Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:112

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở làm rõ những lý luận cơ bản, đánh giá đúng thực trạng công tác quản lý thu chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyên Phú Lương tỉnh Thái Nguyên từ đó đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý hoạt động thu, chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TÔ HOÀI NAM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƢƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TÔ HOÀI NAM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƢƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. Văn Bá Thanh THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan về số liệu và các kết quả nghiên cứu trong bản luận văn này là hoàn toàn trung thực, do bản thân thu thập từ các nguồn tài liệu tham khảo và nghiên cứu, phân tích đánh giá. Chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho tác giả hoàn thành luận văn đều được cảm ơn. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc cụ thể. Thái Nguyên, tháng 09 năm 2015 Tác giả luận văn Tô Hoài Nam Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập tại trường Đại học Kinh tế & QTKD Thái Nguyên và khi thực hiện đề tài, Bản thân tôi đã nhận được sự giúp đỡ rất lớn và vô cùng quý báu của các đơn vị, tập thể và các cá nhân. Tôi xin trân thành cảm ơn các Giảng viên của các khoa thuộc trường Đại học Kinh tế & QTKD Thái Nguyên, cùng các PGS- TS đã tham gia giảng dạy trong chương trình học của tôi trong thời gian qua. Đặc biệt là sự hướng dẫn khoa học của PGS - TS Văn Bá Thanh trong suốt thời gian thực hiện đề tài. Tôi xin trân thành cảm ơn sự giúp đỡ và tạo điều kiện của các đồng chí lãnh đạo, chuyên viên UBND huyện Phú Lương; Chi cục Thống kê huyện; Chi cục thuế huyện; Phòng Tài chính- KH huyện, cùng các phòng, ban, ngành có liên quan đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Xin trân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Thường trực huyện ủy; Thường trực Hội đồng nhân dân huyện; Thường trực Ủy ban nhân dân huyện, cùng các bạn bè, đồng nghiệp đã cổ vũ động viên và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình tham gia học tập và thực hiện luận văn này. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 09 năm 2015 Tác giả luận văn Tô Hoài Nam Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... vi DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ................................................................. viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và Phạm vi nghiên cứu ................................................................ 3 4. Đóng góp mới của Luận văn ......................................................................... 3 5. Bố cục của Luận văn ..................................................................................... 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH HUYỆN ............................................................................. 5 1.1. Cơ sở khoa học của ngân sách Nhà nước, ngân sách huyện ...................... 5 1.1.1. Ngân sách nhà nước ................................................................................ 5 1.1.2. Hệ thống ngân sách Nhà nước .............................................................. 10 1.1.3. Quản lý ngân sách nhà nước ................................................................. 12 1.2. Ngân sách huyện ...................................................................................... 15 1.2.1. Quy định phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách huyện ...... 16 1.2.2. Nội dung quản lý ngân sách cấp huyện................................................. 18 1.3. Kinh nghiệm quản lý ngân sách nhà nước, ngân sách huyện trên địa bàn một số huyện ở Việt Nam ............................................................................... 