Luận văn Thạc sĩ Luật học: Chức năng của cơ quan điều tra trong quá trình giải quyết vụ án hình sự

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:81

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nghiên cứu các hoạt động của cơ quan điều tra trong giai đoạn điều tra, từ đó chỉ ra mối liên hệ của giai đoạn này với các giai đoạn khác trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, cũng như mối liên hệ của cơ quan điều tra với các cơ quan tiến hành tố tụng khác. Ngoài ra, luận văn còn đưa ra những phương hướng, giải pháp cho việc đổi mới hệ thống cơ quan điều tra nói chung và hoạt động điều tra nói riêng nhằm đáp ứng được yêu cầu của tiến trình cải cách các cơ quan tư pháp ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Chức năng của cơ quan điều tra trong quá trình giải quyết vụ án hình sự

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT -------------------------- TRẦN ĐOÀN HẠNH CHỨC NĂNG CỦA CƠ QUAN ĐIỀU TRA TRONG QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÌNH SỰ CHUYÊN NGÀNH: LUẬT HÌNH SỰ MÃ SỐ : 60 38 40 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI NĂM 2008 1
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................... 5 Chƣơng 1: nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù .................................. 10 1.1 Kh¸i niÖm vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra...10 1.2 ýnghÜa cña ho¹t ®éng ®iÒu tra trong tè tông h×nh sù ...... 12 1.3 C¬ së lý luËn ®Ó x©y dông chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù ................................ 14 1.3.1 C¬ së ph¸p luËt ....................................................................14 1.3.2 C¬ së thùc tiÔn ....................................................................15 1.4 LÞch sö ph¸t triÓn vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù ........................................16 1.5 Mèi quan hÖ gi÷a chøc n¨ng cña C¬ quan ®iÒu tra víi chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông kh¸c ...................................... 1 CHƢƠNG 2: nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù ................................... 20 2.1 Khởi tố vụ án hình sự ........................................................... 20 2.1.1 Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự của Cơ quan điều tra ...20 2.1.2 Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự của các cơ quan khác được tiến hành một số hoạt động điều tra ............................................... 27 2.2 Điều tra vụ án hình sự .......................................................... 29 2.2.1 Thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra ................... 29 2.2.2 Các hoạt động điều tra .................................................. 40 2.3 ¸p dông, thay ®æi, hñy bá c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn 2
2.3.1 C¨n cø ¸p dông 2.3.2 C¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn 2.4 Ra c¸c quyÕt ®Þnh tè tông 2.4.1 B¶n kÕt luËn ®iÒu tra vµ ®Ò nghÞ truy tè 2.4.2 QuyÕt ®Þnh ®×nh chØ ®iÒu tra CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG, nhiÖm vô CỦA CƠ QUAN ĐIỀU TRA ................................................................................................ 60 3.1 Thực trạng của bộ máy tổ chức và chức năng nhiệm vụ của Cơ quan điều tra hiện nay ......................................................... 60 3.1.1 Hệ thống tổ chức các Cơ quan điều tra ................... 60 3.1.2 Kết quả thực hiện nhiệm vụ của Cơ quan điều tra ....... 63 3.2 Những tồn tại trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Cơ quan điều tra ......................................................................... 69 3.3 Giải pháp hoàn thiện chức năng của Cơ quan điều tra ..... 72 3.3.1 Dự báo tình hình ............................................................ 72 3.3.2 Những giải pháp hoàn thiện chức năng của Cơ quan điều tra ................................................................................................... 73 KẾT LUẬN ................................................................................. 80 SƠ ĐỒ, BIỂU BẢNG ................................................................. 81 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................... 93 3
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong các giai đoạn giải quyết vụ án hình sự theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam thì điều tra là một giai đoạn độc lập nhưng có mối quan hệ mật thiết với các giai đoạn khác của quá trình giải quyết vụ án. Theo đó trong giai đoạn này, các cơ quan có thẩm quyền áp dụng mọi biện pháp do Bộ luật tố tụng hình sự quy định để xác định tội phạm và người thực hiện hành vi phạm tội làm cơ sở cho việc giải quyết vụ án. Để thu thập chứng cứ, trong giai đoạn điều tra, cơ quan điều tra được tiến hành các hoạt động điều tra theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự. Viện kiểm sát thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra bảo đảm mọi hoạt động điều tra đúng pháp luật. Hoạt động điều tra là cần thiết đối với tất cả các vụ án hình sự. Thiếu hoạt động điều tra, Viện kiểm sát không có cơ sở để truy tố, Toà án không có cơ sở để xét xử vụ án. Để Viện kiểm sát có thể ra bản cáo trạng, truy tố đúng người