Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam

Chia sẻ: ViJensoo ViJensoo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:86

Thêm vào BST

Báo xấu

71
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính "Giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam" trình bày các nội dung chính sau: Khái quát về giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự và quy định của pháp luật Việt Nam về giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự; Thực trạng giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự trên địa bàn tỉnh Quảng Nam; Quan điểm và giải pháp tăng cường giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ SƯƠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VŨ ANH ĐỨC HÀ NỘI, năm 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu được sử dụng trong luận văn này có xuất xứ rõ ràng và kết quả nghiên cứu là do quá trình học tập tích cực và trải qua thực tiễn công tác nhiều năm tại Cục Thi hành án dân sự tỉnh Quảng Nam của bản thân. Tác giả Nguyễn Thị Sương
LỜI CẢM ƠN Tôi trân trọng cảm ơn quí Thầy Cô giáo Học viện Khoa học xã hội thuộc Viện hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam đã tận tình, chu đáo trong quá trình giảng dạy và truyền đạt kiến thức cho tác giả. Tác giả tỏ lòng biết ơn đối với các đồng chí lãnh đạo Cục Thi hành án dân sự tỉnh Quảng Nam, Phòng Kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo, Phòng Tổ chức cán bộ - Cục Thi hành án dân sự tỉnh Quảng Nam, các đồng nghiệp, các bạn cùng học và đặc biệt là gia đình đã động viên, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để tác giả có thể hoàn thành chương trình học tập và luận văn tốt nghiệp cao học. Với tình cảm trân trọng nhất, tác giả luận văn xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới Tiến sỹ Vũ Anh Đức - Trưởng Ban Tổ chức Tổng liên đoàn lao động Việt Nam đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tác giả trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn cao học: “Giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam”. Trân trọng cảm ơn!
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ VÀ QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ ................................... 6 1.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự ................................... 6 1.2. Quy định của pháp luật Việt Nam về giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự .............................................................................................................................. 16 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NAM ........................... 36 2.1. Khái quát về tình hình khiếu nại trong thi hành án dân sự trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. ............................................................................................................. 36 2.2. Khái quát về công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. ...................................................................................................... 40 2.3. Đánh giá về giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. ............................................................................................................. 51 CHƯƠNG 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG BẢO ĐẢM GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ ....................... 62 3.1. Quan điểm tăng cường giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự.............. 62 3.2. Giải pháp tăng cường giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự................ 66 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 CHV Chấp hành viên 2 CTHADS Cục Thi hành án dân sự 3 KN Khiếu nại 4 THA Thi hành án 5 THADS Thi hành án dân sự 6 TPL Thừa phát lại.