25 1.3.1. Kinh nghiệm quản lý ngân sách nhà nước huyện Tân Yên tỉnh Bắc Giang 25 1.3.2. Kinh nghiệm quản lý ngân sách tại huyện Lục Nam tỉnh Bắc Giang... 26 1.3.3. Bài học kinh nghiệm ............................................................................. 27 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 29 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 29 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iv 2.2. Phương pháp nghiên cứu và hệ thống chỉ tiêu phân tích ......................... 29 2.2.1. Chọn địa điểm nghiên cứu .................................................................... 29 2.2.2. Các phương pháp nghiên cứu................................................................ 30 2.2.3. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích chủ yếu ............................................... 32 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU - CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƢƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN ............................................................................................ 33 3.1. Đặc điểm của huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên................................ 33 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................. 33 3.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên ............. 34 3.2. Thực trạng công tác quản lý thu chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên ............................................................... 39 3.2.1. Tổ chức bộ máy và cơ chế quản lý ngân sách trên địa bàn huyện ........ 39 3.2.2. Quản lý nguồn thu ngân sách huyện ..................................................... 43 3.2.3. Quản lý điều hành chi ngân sách huyện ................................................ 58 3.2.4. Quản lý chu trình ngân sách huyện ....................................................... 65 3.3. Đánh giá công tác quản lý thu chi ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên.......................................................................... 67 3.3.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 67 3.3.2. Những hạn chế ...................................................................................... 70 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế trong quản lý thu chi ngân sách huyện .. 74 3.3.4. Nguyên nhân của kết quả đạt được ....................................................... 76 Chƣơng 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU - CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƢƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN ...................... 78 4.1. Những vấn đề đặt ra và cơ sở cho việc hoàn thiện công tác quản lý thu chi ngân sách trên địa bàn huyện .......................................................................... 78 4.1.1. Quan điểm phát triển kinh tế xã hội của huyện Phú lương tỉnh Thái Nguyên. 78 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
v 4.1.2. Quan điểm về công tác quản lý thu - chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương Tỉnh Thái Nguyên....................................................... 79 4.1.3. Chỉ tiêu phát triển chủ yếu .................................................................... 80 4.2. Giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu chi ngân sách trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên ........................................................ 81 4.2.1. Nâng cao chất lượng trong quản lý khai thác nguồn thu ngân sách huyện . 81 4.2.2. Nâng cao chất lượng trong quản lý điều hành chi ngân sách huyện .... 82 4.2.3. Đổi mới trong quản lý chu trình ngân sách huyện ................................ 84 4.2.4. Nâng cao trình độ cán bộ quản lý ngân sách Nhà nước ........................ 89 4.2.5. Củng cố bộ máy chính quyền cấp huyện, xã, thị trấn ........................... 