Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tác động tính thanh khoản của cổ phiếu đến quyết định chi trả cổ tức – Nghiên cứu tại các công ty niêm yết trên Sàn chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:64

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn đã tìm hiểu tác động của tính thanh khoản của cổ phiếu đến chính sách cổ tức tại Việt Nam, một vấn đề chưa được nghiên cứu rộng rãi tại thực tiễn Việt Nam; đưa ra những đánh giá mối tương quan giữa tính thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức của các công ty niêm yết trên sàn HOSE.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tác động tính thanh khoản của cổ phiếu đến quyết định chi trả cổ tức – Nghiên cứu tại các công ty niêm yết trên Sàn chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH --------------- Trần Nguyễn Vân An TÁC ĐỘNG TÍNH THANH KHOẢN CỦA CỔ PHIẾU ĐẾN QUYẾT ĐỊNH CHI TRẢ CỔ TỨC – NGHIÊN CỨU TẠI CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN SÀN CHỨNG KHOÁN HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH --------------- Trần Nguyễn Vân An TÁC ĐỘNG TÍNH THANH KHOẢN CỦA CỔ PHIẾU ĐẾN QUYẾT ĐỊNH CHI TRẢ CỔ TỨC – NGHIÊN CỨU TẠI CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN SÀN CHỨNG KHOÁN HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số : 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. TRẦN THỊ HẢI LÝ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2017
LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan luận văn Thạc sĩ Kinh tế “Tác động tính thanh khoản của cổ phiếu đến quyết định chi trả cổ tức – Nghiên cứu tại các công ty niêm yết trên Sàn chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh” là công trình nghiên cứu của riêng tác giả, với sự hỗ trợ từ người hướng dẫn khoa học là PGS. TS. Trần Thị Hải Lý. Các số liệu được sử dụng trong luận văn hoàn toàn trung thực và có nguồn gốc đáng tin cậy. Nội dung luận văn đảm bảo không sao chép từ bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. TP. Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 10 năm 2017 Tác giả Trần Nguyễn Vân An
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI ...........................................................................2 1.1. Lý do chọn đề tài ...............................................................................................2 1.2. Mục tiêu nghiên cứu .........................................................................................3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ...........................................................................................3 1.4. Phương pháp và dữ liệu nghiên cứu .................................................................3 1.4.1. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................3 1.4.2. Dữ liệu nghiên cứu .....................................................................................3 1.5. Đóng góp của đề tài ..........................................................................................4 1.6. Bố cục luận văn .................................................................................................4 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY ............................................................................................................................6 2.1. Tính thanh khoản của cổ phiếu .........................................................................6 2.2. Chính sách cổ tức ..............................................................................................7 2.3. Nghiên cứu thực nghiệm về tương quan giữa tính thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức của doanh nghiệp ............................................................................9 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................15 3.1. Dữ liệu nghiên cứu ..........................................................................................15 3.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................15 3.2.1. Mô hình nghiên cứu .................................................................................15 3.2.2. Mô tả giải thích các biến ..........................................................................17 3.2.3. Phương pháp nghiên cứu ..........................................................................24
