Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp: Nghiên cứu điển hình Chi cục Thuế thành phố Tân An

BỘ GIÁ O DỤC VÀ ĐÀ O TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

---------

LÊ THỊ NGA PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN

SỰ TUÂN THỦ THUẾ CỦA DOANH NGHIỆP:

NGHIÊN CỨU ĐIỂN HÌNH CHI CỤC THUẾ THÀNH PHỐ TÂN AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2016

BỘ GIÁ O DỤC VÀ ĐÀ O TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

---------

LÊ THỊ NGA PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN

SỰ TUÂN THỦ THUẾ CỦA DOANH NGHIỆP:

NGHIÊN CỨU ĐIỂN HÌNH CHI CỤC THUẾ THÀNH PHỐ TÂN AN

Chuyên ngành: Quản lý công

Mã số

: 60340403

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS NGUYỄN TRỌNG HOÀI

TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ "Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sự

tuân thủ thuế của doanh nghiệp: Nghiên cứu điển hình Chi cục Thuế thành phố Tân

An" là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu khoa học độc lập của cá nhân tôi

dưới sự hướng dẫn của GS. TS Nguyễn Trọng Hoài.

Các số liệu được nêu trong luận văn được trích dẫn nguồn rõ ràng và được

thu thập từ thực tế, đáng tin cậy, được xử lý trung thực và khách quan.

Kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong

bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.

Tác giả luận văn

LÊ THỊ NGA

MỤC LỤC

Lời cam đoan

Mục lục

Danh mục từ viết tắt

Danh mục các bảng biểu

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ..................................................................................... 1

1.1. Tính cấp thiết của đề tài. .................................................................................. 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu. ........................................................................................ 2

1.3. Câu hỏi nghiên cứu. .......................................................................................... 2

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. ................................................................... 2

1.5. Phương pháp nghiên cứu. ................................................................................. 2

1.6. Ý nghĩa của nghiên cứu. ................................................................................... 3

1.7. Kết cấu của luận văn. ....................................................................................... 3

CHƯƠNG 2: LƯỢC KHẢO LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC

VỀ TUÂN THỦ THUẾ .............................................................................................. 4

2.1. Cơ sở lý thuyết về tuân thủ thuế. ...................................................................... 4

2.1.1. Nghĩa vụ thuế. ............................................................................................... 4

2.1.2. Tuân thủ thuế. ................................................................................................ 5

2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp. ..................... 7

2.2.1. Nhân tố kinh tế: ............................................................................................. 7

2.2.2. Nhân tố chính sách thuế. ............................................................................... 9

2.2.3. Nhân tố nhận thức giá trị xã hội. ................................................................. 11

2.2.4. Nhân tố tâm lý cảm nhận. ............................................................................ 12

2.3. Lược khảo các nghiên cứu liên quan. ............................................................ 13

2.3.1. Các nghiên cứu nước ngoài......................................................................... 13

2.3.2. Các nghiên cứu trong nước. ........................................................................ 17

Kết luận chương 2. ................................................................................................ 20

CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................... 21

3.1. Các giả thuyết của mô hình. ........................................................................... 21

3.2. Mô hình nghiên cứu đề xuất. .......................................................................... 24

3.3. Quy trình thực hiện nghiên cứu. ..................................................................... 26

3.3.1. Nghiên cứu sơ bộ. ........................................................................................ 26

3.3.2. Nghiên cứu chính thức. ............................................................................... 27

3.4. Xây dựng thang đo sơ bộ các nhân tố của mô hình. ...................................... 30

3.5. Phương pháp chọn mẫu và xử lý số liệu. ....................................................... 31

3.5.1. Phương pháp chọn mẫu. .............................................................................. 31

3.5.2. Phương pháp xử lý số liệu. .......................................................................... 32

Kết luận chương 3 ................................................................................................. 33

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................. 35

4.1. Hiện trạng tuân thủ thuế tại Chi cục Thuế thành phố Tân An tỉnh Long An. 35

4.2. Kết quả nghiên cứu thực nghiệm về các nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ

thuế của doanh nghiệp. .......................................................................................... 39

4.2.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu. ................................................................ 39

4.2.2. Kết quả phân tích dữ liệu. ........................................................................... 41

4.2.2.1. Hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha. .............................................................. 42

4.2.2.2. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) .......................................................... 45

4.2.2.3. Phân tích hồi quy ...................................................................................... 49

4.2.2.4. Phân tích ANOVA ................................................................................... 53

Kết luận chương 4. ................................................................................................ 56

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ...................................... 58

5.1. Kết luận từ nghiên cứu. .................................................................................. 58

5.2. Gợi ý chính sách nâng cao sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp. ..................... 60

5.2.1. Nhóm chính sách liên quan đến nhân tố nhận thức giá trị xã hội. .............. 60

5.2.2. Nhóm chính sách liên quan đến nhân tố kinh tế. ........................................ 61

5.2.3. Nhóm chính sách liên quan đến nhân tố chính sách thuế............................ 64

5.2.4. Nhóm chính sách liên quan đến nhân tố tâm lý cảm nhận. ......................... 65

5.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo. ........................................................ 66

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC 1: DÀN BÀI THẢO LUẬN CHUYÊN GIA

PHỤ LỤC 2: DANH SÁCH CHUYÊN GIA ĐÃ PHỎNG VẤN SÂU

PHỤ LỤC 3: BẢNG CÂU HỎI CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ

TUÂN THỦ THUẾ

PHỤ LỤC 4: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH ĐỘ TIN CẬY THANG ĐO

PHỤ LỤC 5: PHÂN TÍCH NHÂN TỐ KHÁM PHÁ EFA

PHỤ LỤC 6: KẾT QUẢ HỒI QUY

PHỤ LỤC 7: KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH MÔ HÌNH

PHỤ LỤC 8: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH ANOVA

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Người nộp thuế NNT 1

Cơ quan thuế CQT 2

Ngân sách nhà nước NSNN 3

Giá trị gia tăng GTGT 4

Thu nhập doanh nghiệp TNDN 5

EFA 6

Exploratory Factor Analysis - Phân tích nhân tố khám phá Organisation For Economic Co-Operation And Development - OECD 7 Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế

Nhân tố kinh tế KT 8

Nhân tố chính sách thuế CS 9

Nhân tố nhận thức giá trị xã hội XH 10

Nhân tố tâm lý cảm nhận TL 11

Sự tuân thủ thuế TT 12

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

 Hình 2.1. Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế ................ 14

 Hình 2.2. Mô hình các nhân tố tác động đến sự tuân thủ thuế tại Malaysia ....... 16

 Hình 2.3. Các nhân tố kinh tế và phi kinh tế ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế ... 17

 Bảng 2.4. Tóm tắt các nghiên cứu liên quan ....................................................... 19

 Hình 3.1. Mô hình khảo sát ................................................................................. 26

 Bảng 3.2. Mô tả các nhân tố dự kiến ................................................................... 27

 Bảng 3.3. Tóm tắt quy trình thực hiện nghiên cứu .............................................. 31

 Bảng 3.4. Thang đo các nhân tố trong mô hình nghiên cứu ................................ 32

 Bảng 4.1. Thống kê tình hình kiểm tra thuế tại các doanh nghiệp của Chi cục

Thuế thành phố Tân An tỉnh Long An ...................................................................... 37

 Bảng 4.2. Thống kê tình hình nợ thuế của doanh nghiệp cuối mỗi năm ............. 38

 Bảng 4.3. Cơ cấu mẫu phân theo loại hình doanh nghiệp ................................... 41