91 4.2.6. Tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động ngân sách huyện, xã, thị trấn ........................................................................................................ 94 4.3 Kiến nghị ................................................................................................... 96 4.3.1. Đối với Trung ương .............................................................................. 96 4.3.2. Đối với tỉnh Thái Nguyên ..................................................................... 97 KẾT LUẬN .................................................................................................... 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 101 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa HCSN Hành chính sự nghiệp HĐND Hội đồng nhân dân HTKH Hoàn thành kế hoạch KT - XH Kinh tế - Xã hội KH Kế hoạch KH Kế hoạch NCC Người có công NQD Ngoài quốc doanh NS Ngân sách NSĐP Ngân sách địa phương NSNN Ngân sách Nhà nước NSTW Ngân sách trung ương SXKD Sản xuất kinh doanh TBCN Tư bản chủ nghĩa TC - KH Tài chính - Kế hoạch TD - TT Thể dục - Thể thao TNCN Thu nhập cá nhân UBND Ủy ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản XHCN Xã hội chủ nghĩa XNQD Doanh nghiệp quốc doanh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Thống kê các dân tộc ở huyện Phú Lương - Thái Nguyên ............ 36 Bảng 3.2: Tổng thu ngân sách huyện Phú Lương năm 2012 .......................... 44 Bảng 3.3: Tổng thu ngân sách huyện Phú Lương năm 2013 .......................... 45 Bảng 3.4: Tổng thu ngân sách huyện Phú Lương năm 2014 .......................... 47 Bảng 3.5: Tình hình hoàn thành kế hoạch thu NS trên địa bàn huyện Phú Lương . 49 Bảng 3.6: Thu và cơ cấu các khoản thu NS trên địa bàn huyện Phú Lương .. 51 Bảng 3.7: Quyết toán Chi Ngân sách Huyện Phú Lương 2012 ...................... 60 Bảng 3.8: Quyết toán Chi Ngân sách Huyện Phú Lương 2013 ...................... 61 Bảng 3.9: Quyết toán Chi Ngân sách Huyện Phú Lương 2014 ...................... 62 Bảng 3.10: Tổng hợp thu, chi ngân sách huyện Phú Lương qua các năm ...... 64 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Cơ cấu nguồn thu trên địa bàn huyện Phú Lương năm 2012 ..... 53 Biểu đồ 3.2: Cơ cấu nguồn thu trên địa bàn huyện Phú Lương năm 2013 ..... 53 Biểu đồ 3.3: Cơ cấu nguồn thu trên địa bàn huyện Phú Lương năm 2014 ..... 53 Biểu đồ 3.4: Tổng hợp thu chi ngân sách huyện Phú Lương qua các năm..... 65 SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Hệ thống NSNN nước ta hiện nay ................................................. 11 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngân sách Nhà nước với tư cách là công cụ quản lý vĩ mô, là huyết mạch nền kinh tế, là nguồn lực, bằng chính sách và cơ chế vận hành phù hợp, ngân sách Nhà nước đã góp phần thúc đẩy công cuộc đổi mới, duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế, huy động và tập trung tối đa nguồn lực, ổn định và lành mạnh hoá nền tài chính quốc gia, giải quyết tốt những vấn đề bức xúc về xã hội, giữ vững an ninh quốc phòng, nâng cao tích luỹ nội bộ nền kinh tế, tạo điều kiện vững chắc cho những bước phát triển cao hơn trong thời kì hội nhập sâu, rộng. Điều đó cho thấy việc phân bổ sử dụng có hiệu quả vốn NSNN của quốc gia nói chung và của các địa phương nói riêng có ý nghĩa hết sức quan trọng giúp Chính phủ và chính quyền các cấp thực hiện tốt các mục tiêu tăng trưởng kinh tế xã hội của mình. Tuy nhiên bên cạnh những mặt tích cực, ngân sách Nhà nước hiện tại còn bộc lộ những hạn chế và tồn tại một số vấn đề còn mang dấu ấn của cơ chế cũ hoặc chưa được giải quyết thỏa đáng cả về mặt lý luận và thực tiễn. Một vấn đề đáng nói hiện nay là trong báo cáo về ngân sách thì hơn 50% trong đó được dành cho chi của chính quyền địa phương. Toàn cảnh bức tranh về chính quyền địa phương thì hầu như không được nổi bặt lắm trên báo chí và lâu nay chúng ta vẫn quan tâm nhiều hơn về bức tranh tổng thể của quốc gia của trung ương nhưng một phía khác của bức tranh cũng vô cùng quan trọng đấy chính là chi tiêu của chính quyền địa phương. Chính ở nửa bên kia của bức tranh có rất nhiều điều khuất lấp đáng lưu ý. Cụ thể như phạm vi ngân sách chưa thật rõ ràng; việc quản lý các khoản phí, lệ phí còn chưa thống nhất; căn cứ xây dựng dự toán ngân sách Nhà nước hàng năm còn chưa đầy đủ, chưa gắn kết chặt chẽ giữa dự toán Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
