Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Những trở ngại đối với sự phát triển thương mại điện tử lành mạnh ở Việt Nam

Chia sẻ: SuSan Weddy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:115

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là luận văn phân tích những trở ngại đối với sự phát triển thương mại điện tử ở nƣớc ta thời gian qua, từ đó đề xuất những giải pháp chủ yếu để khắc phục. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Những trở ngại đối với sự phát triển thương mại điện tử lành mạnh ở Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN THỊ ĐĂNG THU NHỮNG TRỞ NGẠI ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ LÀNH MẠNH Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Hà Nội – 2014
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ -------------------- NGUYỄN THỊ ĐĂNG THU NHỮNG TRỞ NGẠI ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ LÀNH MẠNH Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Kinh tế chính trị Mã số: 60 31 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS. ĐỖ THẾ TÙNG Hà Nội – 2014
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của GS. TS. Đỗ Thế Tùng. Các số liệu trong luận văn là trung thực, bảo đảm tính khách quan. Các tài liệu tham khảo có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Hà Nội, ngày tháng năm 2014 Tác giả Nguyễn Thị Đăng Thu
MỤC LỤC Danh mục các từ viết tắt …………………………………………………... i Danh mục hình …………………………………………………………….. ii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ VÀ NHỮNG ĐIỀU KIỆN CẦN THIẾT ĐỂ PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ LÀNH MẠNH ......... 12 1.1. Khái niệm, đặc trƣng cơ bản và các hình thức giao dịch chủ yếu của TMĐT.............................................................................................................. 12 1.1.1. Khái niệm .......................................................................................... 12 1.1.2. Những đặc trưng của Thương mại điện tử........................................ 15 1.1.3. Các hình thức giao dịch chủ yếu của TMĐT ................................... 16 1.1.4. Vai trò của Thương mại điện tử trong phát triển KT-XH ................. 23 1.2. Những điều kiện cơ bản để phát triển Thƣơng mại điện tử lành mạnh ... 27 1.2.1. Nguồn nhân lực ................................................................................. 28 1.2.2. Kết cấu hạ tầng công nghệ thông tin, công nghệ điện tử ................. 28 1.2.3. Môi trường pháp lý ........................................................................... 29 1.2.4. Sự quản lý của Nhà nước về thương mại điện tử ............................. 30 1.2.5. Các vấn đề khác phải quan tâm ....................................................... 31 CHƢƠNG 2: NHỮNG TRỞ NGẠI ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM THỜI GIAN QUA ................................................ 33 2.1. Những trở ngại đối với phát triển Thƣơng mại điện tử............................ 33 2.1.1. Môi trường pháp lý chưa hoàn thiện ............................................... 34 2.1.2. Dịch vụ vận chuyển và giao nhận còn yếu ........................................ 37 2.1.3. Nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu ............................................ 38 2.1.4. Hệ thống thanh toán điện tử chưa phát triển .................................... 40 2.1.5. Nhận thức của người dân về Thương mại điện tử thấp .................... 47 2.1.6. An ninh mạng chưa đảm bảo ............................................................ 48