 Bảng 4.4. Cơ cấu mẫu phân theo ngành nghề kinh doanh và thời gian kinh

doanh ......................................................................................................................... 42

 Bảng 4.5. Cơ cấu mẫu phân theo quy mô và ngành nghề kinh doanh ................ 43

 Bảng 4.6. Hệ số Cronbach’s Alpha của nhân tố kinh tế ...................................... 44

 Bảng 4.7. Hệ số Cronbach’s Alpha của nhân tố chính sách thuế ........................ 45

 Bảng 4.8. Hệ số Cronbach’s Alpha của nhân tố nhận thức giá trị xã hội .......... 45

 Bảng 4.9. Hệ số Cronbach’s Alpha của nhân tố tâm lý cảm nhận ...................... 46

 Bảng 4.10. Hệ số Cronbach’s Alpha của thang đo sự tuân thủ thuế ................... 46

 Bảng 4.11. Kiểm định KMO và Bartlett .............................................................. 47

 Bảng 4.12. Kiểm định mức đô ̣ giải thích của các biến quan sát đối với các nhân

tố đại diện .................................................................................................................. 48

 Bảng 4.13. Ma trận xoay nhân tố ........................................................................ 49

 Bảng 4.14. Kiểm định KMO và Bartlett .............................................................. 50

 Bảng 4.15. Kiểm định mức độ giải thích của các biến quan sát đối với các nhân

tố đại diện .................................................................................................................. 51

 Bảng 4.16. Hệ số hồi quy .................................................................................... 52

 Bảng 4.17. Tóm tắt mô hình ................................................................................ 52

 Bảng 4.18. Phân tích phương sai ......................................................................... 53

 Bảng 4.19. Hệ số hồi quy .................................................................................... 53

 Bảng 4.20. Phân tích ANOVA ............................................................................ 55

 Bảng 4.21. Phân tích ANOVA ............................................................................ 56

 Bảng 4.22. Phân tích ANOVA ............................................................................ 57

 Bảng 4.23. Phân tích ANOVA ............................................................................ 58

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU

1.1. Tính cấp thiết của đề tài.

Thuế là nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước, thông qua nguồn thu

này để Chính phủ chi tiêu cho các công trình công cộng, cải thiện hệ thống an sinh

xã hội. Để đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước hệ thống chính sách thuế đã

được từng bước cải cách, hoàn thiện. Từ khi thực hiện chính sách đổi mới kinh tế,

mở cửa và hội nhập, Nhà nước luôn tạo ra môi trường và hành lang pháp lý để thúc

đẩy phát triển sản xuất và kinh doanh cho mọi thành phần kinh tế và cá nhân, nhằm

ổn định, phát triển kinh tế nâng cao đời sống nhân dân và tăng nguồn thu cho ngân

sách nhà nước. Nộp thuế theo quy định của pháp luật là nghĩa vụ và quyền lợi của

mọi tổ chức, cá nhân.

Ý thức tuân thủ pháp luật về thuế của người nộp thuế ngày được nâng cao.

Vai trò của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong công tác quản lý thuế từng bước

được tăng cường. Nhiều doanh nghiệp hoàn thành tốt nghĩa vụ nộp thuế đã được

các cơ quan Nhà nước tôn vinh. Bên cạnh đó, cũng còn không ít người nộp thuế

chưa tuân thủ chấp hành tốt nghĩa vụ của mình đối với Nhà nước trong quá trình tổ

chức hoạt động sản xuất kinh doanh.

Từ ngày 01 tháng 7 năm 2007 thực hiện theo Luật Quản lý thuế hệ thống

thuế Việt Nam đã chuyển sang thực hiện cơ chế tự khai, tự nộp thuế. Theo cơ chế

này, người nộp thuế có thể tự khai, tự tính, tự nộp thuế vào ngân sách nhà nước mà

không cần căn cứ vào thông báo nộp thuế của cơ quan thuế. Việc thực hiện cơ chế

này là phát huy tính tự chủ và ý thức tự giác thực hiện pháp luật về thuế của người

nộp thuế. Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau mà người nộp thuế đã kê khai không

chính xác và nộp thuế không đầy đủ, không đúng hạn số thuế phải nộp. Thực tế,

Chi cục Thuế thành phố Tân An đang quản lý trên 1.000 doanh nghiệp vừa và nhỏ

trong năm 2015 kiểm tra thuế tại 128 doanh nghiệp đã truy thu thuế 2 tỷ 537 triệu

đồng (Chi cục Thuế thành phố Tân An, 2015). Ngoài ra, tình hình nợ thuế của

doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Tân An có chiều hướng gia tăng ảnh hưởng

đến nguồn thu ngân sách địa phương. Xuất phát từ thực tế nêu trên, việc thực hiện

đề tài “Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp:

nghiên cứu điển hình Chi cục Thuế thành phố Tân An” có thể góp phần nâng cao

sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp.

1.2. Mục tiêu nghiên cứu.

Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp trên

địa bàn thành phố Tân An.

Đề xuất các gợi ý chính sách nhằm nâng cao sự tuân thủ thuế của doanh

nghiệp trên địa bàn thành phố Tân An.

1.3. Câu hỏi nghiên cứu.

Các nhân tố nào ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp tại Tân

An?

Chính sách nào để nâng cao sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp tại Tân An?

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.

 Về đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu sự tuân thủ thuế của doanh

nghiệp đối với các khoản thuế như: thuế TNDN, thuế GTGT dưới sự quản lý thuế

của Chi cục Thuế thành phố Tân An.

 Về phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của đề tài là các doanh nghiệp đang hoạt động kinh

doanh trên địa bàn do Chi cục Thuế thành phố Tân An tỉnh Long An quản lý.

1.5. Phương pháp nghiên cứu.

Nghiên cứu sử dụng cả hai phương pháp định tính và định lượng, cụ thể:

Phương pháp định tính được sử dụng thông qua việc phỏng vấn sâu và thảo

luận nhóm với các chuyên gia trong lĩnh vực thuế, các cán bộ công chức thuế nhằm

mục đích khám phá, điều chỉnh và bổ sung các biến quan sát dùng để đo lường các

khái niệm nghiên cứu từ đó xây dựng bảng câu hỏi khảo sát.

Phương pháp định lượng được thực hiện để phân tích dữ liệu thu thập được từ

phỏng vấn chính thức 265 doanh nghiệp trên địa bàn do Chi cục Thuế thành phố

Tân An tỉnh Long An quản lý với sự trợ giúp của phần mềm SPSS 20.0. Cụ thể như

- Đánh giá sơ bộ thang đo và độ tin cậy của biến đo lường bằng hệ số

Cronbach’s Alpha và độ giá trị (factor loading), tiến hành phân tích Exploratory

Factor Analysis (EFA) để tìm ra các nhân tố đại diện cho các biến quan sát tác

động đến sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp trên địa bàn do Chi cục Thuế thành

phố Tân An tỉnh Long An quản lý.

- Sử dụng kỹ thuật phân tích hồi quy để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu

về tác động của các nhân tố đến sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp.

1.6. Ý nghĩa của nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu giúp cơ quan thuế thấy được nhân tố nào ảnh hưởng

mạnh nhất đến sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp để cơ quan thuế hoàn thiện chính

sách, pháp luật về thuế; tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp trong việc

thực hiện tuân thủ pháp luật thuế và có thể là tài liệu tham khảo cho các bạn đang

học sau đại học chuyên ngành quản lý công.