2 ngân sách hàng năm với kế hoạch tài chính-ngân sách Nhà nước trung hạn; việc quản lý ngân sách Nhà nước chưa thật chặt chẽ, chưa gắn với kết quả thực hiện nhiệm vụ của đơn vị để bảo đảm nâng cao chất lượng, hiệu quả. Vấn đề về quản lý ngân sách cũng được đề cập tại kỳ họp Quốc hội khóa XIII, các Đại biểu đã thảo luận về dự án Luật ngân sách Nhà nước (sửa đổi) ngày 25/11/2014 của Phiên họp thứ tám với mục tiêu tăng hiệu quả quản lý thu, chi ngân sách Nhà nước. Bức tranh chung còn nhiều vấn đề ngổn ngang nhưng chí ít cũng đang có những định hướng cải cách khá rõ ràng. Vì vậy việc nghiên cứu tìm những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu chi ngân sách Nhà nước tại cấp huyện có ý nghĩa quan trọng, góp phần vào việc nâng cao hiệu lực quản lý ngân sách, thực hành tiết kiệm chống lãng phí và góp phần thúc đẩy việc phát triển kinh tế xã hội của cả nước nói chung và của từng địa phương nói riêng. Đó cũng là lý do tôi chọn đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên” làm đối tượng nghiên cứu với mục đích góp tiếng nói vào đinh hướng phát triển kinh tế - xã hội hợp lý và bền vững, phù hợp với đặc điểm của huyện Phú Lương trong xu thế hội nhập với kinh tế thế giới. 2. Mục tiêu nghiên cứu + Mục tiêu chung: Trên cơ sở làm rõ những lý luận cơ bản, đánh giá đúng thực trạng công tác quản lý thu chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyên Phú Lương tỉnh Thái Nguyên từ đó đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý hoạt động thu, chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện. + Mục tiêu cụ thể: - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về ngân sách Nhà nước và quản lý thu chi ngân sách Nhà nước. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
3 - Phân tích đánh giá thực trạng công tác quản lý thu chi ngân sách và những kết quả đạt được, những bất cập, tồn tại trong công tác quản lý thu chi ngân sách trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện công tác quản lý thu chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên nhằm nâng cao hiệu quả và hiệu lực quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện. 3. Đối tƣợng và Phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu về công tác quản lý thu chi ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái nguyên - Phạm vi nghiên cứu: + Về không gian: Nghiên cứu trong phạm vi huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên + Về thời gian: Tài liệu tổng quan được thu thập từ những tài liệu đã được công bố từ những năm 2005; Số liệu điều tra thực trạng chủ yếu trong 3 năm: 2012-2014. + Về nội dung: Tập trung nghiên cứu những vấn đề về quản lý ngân sách huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên. 4. Đóng góp mới của Luận văn Với sự nỗ lực của bản thân, kết hợp những kinh nghiệm, những kiến thức đã được học tập, nghiên cứu từ các tài liệu của các tác giả khác nhau, đặc biệt nhờ sự hướng dẫn của Người hướng dẫn khoa học, đề tài đóng góp như sau: - Làm sáng tỏ về mặt lý luận về hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước và công tác quản lý ngân sách Nhà nước huyện Phú Lương - Phân tích thực trạng hình thức thu, chi ngân sách Nhà nước huyện trong giai đoạn 2012 - 2014. Sử dụng các phương pháp thống kê, so sánh, tổng hợp và phân tích số liệu thu, chi ngân sách Nhà nước để minh họa về Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