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang Bảng Kết quả giải quyết đơn khiếu nại về thi hành án dân sự từ 2.1 năm 2015 đến năm 2019 của Cục thi hành án dân sự tỉnh 51 Quảng Nam
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Để tự bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của mình, quyền khiếu nại là một trong nhóm quyền tự nhiên của con người đối với các vấn đề bị vi phạm. Liên hệ đến Việt Nam, tại Điều 30 của Hiến pháp 2013 đã quy định rõ là: “Mọi người đều có quyền khiếu nại, tố cáo gửi đến tổ chức, cơ quan, cá nhân có thẩm quyền đối với các việc làm trái luật của các tổ chức, cơ quan, cá nhân. Các tổ chức, cơ quan và các cá nhân có chức năng thẩm quyền phải tiếp nhận và giải quyết khiếu nại, tố cáo. Đối với người bị thiệt hại, họ có quyền yêu cầu được bồi thường về tinh thần, vật chất và phục hồi nhân phẩm danh dự theo luật định. Đồng thời, nghiêm cấm mọi hành vi lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để vu cáo, vu khống và làm hại người khác hoặc trả thù với người khiếu nại, tố cáo”. Theo quy định này, khiếu nại không chỉ là quyền Hiến định của công dân Việt Nam mà đã được công nhận là quyền con người, được tôn trọng, bảo đảm và bảo vệ; là một trong những phương thức thực hiện quyền tự do, dân chủ, góp phần giải quyết các vấn đề xã hội, giảm bức xúc trong nhân dân và đây cũng là phương thức để nhân dân thực hiện quyền kiểm tra, giám sát, quyền làm chủ của mình. Đặc biệt, trong Thi hành án dân sự - một lĩnh vực công tác có nhiều phức tạp vì liên quan đến nhiều lĩnh vực trong đời sống xã hội, mà vốn dĩ bản thân các lĩnh vực đó đã rất phức tạp như lĩnh vực đất đai, tài chính, ngân hàng, bán đấu giá tài sản… Việc tổ chức thi hành bản án, quyết định của Tòa án sẽ làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ về tài sản của các bên đương sự. Đây là lĩnh vực rất dễ phát sinh khiếu nại vì hoạt động thi hành án dân sự luôn động chạm đến quyền, lợi ích của công dân và gắn liền với vấn đề vật chất cụ thể, trực tiếp ảnh hưởng đến quyền về tài sản, nhân thân của các bên đương sự và những người có liên quan. Do đó, công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự thời gian qua đã được Bộ Tư pháp, Tổng cục Thi hành án dân sự, các cơ quan Thi hành án dân sự địa phương đã tập trung, quan tâm, chú trọng, xác định đây là một nhiệm vụ trọng 1
tâm của Hệ thống Thi hành án dân sự và đã có một số chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, do nhiều lý do khác nhau, cả về mặt chủ quan và khách quan, công tác này vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế. Tại tỉnh Quảng Nam công tác thi hành án dân sự ở những năm qua luôn được đề cao, mặc dù có sự gia tăng cả số lượng lẫn giá trị, song kết quả của việc thi hành án luôn hoàn thành vượt chỉ tiêu mà Quốc hội đã giao cho. Kết quả này là nhờ sự tập trung tăng cường giải quyết và sự chỉ đạo đẩy mạnh giải quyết dứt điểm tình trạng khiếu nại kéo dài đối với các vụ việc, nhất là đối với các vụ việc kê biên có giá trị lớn; chú trọng các hoạt động đối thoại, hướng dẫn và giải thích, giáo dục và tuyên truyền thuyết phục, chú trọng vào chất lượng công tác giải quyết và quản lý tiến độ thực hiện. Nhìn chung, ở nhiều năm qua trong thi hành án dân sự tỉnh Quảng Nam, công tác giải quyết khiếu nại đã có bước chuyển biến với nhiều mặt tích cực. Dù vậy, số lượng các vụ việc hàng năm luôn tăng, có khá nhiều vụ việc có tính phức tạp vì chúng liên quan tới nhiều lĩnh vực, nhiều mặt vấn đề; điều này khiến việc khiếu nại trong thi hành án dân sự cũng hết sức phức tạp; đơn thư khiếu nại ngày càng tăng, khiếu nại kéo dài, vượt cấp ngày càng nhiều, cá biệt có vụ việc khiếu nại làm ảnh hưởng đến an ninh, trật tự tại địa phương và làm giảm đáng kể niềm tin của người dân vào cơ quan thi hành án dân sự. Hiện trạng này trên địa bàn tỉnh Quảng Nam đã và đang yêu cầu phải tăng cường công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự. Từ lý do cấp thiết nêu trên, việc chọn lựa nghiên cứu đề tài: "Giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam" là rất cần thiết và có ý nghĩa lý luận và thực tiễn hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Do sự đòi hỏi khách quan cần thiết của công tác thi hành án dân sự, những năm qua đã có các nghiên cứu khoa học xoay quanh chủ đề này. Tiêu biểu đó là: - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ (mã số 96-98-027/ĐT): Mô hình quản lý thống nhất công tác thi hành án, của Tổng cục Thi hành án dân sự trực thuộc Bộ Tư pháp. 2
