản lý tài chính giữa công ty mẹ và các công ty con, giữa các công ty thành viên Bao giờ cũng vậy, hệ thống quản lý tài chính của một doanh nghiệp luôn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo một cấu trúc tài chính vững mạnh. Khi mối quan hệ trong tập đòan kinh tế là đa dạng, đan xen thì yêu cầu về một hệ thống quản lý tài chính minh bạch, công khai là cần thiết và phải phản ánh được mô hình phát triển của tập đoàn. Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 11 1.2.1.2 Đặc điểm cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế Cấu trúc tài chính của mỗi doanh nghiệp có những đặc trưng nhất định quy định bởi đặc điểm về cơ cấu tổ chức, ngành nghề kinh doanh, quy mô hoạt động, xếp hạng tín nhiệm, khả năng cạnh tranh. . . Các tập đoàn kinh tế với những đặc điểm riêng của nó cũng sẽ phản ánh một cấu trúc tài chính với những đặc trưng như sau: • Với quy mô lớn, hoạt động đa ngành, đa lĩnh vực nên cấu trúc tài chính của công ty mẹ trong một tập đoàn kinh tế là một cấu trúc hỗn hợp bao gồm tất cả các hình thức tài trợ nợ- ngắn hạn, trung-dài hạn và vốn cổ phần để đáp ứng nhu cầu vốn lớn. • Cũng vì tính quy mô và chiến lược phát triển vì mục tiêu “bành trướng” vào nhiều lĩnh vực, ngành nghề khác nhau, cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế hướng đến nhiều hơn các nguồn tài trợ bền vững trong dài hạn. Đòn bảy tài chính được xem xét sử dụng nhiều hơn trong cấu trúc tài chính của các tập đòan kinh tế. • Hình thức tổ chức của các Tập đoàn kinh tế đa dạng nhưng tựu chung ở mô hình công ty mẹ-công ty con được sử dụng để xác lập mối quan hệ giữa các công ty thành viên trong tập đoàn. Từ đây, công ty mẹ, công ty con dễ dàng chủ động trong việc bố trí và tái cơ cấu đầu tư, cơ cấu tài trợ theo các mục tiêu, chiến lược khác nhau bằng việc mua bán cổ phần của mình trong các công ty con, cháu. Ngoài ra, tập đoàn còn có thể huy động vốn để mở rộng sản xuất kinh doanh bằng cách thành lập công ty con mới trong điều kiện vừa có thể kiểm sóat được doanh nghiệp mới thành lập thông qua cổ phần khống chế vừa không bị các nhà đầu tư chi phối đối với doanh nghiệp cũ. Như vậy, tập đòan kinh tế có điều kiện để xây dựng một cấu trúc tài chính mà vốn cổ phần chiểm tỷ trọng lớn khi cần. • Công ty mẹ có ảnh hưởng nhất định đến cấu trúc tài chính của mỗi công ty con trong một tập đòan. Công ty mẹ sở hữu toàn bộ hoặc một tỷ lệ Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 12 nhất định vốn cổ phần trong các công ty con. Công ty mẹ đề ra chiến lược và định hướng phát triển tổng thể của Tập đòan đồng thời phân bổ nguồn lực thông qua các hoạt động tài chính như phát hành, mua bán chứng khoán, cơ cấu lại tài sản . . . các công ty con. Công ty mẹ còn sử dụng vốn của mình để đầu tư, góp vốn cổ phần, liên doanh, liên kết hình thành các công ty con, công ty liên kết. Hơn nữa, để đảm bảo cho tập đoàn sử dụng vốn một cách hiệu quả, nhiều tập đòan rất chú ý đến việc cơ cấu lại khỏan vốn tồn đọng bằng cách rút bớt khoản vốn không hiệu quả để tập trung vào những khoản vốn mang lại hiệu