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ HỒI QUY .........................................................................26 4.1. Thống kê mô tả ...............................................................................................26 4.2. Phân tích tương quan ......................................................................................28 4.3. Phân tích hồi quy.............................................................................................30 4.3.1. Phân tích đơn biến (Univariate analysis) .................................................30 4.3.2. Phân tích hồi quy đa biến .........................................................................31 4.3.3. Kiểm định tương quan giữa tính thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức trong mô trường bất cân xứng thông tin ..........................................................35 4.3.4. Kiểm định tác động của vấn đề đại diện đến mối tương quan giữa tính thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức ...........................................................37 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN ........................................................................................40 5.1. Kết luận ...........................................................................................................40 5.2. Những hạn chế của nghiên cứu .......................................................................41 5.3. Định hướng nghiên cứu sau này .....................................................................42 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT HĐQT Hội đồng quản trị HOSE Sở Giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh MM Miller và Modigliani (1961)
DANH MỤC BẢNG BIỂU STT Tên bảng 1 Bảng 3.1: Mô tả tóm tắt các biến 2 Bảng 4.1: Thống kê mô tả các biến 3 Bảng 4.2: Ma trận tương quan giữa các biến 4 Bảng 4.3: Kết quả hồi quy theo phương pháp đơn biến 5 Bảng 4.4: Kết quả hồi quy mô hình chính theo phương pháp đa biến 6 Bảng 4.5: Kết quả hồi quy xét trong môi trường bất cân xứng thông tin 7 Bảng 4.6: Kết quả hồi quy xét thêm vấn đề đại diện
1 MỞ ĐẦU Bài nghiên cứu xem xét tác động của tính thanh khoản cổ phiếu đến chính sách cổ tức của các doanh nghiệp. Mẫu dữ liệu được tác giả thu thập từ 299 doanh nghiệp niêm yết tại Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE) giai đoạn 2010-2016. Tác giả sử dụng phương pháp hồi quy Tobit và Logit để nghiên cứu tác động của tính thanh khoản cổ phiếu đến chính sách cổ tức của doanh nghiệp. Tuy nhiên, tại Việt Nam, cụ thể trên sàn HOSE, tính thanh khoản cổ phiếu không có tác động đến chính sách cổ tức của các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, tác giả cũng xem xét mức độ tác động của tính thanh khoản cổ phiếu đến chính sách cổ tức của doanh nghiệp trong môi trường bất cân xứng thông tin cao và khi doanh nghiệp có những vấn đề về đại diện. Qua đó, tác giả cũng thấy rằng, tương quan giữa tính thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức không có ý nghĩa thống kê tại thị trường Việt Nam. Từ khóa: tính thanh khoản cổ phiếu, chính sách cổ tức, bất cân xứng thông tin, vấn đề đại diện
2 Chương 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI 1.1. Lý do chọn đề tài Chính sách cổ tức là một trong 3 chính sách quan trọng của tài chính doanh nghiệp hiện đại. Trên thế giới và ở Việt Nam, thời gian qua đã có rất nhiều đề tài nghiên cứu về chính sách cổ tức, về tác động của chính sách cổ tức đến giá trị doanh nghiệp, về các yếu tố tác động đến chính sách cổ tức… Nghiên cứu của Miller và Modigliani (1961) là một trong những nghiên cứu nổi bật về chính sách cổ tức khi thấy rằng trong điều kiện thị trường hoàn hảo, quyết định chi trả cổ tức không có tác động đến giá trị của doanh nghiệp. Tuy nhiên, vì thị trường luôn tồn tại các bất hoàn hảo nên nghiên cứu của MM đã vấp phải nhiều tranh cãi. Mặt khác, Jensen (1986) cho thấy rằng chính sách cổ tức có tác động đến vấn đề đại diện của doanh nghiệp. Cụ thể, các cổ đông nội bộ có khả năng sử dụng nguồn tiền của doanh nghiệp để trục lợi cho lợi ích cá nhân, do đó việc chi trả cổ tức có thể làm giảm bớt vấn đề đại diện khi cổ đông nội bộ sẽ có ít tiền để thực hiện các động cơ sai trái. Ngoài ra, chính sách cổ tức cũng được xem là một trong những yếu tố mà nhà đầu tư có thể dựa vào để đánh giá giá trị của doanh nghiệp. Từ kết quả nổi tiếng chính sách cổ tức là độc lập đối với giá trị doanh nghiệp, sau đó có nhiều nghiên cứu trên thế giới về các yếu tố tác động đến quyết định chi trả cổ tức như nghiên cứu của Fama và French (2001), Banerjee et al. (2007), Griffin (2010), Ahmed (2015)… Trong đó, nghiên cứu về tác động của thanh khoản cổ phiếu đối với chính sách cổ tức còn là một đề tài chưa được khai thác nhiều. Tuy nhiên, ngoài nghiên cứu của Jiang et al. (2016), chưa có nghiên cứu nào về mối tương quan cùng chiều giữa tính thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức của doanh nghiệp, khi tìm hiểu về hiệu ứng thông tin của tính thanh khoản trong việc làm giảm bất cân xứng thông tin, qua đó giúp các cổ đông nhận được nhiều cổ tức hơn. Chính vì vậy, nhận thấy thị trường Việt Nam còn tồn tại nhiều vấn đề về bất cân xứng thông tin, tác giả quyết định tiến hành nghiên cứu liệu có mối tương quan