- Luận án Tiến sĩ ngành Luật học năm 2008: “Pháp luật thi hành án dân sự Việt Nam giai đoạn hiện nay” của tác giả Nguyễn Thanh Thuỷ, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. - Đề tài khoa học cấp cơ sở năm 2010: “Triển khai áp dụng Luật thi hành án dân sự trong công tác đào tạo nghiệp vụ thi hành án” của TS. Lê Thu Hà, Học viện Tư pháp, Hà Nội. - Luận án Tiến sĩ ngành Luật học năm 2013: “Giám sát thi hành án dân sự” của tác giả Hoàng Thế Anh, Đại học Quốc gia Hà Nội. - Huỳnh Thị Nam Hải, Tài liệu học tập thi hành án dân sự, do Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Thành phố. Hồ Chí Minh ấn hành. Mặt khác, có nhiều công trình nghiên cứu khác dưới dạng các bài viết có liên quan được đăng tải ở các tạp chí chuyên ngành, như: Tạp chí Nhà nước và pháp luật, Tạp chí Luật học, Tạp chí Dân chủ và pháp luật… Những công trình, tài liệu nghiên cứu được nêu trên đã tiếp cận công tác giải quyết khiếu nại ở lĩnh vực THADS với nhiều khía cạnh, góc nhìn khá đa dạng. Dù vậy, đến nay vẫn chưa có công trình khoa học cụ thể nào nghiên cứu về công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Đề tài luận văn có mục đích xây dựng luận cứ khoa học về giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nghiên cứu của đề tài này, luận văn phải triển khai các nhiệm vụ cụ thể dưới đây: - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về giải quyết khiếu nại ở lĩnh vực thi hành án dân sự; - Nghiên cứu phân tích làm rõ thực trạng công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự tại tỉnh Quảng Nam và xác định rõ nguyên nhân của nó; - Đề xuất quan điểm và các giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại 3
trong thi hành án dân sự trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đó là giải quyết khiếu nại trong THADS. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi không gian: nghiên cứu trong phạm vi giải quyết khiếu nại về THADS của hệ thống cơ quan THADS tại tỉnh Quảng Nam, gồm có: Cục thi hành án dân sự cấp tỉnh và 18 Chi cục thi hành án dân sự cấp huyện của tỉnh Quảng Nam. Phạm vi thời gian: Luận văn nghiên cứu giai đoạn từ 2015 - 2019. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Đề tài được dựa trên cách tiếp cận của phương pháp luận Chủ nghĩa Mác - Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh để nghiên cứu về pháp luật giải quyết khiếu nại trong THADS. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng kết hợp những phương pháp cụ thể như: Phương pháp tổng hợp; phương pháp phân tích các văn bản quy phạm pháp luật, các tài liệu thứ cấp; phương pháp thống kê và so sánh, phương pháp diễn dịch và quy nạp… để nghiên cứu công tác giải quyết khiếu nại trong THADS ở Quảng Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn hệ thống hóa một bước làm sâu sắc hơn vấn đề lý luận về giải quyết khiếu nại trong THADS. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại trong THADS tại tỉnh Quảng Nam và xác định rõ nguyên nhân của nó, kết quả luận văn góp phần đề xuất đến chính quyền địa phương về giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại trong THADS từ thực tiễn của tỉnh Quảng Nam hiện nay. Đồng thời, kết 4