4 những thành tích cũng như hạn chế của công tác quản lý thu, chi ngân sách Nhà nước huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách Nhà nước huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên đảm bảo tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững của địa phương. 5. Bố cục của Luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận đề tài gồm 4 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách huyện. Chƣơng 2: Phương pháp nghiên cứu. Chƣơng 3: Thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên. Chƣơng 4: Một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC VÀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH HUYỆN 1.1. Cơ sở khoa học của ngân sách Nhà nƣớc, ngân sách huyện 1.1.1. Ngân sách nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm ngân sách Nhà nước Theo Luật ngân sách nhà nước năm 2002, Ngân sách Nhà nước được đề cập như sau:"Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà Nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà Nước". Về bản chất, NSNN là các quan hệ lợi ích kinh tế giữa Nhà nước với các chủ thể khác như doanh nghiệp, cơ quan HCSN, hộ gia đình, cá nhân… trong và ngoài nước gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ NS. Ngân sách nhà nước Việt Nam gồm NSTW và NSĐP. Ngân sách địa phương có NS của đơn vị hành chính các cấp có HĐND và UBND. Phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền Nhà nước ta hiện nay, NSĐP bao gồm NS cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; NS cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và NS cấp xã, phường, thị trấn. 1.1.1.2. Đặc điểm của ngân sách Nhà nước NSNN vừa là nguồn lực để nuôi dưỡng bộ máy Nhà nước, vừa là công cụ hữu hiệu để Nhà nước quản lý, điều tiết nền kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội nên có những đặc điểm chính sau: - Thứ nhất, việc tạo lập và sử dụng quỹ NSNN luôn gắn liền với quyền lực kinh tế - chính trị của Nhà nước, được Nhà nước tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định. NSNN là một bộ luật tài chính đặc biệt, bởi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
6 lẽ trong NSNN, các chủ thể của nó được thiết lập dựa vào hệ thống các pháp luật có liên quan như hiến pháp, các luật thuế,… nhưng mặt khác, bản thân NSNN cũng là một bộ luật do Quốc hội quyết định và thông qua hằng năm, mang tính chất áp đặt và bắt buộc các chủ thể kinh tế - xã hội có liên quan phải tuân thủ. - Thứ hai, NSNN luôn gắn chặt với sở hữu Nhà nước và luôn chứa đựng lợi ích chung, lợi ích công cộng. Nhà nước là chủ thể duy nhất có quyền quyết định đến các khoản thu - chi của NSNN và hoạt động thu - chi này nhằm mục tiêu giúp Nhà nước giải quyết các quan hệ lợi ích trong xã hội khi Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia giữa Nhà nước với các tổ chức kinh tế - xã hội, các tầng lớp dân cư... - Thứ ba, NSNN là một bản dự toán thu chi. Các cơ quan, đơn vị có trách nhiệm lập NSNN và đề ra các thông số quan trọng có liên quan đến chính sách mà Chính phủ phải thực hiện trong năm tài khóa tiếp theo. Thu, chi NSNN là cơ sở để thực hiện các chính sách của Chính phủ. Chính sách nào mà không được dự kiến trong NSNN thì sẽ không được thực hiện. Chính vì như vậy mà, việc thông qua NSNN là một sự kiện chính trị quan trọng, nó biểu hiện sự nhất trí trong Quốc hội về chính sách của Nhà nước. Quốc hội mà không thông qua NSNN thì điều đó thể hiện sự thất bại của Chính phủ trong việc đề xuất chính sách đó, và có thể gây ra mâu thuẫn về chính trị. - Thứ tư, NSNN là một bộ phận chủ yếu của hệ thống tài chính quốc gia. Hệ thống tài chính quốc gia bao gồm: tài chính nhà nước, tài chính doanh nghiệp, trung gian tài chính và tài chính cá nhân hoặc hộ gia đình. Trong đó tài chính nhà nước là khâu chủ đạo trong hệ thống tài chính quốc gia. Tài chính nhà nước tác động đến sự hoạt động và phát triển của toàn bộ nền kinh tế - xã hội. Tài chính nhà nước thực hiện huy động và tập trung một bộ phận nguồn lực tài chính từ các định chế tài chính khác chủ yếu qua thuế và các khoản thu mang tính chất thuế. Trên cơ sở nguồn lực huy động được, Chính Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