3 cùng chiều giữa tính thanh khoản cổ phiếu và quyết định chi trả cổ tức của các doanh nghiệp tại Việt Nam hay không, mà cụ thể là các doanh nghiệp niêm yết trên sàn HOSE giai đoạn 2010-2016 với đề tài “Tác động tính thanh khoản cổ phiếu đến quyết định chi trả cổ tức – Nghiên cứu tại các doanh nghiệp niêm yết tại Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh”. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu  Vận dụng lý thuyết và các nghiên cứu trước đó về tính thanh khoản và chính sách cổ tức để xem xét tác động của thanh khoản cổ phiếu đối với quyết định chi trả cổ tức của các doanh nghiệp.  Xem xét mối quan hệ giữa thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức của doanh nghiệp trong môi trường bất cân xứng thông tin.  Xem xét mối tương quan giữa thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức giữa những doanh nghiệp có mức độ xung đột khác nhau giữa cổ đông kiểm soát và cổ đông thiểu số. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu  Thanh khoản cổ phiếu có tác động như thế nào đến quyết định chi trả cổ tức của doanh nghiệp?  Mối quan hệ giữa thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức của doanh nghiệp ra sao trong môi trường bất cân xứng thông tin?  Mối tương quan giữa thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức giữa những doanh nghiệp có mức xung đột khác nhau giữa cổ đông kiểm soát và cổ đông thiểu số? 1.4. Phương pháp và dữ liệu nghiên cứu 1.4.1. Phương pháp nghiên cứu Bài nghiên cứu sử dụng các phương pháp phân tích về thống kê mô tả, ma trận tương quan và mô hình hồi quy tuyến tính đa biến theo các phương pháp hồi quy Tobit (hay còn gọi là mô hình hồi quy kiểm duyệt) và hồi quy Logit. 1.4.2. Dữ liệu nghiên cứu
4 Dữ liệu nghiên cứu được tác giả thu thập từ các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên sàn HOSE trong giai đoạn từ năm 2010 đến 2016. Sau khi loại bỏ các doanh nghiệp không có đầy đủ thông tin dữ liệu, kết quả còn lại 299 doanh nghiệp với 1477 quan sát. Dữ liệu các doanh nghiệp được thu thập từ các báo cáo tài chính đã được kiểm toán, các báo cáo thường niên của các doanh nghiệp được công bố chính thức, các thông tin giao dịch cổ phiếu của doanh nghiệp trên trang web vietsock, trên trang web của công ty và trên trang web của HOSE. 1.5. Đóng góp của đề tài Bài luận văn còn nhiều thiếu sót và hạn chế, dẫu vậy, bài luận này cũng có một số đóng góp sau:  Tìm hiểu tác động của tính thanh khoản của cổ phiếu đến chính sách cổ tức tại Việt Nam, một vấn đề chưa được nghiên cứu rộng rãi tại thực tiễn Việt Nam.  Đưa ra những đánh giá mối tương quan giữa tính thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức của các công ty niêm yết trên sàn HOSE.  Ngoài ra, bài luận văn cũng dựa trên một trong những bài nghiên cứu đầu tiên về mối tương quan cùng chiều giữa tính thanh khảon của cổ phiếu và quyết định chi trả cổ tức. 1.6. Bố cục luận văn Bài luận văn được trình bày theo các chương như sau:  Chương 1: Giới thiệu đề tài Chương này trình bày lý do chọn đề tài, mục tiêu của bài nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu, dữ liệu nghiên cứu và bố cục bài luận văn.  Chương 2: Tổng quan lý thuyết và các nghiên cứu trước đây
5 Chương này trình bày tổng quan các lý thuyết nghiên cứu về tính thanh khoản, cổ tức, chính sách cổ tức và các bằng chứng thực nghiệp liên quan đến tác động của tính thanh khoản cổ phiếu đối với quyết định chi trả cổ tức của doanh nghiệp.  Chương 3: Phương pháp nghiên cứu và dữ liệu nghiên cứu Chương này trình bày chi tiết về cơ sở dữ liệu phục vụ cho nghiên cứu trong bài luận văn, mô hình nghiên cứu cùng các biến được sử dụng trong mô hình và phương pháp nghiên cứu.  Chương 4: Kết quả nghiên cứu Chương này trình bày kết quả hồi quy dựa trên mô hình nghiên cứu và thảo luận về tác động của tính thanh khoản cổ phiếu đến chính sách cổ tức của doanh nghiệp.  Chương 5: Kết luận Chương này trình bày kết luận của bài nghiên cứu, hạn chế của bài cũng như hướng nghiên cứu tiếp theo.