2.1.7. Môi trường xã hội và tập quán kinh doanh chưa phù hợp ............... 52 2.2. Một số mô hình kinh doanh mang danh nghĩa TMĐT còn tiềm ẩn nhiều rủi ro ............................................................................................................ 54 2.2.1. Mô hình kinh doanh Groupon ........................................................... 55 2.2.2. Lợi dụng Thương mại điện tử để bán hàng đa cấp và những vụ lừa đảo như MB24 ............................................................................................. 58 2.2.3. Bán hàng giả, kém chất lượng .......................................................... 62 2.2.4. Rao bán bằng cấp, chứng chỉ giả trên mạng .................................... 63 2.3. Ảnh hƣởng của những trở ngại trên đối với phát triển TMĐT và phát triển KT-XH nói chung............................................................................................ 65 2.3.1. Thiệt hại về mặt kinh tế ..................................................................... 65 2.3.2. Làm mất lòng tin vào TMĐT và cản trở sự phát triển TMĐT .......... 66 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC TRỞ NGẠI ĐỂ PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ LÀNH MẠNH .................................................... 69 3.1. Phƣơng hƣớng phát triển TMĐT của Việt Nam đến năm 2020 .............. 69 3.1.1. Mục tiêu phát triển TMĐT quốc gia đến năm 2020 ......................... 69 3.1.2. Định hướng phát triển ....................................................................... 70 3.1.3. Phương hướng triển khai .................................................................. 71 3.2. Nhóm giải pháp chủ yếu hỗ trợ cho TMĐT............................................. 72 3.2.1. Tuyên truyền, phổ biến và đào tạo nguồn nhân lực cho TMĐT ....... 72 3.2.2. Hoàn thiện kết cấu hạ tầng ............................................................... 75 3.2.3. Chương trình xây dựng & hoàn thiện hệ thống pháp luật cho TMĐT ..................................................................................................................... 78 3.2.4. Chương trình cung cấp các dịch vụ công hỗ trợ TMĐT và ứng dụng TMĐT trong mua sắm Chính phủ ............................................................... 81 3.2.5. Phát triển công nghệ hỗ trợ TMĐT .................................................. 81 3.3. Nhóm giải pháp về đảm bảo an toàn cho các giao dịch thƣơng mại ....... 82
3.3.1. Bảo vệ thông tin cá nhân................................................................... 82 3.3.2. Quy định về chữ ký điện tử ................................................................ 84 3.3.3. Thừa nhận giá trị pháp lý đối với thông điệp dữ liệu trong TMĐT . 85 3.3.4. Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong TMĐT ......................................... 86 3.3.5. Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong TMĐT ................................ 88 3.3.6. Giải quyết tranh chấp trong giao dịch mua bán hàng trực tuyến .... 90 3.3.7. Phòng ngừa và nghiêm trị tội phạm công nghệ cao trong TMĐT .... 90 3.3.8. Hợp tác quốc tế trong việc nghiêm trị tội phạm trong TMĐT .......... 92 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 95 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 97 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 102