7 phủ sử dụng quỹ ngân sách để tiến hành cấp phát kinh phí, tài trợ vốn cho các tổ chức kinh tế, các đơn vị thuộc khu vực công nhằm thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. - Thứ năm, đặc điểm của NSNN luôn gắn liền với tính giai cấp. Trong thời kỳ phong kiến, mô hình ngân sách sơ khai và tuỳ tiện, lẫn lộn giữa ngân khố của Nhà vua với ngân sách của Nhà nước phong kiến. Hoạt động thu - chi lúc này mang tính cống nạp - ban phát giữa Nhà vua và các tầng lớp dân cư, quan lại, thương nhân, thợ thuyền và các nước chư hầu (nếu có). Quyền quyết định các khoản thu - chi của ngân sách chủ yếu là do người đứng đầu một nước (nhà vua) quyết định. Trong thời kỳ hiện nay (Nhà nước TBCN hoặc Nhà nước XHCN), ngân sách được dự toán, được thảo luận và phê chuẩn bởi cơ quan pháp quyền, quyền quyết định là của toàn dân được thực hiện thông qua Quốc hội. NSNN được giới hạn thời gian sử dụng, được quy định nội dung thu - chi, được kiểm soát bởi hệ thống thể chế, báo chí và nhân dân. 1.1.1.3. Vai trò của ngân sách Nhà nước - Điều tiết nền kinh tế, thúc đẩy phát triển kinh tế Góp phần định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích sản xuất kinh doanh phát triển và chống độc quyền. Ngân sách nhà nước cung cấp kinh phí để nhà nước đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng cơ sở, hình thành các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực then chốt từ đó tạo môi trường, điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế khác phát triển. Nhà nước sử dụng một nguồn vốn không nhỏ để hình thành các doanh nghiệp nhà nước là biện pháp để chống độc quyền và giữ cho thị trường tránh rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo. Trong những trường hợp cần thiết, sử dụng một số vốn trong ngân sách để hỗ trợ cho các doanh nghiệp ổn định về cơ cấu, vượt qua thời kỳ khó khăn hoặc chuẩn bị chuyển sang một cơ cấu mới cao hơn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
8 Thông qua các khoản thuế và chính sách thuế sẽ đảm bảo thực hiện vai trò định hướng đầu tư, kích thích hoặc hạn chế sản xuất kinh doanh. Vay nợ nước ngoài và trong nước sẽ tạo thêm nguồn thu cho ngân sách nhà nước nhưng cần phải thận trọng trong các chính sách điều khoản, mức vay và thời hạn vay và đảm bảo sử dụng hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả nguồn vốn vay này. Bên cạnh đó ngân sách Nhà nước đóng vai trò quan tọng trong việc định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích sản xuất kinh doanh phát triển và chống độc quyền. Ngân sách nhà nước cung cấp kinh phí để nhà nước đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng cơ sở, hình thành các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực then chốt từ đó tạo môi trường, điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế khác phát triển. Nhà nước sử dụng một nguồn vốn không nhỏ để hình thành các doanh nghiệp nhà nước là biện pháp để chống độc quyền và giữ cho thị trường tránh rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo. Trong những trường hợp cần thiết, sử dụng một số vốn trong ngân sách để hỗ trợ cho các doanh nghiệp ổn định về cơ cấu, vượt qua thời kỳ khó khăn hoặc chuẩn bị chuyển sang một cơ cấu mới cao hơn. Thông qua các khoản thuế và chính sách thuế sẽ đảm bảo thực hiện vai trò định hướng đầu tư, kích thích hoặc hạn chế sản xuất kinh doanh. Vay nợ nước ngoài và trong nước sẽ tạo thêm nguồn thu cho ngân sách nhà nước nhưng cần phải thận trọng trong các chính sách điều khoản, mức vay và thời hạn vay và đảm bảo sử dụng hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả nguồn vốn vay này. - Giải quyết các vấn đề xã hội Ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện công bằng xã hội. Ngân sách nhà nước đầu tư thực hiện các chính sách xã hội như Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