6 Chương 2: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY 2.1. Tính thanh khoản của cổ phiếu Tính thanh khoản là một yếu tố chủ chốt đối với thị trường chứng khoán hoạt động hiệu quả, vì đây là một yếu tố tác động quan trọng đến các nhà đầu tư, các sàn giao dịch chứng khoán và các công ty niêm yết. Hơn nữa, tính thanh khoản cũng đem đến sự ổn định cho cả thị trường tài chính. Vậy, tính thanh khoản là gì? Mặc dù khái niệm về “tính thanh khoản” có xuất hiện nhiều trong lý thuyết tài chính và dường như đây là một khái niệm đơn giản, nhưng bất ngờ là có rất ít sự đồng nhất về định nghĩa tính thanh khoản. Keynes (1930) là một trong những người đưa ra định nghĩa đầu tiên về tính thanh khoản. Trong đó, ông cho rằng một tài sản có tính thanh khoản cao hơn nếu tài sản đó có thể được giao dịch chắn chắn hơn trong một thời gian ngắn mà không chịu bất kỳ sự thua lỗ nào. Kế thừa từ định nghĩa của Keynes, Wuyts (2007) đã đưa ra khái niệm về tính thanh khoản như sau: “một thị trường được xem là có tính thanh khoản cao nếu nhà đầu tư có thể nhanh chóng mua hoặc bán số lượng lớn cổ phiếu mà không chịu ảnh hưởng của yếu tố giá cả”. Theo đó, tính thanh khoản cổ phiếu là mức độ cổ phiếu có thể được mua hoặc bán tại cùng một mức giá. Một cổ phiếu có tính thanh khoản cao tức cổ phiếu đó có thể được mua hoặc bán dễ dàng. Vì lí do đó, nhà đầu tư thường thích đầu tư vào cổ phiếu có tính thanh khoản cao hơn cổ phiếu có tính thanh khoản thấp vì khả năng chuyển đổi một cách dễ dàng cổ phiếu đang nắm giữ sang tiền mặt. Tính thanh khoản cổ phiếu thường phụ thuộc vào kết quả kinh doanh của doanh nghiệp niêm yết và mối quan hệ cung cầu trên thị trường chứng khoán. Nếu một doanh nghiệp có hoạt động kinh doanh hiệu quả, chính sách cổ tức hấp dẫn, doanh nghiệp này nhiều khả năng thu hút nhà đầu tư hơn, qua đó cổ phiếu của doanh nghiệp cũng có thể dễ dàng mua bán trên thị trường. Ngược lại, doanh nghiệp có hoạt động kinh doanh
7 kém hiệu quả, tỷ lệ chi trả cổ tức thấp, cổ phiếu của doanh nghiệp này sẽ không còn hấp dẫn, giá giảm và khó khăn trong việc mua bán hơn. Bên cạnh đó, cũng như tất cả mọi thị trường hàng hóa khác, thị trường cổ phiếu cũng chịu sự chi phối của quy luật cung cầu. Giá cổ phiếu của doanh nghiệp còn phụ thuộc rất nhiều vào nhu cầu nhà đầu tư. Trường hợp một loại cổ phiếu chất lượng cao nhưng thị trường đang trong tình trạng dư thừa nguồn cung thì cổ phiếu đó cũng khó có thể tăng giá. Ngược lại khi thị trường khan hiếm hàng hóa, lúc này ngay cả những cổ phiếu kém chất lượng cũng có thể dễ dàng bán ra. Ngoài ra, theo nghiên cứu nổi tiếng về tính thanh khoản của Amihud (2002), tính thanh khoản cổ phiếu phụ thuộc vào hai yếu tố chính, đó là giá trị giao dịch của cổ phiếu và chênh lệch giá cổ phiếu. Về yếu tố thứ nhất, giá trị giao dịch của cổ phiếu thể hiện dòng tiền đang hiện diện trên thị trường, tức lượng tiền mặt mà các nhà đầu tư phải bỏ ra khi đầu tư cổ phiếu. Giá trị giao dịch là một yếu tố giúp xác định tính thanh khoản của cổ phiếu cùng với khối lượng giao dịch cổ phiếu. Khối lượng giao dịch của cổ phiếu là số cổ phiếu được giao dịch trong một phiên (tuần, tháng, năm…). Một cổ phiếu được xem là có tính thanh khoản nếu khối lượng và giá trị giao dịch của cổ phiếu đó tương xứng với nhau. Yếu tố chênh lệch giá cổ phiếu thể hiện rõ sự thay đổi giá cổ phiếu của doanh nghiệp trong từng phiên. Sự thay đổi giá cổ phiếu cho thấy chất lượng hoạt động của doanh nghiệp cũng như đánh giá và nhu cầu của nhà đầu tư đối với cổ phiếu này, điều này phù hợp với những yếu tố tác động đến tính thanh khoản tác giả đã đề cập ở trên. 2.2. Chính sách cổ tức Cùng với quyết định đầu tư và quyết định tài trợ, quyết định chi trả cổ tức là một trong ba quyết định tài chính quan trọng của một doanh nghiệp. Chính sách cổ tức xác định mức lợi nhuận mà doanh nghiệp đưa ra phân phối. Lợi nhuận sẽ được doanh nghiệp giữ lại để tái đầu tư cho hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp hay được chi trả cho các cổ đông. Lợi nhuận giữ lại thường được xem là nguồn vốn cổ phần quan trọng hơn phát hành cổ phần mới.