1.7. Kết cấu của luận văn.

Luận văn này ngoài chương 1 giới thiệu được trình bày với bốn chương tiếp

theo: Chương 2: Lược khảo lý thuyết và các nghiên cứu trước, chương này giới

thiệu khái quát các lý thuyết phục vụ cho nghiên cứu. Tác giả cũng tiến hành lược

khảo các nghiên cứu liên quan đến đề tài này trong chương 2, làm cơ sở để đề xuất

mô hình nghiên cứu phù hợp với thực tế. Chương 3: Mô hình và phương pháp

nghiên cứu, chương này trình bày khung phân tích, mô hình nghiên cứu, cỡ mẫu,

các đặc điểm của mẫu, phương pháp chọn mẫu, phương pháp thu thập dữ liệu,

phương pháp phân tích số liệu, quy trình thực hiện nghiên cứu. Chương 4: Kết quả

nghiên cứu, chương này trình bày kết quả nghiên cứu thực nghiệm, những kết quả

nghiên cứu đạt được tương ứng với từng mục tiêu đề ra của nghiên cứu. Và cuối

cùng là Chương 5: Kết luận và hàm ý chính sách, sẽ trình bày những kết luận rút ra

từ nghiên cứu, những hạn chế của nghiên cứu và đề xuất kiến nghị cũng như hướng

nghiên cứu tiếp theo.

CHƯƠNG 2: LƯỢC KHẢO LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN

CỨU TRƯỚC VỀ TUÂN THỦ THUẾ

Chương này, tác giả trình bày cơ sở lý thuyết về sự tuân thủ thuế như: nghĩa

vụ thuế, khái niệm tuân thủ thuế và các nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế của

doanh nghiệp. Bên cạnh đó, tác giả cũng tiến hành lược khảo các nghiên cứu trước

liên quan đến sự tuân thủ thuế.

2.1. Cơ sở lý thuyết về tuân thủ thuế.

2.1.1. Nghĩa vụ thuế.

Theo Luật Quản lý thuế số 78/2006/QH11 thì nghĩa vụ của người nộp thuế

gồm: “Đăng ký thuế, sử dụng mã số thuế theo quy định của pháp luật. Khai thuế

chính xác, trung thực, đầy đủ và nộp hồ sơ thuế đúng thời hạn; chịu trách nhiệm

trước pháp luật về tính chính xác, trung thực, đầy đủ của hồ sơ thuế. Nộp tiền thuế

đầy đủ, đúng thời hạn, đúng địa điểm. Chấp hành chế độ kế toán, thống kê và quản

lý, sử dụng hoá đơn, chứng từ theo quy định của pháp luật. Ghi chép chính xác,

trung thực, đầy đủ những hoạt động phát sinh nghĩa vụ thuế, khấu trừ thuế và giao

dịch phải kê khai thông tin về thuế. Lập và giao hoá đơn, chứng từ cho người mua

theo đúng số lượng, chủng loại, giá trị thực thanh toán khi bán hàng hoá, cung cấp

dịch vụ theo quy định của pháp luật. Cung cấp chính xác, đầy đủ, kịp thời thông

tin, tài liệu liên quan đến việc xác định nghĩa vụ thuế, số hiệu và nội dung giao dịch

của tài khoản mở tại ngân hàng thương mại, tổ chức tín dụng khác; giải thích việc

tính thuế, khai thuế, nộp thuế theo yêu cầu của cơ quan quản lý thuế. Chấp hành

quyết định, thông báo, yêu cầu của cơ quan quản lý thuế, công chức quản lý thuế

theo quy định của pháp luật. Chịu trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ thuế theo quy

định của pháp luật trong trường hợp người đại diện theo pháp luật hoặc đại diện

theo ủy quyền thay mặt người nộp thuế thực hiện thủ tục về thuế sai quy định”.

Theo Tổ chức hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD, 2004), nghĩa vụ thuế

bao gồm bốn nghĩa vụ sau: (i) Đăng ký thuế; (ii) Khai thuế kịp thời và nộp các

thông tin cần thiết về hồ sơ thuế; (iii) báo cáo đầy đủ, chính xác các thông tin (kết

hợp lưu giữ hồ sơ); (iv) nộp thuế đúng hạn.

Nghĩa vụ thuế theo Luật Quản lý thuế của Việt Nam và theo Tổ chức hợp

tác và Phát triển kinh tế không hoàn toàn giống nhau nhưng về cơ bản có những

điểm chung đều liên quan đến nội dung như: đăng ký thuế, kê khai thông tin, nộp

tờ khai và nộp tiền thuế đúng hạn.

2.1.2. Tuân thủ thuế.

Tuân thủ thuế là vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm từ rất lâu.

Quan điểm truyền thống cho rằng hầu hết người nộp thuế không tự nguyện tuân thủ

thuế, họ chỉ chấp hành nghĩa vụ thuế khi có sự cưỡng chế của cơ quan thuế (CQT)

hoặc khi bị tác động bởi lợi ích kinh tế. Vì vậy, cách tiếp cận tuân thủ thuế theo luật

thuế chỉ có thể làm giảm mức độ trốn thuế chứ không thể hướng đến việc tăng

cường tuân thủ thuế. Khái niệm tuân thủ thuế còn thu hút nhiều nhà nghiên cứu

tham gia tranh luận về phương diện tuân thủ tự nguyện hay không tự nguyện. Một

trong những mục tiêu được xem là cao nhất của quản lý thuế là tăng tính tuân thủ

tự nguyện của người nộp thuế, thay vì đưa ra những hình thức xử phạt các đối

tượng trốn thuế và tránh thuế. Hầu hết quan điểm nghiên cứu hiện nay đều tập

trung xem xét tính tự nguyện chấp hành thuế. James và Alley (1999) đã đặt ra câu

hỏi: sự “tuân thủ” có được là do hành vi tự nguyện hay bắt buộc? Nếu người nộp

thuế “tuân thủ” chỉ vì sự đe dọa hoặc do các biện pháp cưỡng chế hành chính, hoặc

do cả hai thì điều này không được cho là hoàn toàn tuân thủ, ngay cả khi khoản thu

từ thuế đạt đến 100% so với mức thuế phải nộp theo luật định. Vì vậy, quan điểm

hiện đại cho rằng cơ quan quản lý thuế sẽ thành công khi gia tăng được sự tuân thủ

tự nguyện của người nộp thuế mà không cần sử dụng đến các hình thức kiểm tra,

thanh tra, nhắc nhở hoặc các biện pháp xử lý hành chính khác.

Trên thế giới đã có nhiều quan niệm về tuân thủ thuế được đề cập đến, cụ

thể:

Theo Jeffrey Lloyd Hamm, B.S (1995) thì tuân thủ thuế được xác định theo

cách sau: NNT khai báo hồ sơ khai thuế cần thiết tại thời điểm thích hợp và thực

hiện chính xác nghĩa vụ thuế theo quy định của luật thuế, các quyết định của tòa án.

Theo tổ chức OECD (2004) định nghĩa tuân thủ thuế: “Tuân thủ thuế là

phạm vi mà đối tượng nộp thuế phải hoàn thành các nghĩa vụ thuế của mình. Tại

nhiều nước, đối tượng nộp thuế có 3 nghĩa vụ cơ bản: (1) nộp tờ khai thuế đúng

hạn; (2) kê khai (báo cáo) chính xác trên tờ khai những thông tin cần thiết để xác

định số tiền thuế; và (3) nộp nghĩa vụ thuế kịp thời. Các nghĩa vụ này thường được

coi là tuân thủ về nộp tờ khai, tuân thủ về báo cáo (kê khai), và tuân thủ về thu

nộp”.

