Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu

Chia sẻ: Cẩn Ngữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

64
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là làm sáng tỏ mối liên hệ giữa vấn đề BĐKH và yêu cầu bảo vệ môi trường không khí Việt Nam; chỉ ra những điểm còn thiếu hoặc chưa hợp lý trong các quy định của pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam với ứng phó biến đổi khí hậu, từ đó đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT DƯƠNG THỊ MINH THÚY HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ VIỆT NAM NHẰM ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC Hà Nội – 2010
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT DƯƠNG THỊ MINH THÚY HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ VIỆT NAM NHẰM ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 60 38 50 LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ THU HẠNH Hà Nội - 2010 ii
LỜI CAM ĐOAN Luận văn “Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến ñổi khí hậu” ñược tác giả nghiên cứu theo sự hướng dẫn khoa học của TS. Vũ Thu Hạnh – Khoa Pháp luật kinh tế, trường Đại học Luật Hà Nội. Trong quá trình thực hiện luận văn, tác giả ñã tham khảo và dẫn chiếu một số quan ñiểm từ các công trình nghiên cứu của các tác giả khác, tuy vậy các quan ñiểm, ý kiến của tác giả ñưa ra là hoàn toàn ñộc lập và không sao chép từ các công trình nghiên cứu trước ñây. Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi, các tác phẩm, bài viết ñược trích dẫn trong Luận văn theo những nguồn ñã ñược công bố ñảm bảo ñộ tin cậy. Hà Nội, tháng 12 năm 2010 Tác giả luận văn DƯƠNG THỊ MINH THÚY iii
LỜI CẢM ƠN Trước hết em xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn ñến các thầy giáo, cô giáo trong Khoa Luật trường Đại học quốc gia Hà Nội, các phòng ban, thư viện trong và ngoài nhà trường cùng toàn thể bạn bè và người thân ñã tạo ñiều kiện giúp ñỡ em trong suốt quá trình hoàn thiện luận văn. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc ñến cô giáo – T S. V ũ T hu H ạnh ñã t ận tình ñộng viên, h ướng d ẫn và giúp ñỡ em hoàn thành lu ận v ăn t ốt nghiệp này. iv
MỤC LỤC Lời cam ñoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ VIỆT NAM ................................................................. 7 1.1 Khái quát chung về biến ñổi khí hậu......................................................... 7 1.1.1. Tình hình biến ñổi khí hậu trên thế giới và ở Việt Nam ................... 7 1.1.2. Nguyên nhân của biến ñổi khí hậu ................................................. 11 1.1.3. Tác ñộng của biến ñổi khí hậu ........................................................ 15 1.2. Ô nhiễm môi trường không khí và ảnh hưởng của nó ñến biến ñổi khí hậu ở Việt Nam ....................................................................................... 17 1.2.1. Các hoạt ñộng gây ra ô nhiễm môi trường không khí, phát thải khí nhà kính ở Việt Nam ....................................................................... 17 1.2.2. Tình hình phát thải khí nhà kính ở Việt Nam ................................. 18 1.2.2.1. Phát thải khí nhà kính trong ngành năng lượng .......................... 18 1.2.2.2. Phát thải khí nhà kính từ các hoạt ñộng công nghiệp ................. 19 1.2.2.3. Phát thải khí nhà kính và hấp thụ khí nhà kính trong lĩnh vực lâm nghiệp và thay ñổi sử dụng ñất ................................................. 19 1.2.2.4. Phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực nông nghiệp ..................... 20 1.2.2.5. Phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực chất thải ........................... 21 1.3. Khái quát hệ thống pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến ñổi khí hậu ....................................................... 22 1.3.1. Vai trò và yêu cầu của pháp luật bảo vệ môi trường không khí nhằm ứng phó với biến ñổi khí hậu........................................................... 22 v
1.3.2. Những nội dung cơ bản của pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến ñổi khí hậu ................................ 24 1.3.2.1. Pháp luật về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật môi trường không khí ..........................................................................................24 1.3.2.2. Pháp luật về kiểm soát nguồn gây ô nhiễm môi trường không khí .. ...........................................................................................................25 1.3.2.3. Pháp luật về phòng, chống, khắc phục ô nhiễm môi trường không khí, cải thiện chất lượng môi trường không khí ........................ 26 1.3.2.4. Pháp luật về xử lý vi phạm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ...................................................................... 29 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ VIỆT NAM NHẰM ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ............................................ 30 2.1. Pháp luật về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật môi trường không khí ........30 2.1.1. Tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về chất lượng môi trường không khí xung quanh ............................................................................... 