8 Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chi trả cổ tức của một doanh nghiệp. Trong đó, có yếu tố về các hạn chế về pháp lý, các quốc gia đều có luật quy định về chi trả cổ tức cho các doanh nghiệp nhằm hạn chế sự suy yếu vốn của doanh nghiệp, hạn chế lợi nhuận ròng và hạn chế khả năng mất thanh toán. Ngoài ra, còn có các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách cổ tức như các điều khoản hạn chế, các ảnh hưởng của thuế, khả năng vay nợ và tiếp cận thị trường vốn, ổn định thu nhập, triển vọng tăng trưởng, lạm phát, các ưu tiên của cổ đông, bảo vệ chống loãng giá và các ảnh hưởng của tính thanh khoản cổ phiếu. Tùy vào đặc điểm và định hướng của doanh nghiệp, ngành công nghiệp doanh nghiệp đang hoạt động và thị trường, doanh nghiệp sẽ có những quyết định chi trả cổ tức khác nhau phù hợp với từng điều kiện. Chính sách cổ tức là một trong những chính sách quan trọng trong tài chính doanh nghiệp hiện đại. Trong thời gian qua, thế giới cũng như Việt Nam đã có rất nhiều nghiên cứu các lý thuyết và vấn đề liên quan đến chính sách cổ tức. Trong đó, những nghiên cứu về những yếu tố tác động đến quyết định chi trả cổ tức của doanh nghiệp không ngừng phát triển. Nổi bật trong những nghiên cứu về chính sách cổ tức là nghiên cứu của Miller và Modigliani (1961). MM vào năm 1961 đã có những nghiên cứu nổi bật đạt giải Nobel Kinh tế về chính sách cổ tức đối với giá trị doanh nghiệp. Theo đó, MM giả định rằng trong một thế giới không có thuế, không có chi phí giao dịch và không có các bất hoàn hảo của thị trường, tài sản của cổ đông được quyết định hoàn toàn dựa trên các cơ hội đầu tư của doanh nghiệp và độc lập, không liên quan đến chính sách chi trả cổ tức. Tuy nhiên, trên thực thế, thị trường rất khó có thể đáp ứng được những giả định của MM, do đó kết quả nghiên cứu của Miller và Modigliani (1961) đưa đến rất nhiều tranh cãi, rằng thuế và các bất hoàn hảo của thị trường có làm thay đổi giá trị của doanh nghiệp hay không. Với nghiên cứu tại các quốc gia mới nổi, Aivazian và Booth (2003) tìm thấy rằng chính sách cổ tức của các doanh nghiệp ở thị trường mới nổi cũng tương tự với với các doanh nghiệp tại Mỹ, đồng thời chính sách cổ tức của các doanh nghiệp này cũng chịu sự tác động của các yếu tố: lợi nhuận, vay nợ và tỷ số giá trị thị trường
9 trên giá trị sổ sách. Đồng thời, các tác giả này cũng thấy rằng yếu tố quốc gia cũng là một yếu tố quan trọng tác động đến chính sách cổ tức tại các thị trường mới nổi. Trong khi, Fama và French (2001) nghiên cứu rằng lợi nhuận, cơ hội tăng trưởng và quy mô doanh nghiệp là những yếu tố tác động đến quyết định chi trả cổ tức. Theo đó, những doanh nghiệp có quy mô nhỏ, lợi nhuận thấp và cơ hội tăng trưởng cao lại thường có tỷ lệ chi trả cổ tức thấp hoặc thậm chí không chi trả cổ tức. Wei et al. (2004) tiến hành nghiên cứu một mẫu quan sát gồm các doanh nghiệp niêm yết tại Trung Quốc giai đoạn 1995-2001 và đưa ra kết luận rằng các nhà quản lý của các doanh nghiệp Trung Quốc lựa chọn chính sách cổ tức tùy thuộc vào sự ưa thích của những cổ đông khác nhau. Cụ thể, nếu doanh nghiệp có tỷ lệ sở hữu cổ phần của Nhà nước càng cao, doanh nghiệp này thường có tỷ lệ chi trả cổ tức bằng tiền mặt càng cao. Với những doanh nghiệp có sở hữu tư nhân cao hơn, các nhà quản lý doanh nghiệp đó thường chi trả cổ tức bằng cổ phiếu hơn bằng tiền mặt. Tóm lại, đã có rất nhiều nghiên cứu liên quan đến chính sách cổ tức và các yếu tố tác động đến chính sách tài chính quan trọng này. Trong bài luận văn, tác giả nghiên cứu một yếu tố khác cũng có tác động đến chính sách cổ tức của doanh nghiệp, đó là tính thanh khoản cổ phiếu. 