Theo James và Alley (1999), “ tuân thủ thuế theo cách hiểu đơn giản nhất là

mức độ người nộp thuế chấp hành nghĩa vụ thuế được quy định trong luật thuế”.

Tác giả Nguyễn Thị Lệ Thúy (2009) : “sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp là

hành vi chấp hành nghĩa vụ thuế theo đúng mục đích của luật một cách đầy đủ, tự

nguyện và đúng thời gian”.

Nguyễn Thị Thanh Hoài và các thành viên (2011): Tuân thủ là việc chấp

hành nghĩa vụ của NNT theo đúng luật định, bao gồm các hoạt động đăng ký, kê

khai, báo cáo, nộp thuế. Bất kỳ sự vi phạm nào xuất hiện ở một trong các khâu trên

đều dẫn đến sự không tuân thủ ở các mức độ khác nhau.

Theo James và Alley (1999) các định nghĩa trên, tuân thủ pháp luật thuế của

NNT về cơ bản là thể hiện ở việc chấp hành đầy đủ, kịp thời các quy định của pháp

luật thuế, cụ thể là việc chấp hành các tiêu chí thời gian, mức độ chính xác trung

thực và đầy đủ của các hoạt động đăng ký thuế, khai thuế, nộp thuế và các nghĩa vụ

khác về thuế của NNT. Khi tuân thủ pháp luật thuế của NNT được nâng cao, rõ

ràng, chính sách pháp luật thuế đã được ban hành và thực thi có hiệu quả, đạt được

các mục tiêu mong muốn. Suy cho cùng, tính đúng đắn hay tiên tiến của chính sách

thuế, tính hiệu quả của công tác quản lý thuế thể hiện rất rõ ở thực trạng chấp hành

pháp luật thuế của NNT.

Như vậy, tuân thủ thuế là thực hiện đầy đủ và kịp thời nghĩa vụ thuế theo

đúng các quy định tại các luật thuế, NNT tự giác và có ý thức tuân thủ hoàn thành

tốt nghĩa vụ thuế của mình, CQT chỉ tuyên truyền, giáo dục, theo dõi, giám sát,

kiểm tra việc chấp hành nghĩa vụ thuế, ngăn chặn xử lý các hành vi không tuân thủ

thuế.

2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp.

2.2.1. Nhân tố kinh tế:

Nhân tố kinh tế liên quan đến tuân thủ thuế đề cập đến hành động có liên

quan đến chi phí và lợi ích của việc thực hiện các hành động (Loo, 2006).

Hasseldine (1993), và Song và Yarbrough (1978) giả định rằng người nộp thuế là

trốn kinh tế hợp lý, người có khả năng sẽ đánh giá chi phí và /hoặc lợi ích trốn. Các

nhân tố quyết định sự tuân thủ thuế gắn liền với các nhân tố kinh tế như kiểm toán

thuế và nhận thức của chi tiêu Chính phủ, khả năng tài chính, chi phí tuân thủ sẽ

được tìm hiểu chi tiết hơn.

Kiểm toán thuế.

Một số nghiên cứu cho rằng các cuộc kiểm toán có tác động tích cực đến

chuyện lảng tránh thuế (Jackson và Jaouen, 1989; Shanmugam, 2003; Dubin,

2004). Những phát hiện này cho thấy rằng trong các hệ thống tự đánh giá, kiểm

toán thuế có thể đóng một vai trò không thể thiếu và vai trò thiết yếu của họ là tăng

cường sự tuân thủ tự nguyện. Tần số và tỉ mỉ của các cuộc kiểm toán có thể khuyến

khích người nộp thuế phải cẩn trọng hơn trong việc hoàn thành tờ khai thuế, báo

cáo tất cả các thu nhập và khẳng định việc trích chính xác để xác định nghĩa vụ

thuế. Ngược lại, người nộp thuế chưa bao giờ được kiểm toán có thể bị cám dỗ để

theo báo cáo thu nhập thực tế của họ và yêu cầu bồi thường các khoản khấu trừ sai.

Theo OECD (2004), việc thường xuyên tổ chức công tác kiểm toán thuế có

thể nâng cao mức độ tuân thủ thuế của doanh nghiệp. Mặt khác, các hoạt động

kiểm toán thuế sẽ giúp hỗ trợ và duy trì những quy tắc hiện hành do NNT nhận

thức được rủi ro bị phát hiện. Tuy nhiên, các nghiên cứu chứng minh cho dù chiến

lược răn đe có ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ và không tuân thủ của NNT, một số

CQT đã báo cáo rằng các hoạt động ngăn chặn đã thực sự khích lệ NNT cư xử

không tuân thủ trong những năm tiếp theo. Sự thành công của chiến lược răn đe

cũng liên quan đến quy tắc ứng xử của NNT. Truyền thông đóng một vai trò quan

trọng trong một chiến lược răn đe, là nhận thức của NNT, cung cấp một thông điệp

NNT không tuân thủ sẽ bị phát hiện, hầu hết NNT là trung thực, điều này thúc đẩy

một tiêu chuẩn xã hội mạnh mẽ để duy trì sự tuân thủ thuế.

Nhận thức của chi tiêu Chính phủ.

Theo Nguyễn Thị Lệ Thúy (2009), NSNN được sử dụng như thế nào là một

trong những vấn đề được DN quan tâm. NSNN được sử dụng cho đầu tư vào cơ sở

hạ tầng kỹ thuật, xã hội phục vụ trở lại cho DN và nuôi bộ máy công quyền. Nhận

thức của DN về tính hiệu quả của các khoản chi tiêu này sẽ tác động đến sự tuân

thủ thuế. Tham nhũng, thất thoát ngân sách, đầu tư công phi hiệu quả sẽ là những

yếu tố cản trở hành vi tuân thủ tích cực.

Người nộp thuế, và đặc biệt là những người phải trả số tiền thuế cao, sẽ nhạy

cảm với những gì mà Chính phủ chi tiền của họ vào. Nếu Chính phủ là một cách

khôn ngoan chi tiêu thu nhập quốc gia, ví dụ, đối với phương tiện cơ bản như giáo

dục, y tế, an toàn và giao thông công cộng, có khả năng là tự nguyện tuân thủ sẽ

tăng lên. Ngược lại, nếu người nộp thuế nhận thức rằng Chính phủ đang chi tiêu

quá nhiều vào một cái gì đó được coi là không cần thiết, sau đó người nộp thuế sẽ

cố gắng né tránh.

Khả năng tài chính.

Dường như có một mối quan hệ giữa số tiền thuế còn nợ và các hành vi tuân

thủ. Ví dụ, nếu một chủ DN có trách nhiệm pháp lý về thuế mà có thể dễ dàng được

thanh toán thì họ sẽ sẵn sàng tuân thủ. Tuy nhiên, nếu các trách nhiệm pháp lý lớn

có khả năng đe dọa sự sống còn của DN thì người chủ sở hữu có thể sẽ né tránh

phải nộp tất cả hoặc tìm biện pháp điều chỉnh các số liệu báo cáo để giảm nghĩa vụ

thuế (OECD, 2004).

Chi phí tuân thủ.

Theo OECD (2004), đối tượng nộp thuế phải bỏ ra một số khoản chi phí

thông thường để tuân thủ các nghĩa vụ thuế, do đó, làm cho số thuế phải chịu cao

hơn số thuế thực nộp. Các chi phí này bao gồm thời gian phải bỏ ra để hoàn tất các

thủ tục yêu cầu, các chi phí trả cho kế toán và các chi phí gián tiếp do sự phức tạp

của Luật thuế. Các chi phí này có thể bao gồm cả các chi phí về mặt tâm lý như

căng thẳng thần kinh do không biết chắc họ đã đáp ứng toàn bộ các quy định về

thuế hay chưa hoặc thậm chí do không biết các quy định về thuế. Thực hiện các

nghĩa vụ thuế tốn nhiều thời gian, công sức ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế của

doanh nghiệp.