quả luận văn còn được dùng làm vốn tài liệu tham khảo trong nghiên cứu, đào tạo về lĩnh vực này. 7. Kết cấu luận văn Bên cạnh các phần mở đầu, phần kết luận cũng như phần danh mục tài liệu tham khảo, thì phần nội dung luận văn có kết cấu 3 chương, đó là: Chương 1: Khái quát về giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự và quy định của pháp luật Việt Nam về giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự. Chương 2: Thực trạng giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự trên địa bàn tỉnh Quảng Nam; Chương 3: Quan điểm và giải pháp tăng cường giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự. 5
CHƯƠNG 1 KHÁI QUÁT VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ VÀ QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 1.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự 1.1.1. Khái quát giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự: 1.1.1.1. Khái niệm khiếu nại trong thi hành án dân sự Theo Đại từ điển tiếng Việt, khiếu nại là thuật ngữ được hiểu về sự "thắc mắc, đề nghị việc xem xét lại các quyết định, các kết luận của cấp có thẩm quyền đã chuẩn y, đã làm. Sự thắc mắc, đề nghị về thực chất đó là sự phản ứng của người khiếu nại trước các quyết định, kết luận của cấp có thẩm quyền đã chuẩn y, đã làm” (Đại từ điển tiếng Việt; trang 904, Nxb. Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 1999). Mặc dù vậy, quan niệm này vẫn còn chưa hoàn toàn đầy đủ, bởi trong thực tiễn khiếu nại thì không chỉ trước các quyết định, kết luận mà còn có thể khiếu nại về các hành vi hay cách hành xử của các cơ quan tổ chức và những người có thẩm quyền. Trên cơ sở của những dấu hiệu chung nhất, khiếu nại về cơ bản được hiểu là một cách thức phản ứng tự vệ của tổ chức, cơ quan và công dân về những quyết định, hành vi của các tổ chức, cơ quan chức năng và người có thẩm quyền khi có dấu hiệu xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của họ. Khiếu nại vốn là hiện tượng xã hội phát sinh trong đời sống thực tiễn, nó biểu thị về sự phản ứng của tổ chức, của con người về quyết định hay hành vi nào đó mà họ cho rằng là không phù hợp với quy tắc, chuẩn mực trong đời sống xã hội, xâm phạm tới quyền, lợi ích hợp pháp và chính đáng của họ. Quyền khiếu nại là một trong các quyền cơ bản của công dân đã được Hiến pháp và pháp luật quy định và bảo đảm thực hiện. Tại Điều 30 của Hiến pháp năm 2013 đã quy định rõ: 6
“1. Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo đến tổ chức, cơ quan, cá nhân có thẩm quyền về các việc làm trái luật của tổ chức, cơ quan, cá nhân. Tổ chức, cơ quan và cá nhân có thẩm quyền phải tiếp nhận và giải quyết khiếu nại, tố cáo. Đối với người bị thiệt hại, họ có quyền được bồi thường về tinh thần, vật chất và phục hồi danh dự theo luật định. 2. Nghiêm cấm việc trả thù người khiếu nại, tố cáo hoặc lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để vu khống, vu cáo làm hại người khác.” Hiến pháp năm 2013 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ghi nhanạ quyền KN của công dân đã tạ cơ sở pháp lý cho họ để họ thực hiện quyền của mình, thông qua việc thực hiện quyền, công dân đã góp phần tích cực vào hoạt động quản lý nhà nước, quản lý xã hội và bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình. Cơ quan THADS, trong quá trình tổ chức thi hành các bản án đã trực tiếp tác động đến các đương sự, bao gồm người được THA, người phải THA, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan, thực hiện việc giáo dục, thuyết phục đương sự tự nguyện thực hiện các nghĩa vụ mà bản án, quyết định đã tuyên, nếu họ cố ý không thực hiện sẽ cưỡng chế THA để buộc họ phải thực hiện nghĩa vụ theo nội dung bản án, quyết định đã nêu. Từ đó cho thấy, hoạt động THADS tác động trực tiếp đến các quyền và lợi ích của cả người phải THA, người được THA và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Đối với người phải THA, nghĩa vụ phải thi hành các khoản tiền, tài sản đã được xác định rõ trong quyết định, bản án, nhưng xét về mặt tâm lý, người phải THA luôn có tâm lý dây dưa kéo dài, thi hành không đầy đủ, thậm chí là không thi hành. Còn đối với người được THA, về tâm lý luôn muốn được sớm THA, được nhanạ tiền, tài sản càng sớm càng tốt, nên luôn có tâm lý đề phòng, bất cứ một hành vi, một quyết định nào của CHV, của cơ quan THADS làm chậm quá trình được nhận tiền, tài sản hoặc nhận tiền, tài sản ít hơn mong đợt đều dẫn đến suy nghĩ cho rằng CHV, cơ quan THADS làm trái pháp luật, thực hiện nhiệm vụ không công tâm, không minh bạch, không công bằng. 7