2.3. Nghiên cứu thực nghiệm về tương quan giữa tính thanh khoản cổ phiếu và chính sách cổ tức của doanh nghiệp Nghiên cứu nổi tiếng của Miller và Modiglinani (1961) về chính sách cổ tức được xem là một cơ sở lý thuyết quan trọng về chính sách cổ tức cũng như những yếu tố tác động đến quyết định chi trả cổ tức, bao gồm thanh khoản cổ phiếu. Với giả định thị trường không có ma sát, nhà đầu tư có thể đầu tư hoặc bán khoản đầu tư của mình trong một doanh nghiệp mà không chịu bất kỳ chi phí giao dịch trực tiếp hay gián tiếp nào. Trong một thị trường không có các ma sát giao dịch, nhà đầu tư với nhu cầu thanh khoản cao có thể tự tạo ra thu nhập cổ tức mà không phải chịu chi phí nào bằng cách bán một lượng cổ phiếu thích hợp mà họ đang nắm giữ. Kết quả là, nhà đầu tư có thể không quan tâm giữa việc nhận được một USD từ cổ tức với việc bán khoản đầu tư trị giá một USD. Tuy nhiên, trong thực tế, thị trường tài chính
10 luôn tồn tại các ma sát giao dịch. Nhà đầu tư phải chịu phí hoa hồng giao dịch cũng như phải chịu thiệt về giá để thực hiện giao dịch ngay lập tức hoặc phải đợi cho đến khi có thể thực hiện giao dịch một cách tối ưu. Những cổ phiếu doanh nghiệp có chi trả cổ tức tiền mặt cho phép nhà đầu tư đáp ứng nhu cầu thanh khoản mà không cần thiết phải giao dịch và do đó có thể giúp họ tránh được các ma sát giao dịch. Là một nghiên cứu đầu tiên đề cập mối tương quan giữa tính thanh khoản cổ phiếu đối với chính sách cổ tức, Miller và Modigliani (1961) hàm ý rằng khi mọi vấn đề khác đều bình đẳng như nhau, các doanh nghiệp có tính thanh khoản cổ phiếu thấp (nghĩa là cổ phiếu với ma sát giao dịch cao) thường có khuynh hướng chi trả cổ tức nhiều hơn. Như vậy, theo quan điểm của MM, tính thanh khoản cổ phiếu có mối tương quan ngược chiều đối với các quyết định chi trả cổ tức. Phù hợp với quan điểm của MM, Banerjee et al. (2007) với nghiên cứu mẫu quan sát gồm các doanh nghiệp niêm yết tại Sàn Giao dịch Chứng khoán New York (NYSE) cùng Sàn Giao dịch Chứng khoán Mỹ (AMEX) trong giai đoạn 1963-2003, đã tìm thấy rằng việc sở hữu cổ phiếu có tính thanh khoản thấp thì có thể nhận được nhiều cổ tức bằng tiền mặt hơn và ngược lại. Những nghiên cứu này đã hỗ trợ cho quan điểm có mối tương quan nghịch chiều giữa tính thanh khoản cổ phiếu và quyết định chi trả cổ tức của doanh nghiệp. Tuy nhiên, lập luận trên bỏ qua hiệu ứng thông tin của tính thanh khoản cổ phiếu đến chính sách cổ tức. Hiệu ứng này đã được xác nhận rằng tính thanh khoản có thể làm giảm bất cân xứng thông tin giữa các nhà đầu tư trong và ngoài doanh nghiệp bằng cách cung cấp nhiều thông tin hơn cho nhà đầu tư. Kyle (1984) đã tìm ra, trong những mô hình giao dịch thông tin chuẩn mực, tính thanh khoản có thể giúp một bên đang nắm giữ thông tin có thể che đậy thông tin cá nhân mà không làm ảnh hưởng đến giá cả. Bằng cách này, giá trị biên của thông tin sẽ lớn khi cổ phiếu có tính thanh khoản cao (Holmström and Tirole, 1993). Do đó, để tìm kiếm nhiều lợi nhuận, nhà đầu tư sẽ dành nhiều thời gian hơn để thu thập thông tin. Hiệu ứng thông tin của tính thanh khoản cổ phiếu có thể phát triển nên chính sách cổ tức cho cổ đông nội bộ doanh nghiệp. Theo Easterbrook (1984) và Jensen