phạm tội, Toà án có thể xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật thì trước đó, giai đoạn điều tra phải thu thập được đầy đủ chứng cứ, bao gồm cả chứng cứ buộc tội và chứng cứ gỡ tội, chứng cứ xác định tình tiết tăng nặng và tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị can, cũng như chứng cứ xác định tình tiết khác của vụ án. Nếu giai đoạn điều tra không thu thập được đầy đủ chứng cứ hoặc việc thu thập chứng cứ có những vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng, thì Viện kiểm sát hoặc Toà án sẽ trả hồ sơ yêu cầu điều tra bổ sung. Cơ quan điều tra có trách nhiệm điều tra bổ sung đáp ứng yêu cầu của Viện kiểm sát hoặc Toà án. Như phân tích ở trên cho thấy vai trò quan trọng của giai đoạn điều tra trong cả quá trình giải quyết vụ án hình sự. Để hoàn thành và thực hiện tốt nhiệm vụ của mình là xác định tội phạm và người thực hiện hành vi phạm tội; xác định thiệt hại do tội phạm gây ra, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giải quyết vụ án; lập hồ sơ đề nghị truy tố bị can; xác định nguyên 4
nhân và điều kiện phạm tội, yêu cầu các cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng các biện pháp khắc phục và ngăn ngừa thì trong giai đoạn này cơ quan điều tra đóng một vai trò đặc biệt quan trọng. Nó quyết định tính chính xác, nghiêm minh, đúng pháp luật của các kết quả điều tra làm cơ sở cho các giai đoạn tiếp theo. Vì vậy, nghiên cứu về chức năng của cơ quan điều tra trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, rút ra những hạn chế, bất cập và từ đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả các hoạt động điều tra trong tiến trình cải cách tư pháp ở Việt Nam là hết sức cần thiết. 2. Tình hình nghiên cứu Từ trước đến nay trong các công trình nghiên cứu, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ, luận văn cử nhân, các bài báo đăng trên các tạp chí chuyên ngành mới chỉ đề cập đến vị trí của cơ quan điều tra trong bộ máy nhà nước, chức năng của cơ quan điều tra trong mối liên hệ với các chức năng của cơ quan Toà án hoặc Viện kiểm sát hoặc chỉ nghiên cứu chức năng của cơ quan điều tra nói chung. Các công trình nghiên cứu khoa học kể trên vẫn chưa đề cập đến một nội dung cơ bản không chỉ đặt ra với cơ quan điều tra nói riêng mà còn liên quan đến các cơ quan tư pháp nói chung. Đó là yêu cầu đổi mới các cơ quan điều tra trong tiến trình cải cách tư pháp đến năm 2020 mà Đảng và Nhà nước đã đề ra, cụ thể là Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ chính trị ngày 02 tháng 06 năm 2005 và Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ chính trị ngày 02 tháng 01 năm 2002. Nội dung của luận văn này đi sâu nghiên cứu phân tích chức năng của cơ quan điều tra trong quá trình giải quyết vụ án hình sự ,đưa ra những phương hướng đổi mới của các cơ quan này cho phù hợp với đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước. 3. Mục đích và phạm vi nghiên cứu a. Mục đích nghiên cứu 5
Luận văn nghiên cứu các hoạt động của cơ quan điều tra trong giai đoạn điều tra, từ đó chỉ ra mối liên hệ của giai đoạn này với các giai đoạn khác trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, cũng như mối liên hệ của cơ quan điều tra với các cơ quan tiến hành tố tụng khác. Ngoài ra, luận văn còn đưa ra những phương hướng, giải pháp cho việc đổi mới hệ thống cơ quan điều tra nói chung và hoạt động điều tra nói riêng nhằm đáp ứng được yêu cầu của tiến trình cải cách các cơ quan tư pháp ở Việt Nam. b. Phạm vi nghiên cứu Luận văn chỉ giới hạn nghiên cứu hệ thống tổ chức các cơ quan điều tra, những quy định chung về điều tra như nguyên tắc hoạt động, nhiệm vụ và quyền hạn của Cơ quan điều tra, thời hạn điều tra, chức năng của các cơ quan điều tra... trong đó đặc biệt đi sâu phân tích chức năng của cơ quan CSĐT thuộc Bộ công an. Qua đó đưa ra những phương hướng đổi mới cho các cơ quan này trong tiến trình cải cách tư pháp. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu chung là duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, các phương pháp nghiên cứu cụ thể như phân tích, tổng hợp, so sánh, chuyên gia ... 5. Ý nghĩa và điểm mới của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa nhất định trong việc làm sáng tỏ cả về phương diện lý luận cũng như thực tiễn về điều tra và chức năng của Cơ quan điều tra. Từ đó có sự nhận thức, vận dụng thống nhất, đúng đắn các quy định của pháp luật tố tụng hình sự, góp phần tăng cường hoạt động của Cơ quan điều tra trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Điểm mới của luận văn là trên cơ sở kết qủa nghiên cứu, tham khảo các công trình khoa học, bài viết nghiên cứu, báo cáo tổng kết đã: 6
- Làm rõ chức năng, nhiệm vụ và bộ máy tổ chức của Cơ quan CSĐT hiện nay nhất là tổ chức bộ máy được triển khai theo nội dung của Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự năm 2004. - Phân tích, đánh giá một cách khoa học thực trạng chức năng, nhiệm vụ của Cơ quan CSĐT Bộ công an. - Đưa ra những giải pháp, phương hướng đổi mới các cơ quan này phù hợp với yêu cầu cải cách, đổi mới các cơ quan tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 08, số 49 của Bộ chính trị. Điều này là phù hợp với thực tế khách quan, yêu cầu đòi hỏi của sự phát triển các quan hệ xã hội và thể chế được đường lối, chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước đáp ứng yêu cầu và đòi hỏi của Nhà nước pháp quyền XHCN. 6. Kết cấu của luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, phần kết luận gồm có 3 chương và 8 mục, 10 sơ đồ. Cụ thể: Chƣơng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù; Chƣơng 2: Nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra vµ thùc tiÔn ¸p dông; Chƣơng 3: Những giải pháp hoàn thiện chức năng, nhiÖm vô của Cơ quan điều tra. 7