Thi hành án dân sự vốn là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước, nên ở một số nơi trong quá trình thi hành án có một vài vụ việc xảy đến hiện tượng lạm dụng quyền hành của cơ quan thi hành án dân sự hay chấp hành viên, áp đặt ý chí trái luật, trái thẩm quyền, hoặc vì nhận thức hạn chế mà dẫn đến áp dụng sai luật pháp, tổ chức thi hành sai bản án lên những chủ thể khiến cho lợi ích nhà nước; cũng như quyền lợi hợp pháp, chính đáng của công dân, tổ chức bị xâm phạm... Tất cả những yếu tố trên đã tác động đếm tâm lý của các bên đương sự, họ cho rằng, quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm hại nên có thái độ chống đối, bất hợp tác và dẫn đến việc khiếu nại các hành vi và quyết định của CHV và cơ quan THADS. Như vậy, khiếu nại trong thi hành án dân sự được hiểu đó là việc các bên đương sự liên quan tới quyền lợi trong thi hành án họ có nghĩa vụ đề nghị lên cấp có thẩm quyền xem xét lại quyết định, hành vi của chấp hành viên, Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự một khi có căn cứ xác định về quyết định, hành vi này là trái luật, xâm phạm đến quyền lợi hợp pháp của họ. 1.1.1.2. Khái niệm giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự Cùng với quyền khiếu nại của các đương sự có nghĩa vụ, quyền lợi liên quan, đó chính là cấp có thẩm quyền (các tổ chức, cơ quan và cá nhân) có nghĩa vụ giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự. Việc thực hiện hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự vừa bảo vệ sự công bằng khi bảo đảm quyền lợi hợp pháp, chính đáng cho các đương sự có liên quan; vừa đồng thời đóng góp vào việc cải thiện hiệu quả công tác thi hành án dân sự, bảo đảm hiệu lực thi hành quyết định bản án của Tòa án trên thực tế, giảm thiểu các vụ việc tồn đọng trong thi hành án. Theo đó tạo dựng niềm tin xã hội đối với công tác thi hành án dân sự. Công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự mang đậm bản chất, mục đích, ý nghĩa và nội dung của công tác này. Xét về bản chất của giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự, cấp có thẩm quyền thực hiện những hoạt động cần thiết để làm rõ việc khiếu nại, mà cụ thể là rà soát lại các quyết định, hành vi 8
của chấp hành viên hoặc Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự có trái luật hay không, liệu có xâm phạm tới quyền lợi hợp pháp của người khiếu nại không. Nếu có, thì xem xét về mức độ, tính chất và hậu quả của sự xâm phạm đó. Đây là căn cứ để kết luận rõ đối với từng vấn đề cụ thể có liên quan, tạo chứng cứ vững chắc để ra quyết định giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự. Cùng với quá trình giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự, Cấp có thẩm quyền giải quyết khiếu nại (cơ quan và người có thẩm quyền): vừa phải sử dụng các bằng chứng tài liệu được tiếp nhận từ bên khiếu nại; vừa phải tổ chức việc xác minh, đối chứng và thu thập thêm thông tin, văn bản tài liệu có liên quan nhằm có đầy đủ căn cứ để kết luận đúng đắn và ban hành quyết định giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự một cách chính xác (kết luận về mức độ đúng, hay đúng một phần hoặc cả nội dung khiếu nại là sai). Tùy theo mức độ cụ thể để ban hành quyết định giải quyết khiếu nại đúng luật và hợp lý tương ứng với các hướng áp dụng giữ nguyên hoặc hủy bỏ/ sửa đổi hay yêu cầu hủy bỏ/ sửa đổi một phần đối với quyết định, hành vi bị khiếu nại trong thi hành án dân sự hoặc bắt