11 (1986), với tỷ lệ cổ tức thấp hơn lợi nhuận giữ lại, cổ đông nội bộ có thể sử dụng lợi nhuận đó để trục lợi cho mục đích cá nhân hoặc để đầu tư vào các dự án không đem lại lợi nhuận nhằm đạt được lợi ích riêng. Hậu quả là cổ đông nội bộ chuộng việc giữ lại lợi nhuận hơn là chi trả cổ tức. Dẫu vậy, tất cả các cổ đông nội bộ đều phải đối mặt với vấn đề phân tích giữa lợi ích và chi phí của việc liệu có nên chi trả cổ tức hay không. Stiglitz (2000) đã tổng hợp hàng loạt nghiên cứu cùng các bằng chứng thực nghiệm và nhận thấy rằng thông tin là không hoàn hảo, việc thu thập thông tin có thể tốn kém, thị trường có những bất cân xứng thông tin và mức độ bất cân xứng này bị tác động bởi hành vi của các doanh nghiệp và cá nhân. Vì vậy, khi thông tin không minh bạch rõ ràng, nhằm tìm kiếm lợi ích cho cá nhân, các cổ đông nội bộ sẽ có động cơ sử dụng quản trị lợi nhuận để che giấu thành quả hoạt động của doanh nghiệp đối với cổ đông bên ngoài, vì họ có thể dễ dàng chiếm được lợi ích cho riêng mình mà không bị phát hiện (Leuz et al, 2003). Li và Zhao (2008) đã tìm hiểu mối tương quan giữa chính sách cổ tức doanh nghiệp đối với chất lượng của môi trường thông tin. Bằng việc sử dụng mẫu dữ liệu CRSP – Compusat trong giai đoạn từ 1983-2003 và kiểm soát đặc điểm của các doanh nghiệp, với các yếu tố khác không thay đổi, các tác giả đã tìm thấy có mối tương quan ngược chiều giữa chính sách cổ tức và bất cân xứng thông tin. Cụ thể, những doanh nghiệp có nhiều vấn đề bất cân xứng thông tin hơn thường ít có khả năng chi trả cổ tức hơn. Việc giao dịch thông tin nhiều hơn giúp tính minh bạch cao hơn khiến việc trục lợi cá nhân của các cổ đông nội bộ nhiều khả năng bị phát hiện và vấp phải những rủi ro pháp lý và do đó làm tăng chi phí của việc chiếm dụng lợi nhuận giữ lại. Hơn nữa, với sự minh bạch thông tin cao hơn, việc giữ lại thu nhập thặng dư thay vì phân phối chúng cho các nhà đầu tư bên ngoài sẽ tác động tiêu cực đến uy tín của cổ đông nội bộ đối với việc thiếu các cam kết hạn chế việc chiếm dụng nhằm đạt lợi riêng (Gomes, 2000), qua đó góp phần gây ra việc định giá cổ phiếu không hợp lý, (Gomes, 2000; Kalcheva and Lins, 2007; Karpavicius and Yu, 2015) và việc tiếp cận khó khăn đến các nguồn tài trợ bên ngoài (Gomes, 1996). Tất cả những điều
12 này sẽ làm gia tăng tăng chi phí của việc chiếm dụng lợi nhuận giữ lại cho lợi ích riêng. Vấn đề đại diện giữa cổ đông kiểm soát và cổ đông thiểu số là vấn đề phổ biến của các doanh nghiệp niêm yết tại rất nhiều quốc gia, nơi mà hệ thống pháp lý đã không bảo vệ các cổ đông thiểu số một cách hiệu quả trước sự lạm quyền của cổ đông kiểm soát. Thời gian qua đã có rất nhiều nghiên cứu thực tiễn về lý thuyết chính sách cổ tức trong vấn đề đại diện, khi cho rằng vấn đề đại diện phát triển có tác động đến quyết định chi trả cổ tức. Với nghiên cứu sử dụng mẫu quan sát gồm 4000 công ty từ 33 quốc gia trên thế giới, La Porta et al. (1998, 2000a) tìm hiểu ảnh hưởng của vấn đề đại diện đến chính sách cổ tức của các doanh nghiệp bằng cách phân thành hai mô hình đại diện của chính sách cổ tức, qua đó các tác giả thấy rằng tỷ lệ chi trả cổ tức thấp ở những quốc gia có hệ thống pháp lý và tiêu chuẩn kế toán không đủ mạnh để bảo vệ các cổ đông thiểu số từ sự chiếm dụng lợi nhuận giữ lại nhằm tìm lợi riêng của cổ đông nội bộ. Một số nghiên cứu thực tiễn khác đã cho thấy rằng việc quản trị