Luận văn Thạc sĩ Luật học: Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người được thi hành án theo pháp luật thi hành án dân sự Việt Nam hiện hành

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và nghiên cứu các quy định của pháp luật về thi hành án dân sự trong vấn đề bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người được thi hành án, tác giả mong muốn có thể làm rõ hơn những bất cập trong thực tiễn áp dụng ở nước ta những năm gần đây. Từ đó, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả của công tác thi hành án dân sự nói chung và việc bảo đảm quyền lợi ích hợp pháp của người được thi hành án dân sự nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người được thi hành án theo pháp luật thi hành án dân sự Việt Nam hiện hành

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN HOÀNG ANH BẢO ĐẢM QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA NGƢỜI ĐƢỢC THI HÀNH ÁN THEO PHÁP LUẬT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN HOÀNG ANH BẢO ĐẢM QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA NGƢỜI ĐƢỢC THI HÀNH ÁN THEO PHÁP LUẬT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH Chuyên ngành: Luật dân sự và tố tụng dân sự Mã số: 60 38 01 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN TRIỀU DƢƠNG HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Nguyễn Hoàng Anh
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLDS Bộ luật Dân sự TAND Tòa án nhân dân TTLT Thông tƣ liên tịch THADS Thi hành án dân sự UBND Ủy ban nhân dân VKSND Viện kiểm sát nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA NGƢỜI ĐƢỢC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ ........ 6 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự........................................................... 6 1.2. Nội dung về bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự.......................................................................................................... 11 1.3. Cơ sở của việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự ................................................................................................. 13 1.4. Các yếu tố bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự.......................................................................................................... 15 Kết luận Chƣơng 1 .......................................................................................... 19 CHƢƠNG 2: NỘI DUNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA NGƢỜI ĐƢỢC THI HÀNH ÁN ...................................... 20 2.1. Nguyên tắc của bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự ................................................................................................. 20 2.2. Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án bằng các biện pháp bảo đảm thi hành án dân sự ............................................................ 22 2.3. Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án bằng các biện pháp cƣỡng chế thi hành án dân sự 35 2.4. Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án thông qua các thủ tục thi hành án dân sự .................................................................. 44 1