2.2.2. Nhân tố chính sách thuế.

Trong khi người nộp thuế bị ảnh hưởng bởi những lo ngại kinh tế thuần túy

của họ, hoặc để trốn tránh, không để trốn thuế, bằng chứng cho thấy các nhân tố thể

chế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định sự tuân thủ của họ. Luôn có

tác động đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Chính sách thuế

phù hợp và quản lý thuế tốt sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tuân thủ

các quy định về thuế.

Đối với nhiều khía cạnh của việc tuân thủ thuế, có một cuộc tranh luận trong

giới khoa học như thế nào là hiệu quả hoạt động của hệ thống thuế, của cơ quan

thuế ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ của người nộp thuế. Vai trò của cơ quan thuế

trong việc giảm thiểu khoảng cách về thuế và tăng cường sự tuân thủ tự nguyện rõ

ràng là rất quan trọng. Theo Hasseldine và Li (1999) tuân thủ thuế được minh họa

qua việc xem Chính phủ và cơ quan thuế như các chính đảng cần được liên tục hiệu

quả trong việc quản lý hệ thống thuế nhằm ngăn chặn trốn thuế. Bên cạnh đó,

nghiên cứu của Richardson (2008) cũng cho rằng vai trò của một Chính phủ có tác

động tích cực đối với việc xác định thái độ đối với thuế.

Chính sách thuế rõ ràng, đơn giản, dễ hiểu.

Chính sách thuế là một trong những yếu tố quan trọng trong phân tích sự

tuân thủ thuế nhìn từ giác độ kinh tế và cả giác độ tâm lý xã hội. Chính sách

thuế ổn định, có thể dự đoán, rõ ràng, đơn giản, dễ hiểu và công bằng là những

tiền đề đầu tiên để đạt được sự tuân thủ cao. DN chỉ sẵn sàng và chấp nhận tuân

thủ khi các sắc thuế rõ ràng, minh bạch và công bằng. DN chỉ có thể tuân thủ

khi các sắc thuế đơn giản, dễ hiểu, không chồng chéo, mâu thuẫn và có thể dự

đoán (Nguyễn Thị Lệ Thúy, 2009).

Thuế suất.

Mức thuế suất ảnh hưởng đến quyết định của NNT thực hiện theo quy định

pháp luật thuế. Clotfelter (1983) cho rằng việc giảm thuế suất không phải là chính

sách duy nhất có tiềm năng để ngăn cản việc trốn thuế nhưng thuế suất là một yếu

tố quan trọng trong việc xác định hành vi tuân thủ thuế mặc dù mức độ tác động

chính xác vẫn còn chưa thật sự được rõ ràng và gây nên tranh cãi (Kirchler, 2007).

Clotfelter cũng cho thấy rằng có mối quan hệ giữa thuế suất và trốn thuế do

mức thuế suất được sử dụng như là một công cụ có thể được thao tác cho mục tiêu

chính sách đặc biệt. Nâng cao mức thuế suất cận biên có khả năng khiến NNT trốn

thuế (Whitte và Woodbury, 1985; Ali, Cecil và Knoblett, 2011; Torgler, 2007)

nhưng khi hạ thấp mức thuế suất không nhất thiết sẽ tăng cường tuân thủ thuế

(Trivedi, Shehata và Mestelmen, 2004; Kirchler, 2007). Allingham và Sando kết

luận rằng NNT có thể chọn: báo cáo đầy đủ thu nhập hoặc báo cáo ít hơn, không

phân biệt mức thuế suất. Tăng mức thuế suất không nhất thiết là luôn luôn giảm

hành vi tuân thủ (Allingham và Sandmo, 1972).

Công tác tuyên truyền hỗ trợ người nộp thuế.

Theo OCED (2004), kinh nghiệm cho thấy rằng phần lớn đối tượng nộp thuế

muốn tuân thủ nghĩa vụ thuế của họ (trong khuôn khổ quy tắc xã hội và văn hoá).

Do đó, sự phản ứng thích hợp từ phía cơ quan thuế chính là giúp cho đối tượng nộp

thuế dễ dàng thực hiện nghĩa vụ đó. Cơ quan thuế tạo điều kiện dễ dàng cho đối

tượng nộp thuế tuân thủ bằng cách tư vấn một cách rõ ràng cho họ về nghĩa vụ thuế

ngay từ khi họ bắt đầu hoạt động kinh doanh của mình. Về lâu dài, làm cho tuân

thủ dễ dàng có thể bao gồm toàn bộ các sáng kiến mà cơ quan thuế có thể thực hiện

để cải thiện việc cung cấp dịch vụ. Cơ quan thuế mở rộng việc cung cấp dịch vụ

điện tử để tiết kiệm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp và cải thiện độ tin cậy

của thông tin mà cơ quan thuế nhận được.

Thực hiện thủ tục hành chính thuế.

Nguyễn Thị Thanh Hoài và các thành viên (2011) cho rằng các quy trình

nghiệp vụ quản lý thuế, các thủ tục về thuế (thủ tục đăng ký thuế, kê khai, nộp thuế,

hoàn thuế,…) có tính ổn định, minh bạch rõ ràng sẽ tạo điều kiện thuận lợi tối đa và

giảm chi phí tuân thủ cho người nộp thuế, giảm rủi ro do tham nhũng và phiền hà.

Nếu thủ tục hành chính thuế quá rườm rà, phức tạp, khó thực hiện sẽ không khuyến

khích người nộp thuế tuân thủ tự giác, chi phí tuân thủ vì thế sẽ tăng lên.

2.2.3. Nhân tố nhận thức giá trị xã hội.

Nhân tố quyết định sự tuân thủ thuế từ góc độ xã hội liên quan đến sự sẵn

sàng của người nộp thuế thực hiện theo pháp luật về thuế để đáp ứng với hành vi

của người khác và môi trường xã hội của họ (tức là Chính phủ, bạn bè và các thành

viên gia đình) (Torgler, 2007). Mặt khác, Kirchler (2007) cho rằng các nhân tố xã

hội nên được xem trong một ý nghĩa rộng hơn so với quan điểm của Torgler bao

gồm tâm lý của các đối tượng nộp thuế. Do đó, nhân tố được thảo luận trong phần

này là nhận thức về ổn định và công bằng, xử lý vi phạm hành chính về thuế.

Tính ổn định của chính sách thuế.

Theo Nguyễn Thị Lệ Thúy (2009), tính phức tạp, bất công bằng và bất hợp

lý của các Luật thuế là những thách thức lớn đối với quản lý thu thuế, gây ra những

chống đối và sai lỗi trong kê khai thuế, là điều kiện cho sự tránh thuế và trốn thuế.

CQT thường xuyên phải giải quyết những vấn đề không bao giờ có hồi kết của

những Luật thuế phức tạp, bởi sau đó là sự sửa đổi và thay đổi thường xuyên của

các Luật thuế.

Công bằng của hệ thống thuế.

Theo Mohd Rizal Palil (2010), nhận thức công bằng là một trong những

nguyên tắc chính để thiết lập hệ thống thuế. Cảm nhận về sự công bằng của hệ

thống thuế cũng có ảnh hưởng đến các khuynh hướng đối với việc trốn thuế. Hệ

thống thuế không công bằng có thể dẫn đến việc đối tượng nộp thuế suy nghĩ gian

lận là hợp lý.