doanh nghiệp hiệu quả có thể khiến các cổ đông nội bộ của doanh nghiệp quyết định chi trả cổ tức nhiều hơn. Mục tiêu cuối cùng của quản trị doanh nghiệp là để đảm bảo rằng các nhà cung cấp tài trợ cho doanh nghiệp nhận được lợi tức thích hợp cho khoản đầu tư của họ. Các nhà cung cấp vốn có thể nhận được lợi tức thông qua việc chi trả cổ tức hoặc lợi nhuận vốn, lý thuyết đại diện cho thấy rằng các cổ đông ưa thích chi trả cổ tức hơn, đặc biệt khi họ cảm thấy lo ngại về sự chiếm dụng cho lợi ích riêng của các cổ đông nội bộ. Mitton (2004) đã nghiên cứu một mẫu gồm 365 doanh nghiệp tại 19 quốc gia thị trường mới nổi, và tìm thấy rằng quản trị doanh nghiệp tốt gắn liền với tỷ lệ chi trả cổ tức cao hơn. Tức khi cổ đông được bảo vệ tốt, bởi chính phủ hay bởi chính doanh nghiệp, thì nguồn vốn có thể được phân phối hiệu quả hơn. Trong một nghiên cứu khác về quản trị doanh nghiệp và chính sách cổ tức, Francis et al. (2011) đã tìm thấy rằng quản trị doanh nghiệp và chính sách cổ tức không chỉ có mối tương quan với nhau mà đó còn là mối quan hệ nhân quả giữa 2 vấn đề trên, đặc biệt là vai trò
13 của quản trị doanh nghiệp đối với các quyết định chi trả cổ tức. Cụ thể, tỷ lệ chi trả cổ tức thấp hơn và việc nắm giữ tiền mặt lớn hơn ở những quốc gia có sự bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư kém. Với một khía cạnh nghiên cứu khác về vấn đề đại diện, He (2012) đã cho thấy rằng sự cạnh tranh thị trường sản phẩm có thể làm giảm bớt vấn đề đại diện giữa cổ đông kiểm soát và cổ đông thiểu số. Theo đó, những doanh nghiệp trong nền công nghiệp có tính cạnh tranh cao thường trả cổ tức nhiều hơn, có khả năng cao sẽ tăng tỷ lệ chi trả cổ tức và ít có khả năng bỏ qua việc chi trả cổ tức. Sự cạnh tranh của thị trường có thể là một cơ chế quản trị hiệu quả nhằm khiến các nhà quản lý phải chi trả cổ tức tiền mặt cho những nhà đầu tư bên ngoài. Ngoài ra, bằng cách sử dụng một mẫu gồm 755 doanh nghiệp niêm yết cổ phiếu ở nước ngoài, Petrasek (2012) đã nghiên cứu về mối quan hệ giữa chi phí đại diện và chính sách cổ tức và tìm thấy rằng những doanh nghiệp sẽ tăng chi trả cổ tức sau khi niêm yết trên sàn giao dịch với mức độ minh bạch thông tin cao hơn và có sự bảo vệ cổ đông tốt hơn. Kết quả nghiên cứu này ủng hộ cho giả thuyết tỷ lệ chi trả cổ tức cao hơn là kết quả của tính minh bạch và cơ chế bảo vệ quyền lợi cổ đông. Tóm lại, lợi ích ròng của việc chi trả cổ tức sẽ tăng cùng với tính thanh khoản cổ phiếu, vốn giúp hạn chế động cơ chiếm dụng nhằm đạt lợi riêng của các cổ đông nội bộ và khuyến khích các cổ đông này quyết định chi trả cổ tức. Đóng góp thêm vào lý thuyết về tác động của tính thanh khoản cổ phiếu đến chính sách cổ tức, bằng cách sử dụng mẫu dữ liệu gồm các doanh nghiệp niêm yết tại Trung Quốc giai đoạn 2000-2014, Jiang et al. (2016) đã tìm hiểu tác động thông tin của tính thanh khoản cổ phiếu đến chính sách cổ tức của doanh nghiệp. Cụ thể, tác động thông tin của tính thanh khoản giúp làm giảm bất cân xứng thông tin và vấn đề đại diện trong các doanh nghiệp, qua đó khiến cổ đông nội bộ phải chi trả cổ tức nhiều hơn. Do đó, các tác giả này đã tìm thấy rằng một doanh nghiệp có tính thanh khoản cổ phiếu cao thường có xu hướng chi trả cổ tức nhiều hơn những doanh nghiệp có tính thanh khoản cổ phiếu thấp. Ngoài ra, bài nghiên cứu còn cho thấy tác động của tính thanh khoản cổ phiếu đến chính sách cổ tức càng mạnh mẽ hơn khi