Luận văn Thạc sĩ Luật học: Các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người

Chia sẻ: Cẩn Ngữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của việc nghiên cứu đề tài là làm sáng tỏ những quan điểm về tội phạm và hình phạt trên phương diện lý luận, thực tiễn đấu tranh và phòng, chống tội phạm giết người với những tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan thông qua thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân trong những năm gần đây. Học viên sẽ đi sâu phân tích những hạn chế, bất cập trong quy định và thực tiễn áp dụng pháp luật. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật cũng như đưa ra những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐÀO TUẤN ANH CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG THUỘC MẶT CHỦ QUAN CỦA TỘI GIẾT NGƯỜI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐÀO TUẤN ANH CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG THUỘC MẶT CHỦ QUAN CỦA TỘI GIẾT NGƯỜI Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐỖ ĐỨC HỒNG HÀ HÀ NỘI - 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn ! NGƯỜI CAM ĐOAN Đào Tuấn Anh
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG THUỘC MẶT CHỦ QUAN CỦA TỘI GIẾT NGƯỜI TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ............................. 7 1.1. Khái niệm và đặc điểm của các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người ................................................................ 7 1.1.1. Khái niệm các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người...... 7 1.1.2. Đặc điểm của các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người ............................................................................................ 10 1.1.3. Phân biệt các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan và các tình tiết tăng nặng thuộc mặt khách quan của tội giết người ..................... 12 1.2. Lịch sử hình thành và phát triển của các quy định về tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người .......................... 13 1.2.1. Giai đoạn từ 1945 đến trước năm 1985 .............................................. 13 1.2.2. Giai đoạn từ năm 1985 đến trước năm 1999....................................... 20 1.3. Nội dung của các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người theo quy định của BLHS năm 1999 ......................... 24 1.3.1. Nội dung của tình tiết “giết người vì lý do công vụ của nạn nhân” ......... 24 1.3.2. Nội dung của tình tiết “giết người để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác”.......................................................................................... 29 1.3.3. Nội dung của tình tiết “giết người để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân” ..... 30 1.3.4. Nội dung của tình tiết “thuê giết người” ............................................. 31 1.3.5. Nội dung của tình tiết “giết người vì động cơ đê hèn” ....................... 32
Chương 2: THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH VỀ TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG THUỘC MẶT CHỦ QUAN CỦA TỘI GIẾT NGƯỜI .................................................................................... 37 2.1. Những kết quả đạt được trong thực tiễn áp dụng quy định về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người ..... 37 2.1.1. Thực trạng của tội phạm giết người .................................................... 37 2.1.2. Những kết quả đạt được trong thực tiễn áp dụng quy định về tình tiết “giết người vì lý do công vụ của nạn nhân” .................................... 40 2.1.3. Những kết quả đạt được trong thực tiễn áp dụng quy định về tình tiết “giết người để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác” ............... 42 2.1.4. Những kết quả đạt được trong thực tiễn áp dụng quy định về tình tiết “giết người để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân” ......................... 45 2.1.5. Những kết quả đạt được trong thực tiễn áp dụng quy định về tình tiết “thuê giết người” ........................................................................... 45 2.1.6. Những kết quả đạt được trong thực tiễn áp dụng quy định về tình tiết “giết người vì động cơ đê hèn” ..................................................... 