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 CNH Công nghiệp hóa 2 CNTT-TT Công nghệ thông tin truyền thông 3 B2B (Business – to – Business) TM ĐT giữa DN và DN 4 B2G (Business – to – TM ĐT giữa DN và Chính phủ Government) 5 C2C (Consumer – to – TM ĐT giữa các cá nhân Consumer) 6 G2C (Government – to – TM ĐT giữa Chính phủ và ngƣời Consumer) tiêu dùng 7 GD TMĐT Giao dịch Thƣơng mại điện tử 8 HĐH Hiện đại hóa 9 TMĐT Thƣơng mại điện tử 10 APEC (Asia Pacific Economic Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á Cooperation) – Thái Bình Dƣơng 11 ASEAN (Association of ASEAN (Association of Southeast Asia Nations) Southeast Asia Nations) 12 ATM (Automatic Teller Máy giao dịch tự động Machine) 13 OECD (Organization for Tổ chức hợp tác và phát triển Economic Cooperation and kinh tế Development) 14 POS (Point of sale) POS (Point of sale) Thiết bị bán hàng Thiết bị bán hàng 15 UNCITRAL (United Nations Ủy ban Liên hợp quốc về luật Commission on International thƣơng mại quốc tế Trade Law) 16 WTO (World Trade Tổ chức Thƣơng mại thế giới Organization) i
DANH MỤC HÌNH STT Hình Nội dung Trang 1 Hình 1.1 Mô hình B2B 16 2 Hình 1.2 Giao dịch theo mô hình B2C 18 3 Hình 2.1 Đánh giá các trở ngại của ứng dụng TMĐT của 33 doanh nghiệp năm 2010 4 Hình 2.2 Khung pháp lý TMĐT 35 5 Hình 2.3 Tỷ lệ cán bộ chuyên trách về TMĐT qua các 39 năm 6 Hình 2.4 Các hình thức thanh toán trong giao dịch 41 TMĐT 7 Hình 2.5 Tỷ lệ website cung cấp dịch vụ TMĐT có khả 46 năng thanh toán trực tuyến 8 Hình 2.6 Tỷ lệ các doanh nghiệp sử dụng các biện pháp 51 an toàn thông tin 9 Hình 2.7 Số lƣợng ngƣời bán hàng đa cấp tăng mạnh 59 10 Hình 2.8 Những trở ngại khi mua sắm trực tuyến 62 11 Hình 2.9 Quảng cáo bằng giả công khai trên mạng 64 ii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong một vài thập kỷ trở lại đây, sự phát triển nhƣ vũ bão của công nghệ thông tin, vi điện tử đã dẫn đến mở rộng mạng Internet, và tạo điều kiện phát triển Thương mại điện tử (E. Commerce), một phƣơng thức kinh doanh hoàn toàn mới. Thƣơng mại điện tử (TMĐT), theo nghĩa rộng, bao gồm mọi giao dịch tài chính và thƣơng mại bằng các phƣơng tiện điện tử. Theo nghĩa hẹp, TMĐT chỉ gồm các hoạt động thƣơng mại, đƣợc thực hiện thông qua mạng Internet và các mạng viễn thông khác. Luận văn này sử dụng thƣơng mại điện tử theo nghĩa hẹp. TMĐT ngày càng tỏ rõ tính ƣu việt nhƣ: Ít tốn thời gian, công sức, tiền bạc cho những giao dịch. Nó mang lại lợi ích không chỉ cho doanh nghiệp, ngƣời sản xuất mà còn có lợi cho ngƣời tiêu dùng. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, sự phát triển TMĐT ở Việt Nam gặp khá nhiều trở ngại nhƣ : môi trƣờng pháp lý chƣa hoàn thiện, nguồn nhân lực chƣa đáp ứng yêu cầu, dịch vụ vận chuyển và giao nhận còn yếu, hệ thống thanh toán điện tử chƣa phát triển, nhận thức của ngƣời dân về thƣơng mại điện tử thấp, an ninh mạng chƣa đảm bảo, môi trƣờng xã hội và tập quán kinh doanh chƣa phù hợp. Bên cạnh đó, việc xuất hiện nhiều hành vi lừa đảo qua mạng và tình trạng tội phạm an ninh mạng đang ngày càng gia tăng với nhiều chiêu thức khác nhau. Mới đây nhất là vụ án lừa đảo qua mạng của Công ty cổ phần đào tạo mua bán trực tuyến MB24 đã trở thành một trong những rào cản cho sự phát triển TMĐT ở Việt Nam. Để phát triển TMĐT lành mạnh cần phải khắc phục những trở ngại nói trên. 1