2.5. Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án từ phía thủ trƣởng cơ quan thi hành án, chấp hành viên, tòa án trong quá trình thi hành án dân sự ................................................................................................. 51 2.6. Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án từ phía cá nhân, cơ quan, và các tổ chức khác ................................................................. 60 Kết luận Chƣơng 2 .......................................................................................... 63 CHƢƠNG 3: THỰC TIỄN BẢO ĐẢM QUYỀN, LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA NGƢỜI ĐƢỢC THI HÀNH ÁN VÀ CÁC KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT ĐỂ BẢO ĐẢM QUYỀN, LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA NGƢỜI ĐƢỢC THI HÀNH ÁN .................................................................................. 64 3.1. Thực tiễn bảo đảm quyền và lợi ích của ngƣời đƣợc thi hành án ............... 64 3.2. Nguyên nhân của những khó khăn trong việc bảo đảm quyền và lợi ích của ngƣời đƣợc thi hành án ............................................................................. 78 3.3. Một số kiến nghị nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền và lợi ích của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự .................................................................................. 81 Kết luận chƣơng 3 ........................................................................................... 86 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 89 2
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thi hành án dân sự là một trong những hoạt động quan trọng của Nhà nƣớc nhằm đƣa các bản án, quyết định của cơ quan có thẩm quyền ra thi hành trên thực tế. Đây cũng là một công cụ hữu hiệu để khôi phục, bù đắp quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm hại của công dân. Do đó, hiệu quả của hoạt động thi hành án dân sự có tác động trực tiếp đến hiệu quả của hoạt động tố tụng cũng nhƣ niềm tin của nhân dân đối với pháp luật. Tuy nhiên, thực tiễn thi hành án dân sự thời gian qua chƣa đạt hiệu quả nhƣ mong muốn. Theo báo cáo tổng kết của Tổng cục thi hành án dân sự qua các năm, số vụ việc chƣa đƣợc thi hành trên tổng số vụ việc phải thi hành chiếm tỷ lệ cao: năm 2012 chiếm 38.5%, năm 2013 chiếm 32.7%, năm 2014 chiếm 31,8%, năm 2015 chiếm 32.5% và trong 6 tháng đầu năm 2016 con số này là 60.7% [23]. Điều này đồng nghĩa với việc quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án trong nhiều vụ việc chƣa đƣợc đảm bảo. Một trong những nguyên nhân dẫn tới tình trạng này là do ngƣời có nghĩa vụ thi hành án thƣờng không tự nguyện, có tâm lý chây ỳ, trốn tránh thực hiện nghĩa vụ trong bản án, quyết định, dẫn đến hành vi tẩu tán, hủy hoại tài sản nhằm làm mất đi điều kiện thi hành án. Để ngăn chặn các hành vi nêu trên của ngƣời phải thi hành án, tạo điều kiện cho cơ quan thi hành án thực thi nhiệm vụ, Nhà nƣớc đã xây dựng quy định về các biện pháp bảo đảm thi hành án dân sự, các biện pháp cƣỡng chế thi hành án dân sự và thể chế hóa trong các văn bản có tính pháp lý cao nhƣ: Luật thi hành án dân sự năm 2008, Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật thi hành án dân sự năm 2014, Nghị định số 58/2009/NĐ-CP ngày 13/7/2009 của chính phủ về việc hƣớng dẫn thi hành một số điều của Luật thi hành án dân sự 2008 về thủ tục thi hành án dân sự; Nghị định số 125/NĐ-CP ngày 14/10/2013 sửa đổi bổ sung một số điều nghị định 58/2009/NNĐ-CP 1