Chƣơng 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù 1.1 Kh¸i niÖm vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra HiÓu theo nghÜa chung nhÊt th× chøc n¨ng lµ nh÷ng ph-¬ng diÖn, lo¹i ho¹t ®éng c¬ b¶n nh»m thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô ®Æt ra. NhiÖm vô lµ nh÷ng môc tiªu cÇn ®¹t tíi, lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn gi¶i quyÕt. Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù cã sù tham gia cña nhiÒu c¬ quan tiÕn hµnh tè tông kh¸c nhau, trong ®ã mçi c¬ quan cã mét chøc n¨ng riªng nh- Toµ ¸n cã chøc n¨ng xÐt xö, ViÖn kiÓm s¸t cã chøc n¨ng c«ng tè vµ C¬ quan ®iÒu tra cã chøc n¨ng ®iÒu tra. VËy ®iÒu tra lµ g×? §iÒu tra lµ giai ®o¹n tè tông h×nh sù, trong ®ã c¬ quan cã thÈm quyÒn ¸p dông mäi biÖn ph¸p do Bé luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh téi ph¹m vµ ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi lµm c¬ së cho viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n. §Ó thu thËp chøng cø, trong giai ®o¹n ®iÒu tra C¬ quan ®iÒu tra ®-îc tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra theo quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù. Ho¹t ®éng ®iÒu tra lµ cÇn thiÕt ®èi víi tÊt c¶ c¸c vô ¸n h×nh sù. ThiÕu ho¹t ®éng ®iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t kh«ng cã c¬ së ®Ó truy tè, Toµ ¸n kh«ng cã c¬ së ®Ó xÐt xö vô ¸n. §Ó ViÖn kiÓm s¸t cã thÓ ra b¶n c¸o tr¹ng, truy tè ®óng ng-êi ph¹m téi, Toµ ¸n cã thÓ xÐt xö ®óng ng-êi, ®óng téi, ®óng ph¸p luËt th× tr-íc ®ã giai ®o¹n ®iÒu tra ph¶i thu thËp ®-îc nh÷ng chøng cø c¬ b¶n, bao gåm c¶ chøng cø buéc téi vµ chøng cø gì téi, chøng cø x¸c ®Þnh t×nh tiÕt t¨ng nÆng vµ t×nh tiÕt gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña bÞ can, còng nh- chøng cø x¸c ®Þnh c¸c t×nh tiÕt kh¸c cña vô ¸n. NÕu giai ®o¹n ®iÒu tra kh«ng thu thËp ®-îc ®Çy ®ñ chøng cø hoÆc viÖc thu thËp chøng cø cã nh÷ng vi ph¹m nghiªm träng thñ tôc tè tông th× ViÖn kiÓm s¸t hoÆc Toµ ¸n sÏ tr¶ hå s¬ yªu cÇu ®iÒu tra bæ sung, C¬ quan ®iÒu tra cã tr¸ch nhiÖm ®iÒu tra bæ sung ®¸p øng yªu cÇu cña ViÖn kiÓm s¸t vµ Toµ ¸n. §Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng ®iÒu tra, C¬ quan ®iÒu tra ®-îc giao nh÷ng nhiÖm vô sau: - X¸c ®Þnh téi ph¹m vµ ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi Téi ph¹m vµ ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi lµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cÇn ph¶i lµm râ trong vô ¸n h×nh sù. Khi ra quyÕt ®Þnh khëi tè vô ¸n, 8
c¬ quan cã thÈm quyÒn khëi tè dùa trªn c¬ së nguån tin ban ®Çu vÒ téi ph¹m ®-îc göi tíi nªn míi cã ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cã dÊu hiÖu cña téi ph¹m, cßn cô thÓ diÔn biÕn cña téi ph¹m ra sao, ng-êi nµo thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi, cã ®ñ yÕu tè cÊu thµnh téi ph¹m hay kh«ng vÉn ch-a ®-îc lµm râ. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò nµy thuéc vÒ nhiÖm vô cña giai ®o¹n ®iÒu tra. Trong giai ®o¹n ®iÒu tra, C¬ quan ®iÒu tra ph¶i thu thËp ®Çy ®ñ chøng cø ®Ó x¸c ®Þnh cã hay kh«ng cã viÖc ph¹m téi; ®èi chiÕu víi Bé luËt h×nh sù xem hµnh vi ph¹m téi thuéc vµo ®iÒu kho¶n nµo; ph¶i x¸c ®Þnh tÊt c¶ téi ph¹m ®Ó kh«ng bá lät téi ph¹m vµ kh«ng lµm oan ng-êi v« téi. Khi x¸c ®Þnh cã téi ph¹m x¶y ra, C¬ quan ®iÒu tra ph¶i lµm râ ai lµ ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi; lçi cña hä trong viÖc thùc hiÖn téi ph¹m; ®éng c¬, môc ®Ých ph¹m téi; nÕu lµ vô ¸n ®ång ph¹m, ph¶i x¸c ®Þnh râ hµnh vi, vai trß cña tõng ng-êi ®Ó lµm c¬ së cho Toµ ¸n xÐt xö ®-îc chÝnh x¸c. - X¸c ®Þnh thiÖt h¹i do téi ph¹m g©y ra, t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n Mçi téi ph¹m x¶y ra ®Òu ®Ó l¹i mét hËu qu¶ nguy h¹i nhÊt ®Þnh cho x· héi. Trong giai ®o¹n ®iÒu tra ph¶i x¸c ®Þnh ®óng nh÷ng thiÖt h¹i do téi ph¹m g©y ra ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh chÊt vµ møc ®é nguy hiÓm cña hµnh vi ph¹m téi. Nh÷ng thiÖt h¹i cÇn x¸c ®Þnh bao gåm thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt, tinh thÇn vµ tµi s¶n. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n, nÕu xÐt thÊy cÇn thiÕt C¬ quan ®iÒu tra ph¶i ¸p dông biÖn ph¸p kª biªn tµi s¶n ®èi víi nh÷ng ng-êi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm båi th-êng thiÖt h¹i hoÆc cã thÓ bÞ tÞch thu tµi s¶n hay ph¹t tiÒn. - LËp hå s¬, ®Ò nghÞ truy tè bÞ can §Ó ra quyÕt ®Þnh truy tè vµ tÝªn hµnh xÐt xö ®óng ng-êi, ®óng téi, ®óng ph¸p luËt, ViÖn kiÓm s¸t vµ Toµ ¸n ph¶i dùa vµo hå s¬ vô ¸n. Hå s¬ ®iÒu tra h×nh sù tËp hîp hÖ thèng c¸c v¨n b¶n, tµi liÖu ®-îc thu thËp hoÆc lËp trong qu¸ tr×nh khëi tè, ®iÒu tra, ®-îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh, phôc vô cho viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n vµ l-u tr÷ l©u dµi. Nõu hå s¬ ®iÒu tra h×nh sù kh«ng ®Çy ®ñ, ViÖn kiÓm s¸t sÏ gÆp khã kh¨n trong viÖc ®-a ra c¸c quyÕt ®Þnh vµ yªu cÇu hîp lý trong vµ sau qu¸ tr×nh ®iÒu tra nh- khëi tè bæ sung, thay ®æi, hñy bá biÖn ph¸p ng¨n chÆn, thay ®æi §iÒu tra viªn, ra 9
b¶n c¸o tr¹ng truy tè bÞ can... Hå s¬ ®iÒu tra h×nh sù cã nh÷ng vi ph¹m nghiªm träng thñ tôc tè tông sÏ lµm cho kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng ®iÒu tra kh«ng chÝnh x¸c, Toµ ¸n kh«ng cã c¬ së ®Ó xem xÐt ra b¶n ¸n hoÆc quyÕt ®Þnh cÇn thiÕt. V× vËy, viÖc lËp vµ cñng cè hå s¬ ®iÒu tra h×nh sù lµ mét nhiÖm vô quan träng cña giai ®o¹n ®iÒu tra. C¬ quan ®iÒu tra ph¶i lËp hå s¬ ngay sau khi cã quyÕt ®Þnh khëi tè vô ¸n vµ th-êng xuyªn cñng cè hå s¬ ®Ó c¸c tµi liÖu thu thËp ®-îc hoÆc c¸c v¨n b¶n tè tông ®-îc lËp ra b¶o ®¶m ®óng tr×nh tù, thñ tôc do ph¸p luËt quy ®Þnh. Khi ®· cã ®Çy ®ñ chøng cø ®Ó x¸c ®Þnh cã téi ph¹m vµ bÞ can th× C¬ quan ®iÒu tra cã nhiÖm vô lµm b¶n kÕt luËn ®iÒu tra tr×nh bµy diÔn biÕn hµnh vi ph¹m téi, nªu râ c¸c chøng cø chøng minh téi ph¹m, nh÷ng lý do vµ c¨n cø ®Ò nghÞ truy tè. B¶n kÕt luËn ®iÒu tra ®Ò nghÞ truy tè lµ c¬ së ph¸p lý x¸c ®Þnh téi ph¹m vµ bÞ can ®Ò nghÞ truy tè ®· ®-îc ®iÒu tra vµ cã ®Çy ®ñ chøng cø ®Ó chøng minh. C¨n cø b¶n kÕt luËn ®iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t chØ ra b¶n c¸o tr¹ng truy tè nh÷ng bÞ can vÒ c¸c téi ph¹m ®· ®-îc ®iÒu tra cã ®ñ chøng cø chøng minh. Nh÷ng téi ph¹m vµ bÞ can ch-a ®-îc ®iÒu tra sÏ kh«ng bÞ truy tè. - X¸c ®Þnh nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn ph¹m téi, yªu cÇu c¸c c¬ quan tæ chøc h÷u quan ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc vµ ng¨n ngõa Trong giai ®o¹n ®iÒu tra, mét trong nh÷ng nhiÖm vô kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ x¸c ®Þnh nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn ph¹m téi ®Ó phßng ngõa téi ph¹m. Thùc hiÖn nhiÖm vô nµy, ®èi víi mçi téi ph¹m C¬ quan ®iÒu tra ph¶i t×m ra nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy viÖc thùc hiÖn téi ph¹m. NÕu téi ph¹m ph¸t sinh do thiÕu sãt cña c¬ quan, tæ chøc th× yªu cÇu c¸c c¬ quan, tæ chøc h÷u quan ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc vµ ng¨n ngõa. 1.2 ý nghÜa cña ho¹t ®éng ®iÒu tra trong tè tông h×nh sù Trong viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù C¬ quan ®iÒu tra ®ãng mét vai trß, vÞ trÝ quan träng v× kh«ng cã ho¹t ®éng ®iÒu tra do C¬ quan ®iÒu tra tiÕn hµnh th× ViÖn kiÓm s¸t kh«ng cã c¬ së ®Ó truy tè, Toµ ¸n kh«ng cã c¬ së ®Õ xÐt xö vô ¸n. V× khi téi ph¹m x¶y ra, do míi cã mét sè tµi liÖu x¸c ®Þnh dÊu hiÖu cña téi ph¹m nªn quyÕt ®Þnh khëi tè vô ¸n cña c¬ quan cã thÈm quyÒn chØ s¬ bé x¸c ®Þnh mét téi danh mµ ch-a x¸c ®Þnh ®-îc ng-êi ph¹m téi. Sau khi khëi tè vô ¸n, C¬ quan ®iÒu tra ®-îc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c-ìng chÕ tè tông vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra, C¬ quan ®iÒu 10
tra thu thËp ®-îc ®Çy ®ñ c¸c tµi liÖu, chøng cø ®Ó x¸c ®Þnh cã téi ph¹m x¶y ra hay kh«ng, nÕu cã th× ®ã lµ téi g×, thêi gian, ®Þa ®iÓm vµ c¸c t×nh tiÕt kh¸c cña hµnh vi ph¹m téi. Trong tr-êng hîp x¸c ®Þnh ®-îc téi ph¹m ®· khëi tè kh«ng ®óng víi hµnh vi ph¹m téi ®· x¶y ra hoÆc cßn cã thªm téi ph¹m kh¸c th× C¬ quan ®iÒu tra ra quyÕt ®inh thay ®æi hoÆc bæ sung quyÕt ®Þnh khëi tè vô ¸n h×nh sù. Còng b»ng hÖ thèng tµi liÖu, chøng cø thu thËp ®-îc C¬ quan ®iÒu tra kh«ng nh÷ng x¸c ®Þnh ®óng téi ph¹m ®· x¶y ra mµ cßn lµm râ ng-êi ph¹m téi ®· thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi nh- thÕ nµo, cã lçi hay kh«ng cã lçi, v« ý hay cè ý, cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù hay kh«ng, môc ®Ých, ®éng c¬ ph¹m téi. Vµ còng qua viÖc tiÕn hµnh ®iÒu tra, C¬ quan ®iÒu tra cßn cã ®iÒu kiÖn lµm râ tÝnh chÊt vµ møc ®é thiÖt h¹i do hµnh vi ph¹m téi g©y ra ®Ó lµm c¬ së cho viÖc gi¶i quyÕt båi th-êng thiÖt h¹i mét c¸ch tho¶ ®¸ng. KÕt qu¶ ®iÒu tra lµ c¬ së ®Ó ViÖn kiÓm s¸t quyÕt ®Þnh truy tè bÞ can tr-íc Toµ ¸n hoÆc quyÕt ®Þnh ®×nh chØ vô ¸n. Khi kÕt thóc ®iÒu tra, nÕu cã c¨n cø x¸c ®Þnh téi ph¹m vµ bÞ can, C¬ quan ®iÒu tra lµm b¶n kÕt luËn ®iÒu tra ®Ò nghÞ truy tè. ViÖn kiÓm s¸t chØ cã thÓ quyÕt ®Þnh truy tè bÞ can khi vô ¸n ®· ®-îc ®iÒu tra, cã b¶n kÕt luËn ®iÒu tra kÌm theo toµn bé hå s¬ vô ¸n. NÕu vô ¸n ch-a ®-îc ®iÒu tra hoÆc ®iÒu tra kh«ng ®Çy ®ñ mµ ViÖn kiÓm s¸t kh«ng cã kh¶ n¨ng bæ sung ®-îc th× kh«ng thÓ quyÕt ®Þnh truy tè bÞ can vµ hå s¬ vô ¸n ph¶i ®-îc tr¶ l¹i ®Ó ®iÒu tra bæ sung. KÕt qu¶ ®iÒu tra lµ c¬ së ®Ó Toµ ¸n xÐt xö ®óng ng-êi, ®óng téi. Toµ ¸n chØ cã thÓ xÐt xö vô ¸n trªn c¬ së vô ¸n ®· ®-îc ®iÒu tra, lËp hå s¬ vµ cã quyÕt ®Þnh truy tè b»ng b¶n c¸o tr¹ng cña ViÖn kiÓm s¸t. ThiÕu ho¹t ®éng ®iÒu tra, kh«ng cã hå s¬ vô ¸n, Toµ ¸n kh«ng cã c¬ së ®Ó xÐt xö. KÕt qu¶ cña ho¹t ®éng ®iÒu tra cµng cô thÓ, chÝnh x¸c, cµng thu thËp ®-îc ®Çy ®ñ c¸c chøng cø bao gåm c¶ chøng cø buéc téi vµ chøng cø gì téi, chøng cø x¸c ®Þnh t×nh tiÕt t¨ng nÆng vµ t×nh tiÕt gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña bÞ can, còng nh- chøng cø x¸c ®Þnh c¸c t×nh tiÕt kh¸c cña vô ¸n th× cµng t¹o ®iÒu kiÖn cho Toµ ¸n xÐt xö ®óng ng-êi, ®óng téi, ®óng ph¸p luËt. NÕu ®iÒu tra ch-a thu thËp ®-îc ®Çy ®ñ chøng cø hoÆc viÖc thu thËp 11
chøng cø cã nh÷ng vi ph¹m nghiªm träng thñ tôc tè tông th× Toµ ¸n kh«ng thÓ ®-a vô ¸n ra xÐt xö mµ ph¶i tr¶ l¹i hå s¬ ®Ó yªu cÇu ®iÒu tra bæ sung. 1.3 C¬ së lý luËn ®Ó x©y dùng chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù 1.3.1 C¬ së ph¸p luËt Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× C¬ quan ®iÒu tra lµ mét trong nh÷ng c¬ quan tiÕn hµnh tè tông h×nh sù (Kho¶n 1 §iÒu 33 BLTTHS n¨m 2003). NÕu xem xÐt, nh×n nhËn ë gãc ®é c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y Nhµ n-íc th× C¬ quan ®iÒu tra nãi chung, trõ C¬ quan ®iÒu tra cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao ®Òu n»m trong lùc l-îng vò trang (Bé Quèc phßng, Bé C«ng an) thuéc hÖ thèng c¬ quan chÊp hµnh (ChÝnh phñ) thùc hiÖn nhiÖm vô rÊt quan träng lµ b¶o vÖ v÷ng ch¾c ®éc lËp an ninh, chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ cña ®Êt n-íc, b¶o vÖ §¶ng, b¶o vÖ nh©n d©n, b¶o vÖ chÕ ®é XHCN, cã nhiÖm vô ®Êu tranh phßng chãng téi ph¹m, ®¶m b¶o gi÷ g×n an ninh chÝnh trÞ, trËt tù an toµn x· héi cña ®Êt n-íc. XÐt trªn khÝa c¹nh ho¹t ®éng tè tông cña c¸c c¬ quan t- ph¸p th× C¬ quan ®iÒu tra cã vÞ trÝ rÊt quan träng xuÊt ph¸t tõ chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh theo ph¸p luËt quy ®Þnh. MÆc dï C¬ quan ®iÒu tra kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh mét ng-êi cã ph¶i lµ ng-êi ph¹m téi hay kh«ng nh-ng ®Ó cã chøng cø chøng minh téi ph¹m, cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra, ®ã lµ viÖc "¸p dông c¸c biÖn ph¸p do Bé luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh téi ph¹m vµ ng-êi ®· thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi, lËp hå s¬ ®Ò nghÞ truy tè, t×m ra nguyªn nh©n, ®iÒu kiÖn ph¹m téi vµ yªu cÇu c¸c c¬ quan, tæ chøc h÷u quan ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc vµ ng¨n ngõa" (§iÒu 3 Ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra h×nh sù n¨m 2004). Cã thÓ nãi ®iÒu tra lµ kh©u ®ét ph¸, lµ giai ®o¹n ®Çu gi÷ vai trß thµnh b¹i ®èi víi c¶ tiÕn tr×nh tè tông h×nh sù. Nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan còng nh- nh÷ng sai lÇm t- ph¸p nghiªm träng nhÊt nh- bá lät téi ph¹m, lµm oan ng-êi v« téi th-êng b¾t nguån tõ giai ®o¹n ®iÒu tra. VÞ trÝ quan träng cña ho¹t ®éng ®iÒu tra ®èi víi c«ng t¸c xÐt xö kh«ng chØ giíi h¹n ë sè l-îng vµ chÊt l-îng chøng cø mµ C¬ quan ®iÒu tra cã thÓ cung cÊp cho Toµ ¸n, mµ thËm chÝ trong nhiÒu tr-êng hîp sù nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ téi ph¹m cña C¬ quan ®iÒu tra vµ cña ViÖn kiÓm s¸t cßn quy ®Þnh c¶ giíi h¹n xÐt xö. §iÒu 12
®ã cho thÊy ho¹t ®éng ®iÒu tra cña C¬ quan ®iÒu tra lµ ho¹t ®éng kh«ng thÓ thiÕu ®-îc trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù, ®ång thêi còng kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ, vai trß cña C¬ quan ®iÒu tra trong bé m¸y Nhµ n-íc nãi chung vµ trong hÖ thèng c¬ quan t- ph¸p nãi riªng lµ rÊt quan träng. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh (Bé luËt TTHS n¨m 2003 vµ Ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra h×nh sù n¨m 2004) th× C¬ quan ®iÒu tra gåm cã C¬ quan ®iÒu tra trong C«ng an nh©n d©n C¬ quan ®iÒu tra trong Qu©n ®éi nh©n d©n C¬ quan ®iÒu tra cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao 1.3.2 C¬ së thùc tiÔn Trong nh÷ng n¨m qua, khi ®¸t n-íc b-íc sang thêi kú ®æi míi chuyÓn ho¸ tõ nÒn kinh tÕ quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN, víi xu thÕ héi nhËp toµn cÇu ho¸ th× bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu quan träng mµ §¶ng, Nhµ n-íc vµ nh©n d©n ta ®· ®¹t ®-îc trªn c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ-kinh tÕ-v¨n ho¸-x· héi, th× mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng còng ®· lµm n¶y sinh, kÐo theo hµng lo¹t vÊn ®Ò x· héi phøc t¹p næi cém, trong ®ã ®Æc biÖt lµ t×nh h×nh téi ph¹m, bao gåm c¶ téi ph¹m x©m ph¹m an ninh quèc gia, x©m ph¹m trËt tù an toµn x· héi vµ c¸c téi ph¹m h×nh sù kh¸c. Thùc tiÔn cho thÊy t×nh h×nh téi ph¹m ë n-íc ta trong thêi gian diÔn biÕn t¨ng gi¶m thÊt th-êng. Tuy nhiªn vÒ c¬ b¶n cã xu h-íng t¨ng vÒ sè l-îng vµ c¬ cÊu téi ph¹m, n¶y sinh nhiÒu lo¹i téi ph¹m míi, ®Æc biÖt tÝnh chÊt téi ph¹m nguy hiÓm vµ tinh vi h¬n tr-íc. Téi ph¹m ®· g©y ra nh÷ng hËu qu¶ hÕt søc nghiªm träng trªn nhiÒu mÆt c¶ vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ x· héi; c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng, ®¹o ®øc, lèi sèng thuÇn phong mü tôc cña d©n téc bÞ t¸c ®éng, xãi mßn. ¶nh h-ëng nghiªm träng ®Õn c¸c thiÕt chÕ gia ®×nh x· héi, lµm cho quÇn chóng nh©n d©n lo l¨ng hoµi nghi sù c«ng minh cña ph¸p luËt vµ tÝnh -u viÖt cña chÕ ®é XHCN. Tõ nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn cho thÊy cuéc ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m, gi¶i quyÕt téi ph¹m tõ gèc rÔ, tøc lµ tõ nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn ph¸t sinh ph¹m téi, tõng b-íc gi¶m dÇn téi ph¹m, b¶o ®¶m an ninh trËt tù x· héi ngµy cµng tèt h¬n, phôc vô ®¾c lùc nhiÖm vô chÝnh trÞ cña §¶ng vµ Nhµ n-íc nh»m ®Èy m¹nh vµ ph¸t triÓn c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn 13