46 2.2. Những hạn chế, bất cập trong quy định và áp dụng quy định về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người .......... 49 2.2.1. Những hạn chế, bất cập trong quy định về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người ................................................ 49 2.2.2. Những hạn chế, bất cập trong áp dụng quy định về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người ............................... 54 2.3. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong quy định và áp dụng quy định về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người ........................................................................................ 57 2.3.1. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong quy định về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người .................. 57 2.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong áp dụng quy định về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người ....... 58
Chương 3: HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG THUỘC MẶT CHỦ QUAN CỦA TỘI GIẾT NGƯỜI .........64 3.1. Hoàn thiện quy định về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người ..................................................................... 64 3.1.1. Hoàn thiện quy định về tình tiết “giết người vì lý do công vụ của nạn nhân”............................................................................................. 64 3.1.2. Hoàn thiện quy định về tình tiết “giết người để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác” ...................................................................... 66 3.1.3. Hoàn thiện quy định về tình tiết “giết người để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân” ...................................................................................... 70 3.1.4. Hoàn thiện quy định về tình tiết “thuê giết người” ............................. 71 3.1.5. Hoàn thiện quy định về tình tiết “giết người vì động cơ đê hèn” ....... 72 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người ................... 73 3.2.1. Nâng cao chất lượng điều tra tội phạm giết người liên quan đến các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan ......................................... 73 3.2.2. Nâng cao chất lượng truy tố tội phạm giết người liên quan đến các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan ......................................... 76 3.2.3. Nâng cao chất lượng xét xử tội phạm giết người liên quan đến các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan ......................................... 80 KẾT LUẬN .................................................................................................... 87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 89
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự CTTP : Cấu thành tội phạm TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Toàn án nhân dân tối cao TNHS : Trách nhiệm hình sự VKSND : Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao XHCN : Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 2.1: Thống kê xét xử sơ thẩm hình sự về tội phạm giết người ở Việt Nam trong giai đoạn 2010 - 2014 37 Bảng 2.2: Số liệu xét xử các tội phạm xâm phạm tính mạng con người giai đoạn 2010 - 2014 39 Bảng 2.3: Số liệu về tội chống người thi hành công vụ giai đoạn 2010 - 2014 40
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Hiến pháp năm 2013 quy định: Công dân có quyền được sống và quyền bất khả xâm phạm về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm. Đó là cơ sở Hiến định đồng thời thể hiện thái độ của xã hội, Nhà nước trong công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm giết người. Theo BLHS hiện hành, những tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người được quy định tại khoản 1 Điều 93 bao gồm năm trường hợp: giết người vì lý do công vụ của nạn nhân, giết người để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác, giết người để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân, thuê giết người, giết người vì động cơ đê hèn. Trong thời gian qua, tội phạm giết người thuộc các trường hợp trên ngày một gia tăng với nhiều thủ đoạn tinh vi xảo quyệt và phức tạp. Các quy định về xử lý tội phạm giết người với những tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan chưa có giải thích hướng dẫn rõ ràng gây khó khăn cho quá trình áp dụng pháp luật. Đây là kẽ hở để một số cán bộ có thẩm quyền xử lý tội phạm lợi dụng tiêu cực, dẫn đến việc nhiều đối tượng phạm tội bị xử lý không tương xứng với tính chất mức độ của hành vi phạm tội hoặc bỏ lọt tội phạm. Trước tình hình đó, ngày 24/08/2005 Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 48/NQ/TW về chiến lược và hoàn thiện pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020. Vì vậy, tìm ra giải pháp chiến lược để đấu tranh phòng chống tội phạm giết người với những tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan là việc làm cấp bách. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về tội giết người trong luật hình sự Việt Nam. Tuy nhiên, các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người chưa được nghiên cứu chuyên sâu ở bậc luận văn tốt nghiệp thạc sỹ luật 1
học chuyên ngành Luật Hình sự và Tố tụng hình sự. Vì vậy, học viên lựa chọn đề tài “Các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người” nhằm đi sâu nghiên cứu tội giết người với những tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan trên cơ sở lý luận và thực tiễn. Qua đó, đưa ra những kiến nghị để hoàn thiện quy định của pháp luật và có nghiên cứu thực tiễn xét xử tội này trong những năm gần đây làm đề tài luận văn thạc sỹ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Trong thời gian qua, đề cập đến các khía cạnh khác nhau của đề tài luận văn đã có một số đề tài khoa học, sách chuyên khảo, luận văn thạc sỹ, luận án tiến sỹ và các bài báo. Sau đây, học viên nêu một số công trình nghiên cứu tiêu biểu, có liên quan mật thiết hoặc một phần đến đề tài luận văn mà mình lựa chọn. Nhóm các công trình khoa học Dưới góc độ pháp lý, một số công trình nghiên cứu tiêu biểu về tội giết người có liên quan đến các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan như: “Tội giết người và đấu tranh phòng, chống tội phạm giết người ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay” của TS. Đỗ Đức Hồng Hà, Nxb. Tư pháp, 2008; Phùng Thế Vắc - Trần Văn Luyện: “Bình luận khoa học BLHS 1999”, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2001; Đề tài "Cơ sở lý luận và thực tiễn nhằm nâng cao chất lượng công tác kiểm sát điều tra án giết người", Ban chủ nhiệm: Trần Phong Thanh - Nguyễn Duy Hồng - Đỗ Xuân Tựu, Hà Nội, 1995. Bên cạnh đó, các bài báo khoa học được công bố có liên quan đến đề tài như: Một số quan điểm khác nhau về định nghĩa và đối tượng tác động của tội giết người của Đỗ Đức Hồng Hà - 2004 - TC Tòa án nhân dân, Tòa án nhân dân tối cao, 2004, Số 13, tr.15-17; Phân biệt tội giết người với một số tội phạm khác xâm phạm tính mạng của con người của Đỗ Đức Hồng Hà - TC Tòa án nhân dân - 2/2003 - Số 2 - Tr.13-15; Vấn đề lỗi của người bị hại liên quan đến việc xác định tội danh đối với người phạm tội khi xét 2
xử tội giết người/Trần Linh - TC Tòa án nhân dân - 8/2003 - Số 8 - Tr.21- 23; Quy định về tội giết người trong BLHS năm 1985 và BLHS năm 1999 của Đỗ Đức Hồng Hà - TC Tòa án nhân dân - 4/2002 - Số 4 - Tr.21-23; Về giải thích và hướng dẫn áp dụng các quy định của BLHS về tội giết người - tồn tại và giải pháp, Đỗ Đức Hồng Hà. TC Tòa án nhân dân - 1/2005 - Số 1 - Tr.04-14; Các tình tiết tăng nặng trong tội giết người phản ánh đối tượng bị xâm hại là đối tượng cần được bảo vệ đặc biệt của Đỗ Đức Hồng Hà - TC Nhà nước và pháp luật - 10/2006 - Số 222 - Tr.52-57; Phương hướng khắc phục những tồn tại, vướng mắc khi áp dụng một số quy định của pháp luật hình sự về tình tiết tăng nặng của tội giết người của Đỗ Đức Hồng Hà - TC Kiểm sát - 12/2006 - Số 23 - Tr.32-38 Nhóm các luận án, luận văn Cấp độ luận văn thạc sỹ có liên quan đến đề tài nghiên cứu như: Định tội danh đối với hành vi cố ý xâm phạm tính mạng con người theo pháp luật hình sự hiện hành Luận văn thạc sĩ luật học Trần Nhật Linh; Người hướng dẫn: PGS.TS. Phạm Quang Phúc - thành phố Hồ Chí Minh, 2011; Đấu tranh phòng chống tội phạm giết người theo Điều 93 BLHS tại Thành phố Hồ Chí Minh Luận văn thạc sĩ Nguyễn Hoàng Tuấn; Người hướng dẫn: PGS.TS Trịnh Văn Thanh - TP.Hồ Chí Minh, 2008; Tội giết người theo điều 93 BLHS và thực tiễn xét xử tại thành phố Hồ Chí Minh: Luận văn thạc sĩ luật học/Trần Thị Hồng Việt; Người hướng dẫn: TS. Trần Văn Độ - thành phố Hồ Chí Minh, 2007; Tội giết người và đấu tranh phòng, chống tội phạm giết người ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay của TS. Đỗ Đức Hồng Hà - Đại học Luật Hà Nội, 2008… Nhìn chung, các công trình, bài viết trên chủ yếu đề cập đến việc đánh giá thực trạng và hoàn thiện pháp luật về tội giết người và thực tiễn áp dụng trên địa bàn cả nước mà chưa có điều kiện nghiên cứu sâu tội phạm giết người với những tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan. 3
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài Mục đích của việc nghiên cứu đề tài là làm sáng tỏ những quan điểm về tội phạm và hình phạt trên phương diện lý luận, thực tiễn đấu tranh và phòng, chống tội phạm giết người với những tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan thông qua thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân trong những năm gần đây. Học viên sẽ đi sâu phân tích những hạn chế, bất cập trong quy định và thực tiễn áp dụng pháp luật. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật cũng như đưa ra những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Từ mục đích nêu trên, luận văn đặt ra các nhiệm vụ nghiên cứu sau đây: - Xây dựng và nghiên cứu cơ sở lý luận về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người. - Phân tích, so sánh các quy định pháp luật, đánh giá mức độ hoàn thiện các quy định của pháp luật hiện hành. - Nêu quá trình hình thành và phát triển của khoa học pháp luật hình sự Việt Nam về những trường hợp giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan. - Phân tích, đánh giá việc thực hiện các quy định của pháp luật trong thực tiễn. - Đề xuất phương hướng hoàn thiện và các giải pháp áp dụng trong thực tế các quy định pháp luật và áp dụng thống nhất pháp luật của chế định này. 4. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu của đề tài 4.1. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Tội giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan được nghiên cứu bởi nhiều ngành khoa học khác nhau như khoa học điều tra hình sự, tố tụng hình sự, xã hội học, tâm lý tội phạm, tội phạm học… Trong phạm vi luận 4
văn này, học viên đi sâu nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn tội giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan được quy định tại các điểm d, g, h, m, q khoản 1, Điều 93 BLHS bao gồm: giết người vì lý do công vụ của nạn nhân, giết người để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác, giết người để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân, thuê giết người, giết người vì động cơ đê hèn. Luận văn sẽ đi sâu nghiên cứu vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật trong lĩnh vực này tại hệ thống TAND từ năm 2010 đến 2014. 4.2. Đối tượng nghiên cứu của đề tài Luận văn tập trung nghiên cứu các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người và thực tiễn áp dụng các tình tiết này được quy định tại các điểm d, g, h, m, q khoản 1 Điều 93 BLHS 1999 bao gồm: giết người vì lý do công vụ của nạn nhân, giết người để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác, giết người để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân, thuê giết người, giết người vì động cơ đê hèn theo pháp luật hiện hành và lịch sử pháp luật Việt Nam. 5. Phương pháp nghiên cứu đề tài Để có được kết quả trình bày trong luận văn, học viên đã sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng: Tiến hành nghiên cứu trên cơ sở quá trình hình thành và phát triển, các mối liên hệ, quan hệ của quy định về tội giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan ở Việt Nam. - Phương pháp vận dụng các quan điểm của Đảng và Nhà nước nói chung và pháp luật hình sự nói riêng trong quá trình xây dựng, áp dụng pháp luật. - Phương pháp phân tích, đối chiếu, so sánh, tổng hợp: Đây là những phương pháp quan trọng và được học viên sử dụng chủ yếu trong quá trình thực hiện luận văn của mình. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Luận văn sử dụng phương pháp thống kê, sưu tầm và phân tích các vụ án đã được Tòa án nhân dân xét xử về 5
tội giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan để làm rõ thực tiễn áp dụng quy định này. 6. Điểm mới và đóng góp của luận văn Luận văn là công trình mới nghiên cứu về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người một cách toàn diện, đầy đủ và có hệ thống. Những vấn đề lý luận và thực tiễn về tội giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan. Cụ thể: - Đưa ra được khái niệm, đặc điểm về các trường hợp giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan theo quy định pháp luật Việt Nam và những gợi mở cho việc hoàn thiện pháp luật ở Việt Nam trong thời gian tới. - Phân tích những dấu hiệu pháp lý đặc trưng cơ bản về một hành vi giết người với các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan. Luận văn đưa các luận giải khoa học về mặt nhận thức luận và đánh giá quy định của pháp luật hiện hành về những trường hợp này. - Luận văn sẽ nghiên cứu thêm những thành tựu và hạn chế trong phòng, chống và đấu tranh với tội giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan theo quy định pháp luật Việt Nam. Từ đó, giúp cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng vận dụng kết quả nghiên cứu vào việc ngăn chặn và đẩy lùi hành vi vi phạm pháp luật trong thời gian tới. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm ba chương: Chương 1: Một số vấn đề chung về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người trong Luật Hình sự Việt Nam Chương 2: Thực tiễn áp dụng các quy định về tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người Chương 3: Hoàn thiện quy định và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người 6
Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG THUỘC MẶT CHỦ QUAN CỦA TỘI GIẾT NGƯỜI TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1. Khái niệm và đặc điểm của các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người 1.1.1. Khái niệm các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người Các tình tiết tăng nặng nói chung và tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người bao gồm: giết người vì lý do công vụ của nạn nhân, giết người để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác, giết người để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân, thuê giết người, giết người vì động cơ đê hèn nói riêng là các tình tiết mà khi xuất hiện sẽ làm cho hành vi phạm tội đó trở lên nguy hiểm hơn trường hợp thông thường và người thực hiện hành vi đó phải chịu TNHS nặng hơn trường hợp thông thường. Theo tác giả Đỗ Đức Hồng Hà, các tình tiết tăng nặng của tội giết người quy định tại khoản 1, Điều 93 BLHS được chia thành 4 nhóm chủ yếu: Nhóm 1, các tình tiết phản ánh sự cần được tôn trọng và bảo vệ đặc biệt đối với đối tượng bị xâm hại bao gồm: giết phụ nữ mà biết là có thai và giết trẻ em, giết ông, bà, cha, mẹ, người nuôi dưỡng, thầy giáo, cô giáo của mình. Nhóm 2, các tình tiết phản ánh tính chất của hành vi và mức độ hậu quả bao gồm: giết nhiều người; giết người đang thi hành công vụ; giết người bằng cách lợi dụng nghề nghiệp; giết người bằng phương pháp có khả năng làm chết nhiều người; thuê giết người; giết người có tổ chức. Nhóm 3, các tình tiết phản ánh tính chất của động cơ và mức độ lỗi của người phạm tội bao gồm: giết người vì lý do công vụ của nạn nhân; giết người 7
để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác; giết người để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân; giết người thuê; giết người vì động cơ đê hèn. Nhóm 4, các tình tiết phản ánh đặc điểm về nhân thân người phạm tội bao gồm: thực hiện tội phạm một cách man rợ; giết người mà liền trước đó hoặc ngay sau đó lại phạm một tội rất nghiêm trọng hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng; giết người có tính chất côn đồ; giết người thuộc trường hợp tái phạm nguy hiểm [21, tr.33]. Như vậy, nhóm tình tiết tăng nặng của tội giết người thuộc mặt chủ quan gồm các tình tiết thuộc nhóm thứ 3 (theo cách phân loại của tác giả Đỗ Đức Hồng Hà) gồm có: giết người vì lý do công vụ của nạn nhân; giết người để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác; giết người để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân; thuê giết người; giết người vì động cơ đê hèn. Các tình tiết này phản ánh động cơ, mục đích và lỗi của người phạm tội khác với trường hợp thông thường và chính điều đó làm cho hành vi phạm tội có mức độ nghiêm trọng hơn so với trường hợp thông thường. Để tìm hiểu về khái niệm các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người trước hết chúng ta cần phải tìm hiểu về mặt chủ quan của tội phạm. Theo lý luận về luật hình sự, hành vi của con người bao giờ cũng là sự thống nhất giữa những biểu hiện cụ thể bên ngoài thế giới khách quan và những nội dung tâm lý bên trong (ý chí) của chủ thể thực hiện hành vi đó. Tội phạm là sự thống nhất giữa hai mặt khách quan và chủ quan. Vì vậy, Luật hình sự Việt nam không chấp nhận việc quy tội khách quan, nghĩa là truy cứu TNHS chỉ căn cứ vào những biểu hiện của hành vi nguy hiểm cho xã hội không kể hành vi đó bắt nguồn từ đâu, diễn biến tâm lý của người thực hiện hành vi ra sao. Hoạt động định tội phải là sự kết hợp giữa mặt khách quan và chủ quan, giữa hành vi biểu hiện và thái độ bên trong của người thực hiện 8
hành vi. Mặt chủ quan của tội phạm biểu hiện thông qua ba yếu tố: lỗi, động cơ phạm tội và mục đích phạm tội. Mỗi yếu tố có ý nghĩa khác nhau trong việc chủ thể thực hiện hành vi phạm tội. - Lỗi là thái độ tâm lý bên trong của người phạm tội đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội và hậu quả nguy hiểm cho xã hội của mình cũng như khả năng gây ra hậu quả từ hành vi đó. - Mục đích phạm tội là kết quả cuối cùng mà người phạm tội mong muốn đạt được khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội. Nó xác định khuynh hướng ý chí và khuynh hướng hành động của người phạm tội. - Động cơ phạm tội là động lực thúc đẩy người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội. Các dấu hiệu của mặt chủ quan của tội phạm gồm: lỗi, động cơ và mục đích phạm tội, trong đó dấu hiệu lỗi bắt buộc phải có trong tất cả các CTTP, động cơ và mục đích chỉ có trong một số CTTP cơ bản và có trong một số CTTP tăng nặng hoặc giảm nhẹ. Tức là dấu hiệu bắt buộc để người phạm tội thực hiện hành vi thuộc trường hợp tăng nặng đó gồm lỗi, động cơ và mục đích là: giết người vì lý do công vụ của nạn nhân; giết người để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác; giết người để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân; thuê giết người; giết người vì động cơ đê hèn. Chúng ta có thể thấy các tình tiết tăng nặng trên đều phản ánh các dấu hiệu thuộc mặt chủ quan như động cơ giết người, mục đích giết người. Điều này làm cho hành vi phạm tội có mức độ nguy hiểm cao hơn đáng kể so với trường hợp phạm tội thông thường. Chính vì vậy, người phạm tội phạm chịu mức hình phạt cao hơn. Từ sự phân tích trên có thể rút ra khái niệm về các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người như sau: “Các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người là các tình 9
tiết thuộc về mặt chủ quan như lỗi, động cơ, mục đích phạm tội mà khi người phạm tội thực hiện hành vi giết người với những yếu tố đó làm cho tội phạm trở nên nguy hiểm đáng kể hơn so với trường hợp giết người thông thường khác”. 1.1.2. Đặc điểm của các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người Từ khái niệm các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người chúng ta có thể rút ra 4 đặc điểm của các tình tiết này như sau: Thứ nhất, các trường hợp giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan có các đặc điểm như tội giết người nói chung. Tức là có hành vi cố ý gây ra cái chết cho người khác một cách trái pháp luật, do người có năng lực TNHS và đủ tuổi chịu TNHS do BLHS quy định (từ đủ 14 tuổi trở lên) thực hiện [21, tr.14]. Như vậy, các trường hợp giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan cũng cần phải có dấu hiệu cố ý gây ra cái chết của người khác một các trái pháp luật. Điều này có nghĩa là lỗi trong trường hợp phạm tội giết người nói chung và giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan nói riêng đều đòi hỏi phải là lỗi cố ý có thể là cố ý trực tiếp, có thể là cố ý gián tiếp. Đây chính là dấu hiệu phân biệt giết người với các tội phạm khác như vô ý làm chết người; cố ý gây thương tích dẫn đến hậu quả chết người.... Thứ hai, các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người có đặc điểm chung là khi xuất hiện các tình tiết này trong tội phạm làm cho hành vi phạm tội trở nên nguy hiểm cho xã hội hơn so với các trường hợp phạm tội thông thường. Theo lý luận về luật hình sự đã chỉ ra rằng, các tình tiết tăng nặng nói chung là các tình tiết phản ánh tính chất nguy hiểm cho xã hội cao hơn so với các trường hợp phạm tội khác và người phạm tội thuộc các trường hợp này phải chịu mức TNHS cao hơn so với các trường hợp khác. Theo quy định tại khoản 1 Điều 93 BLHS năm 1999 thì các tình tiết tăng nặng thuộc mặt 10
chủ quan của tội giết người bao gồm: giết người vì lý do công vụ của nạn nhân, giết người để thực hiện hoặc che giấu tội phạm khác, giết người để lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân, thuê giết người, giết người vì động cơ đê hèn có mức hình phạt từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình. Khoản 2 Điều 93 quy định các trường hợp giết người thông thường khác không thuộc khoản 1 Điều 93 thì mức TNHS thấp hơn, chỉ từ 7 năm đến 15 năm. Như vậy, có thể thấy các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người có đặc điểm chung như các tình tiết tăng nặng nói chung trong BLHS. Do đó, khi nghiên cứu về các tình tiết tăng nặng này phải đặt nó trong mối quan hệ và về phương diện lý luận tương tự như các tình tiết tăng nặng khác. Thứ ba, các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người có liên quan chặt chẽ tới các dấu hiệu thuộc mặt chủ quan của tội phạm nói chung. Theo lý luận về CTTP, mặt chủ quan của tội phạm bao gồm ba yếu tố lỗi, động cơ, mục đích. Song, trong các yếu tố này thì lỗi là dấu hiệu bắt buộc của CTTP, động cơ và mục đích là dấu hiệu trong một số CTTP. Các trường hợp giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan chính là trường hợp giết người mà xuất hiện các dấu hiệu thuộc mặt chủ quan làm cho hành vi phạm tội trở nên nguy hiểm hơn trường hợp khác. Ví dụ như mục đích không chỉ giết người thông thường mà để nhằm lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân là một trong các trường hợp như vậy. Tình tiết này cho thấy mục đích của người phạm tội là nguy hiểm hơn so với trường hợp khác, việc lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân không những gây bức xúc, đau đớn cho người thân, gia đình nạn nhân mà còn tạo dư luận xấu trong xã hội... Thứ tư, việc điều tra, truy tố, xét xử đối với các trường hợp giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội phạm là rất khó khăn. Vì đây là các dấu hiệu thuộc mặt chủ quan – tức mặt bên trong của tội phạm. Thể hiện trong lỗi, động cơ, mục đích là cái bên trong hoặc cái mà người phạm tội 11
hướng tới, hình dung tới khi thực hiện hành vi phạm tội. Chính vì vậy, việc xác định đúng người phạm tội có hành vi giết người có tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan hay không đòi hỏi phải có những kinh nghiệm, kỹ năng nhất định. Đồng thời cần có sự đánh giá tổng hợp các tài liệu chứng cứ khác nhau để đưa ra được kết luận chính xác. Bởi lẽ, tội phạm là thể thống nhất giữa mặt bên trong và mặt bên ngoài. Thông qua các biểu hiện bên ngoài của tội phạm có thể đánh giá được lỗi, động cơ, mục đích (là những yếu tố bên trong). Do đó, để đảm bảo hiệu quả điều tra, truy tố, xét xử đối với các trường hợp phạm tội giết người có các dấu hiệu thuộc mặt chủ quan này cần phải thực hiện các công việc đó. 1.1.3. Phân biệt các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan và các tình tiết tăng nặng thuộc mặt khách quan của tội giết người * Giống nhau Cả hai tình tiết này đều là các tình tiết thuộc cấu thành tội phạm tăng nặng của tội giết người. Các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan và các tình tiết tăng nặng thuộc mặt khách quan của tội giết người đều là các tình tiết mà khi người phạm tội thực hiện hành vi giết người với những yếu tố đó làm cho tội phạm trở nên nguy hiểm đáng kể hơn so với trường hợp giết người thông thường khác. * Khác nhau Nếu các tình tiết tăng nặng thuộc mặt chủ quan của tội giết người là mặt bên ngoài của tội phạm bao gồm những biểu hiện của tội phạm diễn ra hoặc tồn tại bên ngoài thế giới khách quan thể hiện mức độ nguy hiểm đáng kể hơn so với các trường hợp giết người thông thường khác thì các tình tiết tăng nặng thuộc mặt khách quan của tội giết người là hoạt động tâm lý bên trong của người phạm tội thể hiện mức độ nguy hiểm đáng kể hơn so với các trường hợp giết người thông thường khác. 12