Thương hiệu của doanh nghiệp.

Nguyễn Thị Thanh Hoài và các thành viên (2011) cho rằng các yếu tố xã hội

cũng có ảnh hưởng đến tính tuân thủ thuế. Thuộc nhóm này có thể kể đến như:

chuẩn mực xã hội, ảnh hưởng xã hội và trách nhiệm của từng chủ thể trong một

cộng đồng xã hội; dư luận xã hội, danh tiếng, vị thế và vai trò của từng chủ thể

trong một cộng đồng xã hội.

Xử lý vi phạm hành chính về thuế.

Theo OECD (2004), những cuộc điều tra về tác động của những biện pháp

ngăn ngừa như phạt hành chính và đe dọa khởi tố cho thấy đây là các biện pháp

khống chế về thời gian đối với hành vi tuân thủ của đối tượng nộp thuế. Tuy nhiên,

các nghiên cứu cho thấy rằng những người tuân thủ muốn những người không tuân

thủ phải bị trừng phạt. Các hình thức trừng phạt nghiêm khắc sẽ có hiệu quả nhất

khi được sử dụng cùng với một hệ thống trừng phạt nhẹ hơn. Về lý thuyết, các hình

thức trừng phạt càng lớn hơn và càng đa dạng hơn thì các nhà quản lý càng thành

công rực rỡ hơn khi truyền đạt một cách nhẹ nhàng. Sự trừng phạt là quan trọng,

nhưng không phải là một cái rào chắn mà là một cơ chế để thuyết phục đối tượng

nộp thuế rằng những người khác cũng đang tuân thủ.

2.2.4. Nhân tố tâm lý cảm nhận.

Một số nghiên cứu cho thấy đây là một nhân tố giải thích quan trọng nhất

đối với hành vi không tuân thủ. Tuy nhiên, việc cố tìm kiếm những cơ hội có khả

năng không tuân thủ chưa được nghiên cứu một cách rõ ràng – ví dụ việc lựa

chọn giữa tự kinh doanh và chế độ làm công ăn lương (OECD, 2004).

Tuyên dương doanh nghiệp khi thực hiện tốt nghĩa vụ thuế.

Một số biện pháp khuyến khích đối tượng nộp thuế có thể có tác động tích

cực đến hành vi tuân thủ (có nghĩa là các đối tượng nộp thuế trở nên tuân thủ hơn),

mặc dù điều này cần phải được tìm hiểu hơn nữa (OECD, 2004).

Cảm nhận về rủi ro khi không tuân thủ thuế.

Nếu một đối tượng nộp thuế có cơ hội không tuân thủ và nghĩ rằng chỉ có rủi

ro không đáng kể nếu bị phát hiện thì đối tượng nộp thuế đó có thể chấp nhận rủi ro

này. Điều này có thể dẫn đến việc kê khai thấp một số loại thu nhập nào đó. Ví dụ,

thu nhập từ tiền lương và tiền công thường là các khoản thu nhập mà cơ quan thuế

dễ dàng “nhìn thấy được” vì bên thứ ba báo cáo. Tuy nhiên, những loại thu nhập

khác có thể khó “nhìn thấy được” hơn và vì vậy sẽ được kê khai báo cáo một cách

“sáng tạo” hơn (OECD, 2004).

2.3. Lược khảo các nghiên cứu liên quan.

2.3.1. Các nghiên cứu nước ngoài.

 Nghiên cứu của tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế OECD (2004)

về “Quản lý và nâng cao tuân thủ thuế”.

Nghiên cứu thực tiễn sâu sắc về việc nâng cao sự tuân thủ hệ thống thuế,

phân tích hành vi tuân thủ thuế. Nghiên cứu xác định hai phương pháp tiếp cận

rộng về vấn đề tuân thủ. Phương pháp tiếp cận thứ nhất từ giác độ tính hợp lý về

mặt kinh tế đã được xây dựng trên cơ sở áp dụng phân tích kinh tế. Phương pháp

thứ hai liên quan đến các vấn đề rộng hơn về hành vi và chủ yếu dựa vào các khái

niệm, các nghiên cứu về tâm lý học và xã hội học. Đưa ra mô hình là một phương

pháp tiếp cận dựa trên việc hiểu doanh nghiệp và bối cảnh doanh nghiệp hoạt động

như là công cụ để hỗ trợ cho hiểu biết động cơ hành vi của đối tượng nộp thuế đối

với việc tuân thủ thuế.

Hình 2.1. Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế

Nguồn: OECD (2004)

Nghiên cứu đưa ra các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế của

doanh nghiệp gồm:

Hồ sơ doanh nghiệp như: Cơ cấu - doanh nghiệp một thành viên, hợp danh,

công ty, quỹ tín thác; Quy mô, thâm niên của doanh nghiệp; Loại hình hoạt động

kinh doanh; Tập trung - trong nước hay quốc tế; Số liệu tài chính – đầu tư cơ bản;

Trung gian kinh doanh.

Nhân tố ngành như: Quy mô ngành; Các đối tác trong ngành; Tỷ lệ lãi; Cơ

cấu chi phí; Các điều tiết của ngành; Phác đồ kinh doanh; Các vấn đề ngành nghề

như mức độ cạnh tranh; Các nhân tố mùa vụ và cơ sở hạ tầng.

Nhân tố xã hội học như: Chuẩn mực văn hóa; Tính thiểu số; Thái độ đối với

Chính phủ; Tuổi; Giới tính; Trình độ giáo dục.

Nhân tố kinh tế như: Đầu tư; Tỷ lệ lãi suất; Hệ thống thuế; Chính sách

Chính phủ; Ảnh hưởng quốc tế; Lạm phát; Thị trường.

Các nhân tố tâm lý như: Tham lam, rủi ro, sợ hãi, tin tưởng; Các giá trị; Tính

công bằng; Cơ hội trốn.

 Nghiên cứu của Mohd Rizal Palil (2010) về “Kiến thức thuế và

những nhân tố quyết định sự tuân thủ thuế trong hệ thống tự đánh giá tại

Malaysia”.

Nghiên cứu được Mohd Rizal Palil (2010) thực hiện tại Malaysia tập trung

vào nghiên cứu sự hiểu biết về kiến thức thuế của người nộp thuế và tìm kiếm bằng

chứng thực nghiệm về các nhân tố quyết định sự tuân thủ thuế tại Malaysia. Kết

quả của nghiên cứu thực nghiệm này cho thấy bằng chứng thực nghiệm và cung

cấp chiến lược cải thiện cho cơ quan thuế bằng cách nghiên cứu các điểm yếu cố

hữu của hệ thống thực thi thuế hiện nay và tìm ra mô hình toàn diện về các nhân tố

quyết định sự tuân thủ thuế cho Malaysia.

KHẢ NĂNG BỊ KIỂM TOÁN THUẾ

NHẬN THỨC VỀ CHI TIÊU CỦA CHÍNH PHỦ

SỰ TUÂN THỦ THUẾ

KHẢ NĂNG TÀI CHÍNH

NHẬN TỐ ĐẶC ĐIỂM

KIẾN THỨC VỀ THUẾ

Hình 2.2. Mô hình các nhân tố tác động đến sự tuân thủ thuế tại Malaysia.