quy định chi tiết và hƣớng dẫn thi hành một số điều của luật thi hành án dân sự, và Nghị định số 62/2015/NĐ-CP ngày 18/7/2015 của chính phủ quy định chi tiết và hƣớng dẫn thi hành một số điều của Luật Thi hành án dân sự. Hành lang pháp lý đã đƣợc Nhà nƣớc xây dựng, tuy nhiên việc áp dụng các quy định pháp luật trong tổ chức thi hành án dân sự nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án vẫn gặp không ít khó khăn, vƣớng mắc cần phải đƣợc tháo gỡ. Xuất phát từ nhận thức về những tồn tại nói trên, với mong muốn đóng góp một phần công sức của bản thân vào việc nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho ngƣời đƣợc thi hành án, đƣợc sự giúp đỡ tận tình của các thầy, cô giáo và bạn bè, tác giả đã lựa chọn đề tài “Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người được thi hành án theo pháp luật thi hành án dân sự Việt Nam hiện hành” làm luận văn thạc sỹ Luật học của mình. Đây là một vấn đề cấp thiết có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc, không chỉ bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án mà còn góp phần xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa công bằng, văn minh. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Bảo đảm thi hành án dân sự là chế định có tác động sâu rộng đến các quan hệ xã hội của ngƣời đƣợc thi hành án, ngƣời phải thi hành án, ngƣời có quyền và nghĩa vụ liên quan trong bản án. Do đó, có khá nhiều công trình nghiên cứu đã đƣợc công bố về mảng đề tài này nhƣ: Bài viết “Các biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự” của tác giả Trần Phƣơng Thảo, đăng trên Tạp chí Luật học, số 07/2007; Bài viết “Biện pháp bảo đảm thi hành án dân sự: Bước ngoặt của pháp luật về thi hành án dân sự” của tác giả Lê Thị Kim Dung đăng trên Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số chuyên đề thi hành án dân sự và vấn đề xã hội hóa; Bài viết “Một số vấn đề về hoàn thiện pháp thi hành án dân sự Việt Nam” của tác giả Lê Thu Hà đƣợc nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 2011; đặc biệt có các công trình đƣợc thực hiện ở cấp độ luận án tiến sỹ, với đề tài “Hoàn thiện pháp Luật Thi hành án dân sự ở Việt 2
Nam hiện nay”, luận án tiến sỹ năm 2008 của tác giả Nguyễn Thanh Thủy, “Hiệu quả áp dụng pháp luật trong thi hành án dân sự ở Việt Nam” luận án tiến sỹ năm 2012 của tác giả Đặng Đình Quyền. Và gần đây có đề tài: “Nguyên tắc bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự và người liên quan đến việc thi hành án”, luận văn thạc sỹ luật học của tác giả Nguyễn Thị Mai Hiên năm 2014... Tuy nhiên nhìn chung các tác giả mới chỉ tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật về thi hành án dân sự nói chung mà chƣa đi sâu vào nghiên cứu vấn đề cụ thể bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án. Vì vậy, với đề tài này tác giả sẽ tập trung đi sâu vào nghiên cứu và phân tích thực trạng các quy định của pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án để từ đó đề ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật cũng nhƣ nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự trên thực tế. 3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và nghiên cứu các quy định của pháp luật về thi hành án dân sự trong vấn đề bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án, tác giả mong muốn có thể làm rõ hơn những bất cập trong thực tiễn áp dụng ở nƣớc ta những năm gần đây. Từ đó, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả của công tác thi hành án dân sự nói chung và việc bảo đảm quyền lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự nói riêng. Nhiệm vụ nghiên cứu: làm sáng tỏ một số vấn đề về lý luận của bảo đảm quyền lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự; Nội dung bảo đảm quyền lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự theo pháp luật hiện hành; Thực tiễn thực hiện và các kiến nghị hoàn thiện pháp luật nhằm bảo đảm quyền lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự. Phạm vi nghiên cứu Pháp luật thi hành án dân sự bao gồm nhiều chế định khác nhau. Quá 3