quả. • Các công ty thành viên trong tập đoàn tự chủ trong việc lựa chọn, quyết định cấu trúc tài chính của mình trên nguyên tắc không mâu thuẫn với định hướng phát triển chung của tập đoàn. Các công ty con phải tự tìm nguồn vốn bổ sung từ các nguồn tài trợ trên thị trường tín dụng và chứng khoán. Đặc điểm này đặt ra một nhiệm vụ đối với công ty mẹ là cần xác lập một cơ chế tài chính phù hợp để kiểm soát, đánh giá tính hiệu quả, tính lành mạnh của cấu trúc tài chính chung của tập đoàn trong từng giai đoạn phát triển. Công ty mẹ cũng cần xác định các chỉ tiêu mang tính vĩ mô như mức vay vốn thích hợp, các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả tài chinh để vay vốn. . . nhằm đảm bảo tính cân đối, phù hợp cấu trúc tài chính của tập đoàn. • Đối với phần lớn các tập đòan kinh tế nhà nước đều “sở hữu’ ít nhiều tính độc quyền trong sản xuất kinh doanh vì được sự che chở và giúp đỡ của chính phủ. Vì lẽ đó, khả năng dàn xếp các khoản tài trợ của các tập đoàn kinh tế nhà nước khá linh hoạt cho phép xây dựng một cấu trúc tài chính theo mong muốn. Điều này không dễ đối với các doanh nghiệp nhỏ. Tuy nhiên, cũng chính từ đặc điểm này làm cho cấu trúc tài chính các tập đòan kinh tế nhà nước cũng hàm đựng nhiều rủi ro. • Hầu hết các tập đòan kinh tế là hoặc sẽ là các công ty đa quốc gia. Những ảnh hưởng từ môi trường kinh doanh, các thị trường vốn, các quy định về mặt luật pháp. . . vượt ra khỏi biên giới mỗi quốc gia. Vì thế Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 13 việc xây dựng cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế cũng chịu những ảnh hưởng, tác động tổng thể trong điều kiện quốc tế hóa đó. Những đặc điểm về cấu trúc tài chính của tập đòan kinh tế cho thấy tính phức tạp của cấu trúc tài chính một tập đoàn kinh tế. Vì thế việc xây dựng cấu trúc tài chính tập đoàn từng thời kỳ phải dựa trên những nguyên tắc nhất định và xem xét đến các yếu tố có ảnh hưởng đến cấu trúc tài chính tập đoàn. 1.2.1.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến cấu trúc tài chính của tập đoàn kinh tế Các đặc điểm của nền kinh tế Một cấu trúc tài chính sẽ liên quan đến một số dự báo về triển vọng kinh tế. Hơn nữa, các tập đòan kinh tế thường có sức ảnh hưởng lớn, vai trò “đầu tàu” của kinh tế quốc gia của nên “độ nhạy” của cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế trước những đặc điểm từng thời kỳ của nền kinh tế khá cao. − Mức độ kinh doanh: khi mức độ hoạt động kinh doanh gia tăng điều đó có nghĩa là nhu cầu đầu tư, bành trướng trong một hay nhiều lĩnh vực của tập đoàn và vốn để tài trợ cho cho sự mở rộng này cũng sẽ gia tăng. Khi đó khả năng điều động sẽ có một vai trò quan trọng. Ngoài ra, những dự báo thay đổi về mức độ hoạt động kinh doanh giữa các lĩnh vực, ngành nghề khác nhau sẽ tác động ở những tầng nấc khác nhau trong quyết định đầu tư vốn của công ty mẹ đến các công ty thành viên. Đồng thời, mỗi công ty thành viên cũng xem xét lại cấu trúc tài chính của chính mình trước quyết sách đầu tư của công ty mẹ. − Triển vọng thị trường vốn: đối với một doanh nghiệp, nếu dự báo vốn vay sẽ “đắt” họ sẽ điều chỉnh tăng độ nghiêng đòn bẩy tài chính ngay tức khắc và ngược lại nếu dự kiến lãi suất thấp, họ sẽ duy trì một vị thế mà khi cần có thể hưởng lợi của tiền vay rẻ hơn sau này. Việc sử dụng đòn bảy tài chính của tập đòan kinh tế cũng không nằm ngoài nguyên tắc ấy. Song việc dàn sếp các khoản vay tín dụng với lãi suất ưu đãi Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 14 thường là “đặc ân” mà các tập đoàn kinh tế nhà nước thường có được từ chính sách của nhà nước. − Các chính sách về thuế, thuế suất đôi khi cũng ảnh hưởng trực tiếp đến chiến lược huy động nguồn tài trợ và các quyết định đầu tư của công ty mẹ trong tập đoàn. Chẳng hạn trong giai đoạn khó khăn, các tập đoàn kinh tế được hưởng chính sách miễn giảm hay giãn thuế, điều này sẽ tạo điều kiện cho các tập đòan mạnh dạn hơn trong việc sử dụng nợ vay. Các đặc tính của ngành kinh doanh − Tính đa dạng, quy mô trong ngành nghề kinh doanh của các tập đoàn kinh tế sẽ tạo tính ổn định cao trong cấu trúc tài chính tập đoàn về tổng thể. Phần lớn các nguồn vốn sẽ được tối đa hóa hiệu quả sử dụng nếu hệ thống quản lý tài chính của tập đoàn minh bạch, các báo cáo tài chính kịp thời và rõ ràng để công ty mẹ nhận định đúng tình hình. − Tính cạnh tranh: mục đích liên kết của các doanh nghiệp trong một tập đoàn là để gia tăng khả năng cạnh tranh. Chiến lược cạnh tranh thường mang tính dài hơi và vì thế cấu trúc tài chính của tập đoàn cũng cần linh hoạt từng thời kỳ nhất là việc thay đổi cơ cấu đầu tư vào các ngành nghề, lĩnh vực khác nhau hoặc gia tăng đầu tư chiều sâu vào lĩnh vực có lợi thế. Trong nhiều trường hợp, tập đoàn kinh tế, phần lớn là các tập đòan kinh tế nhà nước giữ vai trò độc quyền trong những ngành mũi nhọn của đất nước như điện lực, viễn thông, dầu khí, khai khoáng. . .nghĩa là lợi nhuận hầu như ổn định và được dự báo trước thì việc cân nhắc sử dụng nguồn tài trợ nào, cổ phần hay vay nợ, lại không phải là vấn đề mà quan trọng hơn là sử dụng như thế nào. Các đặc tính của mô hình tổ chức Hình thức tổ chức: Các tập đoàn kinh tế được hình thành và phát triển chủ yếu theo hai phương thức chính. Một là, theo con đường truyền thống. Doanh nghiệp phát triển tuần tự, tự phát triển, tự tích tụ, tập trung vốn và đầu tư chi phối các doanh nghiệp khác hoặc bằng các biện pháp Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 15 sáp nhập, hợp nhất, thôn tính, mua cổ phần, góp vốn ở các doanh nghiệp khác để trở thành tập đoàn. Trường hợp khác là các doanh nghiệp độc lập tự nguyện liên kết với nhau để tạo thành tập đòan kinh doanh có tiềm lực kinh tế tài chính đủ mạnh. Hai là, tập đòan kinh tế thành lập trên cơ sở một công ty nhà nước có quy mô rất lớn hoặc tổng công ty nhà nước có sãn các mối quan hệ mật thiết bên trong và cơ cấu tổ chức theo hướng tập đoàn. Trong mỗi loại mô hình tập đoàn kinh tế sẽ có những đặc trưng riêng về cơ cấu tổ chức, quyền kiểm soát và mục tiêu phát triển. Mặc dầu vậy, chung ta vẫn có thể nhìn thấy những đặc điểm chung về hình thức tổ chức của các tập đoàn