Nguồn: Mohd Rizal Palil (2010)

Kết quả nghiên cứu của tác giả cho thấy tất cả các nhân tố trong mô hình

đều ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến sự tuân thủ thuế. Các nhân tố cụ thể là: khả

năng bị kiểm toán thuế, nhận thức về chi tiêu của Chính phủ thể hiện qua phúc lợi

mang lại cho xã hội, khả năng tài chính, những nhân tố liên quan đến đặc điểm,

kiến thức thuế liên quan đến hệ thống chính sách thuế và quản lý thuế.

 Nghiên cứu của Nicoleta (2011) về “Tổng hợp những nhân tố ảnh

hưởng đến tuân thủ thuế”.

Mục đích của nghiên cứu này là tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân

thủ thuế từ hàng loạt các nghiên cứu ở nhiều quốc gia trên thế giới và xem xét sự

phù hợp của các nhân tố này trong trường hợp Rumani nhằm tạo ra mô hình các

nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế. Nicoleta (2011) đã tổng hợp các nghiên

cứu trước đó và cho thấy rằng tuân thủ thuế được nghiên cứu trong kinh tế bằng

cách phân tích các quyết định giữa trả tiền thuế và trốn thuế của một người đại diện

cho tổ chức. Theo Nicoleta (2011) các nhân tố đóng vai trò quan trọng ảnh hưởng

đến sự tuân thủ thuế được chia thành hai nhóm: nhóm nhân tố kinh tế và nhóm

nhân tố phi kinh tế. Nhóm nhân tố kinh tế bao gồm các nhân tố như mức thu nhập

chịu thuế, khả năng bị kiểm toán thuế, sự kiểm toán thuế, thuế suất, lợi ích từ việc

đóng thuế, hình phạt và tiền phạt vi phạm. Nhóm nhân tố phi kinh tế bao gồm các

nhân tố như thái độ đối với các loại thuế, những nhân tố cá nhân, chuẩn mực xã hội

Thuế suất

Sự kiểm toán thuế

Lợi ích từ việc đóng thuế

Hình phạt

Khả năng bị kiểm toán thuế

Tiền phạt vi phạm

Nhân tố kinh tế

Mức thu nhập chịu thuế

và quốc gia, sự công bằng của hệ thống thuế.

Sự tuân thủ thuế

Nhân tố phi kinh tế

Thái độ đối với các loại thuế

Sự công bằng của hệ thống thuế

Nhân tố cá nhân, chuẩn mực xã hội và quốc gia

Hình 2.3. Các nhân tố kinh tế và phi kinh tế ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế.

Nguồn: Nicoleta (2011)

2.3.2. Các nghiên cứu trong nước.

 Nghiên cứu của Nguyễn Thị Lệ Thúy (2009) về “Hoàn thiện quản lý

thu thuế của Nhà nước nhằm tăng cường sự tuân thủ thuế của DN - Nghiên

cứu tình huống của Hà Nội”.

Tác giả Nguyễn Thị Lệ Thúy (2009) đã phân tích, đánh giá và tổng hợp

những cơ sở lý thuyết, cơ sở kinh nghiệm và cơ sở thực tiễn cho những giải pháp

hoàn thiện hoạt động quản lý thu thuế của Nhà nước nhằm tăng cường sự tuân thủ

thuế của các doanh nghiệp (tình huống địa bàn Hà Nội). Tác giả đã phân tích hành

vi và đặc điểm tuân thủ thuế của các doanh nghiệp đồng thời khảo sát ý kiến của

doanh nghiệp về thực trạng quản lý thu thuế để có được cơ sở thông tin cho hoàn

thiện quản lý thu thuế của Nhà nước đối với doanh nghiệp trên địa bàn Hà Nội.

Tiến hành khảo sát và nghiên cứu hành vi tuân thủ thuế như là một biến số đại diện

cho sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp; nghiên cứu các nhân tố thuộc các nhóm

khác nhau tác động đến sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp và khẳng định vai trò

quản lý thu thuế của Nhà nước trong việc tác động lên các nhân tố này nhằm tăng

cường sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp trên địa bàn Hà Nội. Tác giả đã xác định

được bức tranh tuân thủ thuế của các doanh nghiệp trên địa bàn Hà Nội và chứng

minh cho mô hình các cấp độ tuân thủ thuế đã điều chỉnh và đặc trưng của 4 cấp độ

tuân thủ thuế được cụ thể hơn qua phân tích 3 chỉ số tự nguyện, đủ và đúng thời

gian; xác định những nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế theo cách tiếp cận

kinh tế và tâm lý xã hội. Vì nghiên cứu định tính nên chưa ước lượng một cách

chính xác mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến sự tuân thủ thuế của doanh

nghiệp. Tuy nhiên, nghiên cứu đã rất có giá trị khi trình bày 6 nhóm nhân tố tác

động đến sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp gồm: Đặc điểm hoạt động của doanh

nghiệp, đặc điểm tâm lý của doanh nghiệp, đặc điểm ngành của doanh nghiệp, nhân

tố xã hội, nhân tố kinh tế, nhân tố pháp luật, từ đó đề xuất những giải pháp hoàn

thiện hoạt động quản lý thu thuế của Nhà nước nhằm tăng cường sự tuân thủ thuế

của các doanh nghiệp nói chung và trên địa bàn Hà Nội nói riêng.

 Nghiên cứu của Nguyễn Thị Thanh Hoài và các cộng sự (2011) về

“Giám sát tính tuân thủ thuế ở Việt Nam”.

Nghiên cứu đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về tuân thủ thuế như cơ sở

lý luận của tuân thủ thuế nội dung tuân thủ thuế, nhân tố ảnh hưởng đến tính tuân

thủ thuế. Các tác giả cũng đi sâu xem xét nội dung giám sát tính tuân thủ, chủ thể

thực hiện giám sát tính tuân thủ thuế, cách thức thực hiện giám sát tính tuân thủ

thuế. Nghiên cứu, đánh giá việc giám sát tính tuân thủ thuế của NNT ở Việt Nam

hiện nay; Nghiên cứu kinh nghiệm giám sát tính tuân thủ thuế của một số nước và

rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam; Xây dựng các quan điểm, định hướng

trong việc thiết lập cơ chế giám sát tính tuân thủ thuế có hiệu quả ở Việt Nam và đề

xuất một số giải pháp thực hiện. Nghiên cứu nêu lên các nhóm nhân tố ảnh hưởng

đến tuân thủ thuế. Thứ nhất, nhóm nhân tố về tình hình kinh tế, xã hội. Thứ hai,

nhóm nhân tố về chính sách pháp luật nói chung và chính sách thuế nói riêng. Thứ

ba, nhóm nhân tố thuộc về quản lý của CQT. Thứ tư, nhóm nhân tố xuất phát từ

bản thân NNT. Thứ năm, các nhân tố khác.

Bảng 2.4. Tóm tắt các nghiên cứu liên quan.

VẤN ĐỀ NGHIÊN CÁC NHÂN TỐ STT TÁC GIẢ CỨU TRONG MÔ HÌNH

Các nghiên cứu nước ngoài

1 Tổ chức hợp tác Quản lý và nâng cao Hồ sơ doanh nghiệp, nhân tố

và phát triển kinh tuân thủ thuế ngành, nhân tố xã hội học,

tế OECD (2004) nhân tố kinh tế, các nhân tố

tâm lý.

2 Mohd Rizal Palil Kiến thức thuế và Khả năng bị kiểm toán thuế,

(2010) những nhân tố quyết nhận thức về chi tiêu của Chính

định sự tuân thủ thuế phủ thể hiện qua phúc lợi mang

trong hệ thống tự đánh lại cho xã hội, khả năng tài

giá tại Malaysia chính, những nhân tố liên quan

đến đặc điểm, kiến thức thuế

liên quan đến hệ thống chính

sách thuế và quản lý thuế.