buộc phải chấm dứt việc thi hành quyết định, hành vi bị khiếu nại này; kèm theo đó là ra quyết định khắc phục hậu quả và bồi thường thiệt hại mà do quyết định, hành vi trái luật đó gây nên. Công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự phải được tiến hành tuân thủ theo luật định, kể cả quy định của pháp luật về chuyên ngành có liên quan. Thí dụ, khi giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự về nội dung quyết định phong tỏa tài khoản ngân hàng hoặc về quyết định kê biên quyền sử dụng đất, thì bên cạnh phải tuân thủ các quy định trong giải quyết khiếu nại lĩnh vực thi hành án dân sự, thì người giải quyết khiếu nại còn phải tuân thủ việc áp dụng pháp luật về ngân hàng, pháp luật đất đai... Như vậy, chúng ta có thể đưa ra khái niệm giải quyết KN về THADS: Giải quyết KN trong THADS là việc cơ quan có thẩm quyền thụ lý, xác minh và ra quyết định giải quyết KN đối với KN của người KN khi họ cho rằng quyết định, hành vi của Thủ trưởng cơ quan THADS hoặc CHV là trái pháp luật, xâm phạm quyền và lợi ích của mình. 9
1.1.2. Về chủ thể của khiếu nại Các bên đương sự gồm có: người được thi hành án và người phải THA. Tại khoản 1 thuộc Điều 140 của Luật Thi hành án dân sự 2014 đã quy định rằng: Đương sự, người có nghĩa vụ, quyền lợi liên quan họ có quyền khiếu nại về quyết định, hành vi của chấp hành viên, Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự một khi có căn cứ cho rằng hành vi, quyết định nào đó trái luật, xâm phạm lợi ích và quyền hợp pháp của họ. Người được thi hành án là cá nhân, cơ quan, tổ chức được quyết định, bản án có hiệu lực pháp luật tuyên được hưởng quyền, lợi ích trong bản án, quyết định được thi hành và quyết định thi hành án của cơ quan THADS ấn định là người được thi hành án (khoản 2 Điều 3 Luật THADS năm 2014). Người phải thi hành án là người mà trong các quyết định, bản án có hiệu lực pháp luật tuyên là người có nghĩa vụ phải thực hiện trách nhiệm pháp lý nào đó (như buộc phải bồi thường dân sự, buộc phải thanh toán một khoản nợ nào đó, buộc thực hiện hay không thực hiện công việc nhất định...). Như vậy người phải thi hành án là cá nhân, cơ quan, tổ chức phải thực hiện nghĩa vụ trong bản án, quyết định được thi hành (khoản 3 Điều 3 Luật THADS 2014) Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan là cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trực tiếp đến việc thực hiện quyền, nghĩa vụ thi hành án của đương sự (khoản 4 Điều 3 Luật THADS năm 2014) bao gồm như: Người có tài sản chung với người phải thi hành án hoặc người đồng sở hữu tài sản với người phải thi hành án; người đang quản lý, sử dụng tài sản của người phải thi hành án; người đang có tranh chấp hoặc nhận chuyển nhượng tài sản của người phải thi hành án khi họ bị tác động một cách trực tiếp bởi một quyết định, hành vi của chấp hành viên trong quá trình tổ chức thi hành án mà quyết định, hành vi đó của chấp hành viên làm ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của họ. Đối chiếu với các quy định như trên thì chủ thể thực hiện quyền khiếu nại trong THADS có thể là cá nhân, cơ quan, tổ chức gồm người được thi hành án, 10
người phải thi hành án và những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến việc thi hành án và phía bên kia là Chấp hành viên, cơ quan thi hành án dân sự. 1.1.3. Về khách thể của khiếu nại Khách thể của khiếu nại trong THADS là những lợi ích về cả mặt vật chất, tinh thần, pháp lý, đôi khi còn là nhưng lợi ích về mặt chính trị mà chủ thể khiếu nại mong muốn đạt được nhằm thỏa mãn nhu cầu của mình và họ cho rằng đó là quyền và lợi ích hợp pháp mà họ đáng được nhận. 1.1.4. Về đối tượng của khiếu nại Khiếu nại trong thi hành án dân sự là việc tổ chức, cơ quan, công dân hoặc người cán bộ công chức căn cứ thủ tục theo quy định của pháp luật hiện hành để đề nghị cấp có thẩm quyền (tổ chức, cơ quan, cá nhân có thẩm quyền) xem xét lại hành vi, quyết định của chấp hành viên, cơ quan thi hành án dân sự, công chức khác một khi có căn cứ cho rằng hành vi hoặc quyết định nào đó trái luật, xâm phạm lợi quyền hợp pháp của họ. Vì vậy, đối tượng của khiếu nại luôn là các quyết định, hành vi của Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự, Chấp hành viên, công chức khác có liên quan. Những quyết định, hành vi này bị cho là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của các chủ thể bị áp dụng và tác động bởi quyết định, hành vi đó. Các quyết định trong thi hành án dân sự có thể là quyết định thi hành án theo đơn yêu cầu, quyết định thi hành án chủ động, quyết định kê biên, cưỡng chế, xử lý tài sản, quyết định cấm chuyển dịch, chuyển nhượng tài sản, quyết định xử phạt vi phạm hành chính, quyết định tạm hoãn xuất cảnh vì phải chấp hành nghĩa vụ của bản án, quyết định cưỡng chế giao tài sản, quyết định giải quyết khiếu nại của cơ quan thi hành án dân sự cấp dưới... 1.1.5. Phân loại các quyết định, hành vi bị khiếu nại thành các nhóm khác nhau như sau + Đối với nhóm hành vi, quyết định về THADS trước khi triển khai áp dụng các biện pháp cưỡng chế, biện pháp bảo đảm, chúng bao gồm: các hành vi, quyết định mà thủ trưởng cơ quan THADS, Chấp hành viên đã ban hành hoặc thực hiện 11
các hành vi mà trước khi áp dụng biện pháp cưỡng chế, biện pháp bảo đảm như quyết định THADS theo đơn yêu cầu, quyết định THA chủ động, quyết định về xử phạt vi phạm hành chính hoặc hành vi không giao quyết định về THADS cho đương sự, không thông báo cho bên đương sự, không mời bên đương sự lên làm việc, hay không xác minh theo yêu cầu của bên đương sự,. + Đối với nhóm hành vi, quyết định trong khi áp dụng biện pháp cưỡng chế THADS, đó là: quyết định kê biên để xử lý tài sản; quyết định khấu trừ đối với tiền trong tài khoản; quyết địnhvề việc trừ vào thu nhập của người phải THADS hay hành vi không thông báo thời gian cưỡng chế, kê biên tài sản mà không được quyền kê biên, kê biên dư/ thiếu tài sản. + Đối với nhóm hành vi, quyết định THADS sau khi áp dụng biện pháp cưỡng chế, đó là: quyết định giảm giá tài sản; quyết định trả lại tài sản; quyết định về không thực hiện giao tài sản bán đấu giá thành hoặc hành vi không thực hiện sự thông báo thỏa thuận giá trị tài sản kê biên. Việc phân loại thành các nhóm quyết định, hành vi như trên chỉ mang tính tương đối và có phạm vi hẹp hơn đối tượng khiếu nại hành chính vì các quyết định, hành vi trong lĩnh vực thi hành án dân sự là đối tượng của khiếu nại chỉ được giới hạn bởi quyết định, hành vi của Chấp hành viên, thủ trưởng của cơ quan thi hành án dân sự. 1.1.6. Về nội dung khiếu nại Là những mâu thuẫn, bất đồng, sự không thống nhất, nặng nề hơn là sự xung đột về lợi ích trong quá trình Chấp hành viên tổ chức thi hành án như chậm ra quyết định thi hành án, chậm tổ chức thi hành án, kê biên tài sản sai đối tượng, bán đấu giá tài sản không đúng trình tự thủ tục, thanh toán tiền thi hành án không đúng quy định và trong quá trình cơ quan thi hành án dân sự giải quyết các khiếu nại như không giải quyết khiếu nại, giải quyết không phù hợp với các quy định của pháp luật. 1.1.7. Tầm quan trọng, vai trò của giải quyết khiếu nại trong THADS 12
Công tác giải quyết khiếu nại về thi hành án dân sự là một trong nhiệm vụ hoạt động có vai trò quan trọng của hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước. Một là, bảo vệ lợi ích Nhà nước cũng như bảo vệ quyền lợi hợp pháp và chính đáng của công dân, các tổ chức. Vì thi hành án dân sự là hoạt động mang đặc tính quyền lực của nhà nước, nên quá trình thi hành án tình trạng chấp hành viên hay thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự có thể lợi dụng/ lạm dụng quyền lực để ra hành vi, quyết định trái luật hoặc có thể vì có sự hạn chế nhận thức mà áp dụng sai luật, tổ chức thi hành không đúng quyết định bản án của Tòa án, khiến cho lợi ích nhà nước cũng như quyền lợi của công dân, tổ chức bị xâm phạm. Quá trình thực thi tốt việc giải quyết khiếu nại về thi hành án dân sự thì chẳng những là đảm bảo quyền khiếu nại thực tế của các bên đương sự được thực thi, mà nó còn đóng góp quan trọng vào việc khắc phục các sai phạm trong quá trình tổ chức thi hành án dân sự do hành vi, quyết định trái luật của chấp hành viên, Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự gây ra. Mặ khác, ở trường hợp khiếu nại không đúng thì công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự sẽ tái khẳng định về tính đúng đắn của hành vi, quyết định của bên bị khiếu nại. Do đó, phải khẳng định là công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự đóng góp tích cực vào việc đảm bảo các hoạt động thi hành án dân sự được nghiêm túc và đúng luật, đảm bảo cả lợi ích nhà nước và quyền lợi hợp pháp và chính đáng của các bên đương sự. Hai là, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật về thi hành dân sự của tổ chức, cơ quan và công dân, góp phần nâng cao ý thức, trách nhiệm và đạo đức công vụ của đội ngũ công chức trong hệ thống cơ quan thi hành án dân sự Thi hành án dân sự không chỉ là hoạt động nghiệp vụ đơn thuần của riêng cơ quan thi hành án dân sự, của chấp hành viên mà còn là trách nhiệm của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, các tổ chức đoàn thể và mọi thành viên trong xã hội. Khi có khiếu nại trong thi hành án dân sự phát sinh, kết quả của công tác giải quyết khiếu nại mang ý nghĩa, vai trò tác động một cách trực tiếp rất quan trọng tới việc củng cố lòng tin nhân dân vào tính thượng tôn pháp luật, tính nghiêm minh và 13
công bằng của quyết định bản án, của Tòa án; cũng như kiểm chứng về chất lượng, hiệu quả và đúng pháp luật của cơ quan thi hành các quyết định bản án của Tòa án. Bằng việc giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự, đặc biệt là thông qua các kết luận, quyết định của cấp có thẩm quyền giải quyết khiếu nại thì người khiếu nại sẽ có điều kiện nhận thức đầy đủ hơn về pháp luật hiện hành. Hơn nữa, trong thực tiễn vốn có trường hợp là một số đương sự cũng lợi dụng quyền khiếu nại để cố tình khiếu nại mà không có căn cứ, khiếu nại vượt cấp… với dụng ý kéo dài thời gian thi hành án dân sự; Hoặc có trường hợp mặc dù một số đương sự biết rằng thời hiệu của khiếu nại đã chấm dứt, song họ vẫn cố tình khiếu nại với mục đích cản trở/ gây rối quá trình thi hành án dân sự... Để giải quyết các trường hợp này, kết quả giải quyết khiếu nại cùng với sự giải thích, hướng dẫn của những người có trách nhiệm, nhất là sử dụng quyền từ chối thụ lý giải quyết đối với các đơn khiếu nại thuộc trường hợp không được thụ lý theo luật định; có như vậy sẽ giúp cho đương sự nhận thức rõ hơn về khiếu nại là quyền mà pháp luật cho phép, nhưng không thể thực hiện tùy tiện về quyền này một cách tràn lan; hoặc lợi dụng quyền này để gây rối trật tự hoặc trốn tránh nghĩa vụ trước pháp luật. Với ý nghĩa đó, bằng việc thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự, các đương sự sẽ nhận thức sâu sắc pháp luật về thi hành án dân sự và pháp luật giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự. Qua đó giúp cho họ nâng cao ý thức tự giác chấp hành pháp luật. Đối với cán bộ công chức của cơ quan thi hành án dân sự, từ công tác giải quyết khiếu nại trong thực tế sẽ giúp cho chấp hành viên, Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự có điều kiện rà soát đánh giá lại để kiểm chứng tính đúng luật và hợp lý của hành vi, quyết định của mình. Nhờ đó, họ cũng rút ra bài học kinh nghiệm, kỹ năng để gia tăng chất lượng và hiệu quả trong công tác này; cũng như nâng cao ý thức trách nhiệm và đạo đức công vụ của họ. Ba là, giúp cho các cơ quan quản lý nhà nước chủ động phát hiện kịp thời đối với những bất cập/ khoảng trống trong thể chế chính sách pháp luật hoặc các lỗ hổng trong công tác quản lý nhà nước về THADS 14