9 chi cho Giáo dục - đào tạo, y tế, kế hoạch hóa gia đình, văn hóa, thể thao, truyền thanh, chi bảo đảm xã hội, trợ giá hàng hóa… Thông qua hình thức thu thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm điều tiết thu nhập, phân phối lại cho những đối tượng có thu nhập thấp. Thông qua thuế gián thu nhằm hướng dẫn tiêu dùng hợp lý, tiết kiệm. Tuy nhiên, vấn đề sử dụng công cụ ngân sách nhà nước để điều chỉnh các vấn đề xã hội cần chú ý thống nhất giữa chính sách và biện pháp thực hiện để nhóm đối tượng hưởng lợi từ chính sách phù hợp với mục tiêu của chính sách. - Góp phần ổn định thị trường, chống lạm phát, bình ổn giá cả thị trường Ngân sách nhà nước có vai trò quan trọng trong việc thực hiện chính sách bình ổn giá cả thị trường, chống lạm phát. Nhà nước sử dụng những công cụ về chính sách chi ngân sách, thuế, phí, lệ phí, vay để có thể chủ động điều chỉnh giá cả và thị trường. Những chính sách đó có thể thắt chặt hay nới lỏng tùy thuộc vào mục đích và mức độ tác động đến cung - cầu thị trường mà nhà nước mong muốn điều chỉnh. Việc huy động của ngân sách nhà nước từ các hình thức thuế, phí, lệ phí, vay, bảo hiểm xã hội trên GDP và GNP chiếm tỷ trọng cao thì sự cung ứng vốn đầu tư dài hạn, vốn tiền tệ ngắn hạn của các nhà đầu tư và đầu tư của dân sẽ giảm, vốn tự đầu tư sẽ khan hiếm hơn. Mặt khác, nó sẽ làm cho cầu về hàng hóa, dịch vụ của dân cư giảm xuống nhưng ngân sách nhà nước lại có điều kiện tăng cầu với quy mô lớn và chi cho đầu tư lớn sẽ kích thích tăng cung. Ngược lại, nếu ngân sách nhà nước huy động trên GDP và GNP chiếm tỷ trọng thấp thì nguồn tự đầu tư tăng lên, thúc đẩy tăng cung, đồng thời kích thích tăng cầu về hàng hóa, dịch vụ nhưng ngân sách lại không có điều kiện để tăng cầu và chi cho đầu tư. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
10 Trên thị trường tài chính, nhà nước vay vốn với lãi suất cao sẽ tác động tăng cung ứng vốn từ các nhà đầu tư và tiết kiệm tiêu dùng cho tương lai và làm giảm lượng cầu về vốn đầu tư của doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế. Khi lãi suất các khoản vay của nhà nước giảm xuống dưới mức lợi tức bình quân toàn xã hội, các nhà đầu tư sẽ tìm môi trường đầu tư vào sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ mà không muốn cho nhà nước vay. Mặt khác, lãi suất các khoản vay của nhà nước có vị trí quan trọng trên thị trường chứng khoán có thể tham gia điều tiết quan hệ cung - cầu trên thị trường chứng khoán. Dự trữ nhà nước đóng vai trò không thể thiếu nhất là trong cơ chế thị trường. Giá cả do thị trường quyết định, phụ thuộc và quan hệ cung - cầu và các yếu tố khác. Để bảo vệ lợi ích của người sản xuất và người tiêu dùng, kích thích sản xuất phát triển nhà nước cần theo dõi biến động giá cả trên thị trường và phải có nguồn dự trữ hàng hóa, tài chính để điều chỉnh kịp thời. Chống lạm phát là nội dung quan trọng trong việc điểu chỉnh thị trường. Có nhiều nguyên nhân gây ra lạm phát trong đó có nguyên nhân xuất phát từ lĩnh vực thu chi ngân sách nhà nước. Nếu đồng vốn ngân sách được sử dụng hợp lý, hiệu quả thì sẽ có tác động tích cực, ngược lại sẽ gay ra bất ổn trên thị trường, thúc đẩy lạm phát tăng. Việc phát hành thêm tiền để bù đắp thâm hụt ngân sách nhà nước là nguyên nhân trực tiếp khiến lạm phát tăng. Và sự cân bằng của ngân sách nhà nước sẽ có tác động đến sự cân bằng của cán cân thanh toán quốc tế do sự cân bằng của ngân sách tác động trực tiếp đến sự cân bằng của cán cân thương mại; mức độ thực hiện cân bằng ngân sách nhà nước nói lên khả năng chi trả các khoản nợ nước ngoài đến hạn. 1.1.2. Hệ thống ngân sách Nhà nước Hệ thống ngân sách Nhà nước là tổng thể các cấp ngân sách có mối quan hệ cơ hữu với nhau trong quá trình thực hiện việc thu, chi của mỗi cấp ngân sách. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn