Luận văn Thạc sĩ Luật học: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự trong Luật Tố tụng dân sự Việt Nam

Chia sẻ: Trí Mẫn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:112

Thêm vào BST

Báo xấu

57
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Việc nghiên cứu đề tài nhằm mục đích làm rõ những vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự, đánh giá đúng thực trạng quy định của pháp luật về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự. Đồng thời nhận diện bất cập trong các quy định này và thực tiễn thực hiện tại Tòa án, từ đấy đề xuất những kiến nghị để khắc phục.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự trong Luật Tố tụng dân sự Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ………… PHAN THỊ THU HIỀN CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN DÂN SỰ TRONG LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ………… PHAN THỊ THU HIỀN CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN DÂN SỰ TRONG LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật Dân sự và tố tụng dân sự Mã số: 60 38 01 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. HOÀNG ANH TUẤN HÀ NỘI - 2016 ii
LỜI CAM ĐOAN: ~~~~~~~~~****************~~~~~~~~~ Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Phan Thị Thu Hiền iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT: ------------------------ CHỮ VIẾT TẮT NGUYÊN NGHĨA BLTTDS Bộ luật Tố tụng Dân sự CBXXSTVADS Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự HĐTP Hội đồng thẩm phán LSĐBS Luật sửa đổi bổ sung TAND Tòa án nhân dân VADS Vụ án dân sự VKS Viện kiểm sát iv
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục chữ viết tắt LỜI NÓI ĐẦU ...................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu ......................................................................................... 3 3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 4 5. Nội dung, phƣơng pháp và địa điểm nghiên cứu .............................................. 5 6. Những điểm mới của luận văn ........................................................................... 6 7. Kết cấu của luận văn .......................................................................................... 7 PHẦN NỘI DUNG Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN DÂN SỰ ............................................................................... 8 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự ..................................................................................................................... 8 1.2. Những điểm khác biệt tích cực về chuẩn bị xét xử sơ thẩm theo pháp luật tố tụng của một số nƣớc trên thế giới .......................................................................15 Chương 2. THỰC TRẠNG QUY ĐỊNH VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN DÂN SỰ TRONG BỘ LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ ............24 2.1. Những quy phạm pháp luật về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự trong Luật sửa đổi bổ sung Bộ luật Tố tụng dân sự 2011 và so sánh với Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 ..........................................................................................................24 v
2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự...............................................................................................................69 2.3. Nguyên nhân khiếm khuyết của pháp luật và thực tiễn áp dụng về chuản bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự .................................................................................77 Chương 3. KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN DÂN SỰ TRONG BỘ LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ 2015.... ..................................................................................................................82 3.1. Những kiến nghị về lập pháp ........................................................................82 3.2. Những kiến nghị về hành pháp .....................................................................90 3.3. Kiến nghị về quản lý hành chính ..................................................................92 Tóm tắt chƣơng 3 .................................................................................................98 KẾT LUẬN .........................................................................................................99 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................101 vi
LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trong bản Tuyên ngôn Độc lập, do Chủ tịch Hồ Chí Minh soạn thảo và tuyên bố trƣớc Quốc dân và nhân dân thế giới ngày 2 tháng 9 năm 1945, Ngƣời đã nhắc lại những tƣ tƣởng bảo vệ quyền công dân trong bản Tuyên ngôn Độc lập của Mỹ năm 1776. Và bản Tuyên ngôn Dân quyền và Nhân quyền của Pháp năm 1789 và nhấn mạnh: “Đó là những lời bất hủ” là “lẽ phải không ai chối cãi đƣợc”. Dựa trên những tƣ tƣởng đó Ngƣời khẳng định: “Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng; dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do”. Tƣ tƣởng đó của Ngƣời tiếp tục đƣợc thể hiện trong các văn bản pháp luật do Nhà nƣớc ta ban hành. Theo Điều 14, Hiến pháp năm 2013 của nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: “ Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa và xã hội được công nhận, tôn trọng,bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và luật”. Nhƣ vậy, có thể thấy rằng những quyền công dân đã đƣợc pháp luật nƣớc Việt Nam tôn trọng và bảo vệ. Bên cạnh những quyền cơ bản của công dân nhƣ quyền đƣợc sống, đƣợc học tập… thì còn có quyền đƣợc bảo vệ quyền dân sự. Và một trong các công cụ để Nhà nƣớc bảo vệ quyền dân sự cho công dân đó là Tòa án. Thông qua hoạt động tố tụng dân sự giải quyết các vụ việc dân sự mà các quyền dân sự của công dân bị xâm phạm đƣợc bảo vệ. Để tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động tố tụng của Tòa án tại kỳ họp thứ năm ngày 15/6/2004 Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XI, đã thông qua Bộ luật Tố tụng dân sự (BLTTDS). Sau 7 năm, Quốc hội khóa XII tiếp tục thông qua Luật sửa đổi bổ sung một số điều của BLTTDS (LSĐBS BLTTDS) vào ngày 1
29/3/2011 có hiệu lực vào ngày 1-1-2012. Kể từ đó, hệ thống pháp luật TTDS Việt Nam đã đƣợc hoàn thiện hơn, khắc phục đƣợc tình trạng thiếu thống nhất giữa các quy định của các văn bản tố tụng trƣớc đây. Trong đó, các quy định về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự (CBXXSTVADS) khá chi tiết và cụ thể. Thực hiện các quy định của BLTTDS về việc giải quyết các vụ án dân sự (VADS) của Tòa án nhân dân(TAND) cũng hiệu quả hơn. Tuy vậy, qua 5 năm thực hiện các quy định của LSĐBS BLTTDS 2011 cho thấy bên cạnh những ƣu điểm thì các quy định của Bộ luật này vẫn còn nhiều bất cập. Vì vậy ngày 25/11/2015 Quốc hội thông qua BLTTDS 2015 có hiệu lực từ ngày 1/7/2016 (Một số quy định về Bộ luật dân sự không liên quan đến đề tài đƣợc quy định trong BLTTDS có hiệu lực từ ngày 1/1/2017. Tuy nhiên, những nội dung liên quan đến CBXXSTVADS sẽ có hiệu lực ngày 1/7/2016 nên tác giả xin phép đƣợc so sánh một số quy định trƣớc khi có hiệu lực.) Từ việc tìm hiểu pháp luật hiện hành LSĐBS BLTTDS 2011 về CBXXSTVADS, tác giả xin phép đƣợc so sánh với những quy định liên quan trong BLTTDS 2015 sẽ có hiệu lực trong thời gian sắp tới. Việc tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện hơn các quy định của BLTTDS đồng thời nghiên cứu, đánh giá đúng thực trạng và đề xuất những giải pháp mang tính khả thi là rất cần thiết. Nhằm giúp chúng ta có thể hiểu rõ hơn về các quy định của giai đoạn CBXXSTVADS và đánh giá những quy định mới trong BLTTDS 2015 về vấn đề này. Xuất phát từ những lý do đó, tác giả đã chọn đề tài: “Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự trong Luật Tố tụng dân sự Việt Nam” làm đề tài đề tài luận văn thạc sĩ luật học của mình. 2
2. Tình hình nghiên cứu CBXXSTVADS có vai trò quan trọng trong chất lƣợng, hiệu quả của công tác xét xử. Từ sau khi Hiến pháp năm 1946 ra đời, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự đƣợc quy định trong các văn bản pháp luật và ngày càng đầy đủ hơn theo sự phát triển của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam với Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự, pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh chấp lao động và cho đến hiện nay chế định này đƣợc quy định có hệ thống hơn, đầy đủ hơn trong LSĐBS BLTTDS 2011 và sắp tới đây là BLTTDS 2015. Phân tích và nghiên cứu vấn đề trên đây đã có nhiều công trình khoa học, nhiều luận văn, tài liệu, tạp chí, bài báo và các hội thảo khoa học đã đề cập đến. Ví dụ: - Nguyễn Triều Dƣơng (2005), “Đình chỉ giải quyết vụ án dân sự”, Tạp chí Luật học, số 5/2005, Hà Nội: Bài viết này mới chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu thủ tục đình chỉ VADS, một trong số các quyết định ở quá trình CBXXSTVADS. Nhƣ vậy bài viết có phạm vi nghiên cứu khá hẹp, chƣa bao quát hết những quy định về CBXXSTVADS; - Ths. Lê Thị Bích Lan (2005): “Vấn đề khởi kiện và thụ lý VADS”, Tạp chí Luật học, Đặc san về BLTTDS: Tƣơng tự nhƣ tác giả Nguyễn Triều Dƣơng, tác giả Lê Thị Bích Lan cũng nghiên cứu một hoạt động trong số nhiều hoạt động của CBXXSTVADS là khởi kiện và thụ lý vụ án. Thời điểm bài viết đƣợc công bố BLTTDS 2004 mới có hiệu lực. So với thời điểm hiện tại, đã có rất nhiều thay đổi trong các quy định về CBXXSTVADS. - Bùi Thị Thu Hiền (2013) “Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự”, luận văn thạc sĩ Luật học, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội: Đây là một trong những công trình có giá trị tham khảo cao vì đề cập đúng vấn đề tác giả đang nghiên cứu. Bài 3
viết đã bao quát đƣợc mọi hoạt động diễn ra trong quá trình CBXXSTVADS. Tuy nhiên, bài viết chƣa phân tích đƣợc cụ thể những hạn chế trong từng quy định của LSĐBS BLTTDS 2011. Và do thời điểm ra đời, nên bài viết cũng chƣa thể có sự so sánh với BLTTDS 2015 để tìm ra đƣợc nhiều hạn chế, nhiều kiến nghị hơn. Về vấn đề lý luận và các yếu tố khoa học thì các công trình đều đã trình bày đƣợc. Tuy nhiên, các đề tài vẫn thiếu sự thống nhất với nhau kết quả về mặt lý luận giữa những công trình này, hoặc chƣa thống nhất đề xuất ra một hƣớng thực hiện trên thực tiễn. Bên cạnh đó các đề tài chƣa bao quát đƣợc những nội dung nổi bật của các quy định về CBXXSTVADS. Để đóng góp thêm một chút lý luận và đề xuất hiện thực hoá lý luận vào thực tiễn, trong phạm vi nghiên cứu hạn hẹp tìm hiểu, phân tích, đánh giá tác giả xin đề xuất kiến nghị hoàn thiện một số quy định về CBXXSTVADS, thực thi các quy định. Mong rằng với nội dung của đề tài này sẽ đóng góp đƣợc một chút công sức vào quá trình giải quyết vấn để cấp bách hiện nay. 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1. Mục tiêu tổng quát Việc nghiên cứu đề tài nhằm mục đích làm rõ những vấn đề lý luận về CBXXSTVADS, đánh giá đúng thực trạng quy định của pháp luật về CBXXSTVADS. Đồng thời nhận diện bất cập trong các quy định này và thực tiễn thực hiện tại Tòa án, từ đấy đề xuất những kiến nghị để khắc phục. 3.2. Mục tiêu cụ thể Trên cơ sở của mục đích nghiên cứu, việc nghiên cứu đề tài có nhiệm vụ nghiên cứu những vấn đề lý luận của CBXXSTVADS, phân tích, đánh giá các quy định của pháp luật tố tụng dân sự việt Nam hiện hành về CBXXSTVADS. 4
Các quy định đó đã hợp lý hay chƣa? Thiếu gì, sai sót nhƣ thế nào? Cần quy định nhƣ thế nào cho hợp lý hơn? Và khảo sát thực tiễn thực hiện chúng tại Tòa để xem xem với những quy định nhƣ vậy thì việc áp dụng có gặp phải khó khăn hay thuận lợi gì? Hay Tòa án đã áp dụng đúng chế định?. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng là những vấn đề lý luận về CBXXSTVADS, các quy định của pháp luật tố tụng dân sự về CBXXSTVADS và thực tiễn thực hiện của Tòa án. CBXXSTVADS là một đề tài có nhiều nghiên cứu, do giới hạn của luận văn thạc sỹ, đề tài nghiên cứu phạm vi về một số vấn đề lý luận CBXXSTVADS nhƣ khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của CBXXSTVADS. Các quy định của BLTTDS về CBXXSTVADS và thực tiễn thực hiện chúng tại các Tòa án giải quyết các năm gần đây trên phạm vi toàn quốc. Pháp luật Tố tụng Dân sự Việt Nam hiện hành đang hiện hữu các quy định về: Hoà giải và chuẩn bị xét xử sơ thẩm; Chuẩn bị xét xử phúc thẩm. Nhƣ vậy, chế định Hoà giải và chuẩn bị xét xử đƣơng nhiên đƣợc hiểu là chế định chuẩn bị xét xử sơ thẩm, bởi lẽ việc chuẩn bị xét xử phúc thẩm đã đƣợc tách bạch, và hoà giải là một trong những thủ tục thƣờng phải làm trong quá trình chuẩn bị xét xử sơ thẩm. Với cách tiếp cận này, tác giả xác định đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là các quy phạm pháp luật điều chỉnh quá trình chuẩn bị xét xử sơ thẩm. Với đề tài nghiên cứu đã chọn, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu các hoạt động CBXXSTVADS của cơ quan, ngƣời tiến hành tố tụng từ khi thụ lý vụ án cho đến khi ban hành quyết định đƣa vụ án ra xét xử. 5. Nội dung, phương pháp và địa điểm nghiên cứu 5.1. Nội dung nghiên cứu - Nghiên cứu các lý luận cơ bản về CBXXSTVADS; 5
- Nghiên cứu các quy định của pháp luật đối với những hoạt động cụ thể CBXXSTVADS trong pháp luật Việt Nam hiện hành; - Thực trạng áp dụng pháp luật về CBXXSTVADS hiện nay và kiến nghị các giải pháp hoàn thiện pháp luật. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài đƣợc nghiên cứu dựa trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác- Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về Nhà nƣớc và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc ta về cải cách tƣ pháp, xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa tăng cƣờng dân chủ, đảm bảo công bằng xã hội. Bên cạnh đó trong quá trình nghiên cứu còn sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học nhƣ phân tích, tổng hợp số liệu, so sánh, diễn giải, suy diễn logic, thu thập thông tin…để làm sáng tỏ những vấn đề mà khóa luận cần giải quyết. 5.3. Địa điểm nghiên cứu Luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu đối với các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về thủ tục CBXXSTVADS trên lãnh thổ Việt Nam bằng những số liệu cụ thể của TAND tối cao và các vụ án thực tế trên các tỉnh thành. 6. Những điểm mới của luận văn Trƣớc đây đã có một số đề tài về vấn đề này, tuy nhiên do mục đích, giới hạn, phạm vi nghiên cứu nên các công trình nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở mức độ riêng lẻ, tập trung vào một số khía cạnh liên quan đến CBXXSTVADS hoặc có bàn về toàn bộ nội dung CBXXSTVADS nhƣng chƣa đầy đủ. Điểm mới của đề tài tác giả nhƣ sau: 6
Một là: Đề tài lần này sẽ đi sâu và bao quát hơn các quy định về CBXXSTVADS. Bên cạnh đó góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về CBXXSTVADS; Hai là: Bằng các số liệu thu thập từ Tòa án, các vụ án thực tế chứng minh, đề tài đã phân tích và làm rõ thực trạng áp dụng quy định CBXXSTVADS; Ba là: Đề tài cập nhật kịp thời thông tin, so sánh các quy định của CBXXSTVADS trong quy định Luật sửa đổi bổ sung một số điều LSĐBS BLTTDS 2011 với BLTTDS 2015 (có hiệu lực 1//7/2016); Bốn là: Luận văn nêu bật đƣợc các ƣu điểm và hạn chế trong quá trình áp dụng chế định. Trên cơ sở đó, luận văn xin đề xuất những giải pháp chủ yếu mang tính khả thi nhằm hoàn thiện hơn quy định của BLTTDS về CBXXSTVADS và khắc phục đƣợc những hạn chế cũng nhƣ nâng cao hơn nữa hoạt động của TAND giai đoạn 2016 – 2020. 7. Kết cấu luận văn Ngoài lời nói đầu và kết luận, khóa luận đƣợc kết cấu thành 3 chƣơng: Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự. Chương 2: Thực trạng quy định về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự trong Bộ luật Tố tụng dân sự. Chương 3: Kiến nghị hoàn thiện về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự trong Bộ luật Tố tụng dân sự 2015. 7
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN DÂN SỰ 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự 1.1.1. Khái niệm chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự Trong quan hệ pháp luật dân sự luôn xảy ra những tranh chấp. Tùy theo tính chất và mức độ mà khi các tranh chấp dân sự xảy ra, các chủ thể có quyền tự thỏa thuận với nhau để giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên, có nhiều trƣờng hợp các chủ thể không thể tự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết tranh chấp. Trong trƣờng hợp này theo quy định của pháp luật, họ có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết. Trong khoa học pháp lý: Các vụ việc phát sinh từ quan hệ pháp luật dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thƣơng mại và lao động do Tòa án giải quyết đƣợc gọi là vụ việc dân sự. Trong đó, đối với những tranh chấp về quyền và nghĩa vụ giữa các bên đƣợc gọi là vụ án dân sự; đối với những việc không có tranh chấp về quyền và nghĩa vụ giữa các bên đƣợc gọi là việc dân sự [39, tr9]. Từ khi thụ lý VADS, Tòa án chính thức xác nhận thẩm quyền và trách nhiệm của mình trong việc giải quyết VADS. Để giải quyết VADS tại phiên tòa sơ thẩm Tòa án phải nhanh chóng và đúng đắn trong hoạt động CBXXSTVADS. Theo Từ điển tiếng Việt thì “chuẩn bị” nghĩa là “làm cho có sẵn cái cần thiết để làm việc gì” [42, tr52]. CBXXSTVADS là một giai đoạn trong sơ thẩm VADS. CBXXSTVADS là việc chuẩn bị những điều kiện cần thiết để xét xử sơ thẩm các VADS mà Tòa án đã thụ lý. 8
Từ điển Luật học giải thích rằng, “xét xử” là “hoạt động do Toà án tiến hành theo pháp luật tố tụng, trong đó Toà án, sau khi nghiên cứu một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ các tình tiết của vụ án, tiến hành giải quyết và xử lí vụ án bằng việc ra bản án và các quyết định cần thiết có liên quan”. Còn “sơ thẩm”, Từ điển Luật học định nghĩa “sơ” là mới; “thẩm” là xét. Sơ thẩm:“lần đầu tiên đưa ra xét xử vụ án tại một toà án có thẩm quyền” [41, tr33]. Sơ thẩm VADS là việc giải quyết VADS lần đầu của Tòa án. Ở cấp sơ thẩm có thể trải qua các giai đoạn khác nhau, đầu tiên là giai đoạn khởi kiện và thụ lý VADS. Trong giai đoạn này, cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền lợi ích hợp pháp bị xâm phạm và các chủ thể theo quy định của pháp luật có quyền khởi kiện để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời khác, lợi ích Nhà nƣớc, lợi ích công cộng, thực hiện việc khởi kiện VADS để bảo vệ các quyền, lợi ích bị xâm phạm. Tòa án sẽ chỉ thụ lý nếu các chủ thể khởi kiện tuân thủ đúng và đủ các điều kiện về nội dung, hình thức khởi kiện mà pháp luật đã quy định và nộp tiền tạm ứng án phí. Tiếp theo khởi kiện là thụ lý VADS. Việc xem xét, thụ lý yêu cầu khởi kiện chính là sự bảo đảm của Nhà nƣớc đối với việc thực hiện các quyền dân sự của các chủ thể đã đƣợc pháp luật ghi nhận. Trong giai đoạn CBXXSTVADS Tòa án phải làm sáng tỏ yêu cầu của các đƣơng sự và những tình tiết khác có ý nghĩa cho việc giải quyết vụ án thông qua các chứng cứ, do các đƣơng sự cung cấp hoặc thông qua các hoạt động thu thập chứng cứ của Tòa án để có thể đảm bảo cho việc giải quyết vụ án có căn cứ và chính xác. Sau đó, Tòa án còn có trách nhiệm hòa giải để giúp đỡ các đƣơng sự thỏa thuận với nhau giải quyết tranh chấp, trừ các trƣờng hợp không hòa giải đƣợc hoặc không đƣợc hòa giải. Bên cạnh đó, Tòa án còn có thể ra các quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ giải quyết vụ án; quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời; quyết định 9
công nhận sự thỏa thuận và quyết định đƣa vụ án ra xét xử. Giai đoạn cuối cùng của sơ thẩm VADS là phiên tòa sơ thẩm VADS. Trên cơ sở quyết định đƣa vụ án ra xét xử, Tòa án sẽ mở phiên tòa để ra phán quyết về vụ án. Theo Điều 1 LSĐBS BLTTDS 2011 thì “VADS” là tranh chấp Dân sự, Hôn nhân và Gia đình, Kinh doanh, Thƣơng mại, Lao động. Dấu hiệu pháp lý cơ bản nhất để phân biệt việc dân sự với VADS là yếu tố có tranh chấp hay không. Cụ thể, việc dân sự là việc cá nhân, cơ quan tổ chức không có tranh chấp nhƣng có yêu cầu tòa án công nhận hoặc không công nhận một sự kiện pháp lý nào đó (cơ sở pháp lý là các Điều 26, 28, 30, 32 và 311 LSĐBS BLTTDS 2011). Ví dụ: yêu cầu tuyên bố một ngƣời mất năng lực hành vi dân sự hoặc bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, yêu cầu tuyên bố một ngƣời mất tích... Còn VADS là các tranh chấp xảy ra giữa các đƣơng sự mà theo quy định của LSĐBS BLTTDS thì cá nhân, cơ quan, tổ chức tự mình hoặc thông qua ngƣời đại diện hợp pháp khởi kiện vụ án tại tòa án có thẩm quyền để yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình (cơ sở pháp lý là các Điều 25, 27, 29 và 31 LSĐBS BLTTDS 2011). Ví dụ: các tranh chấp về quyền sở hữu tài sản, tranh chấp về hợp đồng dân sự… Trong khoa học pháp lý hiện nay, có nhiều cách tiếp cận khác nhau về khái niệm “CBXXSTVADS”. Nếu hiểu chuẩn bị xét xử sơ thẩm với tính chất là một quá trình, thì CBXXSTVADS là một giai đoạn tố tụng độc lập trong thủ tục giải quyết các vụ án dân sự tại Toà án bao gồm tất cả các hoạt động từ sau khi Tòa án thụ lý vụ án nhƣ phân công thẩm phán giải quyết vụ án; thông báo việc thụ lý vụ án; lập hồ sơ vụ án dân sự, tiến hành hoà giải, áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời, ra các quyết định tạm đình chỉ, đình chỉ giải quyết VADS hoặc quyết định đƣa vụ án ra xét xử [15, tr5]. Còn nếu hiểu CBXXSTVADS với tính chất là một hoạt động tố tụng theo khái niệm nhƣ đã nêu ở trên thì 10
CBXXSTVADS gồm những công việc cụ thể do những ngƣời tiến hành tố tụng và tham gia tố tụng tiến hành trên cơ sở quy định của pháp luật, phù hợp với địa vị tố tụng của họ để phục vụ trực tiếp cho thủ tục xét xử sơ thẩm. Từ những phân tích trên, có thể đƣa ra định nghĩa về CBXXSTVADS nhƣ sau: “CBXXSTVADS là toàn bộ hoạt động tố tụng do Tòa án cấp sơ thẩm tiến hành trước khi đưa vụ án ra xét xử sơ thẩm, từ khi thụ lý vụ án đến quyết định đưa vụ án ra xét xử, nhằm chuẩn bị những điều kiện cần thiết cho việc xét xử sơ thẩm.” Thực tiễn xét xử các VADS cho thấy để xét xử đƣợc VADS, cần chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho việc xét xử VADS. Theo quy định của pháp luật và thực tiễn xét xử của Tòa án thì các công việc chuẩn bị xét xử chủ yếu của Tòa án bao gồm: Phân công thẩm phán giải quyết vụ án; thông báo việc thụ lý vụ án; lập hồ sơ VADS và quyết định đƣa vụ án ra xét xử. Mỗi giai đoạn, hoạt động đều có những ý nghĩa riêng, vậy hoạt động CBXXSTVADS có những đặc điểm, ý nghĩa nhƣ thế nào so với các hoạt động khác? 1.1.2. Đặc điểm của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự Thứ nhất, được bắt đầu từ khi toà án thụ lý VADS và kết thúc khi toà án mở phiên toà xét xử sơ thẩm vụ án dân s ự. CBXXST VADS sẽ đƣợc tính từ thời điểm Toà án tiến hành thụ lý vụ án cho đến khi phiên tòa sơ thẩm diễn ra. Thứ hai, là hoạt động tố tụng bao gồm những công việc cụ thể do toà án tiế n hành nhằ m chuẩn bi ̣ những điề u kiê ̣n cầ n thiế t c ho viê ̣c xét xử sơ thẩm VADS. Trƣớc khi phiên tòa diễn ra, đòi hỏi phải có giai đoạn chuẩn bị điều kiện kỹ lƣỡng. Những điều kiện cần thiết ở đây gồm: phân công thẩm phán, hòa giải, quyết định đƣa vụ án ra xét xử…… 11
Thứ ba, hoà giải là hoạt động tố tụng bắt buộc của toà án trong giai đoạn này: Khi tiế n hành hoà giải giƣ̃a các đƣơng sƣ̣ , toà án giữ vị trí đặc biệt quan tro ̣ng. Với tƣ cách là cơ quan xét xƣ̉ của nhà nƣớc , toà án phải chủ động trong viê ̣c hoà giải để giúp đỡ các đƣơng sự thoả thuận với nhau . Tuy nhiên , không phải bấ t kỳ VADS nào toà án cũng phải tiế n hành hoà giải , các vụ án thuô ̣c trƣờng hơ ̣p nhƣ̃ ng VADS không đƣơ ̣c hoà giải và những VADS không tiến hành hoà giải đƣợc thì toà án không tiến hành hoà giải. Thứ tư, có mối liên hệ mật thiết với các hoạt động tố tụng khác: trong quá trình chuẩn bị xét xử toà án sẽ nghiên cứu hồ sơ và tiến hành các công việc cần thiế t. Viê ̣c chuẩn bị xét xử c ó liên quan mật thiết đến phiên toà sơ thẩm và hoạt đô ̣ng tố tu ̣ng của toà án sau này. Nế u viê ̣c chuẩn bị xét xử mà tố t thì phiên toà sơ thẩ m diễn ra mới đƣơ ̣c thuâ ̣n lơ ̣i , hạn chế tình trạng hoãn phiên toà do các yếu tố chủ quan cũng nhƣ ha ̣n chế tiǹ h tra ̣ng xét la ̣i bản án quyế t đinh ̣ đã có hiê ̣u lƣ̣c pháp luật nhƣng bị kháng nghị vì phát hiện có vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong viê ̣c giải quyế t vu ̣ án . Bên ca ̣nh đó , chuẩn bị xét xử mô ̣t cách đầ y đủ cũng giúp cho toà án cấp phúc thẩm giải quyết các kháng cáo , kháng nghị nhanh chóng, thuâ ̣n lơ ̣i. 1.1.3. Ý nghĩa của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự Có thể nói, CBXXSTVADS là hoạt động rất quan trọng. Tuy không đƣa ra những phán quyết nhƣ việc xét xử tại phiên tòa sơ thẩm, phúc thẩm nhƣng nó tạo cơ sở, tiền đề, đảm bảo cho việc xét xử và ra các phán quyết của Toà án đƣợc khách quan, toàn diện và đúng pháp luật. CBXXSTVADS có những ý nghĩa sau: - CBXXSTVADS giúp Toà án xác định quan hệ pháp luật tranh chấp, từ đó giải quyết đƣợc đầy đủ và đúng các yêu cầu của nguyên đơn, bị đơn và những ngƣời có quyền và nghĩa vụ liên quan. 12
Trên cơ sở yêu cầu của đƣơng sự, Tòa án xác định quan hệ pháp luật tranh chấp cần giải quyết VADS. Khi đã xác định đƣợc các quan hệ pháp luật tranh chấp trong vụ án, Toà án có thể xác định đúng các chứng cứ, tài liệu làm rõ các các quan hệ đó và yêu cầu đƣơng sự cung cấp để chứng minh cho yêu cầu của mình hoặc bác lại yêu cầu của đƣơng sự khác…Nếu cần phải thu thập bổ sung chứng cứ thì Toà án sẽ thu thập theo yêu cầu của đƣơng sự, theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự để hoàn thiện hồ sơ vụ án. Trên cơ sở xác định đúng quan hệ pháp luật tranh chấp, Tòa án sẽ triệu tập đƣợc đầy đủ những ngƣời tham gia tố tụng đến tham gia tố tụng. Nếu xác định thiếu đƣơng sự trong vụ án sẽ ảnh hƣởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ, đồng thời việc giải quyết vụ án sẽ thiếu toàn diện, thiếu chính xác. - CBXXSTVADS giúp Tòa án tiến hành các công việc cần thiết để chuẩn bị cho phiên tòa sơ thẩm. Qua việc CBXXSTVADS ngoài việc lập đƣợc hồ sơ VADS, có đủ chứng cứ, tài liệu để giải quyết VADS, Tòa án sẽ phân công hội đồng xét xử; triệu tập đƣơng sự đến tham gia phiên tòa sơ thẩm, gửi quyết định đƣa vụ án ra xét xử cho VKS cùng cấp, gửi giấy thông báo cho ngƣời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đƣơng sự. Trong giai đoạn CBXXSTVADS, Tòa án sẽ tiến hành nghiên cứu, xem xét hồ sơ vụ án. Từ đó, Tòa án sẽ kiểm tra thật kỹ lƣỡng tất cả các vấn đề liên quan tới vụ án để chuẩn bị tốt cho phiên tòa sơ thẩm, đồng thời dự liệu một số khó khăn gặp phải trong quá trình tiến hành giải quyết vụ án. Ngoài ra, Tòa án còn phải chuẩn bị các điều kiện vật chất nhƣ chuẩn bị về hội trƣờng xét xử, âm thanh… Những công việc này giúp cho phiên tòa sơ thẩm diễn ra theo đúng kế hoạch. 13
- CBXXSTVADS tạo điều kiện cho đương sự cung cấp chứng cứ để chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp. Chứng cứ giúp cho Tòa án làm rõ đƣợc các tình tiết, sự kiện liên quan đến vụ án, đồng thời thông qua việc cung cấp chứng cứ, đƣơng sự sẽ chứng minh với Tòa án yêu cầu của mình là có căn cứ hợp pháp cũng nhƣ chứng minh việc phản đối yêu cầu của mình là đúng đắn. Trong thời gian CBXXSTVADS các đƣơng sự có điều kiện thu thập chứng cứ, cung cấp cho Tòa án để chứng minh cho quyền và lợi ích hợp pháp của mình. - Ngoài ra, đƣơng sự là ngƣời lần đầu tham gia tố tụng và rất nhiều ngƣời vẫn còn hạn chế về kiến thức pháp luật. Vì vậy, CBXXSTVADS là cơ hội để các đƣơng sự có thể chuẩn bị cả về mặt tâm lý cũng nhƣ kiến thức pháp luật để sẵn sàng cho phiên tòa sơ thẩm đƣợc tiến hành sau đó. Giai đoạn CBXXSTVADS là giai đoạn rất quan trọng, tuy không đƣa ra những phán quyết nhƣ giai đoạn xét xử phúc, giám đốc thẩm hay tái thẩm nhƣng nó làm tiền đề, cơ sở pháp lý vững chắc đảm bảo cho việc xét xử và ra các phán quyết của toà án đƣợc khách quan, toàn diện và đúng pháp luật. 1.1.4. Cơ sở khoa học của việc quy định về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án dân sự Giai đoạn CBXXSTVADS đƣợc tiến hành dựa trên ý nghĩa quan trọng của giai đoạn CBXXSTVADS. Đồng thời, các công việc cần thực hiện khi tiến hành giai đoạn CBXXSTVADS nhƣ phân công thẩm phán giải quyết vụ án; lập hồ sơ vụ án dân sự và quyết định đƣa vụ án ra xét xử,....còn đƣợc thực hiện dựa trên những nguyên tắc bảo đảm quyền tham gia tố tụng của đƣơng sự. Ví dụ: nhƣ khi lập hồ sơ vụ án, cần đảm bảo nguyên tắc cung cấp chứng cứ và chứng minh trong tố tụng dân sự; Tòa án chỉ có thể giải quyết một cách chính xác và công 14