trình thi hành án dân sự có sự tham gia của nhiều chủ thể khác nhau, bao gồm ngƣời đƣợc thi hành án, ngƣời bị thi hành án, ngƣời có quyền và nghĩa vụ liên quan,… Tuy nhiên, trong phạm vi của luận văn, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật thi hành án dân sự Việt Nam hiện hành nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận: Luận văn đƣợc thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, đƣờng lối của Đảng, các văn bản pháp luật của Nhà nƣớc về thi hành án dân sự. Phương pháp nghiên cứu Phƣơng pháp luận của đề tài là phƣơng pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, và phép biện chứng Mác - Lênin. Ngoài ra, trong quá trình nghiên cứu đề tài tác giả đã sử dụng một số phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể nhƣ: phƣơng pháp tổng hợp, thống kê nhằm tổng hợp và thống kê những số liệu từ nhiều nguồn; phƣơng pháp phân tích, đánh giá nhằm phân tích số liệu, báo cáo tổng kết hằng năm nhằm rút ra những nhận xét, đánh giá cần thiết trong việc nắm bắt tình hình thực tế; phƣơng pháp so sánh dung cho việc so sánh đối chiếu số liệu, thông tin thu thập, từ đó rút ra những mặt đã đạt đƣợc và chƣa đạt đƣợc để kịp thời bổ bổ sung, đồng thời xem xét những vƣớng mắc tìm cách giải quyết. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo nội dung của luận văn bao gồm 3 chƣơng: Chương 1. Những vấn đề lý luận về bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự. Chương 2. Nội dung quy định của pháp luật thi hành án dân sự Việt Nam hiện hành về bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án. Chương 3. Thực tiễn thực hiện và một số kiến nghị hoàn thiện pháp 4
luật để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án. 5
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA NGƢỜI ĐƢỢC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự 1.1.1. Khái niệm Theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự thì thủ tục thi hành án dân sự đƣợc hiểu theo nghĩa rộng là toàn bộ các bƣớc để đƣa một bản án, quyết định của Tòa án, Trọng tài thƣơng mại, Hội đồng xử lý vụ việc cạnh tranh ra thi hành theo quy định của pháp luật [12, tr.5]. Quy trình, thủ tục về thi hành án dân sự đƣợc thực hiện từ khi chuyển giao bản án, quyết định, tiếp nhận, thụ lý đơn yêu cầu thi hành án, ra quyết định thi hành án và tiến hành các tác nghiệp cụ thể cho đến khi chấm dứt việc thi hành án; quyền và nghĩa vụ của đƣơng sự đƣợc thực hiện trên thực tế. Về mặt pháp lý, khái niệm "thi hành án" là hoạt động làm cho các bản án, quyết định đã có hiệu lực thi hành của Tòa án đƣợc thực hiện [28, tr.15]. Nếu nhƣ kết quả của hoạt động xét xử là "đưa ra các phán quyết (bản án, quyết định) trên cơ sở áp dụng các điều luật cụ thể để xem xét các tình tiết đã xảy ra, thì kết quả của thi hành án là làm cho các phán quyết đó được thực hiện trong thực tế". Khái niệm thi hành án dân sự là "hoạt động do cơ quan thi hành án dân sự tiến hành theo những thủ tục, trình tự nhất định nhằm đưa các bản án, quyết định dân sự đã có hiệu lực thi hành của Tòa án ra để thi hành" [28, tr.16]. Tuy nhiên, cần hiểu rộng ra là không chỉ bản án, quyết định của Tòa án mà còn thi hành các quyết định của Trọng tài thƣơng mại, của Hội đồng xử lý vụ việc cạnh tranh… Trong trình tự, thủ tục thi hành 6
án dân sự, tùy theo từng vụ việc cụ thể mà Thủ trƣởng, Chấp hành viên cơ quan thi hành án dân sự có thể thực hiện các thủ tục cần thiết khác nhau. Về giải thích từ ngữ, theo từ điển wiki thì khái niệm “Bảo đảm” đƣợc hiểu là việc làm cho chắc chắn thực hiện đƣợc, giữ gìn đƣợc hoặc có đầy đủ những gì cần thiết. Quyền đƣợc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình là một trong những quyền cơ bản không thể thiếu của công dân và đã đƣợc quy định cụ thể trong pháp luật Việt Nam [28, tr.20]. Còn theo Từ điển Tiếng Việt của Nhà xuất bản Đại học Quốc Gia thành phố Hồ Chí Minh năm 2008 thì “Bảo đảm” là: 1. Cam đoan chịu trách nhiệm về việc gì đó; 2. Làm cho có đƣợc điều gì. Theo khoản 2 Điều 3 giải thích từ ngữ Luật thi hành án dân sự năm 2008 thì “Người được thi hành án là cá nhân, cơ quan, tổ chức được hưởng quyền, lợi ích trong bản án, quyết định được thi hành”. Từ những định nghĩa nêu trên, có thể hiểu khái niệm “bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người được thi hành án dân sự” là tổng thể các biện pháp của các chủ thể đƣợc thực hiện theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định nhằm làm cho đầy đủ các quyền và lợi ích của ngƣời đƣợc thi hành án đƣợc thực hiện trên thực tế. Và đây có thể xem là mục đích cuối cùng của hoạt động thi hành án dân sự. 1.1.2. Đặc điểm Trong quá trình thi hành án, vấn đề bảo đảm quyền lợi hợp pháp đƣợc đặt ra chung cho tất cả các chủ thể nhƣ: ngƣời đƣợc thi hành án, ngƣời phải thi hành án, ngƣời có quyền và lợi ích liên quan, … Và đối với mỗi nhóm chủ thể, việc bảo đảm quyền và lợi ích mang những đặc điểm riêng. Việc bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp cho ngƣời đƣợc thi hành án dân sự có những đặc điểm sau: - Về chủ thể đƣợc bảo đảm: Là ngƣời đƣợc thi hành án – thƣờng là 7
ngƣời có quyền và lợi ích bị xâm phạm trong các giao dịch dân sự trƣớc đó. Việc bảo đảm quyền lợi cho ngƣời đƣợc thi hành án dân sự thực chất là sự bù đắp những thiệt hại, tổn thất mà họ phải gánh chịu trong các giao dịch dân sự. - Quyền, lợi ích đƣợc bảo đảm: là những quyền lợi đƣợc ghi nhận trong bản án, quyết định của tòa án, cơ quan giải quyết vụ việc,… nó hoàn toàn khác với quyền lợi của các chủ thể khác trong quan hệ thi hành án dân sự. - Về biện pháp bảo đảm: Việc bảo đảm quyền và lợi ích của ngƣời đƣợc thi hành án là mục đích chính của giai đoạn thi hành án và có liên quan trực tiếp đến quá trính xét xử. Do đó chúng đƣợc bảo đảm thi hành bằng các biện pháp cƣỡng chế Nhà nƣớc, mà cụ thể chính là các biện pháp để thực hiện nội dung của bản án, quyết định của tòa án. Nó đƣợc áp dụng tại nhiều thời điểm, nhiều địa điểm khác nhau trong quá trình thi hành án nhằm ngăn chặn việc tẩu tán, hủy hoại, trốn tránh việc thi hành án. - Chủ thể chịu sự tác động của bảo đảm: để bảo đảm quyền lợi cho ngƣời đƣợc thi hành án thì cơ quan thi hành án phải thực hiện các biện pháp nghiệp vụ để xử lý các tài sản, quyền tài sản, giấy tờ,… của ngƣời phải thi hành án. Do đó, chủ thể chịu sự tác động rõ nét nhất của hoạt động bảo đảm chính là ngƣời phải thi hành án. Ngoài ra, các đối tƣợng là ngƣời có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan cũng phải chịu sự tác động của hoạt động này (là các tổ chức, cá nhân đang quản lý, sử dụng tài sản của ngƣời phải thi hành án; là các cơ quan có trách nhiệm phối hợp trong quá trình thi hành án,…). - Về đối tƣợng bảo đảm: Đối tƣợng hƣớng tới ở đây chủ yếu là các vấn đề về tài sản. Tranh chấp dân sự giữa các bên thƣờng phát sinh từ quan hệ pháp luật nội dung là quan hệ tài sản. Do đó quyền lợi ích đƣợc bảo đảm chủ yếu là vấn đề tài sản, tuy nhiên trong một vài trƣờng hợp nó bao gồm cả các quyền lợi ích về tinh thần. 8
1.1.3. Ý nghĩa Việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho ngƣời đƣợc thi hành án dân sự có ý nghĩa thực tiễn quan trọng đối với hoạt động thi hành án nói riêng và đời sống xã hội nói chung. - Thứ nhất, việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự có ý nghĩa là thƣớc đo đối với kết quả hoạt động thi hành án. Khi quyền lợi của ngƣời đƣợc thi hành án đƣợc bảo đảm trên thực tế đồng nghĩa với việc các bản án, phán quyết hoặc các quyết định của Tòa án, trọng tài hoặc thủ trƣởng cơ quan thi hành án đã đƣợc thực thi. Mặt khác, nhìn vào kết quả bảo đảm quyền lợi cho ngƣời đƣợc thi hành án, ngoài việc đánh giá số lƣợng các vụ việc đƣợc thi hành án chúng ta còn đánh giá đƣợc chất lƣợng hoạt động thi hành án. Thực tiễn cho thấy, trong một số trƣờng hợp mặc dù vụ việc đã đƣợc thi hành án xong nhƣng quyền lợi của ngƣời đƣợc thi hành án không đƣợc đảm bảo đầy đủ do những lý do khác nhau. Về mặt trực quan có thể thấy, quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án càng đƣợc bảo đảm tối đa, càng chứng tỏ chất lƣợng hoạt động thi hành án cao và ngƣợc lại. - Thứ hai, việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự góp phần nâng cao chất lƣợng, hiệu quả của hoạt động xét xử. Mặc dù quá trình xét xử vụ việc dân sự phải tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục tố tụng; Chủ thể tiến hành tố tụng đều là những ngƣời có kinh nghiệm, năng lực, trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao. Tuy nhiên, trong một số trƣờng hợp các qui định của pháp luật về nội dung cũng nhƣ qui định về thủ tục tố tụng còn chƣa theo kịp với đặc điểm tính chất đa dạng của vụ việc dân sự. Do đó có thể dẫn đến những sai sót trong quá trình xét xử. Vì vậy, kết quả thi hành án dân sự chính là giai đoạn kiểm nghiệm qua thực tiễn những phát quyết của Toà án, phản ánh chân thực chất 9
lƣợng và hiệu quả của toàn bộ quá trình giải quyết vụ án. Từ thực tiễn bảo đảm quyền và lợi ích của ngƣời đƣợc thi hành án mà mỗi Thẩm phán, Kiểm sát viên, Hội thẩm nhân dân và cán bộ Tòa án đã tham gia vào quá trình xét xử có thể rút ra kinh nghiệm để khắc phục những khuyết điểm, nâng cao chất lƣợng và hiệu quả công tác của mình. - Thứ ba, góp phần vào công tác giữ gìn an ninh trật tự và an toàn xã hội. Hoạt động thi hành án dân sự là hoạt động của cơ quan nhà nƣớc, mang tính quyền lực, cƣỡng chế, thể hiện trách nhiệm của nhà nƣớc trong việc bảo về quyền và lợi ích hợp pháp của công dân [28, tr.20]. Trong giai đoạn xây dựng đất nƣớc hiện nay, khi nền kinh tế thị trƣờng ngày một phát triển, quan hệ xã hội đƣợc mở rộng, các giao dịch dân sự ngày càng trở nên phong phú, đa dạng, phức tạp và tiềm ẩn nhiều nguy cơ xảy ra tranh chấp thì việc giải quyết tranh chấp tại tòa án đƣợc nhiều chủ thể lựa chọn nhƣ là một công cụ hữu hiệu nhất. Việc bảo đảm quyền lợi hợp pháp của công dân thông qua hoạt động xét xử các vụ việc dân sự cũng trở thành công cụ giúp Nhà nƣớc duy trì trật tự xã hội, bảo đảm sự công bằng, công lý trong xã hội. - Thứ tƣ, thông qua các biện pháp bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án, ý thức pháp luật của ngƣời dân cũng đƣợc nâng cao. Thi hành án nói chung hay việc bảo đảm quyền và lợi ích của ngƣời đƣợc thi hành án không chỉ là hoạt động nghiệp vụ của riêng cơ quan chức năng mà đó còn là sự kết hợp với vai trò và trách nhiệm của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phƣơng, là sự phối hợp chặt chẽ với cơ quan, tổ chức hữu quan và mỗi thành viên trong cộng đồng xã hội. Thông qua việc thực hiện các biện pháp bảo đảm quyền và lợi ích của ngƣời đƣợc thi hành án, ý thức chấp hành pháp luật của ngƣời dân ngày một đƣợc nâng cao, vai trò trách nhiệm của các cơ quan tổ chức đƣợc bảo đảm, niềm tin của nhân dân vào hệ thống pháp luật, vào bộ máy nhà nƣớc ngày càng đƣợc củng cố. 10
1.2. Nội dung về bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự Nhƣ đã phân tích ở trên, bảo đảm quyền và lợi ích của ngƣời đƣợc thi hành án trong thi hành án dân sự đƣợc hiểu là hoạt động của các cơ quan Tòa án, thi hành án, trọng tài, Hội đồng xử lý vụ việc cạnh tranh… sử dụng nhiều biện pháp khác nhau trong thi hành án dân sự nhằm làm cho các quyền, lợi ích của ngƣời đƣợc thi hành án đƣợc bảo vệ trƣớc những sự xâm hại khác nhau. Theo đó, nội dung việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự bao gồm những nội dung cụ thể, đó là: - Một, bảo đảm từ phía cơ quan thi hành án đối với quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án. Cơ quan THADS là chủ thể trực tiếp thực hiện hoạt động thi hành án, hiệu quả hoạt động của cơ quan này là yếu tố quyết định việc quyền lợi của ngƣời đƣợc thi hành án đƣợc bảo đảm ở mức độ nào. Sự tuân thủ quy định pháp luật, sự linh động, nhạy cảm ở thủ trƣởng cơ quan THADS, của Chấp hành viên khi ra quyết định thi hành án, khi tổ chức thi hành án hay ra các quyết định nhằm bảo đảm, cƣỡng chế thi hành án sẽ là đảm bảo chắc chắn nhất cho các quyền lợi hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án đƣợc thực thi trên thực tế. - Hai, bảo đảm bằng cơ chế phối kết hợp giữa cơ quan thi hành án với Tòa án, trọng tài, hội đồng xử lý vụ việc cạnh tranh và các chủ thể khác. Tuy đóng vai trò trung tâm, nhƣng để tổ chức thi hành án thành công cơ quan thi hành án cần phải phối hợp chặt chẽ với nhiều chủ thế khác. Đó có thể là cơ quan, tổ chức đã ban hành bản án, quyết định – cơ sở để tổ chức thi hành án; Đó cũng có thể là các tổ chức tín dụng nơi giữ tiền, tài sản là đối tƣợng đƣợc thi hành án; Hay đơn giản là những cá nhân, tổ chức có quyền lợi về tài sản liên quan tới ngƣời phải thi hành án (trƣờng hợp có tài sản thuộc sở hữu chung, nhận chuyển nhƣợng tài sản là đối tƣợng thi hành án,…). Để một bản 11
án, quyết định đƣợc tổ chức thi hành thành công trên thực tế, bảo đảm tối đa quyền lợi hợp pháp cho ngƣời đƣợc thi hành án thì không thể thiếu sự phối hợp của các chủ thể này. - Ba, bảo đảm bằng việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về thi hành án nhƣ: nguyên tắc, trình tự, thủ tục, các biện pháp bảo đảm, các biện pháp cƣỡng chế, … Các quy định của luật pháp là công cụ hữu hiệu nhất để đảm bảo cho việc thi hành án đạt kết quả mong muốn. Với đặc thù là biện pháp mang tính chất quyền lực nhà nƣớc, có tính bắt buộc chung đối với toàn xã hội, các quy định pháp luật về THADS sẽ tạo nên hành lang pháp lý cho công tác tổ chức thi hành án. Một hệ thống pháp luật ƣu việt, đầy đủ là điều kiện hoàn hảo để cho ra đời những bản án, quyết định đúng đắn; để tạo nên sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa các chủ thể khác nhau trong quá trình thi hành án; … qua đó bảo đảm tốt nhất quyền lợi cho ngƣời đƣợc thi hành án. - Bốn, bảo đảm bằng việc xã hội hóa, đẩy nhanh việc xã hội hóa thi hành án dân sự (mở rộng và phát huy vai trò của thừa phát lại). Theo quan điểm truyền thống thì thi hành án dân sự là hoạt động của cơ quan nhà nƣớc, nhân danh quyền lực nhà nƣớc và đƣợc bảo đảm thực thi bằng pháp luật. Tuy nhiên, một thực tế trong thời gian qua cho thấy, rất nhiều bản án, quyết định có hiệu lực bị tồn đọng, không đƣợc thực thi trên thực tế. Một trong những nguyên nhân dẫn tới tình trạng này là do cơ quan thi hành án bị quá tải với số lƣợng bản án, quyết định phải thi hành khổng lồ. Một giải pháp đƣợc đề ra nhằm giải quyết tình trạng này là thực hiện xã hội hóa công tác thi hành án. Việt Nam trong thời gian gần đây cũng đã tiếp thu quan điểm này với mô hình thừa phát lại. Tuy nhiên qua một thời gian thực hiện thì hiệu quả hoạt động của mô hình này chƣa đƣợc nhƣ mong muốn, cần tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa. 12
1.3. Cơ sở của việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự 1.3.1. Xuất phát từ đường lối của Đảng về cải cách tư pháp Nƣớc ta là Nhà nƣớc pháp quyền Xã hội chủ nghĩa, các quyền công dân đƣợc Nhà nƣớc công nhận và ghi nhận trong các văn bản có tính pháp lý cao nhƣ Hiến pháp, các đạo luật,… Việc thiết lập, bảo đảm các quyền dân sự, kinh tế của công dân luôn đƣợc Đảng và Nhà nƣớc quan tâm thực hiện thông qua những chủ trƣơng, chính sách trên mọi phƣơng diện. Trong đó, vấn đề cải cách, hoàn thiện các thủ tục tố tụng tƣ pháp theo hƣớng dân chủ, bình đẳng, công khai, minh bạch, chặt chẽ nhƣng thuận tiện, bảo đảm sự tham gia và giám sát của nhân dân đối với hoạt động tƣ pháp đƣợc xem là biện pháp hữu hiệu để bảo đảm quyền lợi hợp pháp của công dân. Vấn đề này đã một lần nữa đƣợc tái khẳng định trong nghị quyết của Bộ Chính trị, theo đó nhiệm vụ trọng tâm trong việc hoàn thiện thủ tục tố tụng tƣ pháp là phải “bảo đảm tính đồng bộ, công khai, minh bạch, tôn trọng và bảo đảm quyền con ngƣời”. 1.3.2. Trên cơ sở các quy định của Hiến pháp và các luật chuyên ngành về việc bảo đảm quyền cơ bản của công dân Vấn đề bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, trong đó bao gồm cả ngƣời đƣợc thi hành án dân sự đã đƣợc đề cập tới trong nhiều văn bản pháp lý khác nhau. Hiến pháp nƣớc Cộng hòa XHCN Việt Nam quy định: 1. Ở nƣớc Cộng hòa XHCN Việt Nam, các quyền con ngƣời, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội đƣợc công nhận, tôn trọng, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật; 2. Quyền con ngƣời, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trƣờng hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng [19, Điều 14]. 13
Bộ Luật Dân sự của nƣớc ta cũng đã quy định nguyên tắc tôn trọng, bảo đảm quyền dân sự của các chủ thể, theo đó tất cả các quyền dân sự của cá nhân, pháp nhân chủ thể khác đƣợc tôn trọng và đƣợc pháp luật bảo đảm. Khi quyền dân sự của một chủ thể bị xâm phạm thì chủ thể đó có quyền tự bảo đảm theo quy định của pháp luật hoặc có thể yêu cầu cơ quan tổ chức có thẩm quyền công nhận quyền dân sự của mình; buộc chấm dứt hành vi vi phạm, xin lỗi, cải chính công khai, thực hiện nghĩa vụ dân sự hoặc bồi thƣờng thiệt hại [17]. Nhƣ vậy, việc ghi nhận nguyên tắc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án trong pháp luật tố tụng dân sự là sự cụ thể hóa các quy định chung của pháp luật nhằm mục đích bảo đảm tốt hơn quyền của ngƣời đƣợc thi hành án, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức và Nhà nƣớc. Bản án, quyết định của Tòa án chỉ thực sự có giá trị khi đƣợc thi hành trên thực tế. Hoạt động thi hành án là công đoạn cuối cùng, bảo đảm cho bản án, quyết định của Tòa án đƣợc chấp hành, góp phần bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật và pháp chế XHCN, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân và Nhà nƣớc. 1.3.3. Xuất phát từ nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan thi hành án dân sự Các bản án và quyết định của TAND đã có hiệu lực pháp luật phải đƣợc cơ quan nhà nƣớc, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, các cá nhân có liên quan tôn trọng và thi hành [28, tr.27]. Chính vì vậy, quyền lợi hợp pháp của đƣơng sự đã đƣợc ghi nhận trong phán quyết của Tòa án cần đƣợc pháp luật bảo đảm trong quá trình THADS. Trong đó, vai trò của cơ quan thi hành án trong việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự là vô cùng quan trọng. Cách thức và nguyên tắc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời đƣợc thi hành án dân sự đƣợc quy định trong nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan thi hành án [29, tr.25]. Cơ quan Thi 14