®¹i ho¸ ®Êt n-íc ®ang trë thµnh mét nhiÖm vô quan träng vµ cùc kú cÊp b¸ch. §Ó ®¹t ®-îc ®iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i huy ®éng søc m¹nh cña c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ, §¶ng, Nhµ n-íc, c¸c tæ chøc x· héi, ®oµn thÓ quÇn chóng, cña c¸c lùc l-îng, c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt trong ®ã cã C¬ quan ®iÒu tra lµ c¬ quan tiÕn hµnh tè tông h×nh sù cã nhiÖm vô b¶o vÖ ph¸p chÕ XHCN, b¶o vÖ chÕ ®é XHCN vµ quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, b¶o vÖ tµi s¶n cña Nhµ n-íc, cña tËp thÓ, b¶o vÖ tÝnh m¹ng, søc khoÎ, tµi s¶n, tù do, danh dù vµ nh©n phÈm cña c«ng d©n, b¶o ®¶m ®Ó mäi hµnh vi x©m ph¹m lîi Ých cña nhµ n-íc, cña tËp thÓ, quyÒn läi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n ph¶i ®-îc ph¸t hiÖn kÞp thêi, chÝnh x¸c vµ ph¶i ®-îc xö lý theo ph¸p luËt. Do vËy viÖc quy ®Þnh giao chøc n¨ng ®iÒu tra cho C¬ quan ®iÒu tra lµ hÕt søc cÇn thiÕt, nã t¹o c¬ së ph¸p lý cho viÖc thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng c«ng tè vµ xÐt xö cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông kh¸c. 1.4 LÞch sö ph¸t triÓn vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù T¹i kho¶n 1 §iÒu 27 Bé luËt tè tông h×nh sù n¨m 1988 quy ®Þnh cã 3 c¬ quan tiÕn hµnh tè tông lµ C¬ quan ®iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t vµ Toµ ¸n. Cô thÓ t¹i §iÒu 92 BLTTHS n¨m 1988 quy ®Þnh c¸c C¬ quan ®iÒu tra gåm cã: C¬ quan ®iÒu tra cña lùc l-îng C¶nh s¸t nh©n d©n, c¬ quan ®iÒu tra cña lùc l-îng An ninh nh©n d©n, c¬ quan ®iÒu tra trong Qu©n ®éi vµ C¬ quan ®iÒu tra cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n. Nh÷ng quy ®Þnh trong Bé luËt tè tông h×nh sù n¨m 1988 vµ Ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra h×nh sù n¨m 1989 lµ nh÷ng c¨n cø ph¸p lý ®Çu tiªn quy ®Þnh vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù. Theo ®ã th× C¬ quan ®iÒu tra ®-îc phÐp tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó x¸c ®Þnh téi ph¹m vµ ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi, lËp hå s¬, ®Ò nghÞ truy tè, t×m ra nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn ph¹m téi, yªu cÇu c¸c c¬ quan, tæ chøc h÷u quan ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc vµ ng¨n ngõa. Tr-íc khi Bé luËt TTHS n¨m 1988 ®-îc ban hµnh th× chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra ch-a ®-îc quy ®Þnh trong mét v¨n b¶n luËt cô thÓ mµ chØ tån t¹i trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c chÕ ®Þnh, luËt lÖ h×nh sù quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n do c¸c Bé, liªn Bé ban hµnh. §Æc biÖt, tõ khi míi thµnh lËp ViÖn kiÓm s¸t lµ c¬ quan t- ph¸p 14
cã chøc n¨ng c«ng tè, thay mÆt Nhµ n-íc buéc téi ng-êi ph¹m téi tr-íc ph¸p luËt, tøc lµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng tè tông h×nh sù ®Ó truy tè ng-êi ph¹m téi tr-íc Toµ ¸n. ®Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng, nhiÖm vô ®-îc giao ViÖn kiÓm s¸t ph¶i dùa vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng ®iÒu tra cña C¬ quan ®iÒu tra, ph¶i dùa vµo nh÷ng chøng cø mµ C¬ quan ®iÒu tra ®· thu thËp ®-îc. §iÒu ®ã chøng tá r»ng cïng víi chøc n¨ng c«ng tè vµ kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt cña ViÖn kiÓm s¸t, chøc n¨ng xÐt xö cña Toµ ¸n th× chøc n¨ng ®iÒu tra cña C¬ quan ®iÒu tra trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù xuÊt hiÖn gÇn nh- ®ång thêi vµ ®-¬ng nhiªn ®Ó thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh gi÷a c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông cÇn cã sù phèi hîp vµ chÕ -íc lÉn nhau. KÕ thõa c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù n¨m 1988 vµ Ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra h×nh sù n¨m 1989, t¹i Bé luËt tè tông h×nh sù n¨m 2003 vµ Ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra h×nh sù n¨m 2004 th× chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra ®· ®-îc quy ®Þnh râ rµng cô thÓ h¬n. Nh»m qu¸n triÖt c¸c nghÞ quyÕt cña §¶ng vÒ ®æi míi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c C¬ quan ®iÒu tra, ®Æc biÖt lµ NghÞ quyÕt sè 08-NQ/TW ngµy 2/1/2002 cña Bé chÝnh trÞ "VÒ mét sè nhiÖm vô träng t©m c«ng t¸c t- ph¸p trong thêi gian tíi" ®· chØ râ "N©ng cao chÊt l-îng c«ng t¸c ®iÒu tra, thùc hiÖn tèt c«ng t¸c tiÕp nhËn, xö lý tin b¸o, tè gi¸c vÒ téi ph¹m, t¨ng c-êng phèi hîp gi÷a c¬ quan ®iÒu tra chuyªn tr¸ch víi c¸c c¬ quan kh¸c ®-îc giao nhiÖm vô tiÕn hµnh mét sè ho¹t ®éng ®iÒu tra ®Ó phôc vô tèt c«ng t¸c ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m; s¾p xÕp cñng cè l¹i c¬ quan ®iÒu tra; quy ®Þnh râ quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña Thñ tr-ëng c¬ quan ®iÒu tra vµ §iÒu tra viªn; kÕt hîp chÆt chÏ ho¹t ®éng ®iÒu tra vµ trinh s¸t...". Do vËy trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt sau nµy quy ®Þnh vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra vÒ c¨n b¶n kh«ng cã g× thay ®æi mµ chñ yÕu sù thay ®æi thuéc vÒ tæ chøc c¸c C¬ quan ®iÒu tra theo h-íng s¾p xÕp, thu gän ®Çu mèi; quy ®Þnh râ h¬n thÈm quyÒn ®iÒu tra cña tõng hÖ thèng C¬ quan ®iÒu tra thuéc mçi Bé, ngµnh; ph©n biÖt râ chøc n¨ng qu¶n lý vµ chøc n¨ng tè tông cña Thñ tr-ëng c¬ quan ®iÒu tra. TÊt c¶ nh÷ng sù thay ®æi nªu trªn ®Òu cã môc ®Ých nh»m gióp C¬ quan ®iÒu tra hoµn thiÖn tèt h¬n chøc n¨ng ®iÒu tra cña m×nh 15
trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù, ®¸p øng yªu cÇu cña tiÕn tr×nh c¶i c¸ch t- ph¸p. 1.5 Mèi quan hÖ gi÷a chøc n¨ng cña C¬ quan ®iÒu tra víi chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông kh¸c Trªn c¬ së nguyªn lý triÕt häc vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn, vËn dông vµo thùc tiÔn trong c¸ch thøc tæ chøc bé m¸y Nhµ n-íc, ®Ó ®¶m b¶o sù vËn hµnh vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qña cña toµn bé hÖ thèng c¬ quan Nhµ n-íc th× mÆc dï mèi c¬ quan tuy cã vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô kh¸c nhau song kh«ng thÓ kh«ng quan hÖ víi nhau trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh. Quan hÖ gi÷a C¬ quan ®iÒu tra víi ViÖn kiÓm s¸t vµ Toµ ¸n trong ho¹t ®éng tè tông h×nh sù còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt ®ã. Lµ nh÷ng c¬ quan thuéc hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù C¬ quan ®iÒu tra, ViÖn kiÓm s¸t vµ Toµ ¸n lu«n cã sù t¸c ®éng, hç trî, thóc ®Èy lÉn nhau nh»m thùc hiÖn tèt nhiÖm vô mµ Nhµ n-íc giao phã. Thùc tÕ cho thÊy r»ng, quan hÖ gi÷a C¬ quan ®iÒu tra víi ViÖn kiÓm s¸t vµ Toµ ¸n n¶y sinh trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù lµ tÊt yÕu kh¸ch quan bëi xuÊt ph¸t tõ chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n do ph¸p luËt quy ®Þnh. ViÖn kiÓm s¸t lµ c¬ quan tiÕn hµnh tè tông cã chøc n¨ng thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t c¸c ho¹t ®éng t- ph¸p, kiÓm s¸t viÖc khëi tè, ®iÒu tra, viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn, c¸c ho¹t ®éng tè tông kh¸c cña C¬ quan ®iÒu tra nh»m ®¶m b¶o mäi ho¹t ®éng tè tông h×nh sù cña C¬ quan ®iÒu tra tu©n thñ ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Toµ ¸n lµ c¬ quan xÐt xö, cã nhiÖm vô xÐt xö ®óng ng-êi, ®óng téi, ®óng ph¸p luËt c¸c vô ¸n h×nh sù nh»m b¶o vÖ ph¸p chÕ XHCN, chÕ ®é XHCN, b¶o vÖ tµi s¶n cña Nhµ n-íc, cña tËp thÓ, b¶o vÖ tÝnh m¹ng tµi s¶n vµ c¸c quyÒn lîi Ých hîp ph¸p kh¸c cña c«ng d©n. Cßn C¬ quan ®iÒu tra cã nhiÖm vô tiÕn hµnh ®iÒu tra tÊt c¶ c¸c téi ph¹m, ¸p dông mäi biÖn ph¸p do BLTTHS quy ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh téi ph¹m vµ ng-êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi, lËp hå s¬ ®Ò nghÞ truy tè, t×m ra nguyªn nh©n ®iÒu kiÖn ph¹m téi vµ yªu cÇu c¸c c¬ quan, tæ chøc h÷u quan ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc vµ ng¨n ngõa. Nh- vËy mçi c¬ quan tiÕn hµnh tè tông cã mét chøc n¨ng, nhiÖm vô riªng nh-ng nã l¹i cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau kh«ng chØ dùa trªn c¬ së 16
ph¸p luËt mµ cßn trªn c¬ së thùc tiÔn, nã tån t¹i trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c tè tông h×nh sù. NÕu thiÕu ho¹t ®éng ®iÒu tra cña C¬ quan ®iÒu tra th× ViÖn kiÓm s¸t kh«ng cã c¬ së ®Ó truy tè, Toµ ¸n kh«ng cã c¬ së ®Ó xÐt xö vô ¸n. Tãm l¹i, quan hÖ gi÷a C¬ quan ®iÒu tra víi ViÖn kiÓm s¸t vµ Toµ ¸n lµ tån t¹i kh¸ch quan vµ néi dung c¬ b¶n cña quan hÖ ®ã xuÊt ph¸t tõ nhiÖm vô chung lµ x¸c ®Þnh cã c¨n cø vµ hîp ph¸p téi ph¹m vµ ng-êi ph¹m téi, t¹o c¬ së ph¸p lý cho viÖc buéc téi kÎ ph¹m téi tr-íc Toµ ¸n. §Ó thùc hiÖn tèt néi dung quan hÖ nµy, gi÷a c¸c c¬ quan ph¶i cã sù phèi hîp chÆt chÏ víi nhau trong qu¸ tr×nh khëi tè, ®iÒu tra, truy tè vµ xÐt xö vô ¸n h×nh sù. §ång thêi còng ph¶i cã sù chÕ -íc kiÓm tra, gi¸m s¸t lÉn nhau gi÷a c¸c c¬ quan nh»m tr¸nh ®-îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm, sai lÇm cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng tè tông h×nh sù, ®¶m b¶o viÖc tè tông ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. §¶m b¶o cho cuéc ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m ®-îc kiªn quyÕt, triÖt ®Ó kÞp thêi, b¶o ®¶m trõng trÞ nghiªm minh vµ gi¸o dôc kÎ ph¹m téi, ®ång thêi ng¨n chÆn viÖc lµm oan ng-êi v« téi vµ ng¨n ngõa viÖc h¹n chÕ c¸c quyÒn d©n chñ cña c«ng d©n mét c¸ch tr¸i ph¸p luËt. BÊt cø ng-êi nµo ph¹m téi còng ph¶i bÞ xö lý theo ph¸p luËt h×nh sù, tµi s¶n vµ ®Þa vÞ x· héi kh«ng mang l¹i ®Æc quyÒn g× tr-íc Toµ ¸n vµ ph¸p luËt. Mäi ng-êi ®Òu cã quyÒn vµ nghÜa vô nh- nhau khi tham gia tè tông h×nh sù. Chƣơng 2. nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra vµ thùc tr¹ng ¸p dông 2.1 Nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña C¬ quan ®iÒu tra Theo quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù n¨m 2003 vµ Ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra h×nh sù n¨m 2004 th× C¬ quan ®iÒu tra ®-îc tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ sau: 2.1.1 Khởi tố vụ án hình sự 2.1.1.1 Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự của Cơ quan điều tra - Thẩm quyền khởi tố của Cơ quan CSĐT trong Công an nhân dân. 17
Cơ quan CSĐT trong Công an nhân dân khởi tố các vụ án hình sự về các tội phạm quy định tại các chương từ Chương XII đến Chương XXII của BLHS, trừ các tội phạm thuộc thẩm quyền khởi tố của Cơ quan điều tra VKS nhân dân tối cao và Cơ quan ANĐT trong Công an nhân dân. Trong Cơ quan CSĐT thì Cơ quan CSĐT Công an cấp huyện khởi tố các vụ án hình sự về các tội phạm thuộc thẩm quyền của Cơ quan CSĐT khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án nhân dân cấp huyện; Cơ quan CSĐT Công an cấp tỉnh khởi tố các vụ án hình sự về các tội phạm thuộc thẩm quyền của Cơ quan CSĐT khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án nhân dân cấp tỉnh, hoặc các tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan CSĐT Công an cấp huyện nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra; Cơ quan CSĐT Bộ công an khởi tố vụ án hình sự về những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp thuộc thẩm quyền