Vì vậy, “Những trở ngại đối với sự phát triển thương mại điện tử lành mạnh ở Việt Nam” đƣợc chọn làm đề tài luận văn này. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Phát triển Thƣơng mại điện tử ở Việt Nam là một vấn đề đang thu hút nhiều sự quan tâm không chỉ của các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý doanh nghiệp, Chính phủ mà của cả nhiều nhà nghiên cứu và hoạt động thực tiễn. Đã có nhiều công trình, bài báo, sách chuyên khảo, luận án, luận văn và đề tài khoa học viết về TMĐT. Trong đó có: Về khía cạnh kỹ thuật Hồ Đức Thắng, “Hạ Tầng internet trong việc phát triển Thương mại điện tử”, Mai Anh, “Thương mại điện tử, việc triển khai ở Việt Nam và sự tham gia của Hội tin học Việt Nam”, đƣợc đăng trong kỷ yếu tuần lễ tin học X, Hà Nội tháng 09/2001; Lê Hoài An “Bức tranh toàn cảnh về Thương mại điện tử thế giới 2001” trên tạp chí Internet và TMĐT số 11 tháng 12/2001. Lê Đức Minh có bài “Các khái niệm cơ bản trong Thƣơng mại điện tử”. Cũng trong năm 2001, Ban Thƣơng mại điện tử - Bộ Thƣơng mại có báo cáo dự án quốc gia “Kỹ thuật Thương mại điện tử”;Phòng Thƣơng mại và Công nghiệp Việt Nam cũng tổ chức hội thảo “Ứng dụng và phát triển Thương mại điện tử ở Việt Nam”. Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật, Hà Nội xuất bản cuốn “Thương mại điện tử cho doanh nghiệp” của Trịnh Lê Nam và Nguyễn Phúc Trƣờng Sinh; Nhà xuất bản Thống kê (2001) có “Hỏi đáp về Thương mại điện tử”. Nhìn chung những công trình trên đã có những tiếp cận rất mới trên phƣơng diện kỹ thuật về vấn đề này. Năm 2002 cũng xuất hiện hàng loạt những tài liệu chuyên khảo, bài viết đƣợc đăng trên các kỷ yếu, giáo trình, tạp chí đề cập đến khía cạnh kỹ 2
thuật của TMĐT. Nguyễn Việt Hồng: “Mức độ sẵn sàng ứng dụng Thương mại điện tử ở các nước” trên tạp chí Internet và Thƣơng mại điện tử số 09 tháng 12/2002; Nhà xuất bản Bƣu điện Hà Nội cho xuất bản cuốn “Giao dịch thương mại điện tử - một số vấn đề cơ bản” của nhóm tác giả Nguyễn Văn Minh – Trần Hoài Nam; Xuân Hiền với “Hệ thống thanh toán điện tử” đăng trên Internet và Thƣơng mại điện tử các số 20, 21, 22 và 23 năm 2002; Nhà xuất bản Thế giới cũng cho ra đời cuốn “Bí quyết Thương mại điện tử hướng dẫn xuất khẩu cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ”; Luận văn thạc sĩ Trƣờng Đại học Ngoại Thƣơng “Cơ sở pháp lý của Thương mại điện tử - Thực trạng và khả năng thực hiện ở Việt Nam” của Hoàng Mai Hạnh. Trong các năm 2003, 2004 Vụ Thƣơng mại – Bộ Thƣơng mại cũng đƣa ra báo cáo (2003) “Hiện trạng ứng dụng Thương mại điện tử ở Việt Nam” và “Kiến nghị về thực trạng ứng dụng thương mại điện tử ở một số tổ chức, đơn vị”. Đặc biệt trong hai năm này có khá nhiều luận văn nghiên cứu Thƣơng mại điện tử dƣới khía cạnh kỹ thuật nhƣ: Trƣờng Đại học Kinh tế Quốc dân có hai luận văn thạc sĩ: Vũ Thị Minh Hiền với “Giải pháp ứng dụng thương mại điện tử cho các doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ ở Hà Nội” và “Những giải pháp Marketting nhằm phát triển quảng cáo trên mạng trong hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam” của Nguyễn Đình Toàn. “Kinh doanh điê ̣n tử và thương mại điê ̣n tử” , Zorayda Ruth Andam, Tháng 5/2003, Nhóm công tác e-ASEAN UNDP- APDIP, sinh viên luật năm thứ 5 tại trƣờng đại học Philippin. Tiếp đó là “Phát triển Thương mại điện tử ở Việt Nam trong thời gian tới” của Nguyễn Văn Thụ - Học viện Chính trị quốc Gia Hồ Chí Minh, Hà Nội 2004. Luận văn nghiên cứu các vấn đề hiện trạng và xu hƣớng phát triển của các hình thức giao dịch TMĐT trên thế giới (B2B & B2C), hiện trạng 3
TMĐT tại Việt Nam và đƣa ra một số giải pháp phát triển TMĐT giúp Việt Nam nhanh chóng hội nhập với TMĐT trên thế giới. Luận văn thạc sĩ “Tìm hiểu về kỹ thuật đàm phán quốc tế trong Thương mại điện tử và khả năng áp dụng cho doanh nghiệp Việt Nam” của Đỗ Thị Hạnh Dung, Trƣờng Đại học Ngoại thƣơng (2006); Lê Hà Vũ “Xây dựng khung pháp luật nhằm phát triển Thương mại điện tử ở Việt Nam”, luận văn thạc sĩ Khoa Luật – Trƣờng Đại học Quốc gia Hà Nội (2006). Về tình hình phát triển Thương mại điện tử Năm 2001, xuất hiện nhiều bài báo, tài liệu chuyên khảo nghiên cứu về tình hình phát triển TMĐT, có thể kể tới: TS. Lê Danh Vĩnh “Tình hình triển khai chương trình quốc gia về thương mại điện tử” đƣợc đăng trong kỷ yếu tuần lễ tin học X, Hà Nội tháng 09/2001”; Lê Hoài An “Bức tranh toàn cảnh về Thương mại điện tử thế giới 2001” trên tạp chí Internet và TMĐT số 11 tháng 12/2001; Phan Minh Hoa “Thương mại điện tử Việt nam – Bây giờ hoặc không bao giờ” Thị trƣờng Tài chính tiền tệ số 17 tháng 09/2001; Trƣơng Minh Hoàng “Báo cáo của Liên hiệp quốc về Thương mại điện tử” trên tạp chí Internet và TMĐT số 8 tháng 12/2001. Cũng trong năm này, Bộ Thƣơng mại đã công bố “Dự thảo đề án phát triển Thương mại điện tử ở Việt Nam giai đoạn 2001 – 2005”. Trƣờng Đại học Ngoại thƣơng có hai luận văn thạc sĩ là: “Giao dịch Thương mại điện tử trong hoạt động ngoại thương Việt Nam – Thực trạng và giải pháp” của Lê Hữu Cƣờng (2003) và “Thương mại điện tử ở các nước đang phát triển và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam” của Nguyễn Ngọc Lân (2004); Th.S Nguyễn Văn Thảo (Phó tổng thƣ ký Phòng Thƣơng mại và Công nghiệp Việt Nam, Trƣởng ban quản lý sàn giao dịch TMĐT) có bài viết “Thực trạng và định hướng phát triển Thương mại điện tử ở Việt Nam” đƣợc đăng trên tạp chí Thƣơng mại số 06/2004, đã 4
xác định những cơ hội, thuận lợi và thách thức cho quá trình phát triển TMĐT ở Việt Nam, bằng việc tổng kết kinh nghiệm phát triển TMĐT của các nƣớc trên thế giới, ông đã đƣa ra những kiến giải nhằm tạo điều kiện cho TMĐT phát triển ở nƣớc ta nhƣ: cần hình thành một hệ thống các nguyên tắc chỉ đạo và quan điểm thiết lập kết cấu hạ tầng công nghệ, kết hợp với xây dựng một chƣơng trình tổng thể về TMĐT để từng bƣớc triển khai một cách đồng bộ và có hệ thống. Cùng năm 2004, Tạp chí Thƣơng mại số 14 có bài “Tạo lập đồng bộ các yếu tố thị trường mua bán theo phương thức thương mại điện tử ở Việt Nam” của Đinh Thị Nga, cũng đƣa ra một số giải pháp tạo điều kiện phát triển Thƣơng mại điện tử trong những năm tiếp đó nhƣ: Nâng cao nhận thức, đào tạo nguồn nhân lực, hỗ trợ cho doanh nghiệp triển khai TMĐT, phát triển hạ tầng công nghệ, phát triển kết cấu hạ tầng thanh toán điện tử ... Trên tạp chí Internet và TMĐT 06/2004 cũng có bài “Các nguyên tắc chỉ đạo về Thương mại điện tử ở các nước ASEAN”. Năm 2005 cũng xuất hiện hàng loạt các bài viết: Lan Anh trong mục Vấn đề quan tâm đã tổng kết tình hình ứng dụng TMĐT ở các doanh nghiệp qua các năm 2003 và 2004, đƣa ra những yêu cầu về mặt pháp lý nhằm cung cấp thông tin cho các doanh nghiệp phát triển loại hình thƣơng mại mới này qua bài “Cởi trói cho Thương mại điện tử” đƣợc đăng trên tạp chí Thƣơng mại số 18/2005; bài “Những gã khổng lồ trong Thương mại điện tử nhắm đến Trung Quốc” của Cao Anh Đức trên tạp chí Thƣơng mại số 11/2005, với những dẫn chứng xác thực về thị trƣờng TMĐT, đã nhấn mạnh TMĐT Trung Quốc ngày càng có sức hút lớn đối với những ông trùm về TMĐT trên thế giới. Cũng trong năm này, luận văn thạc sĩ Trƣờng Đại học Ngoại thƣơng Hà Nội “Mô hình phát triển Thương mại điện tử ở một số nước 5
Châu Á và một số giải pháp cho mô hình phát triển thương mại điện tử ở Việt Nam” của Phạm Trung Đà đã đƣa ra một số giải pháp nhằm phát triển TMĐT nƣớc ta sau khi tổng kết kinh nghiệm mô hình của một số nƣớc trong khu vực Châu Á. Tới năm 2006, luận văn thạc sĩ của Phạm Văn Vũ “Giải pháp đẩy mạnh thương mại điện tử trong doanh nghiệp xuất khẩu tại Việt Nam” tại Trƣờng Đại học Ngoại thƣơng một lần nữa lại đề cập tới vấn đề nêu trên. Nguyễn Bá Thƣơng (2008), “Phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam”, Luận văn Thạc sĩ Trƣờng Đại học Ngoại thƣơng. Nguyễn Thị Hương (2011), Phát triển Thương mại điện tử ở Việt Nam trong nền kinh tế thị trường, Luận văn thạc sĩ Trƣờng Đại học Quốc gia Hà Nội. Gần đây nhất là một loạt các bài viết đăng trong kỷ yếu hội thảo “Thương mại điện tử trong quá trình hội nhập và phát triển” do Ủy ban Quốc gia về Hợp tác kinh tế quốc tế, Cục Thƣơng mại – Bộ Công thƣơng và Hiệp hội Thƣơng mại điện tử Việt Nam tổ chức tại Hà Nội tháng 12/2011 nhƣ: PGS. TS. Lê Danh Vĩnh “Thương mại điện tử trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế”; GS. TS. Đỗ Thế Tùng “Những giải pháp chủ yếu đẩy mạnh sự phát triển thương mại điện tử ở Việt Nam”; Trịnh Minh Anh “Thương mại điện tử trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam”. TS. Nguyễn Văn Thoan “Phân tích tình hình phát triển Thương mại điện tử tại Hoa Kỳ, EU và một số định hướng phát triển Thương mại điện tử tại Việt Nam. Ngày 29/3/2012 tại Phim trƣờng Đài Truyền hình Bình Dƣơng, đã diễn ra cuộc tọa đàm về chủ đề “Lợi ích của Thương mại điện tử trong giao thương hiện đại” trong chƣơng trình “ Hội nhập kinh tế thế giới”. 6
Đặc biệt, “Báo cáo Thương mại điện tử” của Bộ Công thƣơng từ năm 2003 đến năm 2013” và “Báo cáo chỉ số Thương mại điện tử năm 2012”, “Báo cáo chỉ số Thương mại điện tử 2013” của Bộ Công thƣơng đã phản ánh khá đầy đủ những bƣớc tiến của TMĐT Việt Nam so với các năm trƣớc đó. Dựa trên kết quả điều tra, nghiên cứu, đánh giá chính sách về TMĐT trong các doanh nghiệp trên toàn quốc, báo cáo Thƣơng mại điện tử của từng năm đã đƣa ra một cái nhìn toàn cảnh về môi trƣờng vĩ mô cho TMĐT cũng nhƣ tình hình ứng dụng TMĐT trong doanh nghiệp. Báo cáo đƣa ra những cơ hội và thách thức trong bối cảnh Việt Nam là thành viên của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO, những kết quả sau khi triển khai luật giao dịch điện tử, sự phát triển vƣợt bậc của hạ tầng thanh toán và các mô hình ứng dụng TMĐT điển hình trong cộng đồng doanh nghiệp. Về mặt pháp lý - Chỉ thị số 58 – CT/TW ngày 17/10/2000 của Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng về đẩy mạnh ứng dụng và phát triển CNTT đƣợc xem là văn kiện quan trọng nhất phục vụ sự nghiệp CNH, HĐH ở nƣớc ta. - Quyết định số 222/2005/QĐ-TTg ngày 15/09/2005 của Thủ tƣớng Chính phủ về việc phê duyệt kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT giai đoạn 2006 – 2010. - Nghị định số 26/2007/NĐ-CP ngày 23/02/2007 của Chính phủ về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính. Nghị định gồm 11 chƣơng và 73 điều; Nghị định số 27/2007/NĐ-CP ngày 23/02/2007/NĐ-CP về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính gồm 5 chƣơng 22 điều; Nghị định số 35/2007/NĐ-CP ngày 08/03/2007 về giao dịch điện tử trong hoạt động ngân hàng gồm 5 chƣơng 30 điều; Nghị định số 63/2007/NĐ-CP ngày 10/04/2007 của Chính phủ quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực 7
CNTT gồm 5 chƣơng 36 điều; Nghị định số 64/2007/NĐ-CP về ứng dụng CNTT trong hoạt động của cơ quan Nhà nƣớc gồm 5 chƣơng 56 điều. - Thông tƣ 09/2008 TT-BCT ngày 21/07/2008 của Bộ Công thƣơng hƣớng dẫn Nghị định TMĐT về cung cấp thông tin và giao kết hợp đồng trên Website TMĐT gồm 5 phần. - Quyết định số 48/2009 QĐ-TTg ngày 31/03/2009 của Thủ tƣớng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch ứng dụng CNTT trong hoạt động của cơ quan Nhà nƣớc giai đoạn 2009 – 2010; Quyết định số 50/2009/QĐ-TTg ngày 03/04/2009 của Thủ tƣớng Chính phủ về việc ban hành “Quy chế quản lý Chƣơng trình phát triển công nghiệp phần mềm và Chƣơng trình phát triển công nghiệp nội dung số Việt Nam”; Quyết định số 698/QĐ-TTg ngày 01/06/2009 của Thủ tƣớng Chính phủ về việc phê duyệt Kế hoạch tổng thể phát triển nguồn nhân lực CNTT đến năm 2015 và định hƣớng đến năm 2020. Nhìn chung, Đảng và Chính phủ ta đã sớm thấy đƣợc vai trò quan trọng của CNTT và TMĐT đối với quá trình phát triển đất nƣớc. Tuy nhiên, hệ thống các văn bản pháp lý trong lĩnh vực này còn chƣa đồng bộ và thiếu tính chặt chẽ. Về vấn đề khó khăn, bất cập trong phát triển TMĐT Lan Anh “Phát triển Thương mại điện tử tại Việt Nam – Rào cản từ chính doanh nghiệp” Thời báo kinh tế Sài Gòn số 28 tháng 7/2001; Đào Trọng Nghĩa (2002), “Thương mại điện tử và những vấn đề đặt ra đối với Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ Trƣờng Đại học Quốc Gia Hà Nội – Khoa Kinh tế . Hai bài “Thương mại điện tử - Cơ hội và rủi ro” và “Để Thương mại điện tử thành hiện thực” trên Tạp chí Thƣơng mại số 18/2005 đã chỉ một thách thức lớn đối với sự phát triển TMĐT ở Việt Nam. Đó là tình 8
trạng thiếu nhân lực và hiện tƣợng các doanh nghiệp, cá nhân tạo lập website tràn lan, sử dụng không có hiệu quả đã gây lãng phí lớn. Vũ Anh Tuấn (2008), “Bảo mật và àn toàn thông tin trong Thương mại điện tử”, Luận văn thạc sĩ Trƣờng Đại học Thái Nguyên. Th.s. Nguyễn Thị Hương “Những cản trở của thương mại điện tử ở Việt Nam hiện nay và giải pháp”đăng trong kỷ yếu hội thảo “Thương mại điện tử trong quá trình hội nhập và phát triển”(2011). Gần đây nhất là một loạt bài đăng trong Kỷ yếu hội thảo “Phát triển Thương mại điện tử trong bối cảnh tái cơ cấu nền kinh tế” đƣợc tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh tháng 11/2012: Nguyễn Ngọc Sơn “Những hạn chế và rào cản trong quá trình ứng dụng Thương mại điện tử của các doanh nghiệp Việt Nam”; Triệu Việt Cƣờng “Vấn đề an toàn trong thanh toán điện tử tại Việt Nam”. Nhƣ vậy, phát triển TMĐT là một đề tài thu hút đƣợc sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Tuy nhiên các công trình nêu trên chủ yếu tập trung vào nghiên cứu lý luận về TMĐT hoặc một vài khía cạnh kỹ thuật về phát triển TMĐT, còn ít đề cập một cách toàn diện đến những trở ngại trong phát triển TMĐT và đề xuất giải pháp khả thi để khắc phục. Mặt khác, trong giai đoạn hiện nay, tình hình tội phạm công nghệ cao lợi dụng TMĐT để kiếm lợi cá nhân gây thiệt hại lớn cho xã hội đang là một vấn đề bức xúc trên báo đài và các trang báo mạng. Do đó, việc đi vào nghiên cứu những trở ngại trong phát triển TMĐT trở nên rất cấp thiết. Luận văn này thừa kế những kết quả đã đƣợc công bố ở trên nhƣng không đi sâu vào lý luận hay các nghiệp vụ trong TMĐT mà chủ yếu phát hiện những trở ngại đối với sự phát triển TMĐT ở nƣớc ta hiện nay để từ đó tìm ra nguyên nhân và cách khắc phục. 9
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích Luận văn phân tích những trở ngại đối với sự phát triển TMĐT ở nƣớc ta thời gian qua, từ đó đề xuất những giải pháp chủ yếu để khắc phục. * Nhiệm vụ nghiên cứu Thứ nhất, kế thừa lý luận về TMĐT, làm rõ những điều kiện cần thiết để phát triển TMĐT lành mạnh. Thứ hai, phân tích những trở ngại đối với phát triển TMĐT ở Việt Nam thời gian qua. Thứ ba, đề xuất giải pháp khắc phục những trở ngại đó. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu những trở ngại đối với phát triển TMĐT. * Phạm vi nghiên cứu: + Về không gian: Luận văn nghiên cứu những trở ngại đối với phát triển TMĐT ở Việt Nam. + Về thời gian: Từ năm 2000 đặc biệt là trong những năm (2005 – 2012). 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu của khoa học Kinh tế chính trị, đặc biệt coi trọng phƣơng pháp phân tích và tổng hợp, kết hợp logic với lịch sử, phƣơng pháp thống kê, tổng hợp, khái quát hóa và hệ thống hóa tài liệu. 6. Những đóng góp mới của luận văn Luận văn đã phân tích rõ những hạn chế gây trở ngại cho phát triển TMĐT ở Việt Nam, nhƣ môi trƣờng pháp lý chƣa hoàn thiện; dịch vụ vận chuyển và giao nhận còn yếu; nguồn nhân lực chƣa đáp ứng yêu cầu phát 10
triển TMĐT; hệ thống thanh toán điện tử chƣa phát triển; nhận thức của ngƣời dân về TMĐT còn thấp; an ninh mạng chƣa đảm bảo; môi trƣờng xã hội và tập quán kinh doanh chƣa phù hợp. Có những mô hình kinh doanh mang danh nghĩa TMĐT tiềm ẩn nhiều rủi ro; hay lừa đảo; bán hàng giả, hàng kém chất lƣợng ... gây thiệt hại cho ngƣời tiêu dùng và làm mất lòng tin của họ vào TMĐT. Từ đó, luận văn đã đề xuất những giải pháp để khắc phục những hạn chế nêu trên. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn đƣợc trình bày trong ba chƣơng nhƣ sau: Chƣơng 1:Thƣơng mại điện tử và những điều kiện cần thiết để phát triển Thƣơng mại điện tử lành mạnh Chƣơng 2: Những trở ngại đối với phát triển Thƣơng mại điện tử ở Việt Nam thời gian qua Chƣơng 3: Giải pháp khắc phục trở ngại để phát triển Thƣơng mại điện tử lành mạnh. 11
CHƢƠNG 1: THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ VÀ NHỮNG ĐIỀU KIỆN CẦN THIẾT ĐỂ PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ LÀNH MẠNH 1.1. Khái niệm, đặc trƣng cơ bản và các hình thức giao dịch chủ yếu của TMĐT 1.1.1. Khái niệm 1.1.1.1. Khái niệm TMĐT Có nhiều khái niệm về “Thƣơng mại điện tử” (TMĐT), nhƣng hiểu một cách tổng quát, TMĐT là việc tiến hành một phần hay toàn bộ hoạt động thƣơng mại truyền thống thông qua các phƣơng tiện điện tử mới, các hoạt động thƣơng mại đƣợc thực hiện nhanh hơn, hiệu quả hơn, giúp tiết kiệm chi phí và mở rộng không gian kinh doanh. Định nghĩa đƣợc đƣa ra trong Luật mẫu về TMĐT của Ủy ban Liên hợp quốc UNCITRAL : Thuật ngữ Thƣơng mại cần đƣợc diễn đạt theo nghĩa rộng để bao quát các vấn đề phát sinh từ mọi quan hệ mang tính chất thƣơng mại dù có hay không có hợp đồng. Các quan hệ mang tính thƣơng mại bao gồm các giao dịch sau đây: Bất cứ giao dịch thƣơng mại nào về cung cấp hoặc trao đổi hàng hóa, dịch vụ; thỏa thuận phân phối, đại diện hoặc đại lý thƣơng mại, ủy thác hoa hồng; cho thuê dài hạn; xây dựng các công trình; tƣ vấn; kỹ thuật công trình; đầu tƣ; cấp vốn; ngân hàng; bảo hiểm; thỏa thuận khai thác hoặc tô nhƣợng; liên doanh các hình thức về hợp tác công nghiệp hoặc kinh doanh; chuyên chở hàng hóa hay hành khách bằng đƣờng biển, đƣờng không, đƣờng sắt hoặc đƣờng bộ. Định nghĩa của Liên minh Châu Âu: Thƣơng mại điện tử bao gồm các giao dịch thƣơng mại thông qua các mạng viễn thông và sử dụng các phƣơng tiện điện tử. Nó bao gồm TMĐT gián tiếp (trao đổi hàng hóa hữu hình) và TMĐT trực tiếp (Trao đổi hàng hóa vô hình). 12