kinh tế như: • Tập đoàn kinh tế không có tư các pháp nhân, mỗi đơn vị thành viên của Tập đoàn là một pháp nhân độc lập. Các doanh nghiệp trong tập đòan, kể cả công ty mẹ lẫn công ty thành viên đều bình đẳng với nhau trước pháp luật, được thành lập và đăng ký theo quy định của pháp luật. Theo quan điểm hiện nay, các tập đoàn kinh tế khôn g có tư cách pháp nhân nên không phải chịu trách nhiệm liên đới trước trách nhiệm và nghĩa vụ của doanh nghiệp khác. Công ty mẹ và các công ty con tự chịu trách nhiệm về việc đầu tư trong giới hạn của khỏan vốn do mình bỏ ra. • Cơ cấu tổ chức tập đòan kinh tế gồm nhiều tầng nấc, nhiều mô hình tổ chức khác nhau. Mối quan hệ giữa công ty mẹ và các công ty thành viên phụ thuộc vào mối quan hệ liên kết giữa các doanh nghiệp liên kết trong tập đòan. • Công ty mẹ trong tập đòan có thể thực hiện một hoặc cả hai chức năng sản suất-kinh doanh và đầu tư tài chính hay kinh doanh vốn đầu tư vào các doanh nghiệp khác. Như vậy cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế có hình thức tổ chức khác nhau sẽ khác nhau. Trong một chừng mực nhất định, những nguyên Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 16 tắc về xây dựng cơ cấu nguồn tài trợ của công ty mẹ, cơ cấu đầu tư giữa công ty mẹ và các công ty thành viên trong tập đoàn có thể không khác biệt giữa các loại hình tổ chức tập đoàn kinh tế nhưng sự khác biệt đặc trưng cần quan tâm là các mối quan hệ trong hệ thống tài chính của mỗi mô hình tổ chức tập đoàn. − Quy mô của tập đòan rất đa dạng, lớn, hoạt động đa ngành, đa lĩnh vực. Phần lớn các tập đoàn mạnh trên thế giới hiện nay là tập đoàn đa quốc gia với các chi nhánh, công ty con ở nhiều nước trên thế giới. Với sự kết hợp ngày càng chặt chẽ giữa các lĩnh vực có liên quan trong hoạt động sản xuất kinh doanh và sự liên kết chặt chẽ giữa nghiên cứu khoa học và sản xuất, hiện nay, các công ty tài chính, ngân hàng, bảo hiểm và các viện nghiên cứu ứng dụng về khoa học, công nghệ tham gia vào các tập đoàn kinh tế ngày càng nhiều. − Xếp hạng tín nhiệm: cũng như doanh nghiệp nhỏ khác, mức tín nhiệm của tập đòan kinh tế càng cao, khả năng điều động càng lớn. Nếu mức tín nhiệm kém, cấu trúc tài chính nên xem xét việc cải thiện mức tín dụng và gia tăng khả năng điều động. Xếp hạng tín dụng phụ thuộc vào các yếu tố: khả năng thanh khoản , tiềm năng lợi nhuận, mức độ đáp ứng các nghĩa vụ nợ trước đây, giá trị và đặc tính tài sản mà tập đoàn cam kết thế chấp. 1.2.2 Tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế Cấu trúc tài chính là một bộ phận quan trọng của cấu trúc một doanh nghiệp. Vì vậy, khi doanh nghiệp thực hiện chiến lược tái cấu trúc thì người ta nghĩ ngay đến việc tái cấu trúc tài chính song song với việc tái cấu trúc các vấn đế khác như nhân sự, ngành nghề kinh doanh, hệ thống quản lý. . . Trong hoạt động của một tập đoàn kinh tế, cấu trúc tài chính còn có vai trò quan trọng hơn thế bởi nó là “xương sống” quy định cho các quan hệ liên kết đan xen trong tập đoàn. Sức khỏe của cấu trúc tài chính sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các hoạt động khác của tập đoàn và ngược lại. Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 17 Khi các yếu tố thuộc về điều kiện nền kinh tế, đặc tính ngành kinh doanh của tập đoàn hay cấu trúc tập đòan biến đổi, ảnh hưởng đến cấu trúc tài chính tập đoàn theo hướng không phù hợp, mất cân bằng hay bản thân cấu trúc tài chính tập đòan đến lúc cần thay đổi cho phù hợp với các dấu hiệu như: • Cấu trúc tài chính của tập đoàn tiềm ẩn những yếu tố bất lợi như: dòng tiền luân chuyển chậm; hiệu quả sử dụng đồng vốn thấp;tình trạng đầu tư mất cân đối, trong tập đòan vẫn có nơi vừa thừa vừa thiếu vốn; Vốn chảy quá nhiều vào những lĩnh vực kinh doanh không còn tính cạnh tranh cao hay rủi ro lớn. . .; xếp hạng tín nhiệm giảm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng huy động, dàn sếp các nguồn tài trợ; Nợ và nguy cơ phá sản; hệ thống quản lý tài chính có những biểu hiện trì trệ, hạn chế đến toàn bộ hệ thống quản lý trong tập đoàn… • Những yếu tố khách quan từ bên ngoài tác động buộc cấu trúc tài chính tập đoàn cần phải thay đổi như tình hình bất lợi của thị trường tài chính như khủng hoảng, suy thoái . . . v.v….. Việc đưa cấu trúc tài chính về trạng thái cân bằng để khắc phục những hạn chế nêu trên và để phù hợp với điều kiện mới chính là việc tái cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ ít đề cập đến việc tái cấu trúc tài chính vì đó là việc làm hàng ngày còn các tập đoàn kinh tế -một hỗn hợp liên kết chỉ đặt ra vấn đề tái cấu trúc khi sự bành trướng trong hoạt động sản xuất kinh doanh trở nên “quá tải” so với cấu trúc tài chính hiện tại của một tập đoàn hay hệ thống tài chính tập đòan rơi vào “mất cân bằng” nêu trên. Nói cách khác, việc tái cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế thường thực hiện trong tình trạng bị động, nó được xem như “cuộc cách mạng” cùng với quá trình tái cấu trúc tập đoàn. 1.3 KHỦNG HOẢNG TÀI CHÍNH TOÀN CẦU VÀ VẤN ĐỀ TÁI CẤU TRÚC TÀI CHÍNH CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 18 1.3.1 Khủng hoảng tài chính toàn cầu và những yêu cầu đặt ra đối với tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế Khủng hoảng tài chính toàn cầu diễn ra đồng thời nhiều nơi trên thế giới từ tháng 8/2008. Cuộc khủng hoảng này là sự phát triển và lan tỏa của cuộc khủng hỏang tài chính Mỹ năm 2007 và nó tiếp tục diễn ra cho đến năm 2009. Cuộc khủng hoảng tài chính đã ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế các nước, gây ra suy thoái kinh tế ở nhiều nơi và tăng trưởng kinh tế chậm lại ở hầu hết các nước. Tuy còn được tranh luận và bàn cãi song các vấn đề như: tín dụng dưới chuẩn (subprime), chứng khoán hóa các khoản nợ, sự thiếu trung thực của các tổ chức tài chính và thiếu năng lực của các nhà lập chính sách tại Mỹ, sự mất cân đối tòan cầu với những khoản thặng dư thương mại khổng lồ của một số quốc gia như Trung quốc và thâm hụt thương mại cũng vĩ đại không kém của một số nước khác như Mỹ, tình trạng buông lỏng quản lý hệ thống tài chính cùng với việc không tuân thủ kỷ luật thị trường của Mỹ, các tập đoàn