của Cơ quan CSĐT Công an cấp tỉnh nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra. Thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án hình sự thuộc về Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng cơ quan điều tra các cấp của lực lượng Cảnh sát nhân dân. - Thẩm quyền khởi tố của Cơ quan ANĐT trong Công an nhân dân Cơ quan ANĐT trong Công an nhân dân khởi tố các vụ án hình sự về các tội phạm quy định tại Chương XI, Chương XXIV và các tội quy định tại các điều là Điều 180, Điều 181, Điều 221, Điều 222, Điều 223, Điều 230, Điều 231, Điều 232, Điều 236, Điều 263, Điều 264, Điều 274, Điều 275 BLHS năm 1999. Những tội phạm trên đều thuộc thẩm quyền khởi tố vụ án của Cơ quan ANĐT Công an cấp tỉnh, còn Cơ quan ANĐT Bộ công an chỉ khởi tố vụ án hình sự về những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan ANĐT Công an cấp tỉnh nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra. Thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án hình sự thuộc về Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan ANĐT các cấp. - Thẩm quyền khởi tố của Cơ quan điều tra hình sự trong Quân đội nhân dân: 18
Cơ quan điều tra hình sự trong Quân đội nhân dân khởi tố các vụ án hình sự về các tội phạm quy định tại các chương từ Chương XII đến Chương XXIII của Bộ luật hình sự khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự trừ các tội phạm thuộc thẩm quyền khởi tố của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát quân sự TW. Các tội phạm trên sẽ thuộc thẩm quyền khởi tố vụ án của Cơ quan điều tra hình sự khu vực khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự khu vực, thuộc thẩm quyền khởi tố vụ án của Cơ quan điều tra hình sự quân khu và tương đương khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự quân khu và tương đương hoặc các tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra hình sự khu vực nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra. Đối với Cơ quan điều tra hình sự Bộ quốc phòng sẽ khởi tố các vụ án hình sự về những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra hình sự quân khu và tương đương nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra. - Thẩm quyền khởi tố của Cơ quan ANĐT trong Quân đội nhân dân: Cơ quan ANĐT trong Quân đội nhân dân khởi tố các vụ án hình sự về các tội phạm quy định tại Chương XI và Chương XXIV của BLHS năm 1999 khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự. Việc khởi tố vụ án hình sự đối với những tội phạm trên sẽ thuộc thẩm quyền của Cơ quan ANĐT quân khu và tương đương khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự quân khu và tương đương. Thuộc thẩm quyền của Cơ quan ANĐT Bộ quốc phòng nếu là tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan ANĐT quân khu và tương đương nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra. Thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án thuộc về Thủ trưởng, Phó thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp trong Quân đội nhân dân. - Thẩm quyền khởi tố của Cơ quan điều tra của VKS nhân dân tối cao: Cơ quan điều tra của VKS nhân dân tối cao khởi tố vụ án về một số loại tội xâm phạm hoạt động tư pháp mà người phạm tội là cán bộ thuộc các cơ quan tư pháp khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án nhân dân. 19
Cơ quan điều tra của VKS quân sự TW khởi tố vụ án về một số loại tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp mà người phạm tội là cán bộ thuộc các cơ quan tư pháp khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự. Thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án thuộc về Thủ trưởng, Phó thủ trưởng Cơ quan điều tra của VKS nhân dân tối cao và VKS quân sự Trung ương. 2.1.1.2. Thẩm quyền khởi tố của các cơ quan khác được tiến hành một số hoạt động điều tra - Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự của đơn vị Bộ đội biên phòng. Đơn vị BĐBP khi thực hiện nhiệm vụ của mình mà phát hiện tội phạm quy định tại Chương XI và các điều là Điều 119, Điều 120, Điều 153, Điều 154, Điều 172, Điều 180, Điều 181, Điều 188, Điều 192, Điều 193, Điều 194, Điều 195, Điều 196, Điều 230, Điều 232, Điều 236, Điều 263, Điều 264, Điều 273, Điều 274, Điều 275 của BLHS năm 1999. Các tội phạm này xảy ra trong khu vực biên giới trên đất liền, bờ biển, hải đảo và trên các vùng biển do BĐBP quản lý thì có quyền khởi tố vụ án hình sự. Thẩm quyền khởi tố vụ án thuộc về Cục trưởng Cục trinh sát biên phòng, Chỉ huy trưởng BĐBP tỉnh, thành phố trực thuộc TW, Trưởng đồn biên phòng. - Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự của cơ quan Hải quan Cơ quan Hải quan khi thực hiện nhiệm vụ trong lĩnh vực quản lý của mình mà phát hiện tội phạm quy định tại Điều 153, Điều 154 của BLHS năm 1999 thì Cục trưởng Cục điều tra chống buôn lậu, Cục trưởng Cục kiểm tra sau thông quan, Cục trưởng Cục hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc TW, Chi cục trưởng Chi cục hải quan cửa khẩu có quyền ra quyết định khởi tố vụ án. - Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự của cơ quan Kiểm lâm: Cơ quan Kiểm lâm khởi tố vụ án hình sự qua việc thực hiện nhiệm vụ trong lĩnh vực quản lý của mình mà phát hiện hành vi phạm tội quy định tại các điều là Điều 175, Điều 189, Điều 190, Điều 191, Điều 240, Điều 272 của BLHS năm 1999 . 20