3 Nicoleta (2011) Tổng hợp những nhân Nhóm nhân tố kinh tế bao gồm

tố ảnh hưởng đến tuân các nhân tố như mức thu nhập

thủ thuế chịu thuế, khả năng bị kiểm

toán thuế, sự kiểm toán thuế,

thuế suất, lợi ích từ việc đóng

thuế, hình phạt và tiền phạt vi

phạm. Nhóm nhân tố phi kinh

tế bao gồm các nhân tố như

thái độ đối với các loại thuế,

những nhân tố cá nhân, chuẩn

mực xã hội và quốc gia, sự

công bằng của hệ thống thuế.

Các nghiên cứu trong nước

4 Nguyễn Thị Lệ Hoàn thiện quản lý Đặc điểm hoạt động của doanh

Thúy (2009) thu thuế của Nhà nước nghiệp, đặc điểm tâm lý của

nhằm tăng cường sự doanh nghiệp, đặc điểm ngành

tuân thủ thuế của DN của doanh nghiệp, nhân tố xã

- Nghiên cứu tình hội, nhân tố kinh tế, nhân tố

huống của Hà Nội pháp luật.

5 Nguyễn Thị Giám sát tính tuân thủ Nhân tố về tình hình kinh tế, xã

Thanh Hoài và thuế ở Việt Nam hội, nhóm nhân tố về chính

các cộng sự sách pháp luật nói chung và

(2011) chính sách thuế nói riêng,

nhóm nhân tố thuộc về quản lý

của CQT, nhóm nhân tố xuất

phát từ bản thân NNT, các

nhân tố khác.

Nguồn: tổng hợp của tác giả từ các nghiên cứu liên quan

Kết luận chương 2.

Trong chương 2, tác giả đã giới thiệu khái quát cơ sở lý thuyết phục vụ cho

nghiên cứu như: khái niệm sự tuân thủ thuế, các nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ

thuế.

Bên cạnh đó, để tạo cơ sở cho mô hình nghiên cứu sẽ được trình bày ở

chương tiếp theo, tác giả cũng tiến hành lược khảo các nghiên cứu liên quan đến đề

tài này. Các nghiên cứu liên quan được lược khảo bao gồm các nghiên cứu trong và

ngoài nước về sự tuân thủ thuế và các nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế. Hầu

hết các nghiên cứu được lược khảo đều sử dụng phương pháp phân tích nhân tố

khám phá EFA và phân tích hồi quy để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân

thủ thuế.

Khái niệm về sự tuân thủ thuế được tác giả đúc kết từ khái niệm của James

và Alley (1999), tuân thủ pháp luật thuế của NNT về cơ bản là thể hiện ở việc chấp

hành đầy đủ, kịp thời các quy định của pháp luật thuế, cụ thể là việc chấp hành các

tiêu chí thời gian, mức độ chính xác trung thực và đầy đủ của các hoạt động đăng

ký thuế, khai thuế, nộp thuế và các nghĩa vụ khác về thuế của NNT. Trên cơ sở các

nghiên cứu liên quan, có 4 nhân tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế là nhân tố kinh

tế, nhân tố chính sách thuế, nhân tố nhận thức giá trị xã hội, nhân tố tâm lý cảm

nhận.

CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Chương này, tác giả sẽ tiến hành phát triển các giả thuyết nghiên cứu, đề

xuất mô hình nghiên cứu và trình bày quy trình thực hiện nghiên cứu.

3.1. Các giả thuyết của mô hình.

 Nhân tố kinh tế: bao gồm các nội dung về kiểm toán thuế, nhận thức

của chi tiêu Chính phủ, khả năng tài chính, chi phí tuân thủ.

Một số nghiên cứu cho rằng các cuộc kiểm toán có tác động tích cực đến

chuyện lảng tránh thuế (Jackson và Jaouen, 1989; Shanmugam, 2003; Dubin,

2004). Những phát hiện này cho thấy rằng trong các hệ thống tự đánh giá, kiểm

toán thuế có thể đóng một vai trò không thể thiếu và vai trò thiết yếu của họ là tăng

cường sự tuân thủ tự nguyện. Theo OECD (2004), việc thường xuyên tổ chức công

tác kiểm toán thuế có thể nâng cao mức độ tuân thủ thuế của doanh nghiệp.

Theo Nguyễn Thị Lệ Thúy (2009), NSNN được sử dụng như thế nào là một

trong những vấn đề được DN quan tâm. NSNN được sử dụng cho đầu tư vào cơ sở

hạ tầng kỹ thuật, xã hội phục vụ trở lại cho DN và nuôi bộ máy công quyền. Như

vậy, nhận thức của DN về tính hiệu quả của các khoản chi tiêu này gia tăng sẽ tác

động làm gia tăng sự tuân thủ thuế.

Theo Richard M. Bird và Oliver Oldman (2006), luôn có một mối liên hệ

giữa số thuế nợ và hành vi tuân thủ. Ví dụ, nếu một chủ DN có nghĩa vụ thuế có thể

dễ dàng thanh toán thì họ sẽ sẵn sàng tuân thủ. Tuy nhiên, nếu nghĩa vụ lớn có khả

năng đe dọa sự sống còn của DN thì người chủ có thể sẽ né tránh phải nộp tất cả

hoặc tìm biện pháp điều chỉnh báo cáo để giảm nghĩa vụ thuế.

Theo OECD (2004), đối tượng nộp thuế phải bỏ ra một số khoản chi phí như

thời gian phải bỏ ra để hoàn tất các thủ tục yêu cầu, các chi phí trả cho kế toán và

các chi phí gián tiếp do sự phức tạp của luật thuế thông thường để tuân thủ các

nghĩa vụ thuế. Do đó, làm cho số thuế phải chịu cao hơn số thuế thực nộp. Nếu chi

phí được giảm xuống thì sự tuân thủ thuế sẽ gia tăng.

Từ các kết quả nghiên cứu trên, tác giả đề xuất giả thuyết:

Giả thuyết H1: Các khía cạnh kinh tế tạo thuận lợi cho DN thì sự tuân

thủ thuế của DN sẽ tốt hơn.

 Nhân tố chính sách thuế: bao gồm các nội dung về chính sách thuế rõ

ràng, đơn giản, dễ hiểu, mức thuế suất, công tác tuyên truyền hỗ trợ người nộp

thuế, thực hiện thủ tục hành chính thuế.

Theo Nguyễn Thị Lệ Thúy (2009), chính sách thuế ổn định, có thể dự

đoán, rõ ràng, đơn giản, dễ hiểu và công bằng là những tiền đề đầu tiên để đạt

được sự tuân thủ cao. Theo Nguyễn Thị Lệ Thúy (2009), tính phức tạp, bất công

bằng và bất hợp lý của các Luật thuế là những thách thức lớn đối với sự tuân thủ

thuế. Theo Mohd Rizal Palil (2010), nhận thức công bằng là một trong những

nguyên tắc chính để thiết lập hệ thống thuế. Cảm nhận về sự công bằng của hệ

thống thuế cũng có ảnh hưởng đến các khuynh hướng đối với việc trốn thuế.

Clotfelter (1983) cho rằng thuế suất là một yếu tố quan trọng trong việc xác

định hành vi tuân thủ thuế mặc dù mức độ tác động chính xác vẫn còn chưa thật sự

được rõ ràng và gây nên tranh cãi (Kirchler, 2007).