tài chính quá sáng tạo trong việc phát triển những cơ cấu và công cụ mới để phục vụ cho nhu cầu tìm kiếm lợi nhuận cao của giới đầu tư . . . được coi là những nguyên nhân của cuộc khủng hoảng. Cuộc khủng hoảng tài chính lần này ảnh hưởng và yêu cầu một công cuộc tái cấu trúc tài chính toàn diện không chỉ đối với các tập đoàn kinh tế trong lĩnh vực tài chính ngân hàng mà còn đối với tất cả các tập đòan kinh tế trong lĩnh vực phi tài chính với các lý do sau đây: Thứ nhất: đối với hàng loạt các tập đoàn tài chính, bảo hiểm lớn phá sản, quá trình thâu tóm sáp nhập lẫn nhau diễn ra, cấu trúc tài chính của các tập đòan trong lĩnh vực tài chính chắc chắn phải cải tổ lại toàn diện, khoanh vùng các khoản nợ xấu, chờ đợi các gói giải cứu từ chính phủ. Xếp hạng tín nhiệm của các tập đòan tài chính liên tục bị giảm sút dẫn đến tình trạng khan hiếm hơn về tiền mặt trong khi cổ phiếu thị trường giảm giá & giảm tính thanh khoản. Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16
Trang 19 Thứ hai: đối với các tập đoàn kinh tế sản xuất, kinh doanh phi tài chính đã thực hiện các kế hoạch đầu tư không đúng đắn (không tuân thủ nguyên tắc tự phòng ngừa, lấy các nguồn vay ngắn hạn để đầu tư dài hạn vào lĩnh vực bất động sản, chứng khóan mà giờ đây tính thanh khoản hạn chế. . .), không thu hồi được vốn đầu tư và vì thế không thanh toán được các khoản vay đầu tư, cấu trúc tài chính sẽ bị tổn thương nặng nề, khó khăn trong việc sử dụng đòn bảy tài chính thời gian tiếp theo, khả năng phá sản phải nghĩ đến nếu như không tìm ra một kế hoạch sản xuất, kinh doanh nào có thể làm tình hình tốt đẹp hơn. Thứ ba: do hiệu ứng dây chuyền từ khủng hoảng, các nguồn tài trợ bị thu hẹp đáng kể, các dự án kinh doanh cần vốn lớn khó có khả năng đáp ứng trong khi giá cả các hàng hàng hóa trên thị trường thế giới đều có xu hướng giảm, mức tiêu thụ giảm, các tập đòan kinh tế phi tài chính sẽ rất khó khăn trong giai đoạn này và yêu cầu phải thực thi một cấu trúc tài chính linh hoạt, không thể gia tăng về tuyệt đối các nguồn tài trợ nhưng đòi hỏi tăng hiệu quả sử dụng các nguồn tài trợ có được. Thứ tư: trước những nguyên nhân của cuộc khủng hỏang tài chính, cấu trúc tài chính của các tập đoàn kinh tế cho thấy những nguy cơ, rủi ro tiềm ẩn nếu như huy động nguồn vốn vô tội vạ, khó kiểm soát tính hiệu quả của các nguồn vốn đầu tư, có xu hướng sử dụng đòn bẩy tài chính cao. . . . Thứ năm: khó khăn chung của cả nền kinh tế thế giới đã đặt ra những điều kiện mới buộc các tập đòan kinh tế phải bắt tay vào việc tái cấu trúc tài chính cùng với quá trình tái cấu trúc nền kinh tế quốc gia mà hầu như nước nào cũng đã và đang thực hiện để khắc phục hậu quả của cuộc khủng hoảng này. Tóm lại, trước bối cảnh của của cuộc khủng hoảng tài chính 2008-2009, các tập đoàn kinh tế phải bắt tay vào một công cuộc tái cấu trúc tài chính với chương trình, nội dung cụ thể. 1.3.2 Nội dung của tái cấu trúc tài chính các tập đoàn kinh tế trong bối cảnh khủng hoảng Thứ nhất là tái cấu trúc nguồn tài trợ tập đoàn Luận văn tốt nghiệp Nguyễn Thị Vân Anh- Khóa K 16