32 2.1.2. Tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về khí thải ..........................................33 2.2. Pháp luật về kiểm soát nguồn gây ô nhiễm môi trường không khí ...... 36 2.2.1. Kiểm soát nguồn thải tĩnh ............................................................... 36 2.2.2. Kiểm soát nguồn thải ñộng .............................................................. 38 2.3. Pháp luật về phòng chống, khắc phục ô nhiễm môi trường không khí, cải thiện chất lượng môi trường không khí........................................... 39 2.3.1. Pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng ............................................. 39 2.3.1.1. Phát triển rừng ........................................................................... 40 2.3.1.2. Bảo vệ rừng ............................................................................... 42 2.3.2. Pháp luật về cơ chế phát triển sạch .........................................................48 2.3.3. Pháp luật về sử dụng năng lượng hiệu quả, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo ............. 57 vi
2.4. Pháp luật về xử lý vi phạm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí ................................................................................................................................... 62 2.4.1. Xử lý các hành vi vi phạm hành chính về kiểm soát ô nhiễm không khí ...................................................................................................62 2.4.2. Xử lý các hành vi phạm tội trong lĩnh vực kiểm soát ô nhiễm không khí ...................................................................................................63 Chương 3. KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ VIỆT NAM NHẰM ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU.................... 65 3.1. Cơ sở của kiến nghị ............................................................................................ 65 3.2. Các kiến nghị cụ thể ...........................................................................................66 3.2.1 Hoàn thiện pháp luật về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật môi trường không khí ........................................................................................... 66 3.2.2. Hoàn thiện pháp luật về kiểm soát nguồn gây ô nhiễm môi trường không khí ......................................................................................... 68 3.2.3 Hoàn thiện pháp luật về phòng chống, khắc phục ô nhiễm môi trường không khí, cải thiện chất lượng môi trường không khí ...... 70 3.2.3.1. Pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng .................................. 70 3.2.3.2. Pháp luật về Cơ chế phát triển sạch .............................................72 3.2.3.3. Pháp luật về sử dụng năng lượng hiệu quả, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo ...... 76 3.2.4. Hoàn thiện pháp luật về xử lý vi phạm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.............................................................................79 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................. 83 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 88 vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BĐKH Biến ñổi khí hậu CDM Cơ chế phát triển sạch CERs Chứng chỉ giảm phát thải khí nhà kính ñược chứng nhận COP Hội nghị của Liên hợp quốc về biến ñổi khí hậu CPA-DD Văn kiện thiết kế Hoạt ñộng chương trình DNA Cơ quan ñầu mối về CDM EB Ban chấp hành quốc tế về CDM HƯNK Hiệu ứng nhà kính IPCC Ban liên chính phủ về Biến ñổi khí hậu JI Cơ chế cùng thực hiện KNK Khí nhà kính KP Nghị ñịnh thư Kyoto PDD Văn kiện thiết kế dự án theo CDM PIN Tài liệu ý tưởng dự án theo CDM PoA Chương trình các hoạt ñộng theo CDM PoA-DD Văn kiện thiết kế Chương trình các hoạt ñộng theo CDM QCVN Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia TCVN Tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia UNFCCC Công ước khung của Liên hợp quốc về Biến ñổi khí hậu viii
ix
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của ñề tài Lịch sử khí hậu trái ñất ñã trải qua nhiều biến ñộng và BĐKH là một hiện tượng tự nhiên có lịch sử cùng với sự hình thành, phát triển của Trái ñất. Từ trước ñến nay, BĐKH vẫn luôn là ñối tượng nghiên cứu của khoa học tự nhiên. Cho ñến những năm gần ñây, khi có hàng loạt những thảm họa thiên nhiên: sóng thần, ñộng ñất, lũ lụt, hạn hán, băng tan, nước biển dâng gây thiệt hại nghiêm trọng về người, tài sản và môi trường thì nó ñã trở thành vấn ñề nóng bỏng nhất, không chỉ trong phạm vi mỗi quốc gia mà trên phạm vi toàn cầu. BĐKH ñược chứng minh là ñã, ñang và sẽ tác ñộng nghiêm trọng ñến sản xuất, ñời sống và môi trường trên phạm vi toàn thế giới. Kết quả của nhiều công trình nghiên cứu cho thấy vấn ñề BĐKH toàn cầu ñang diễn ra và trái ñất nóng lên không chỉ thuần túy do BĐKH tự nhiên mà con do tác ñộng của nhiều hoạt ñộng của con người. Đặc biệt, việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong công nghiệp, giao thông vận tải, nông nghiệp... ñã kéo theo hệ quả lượng phát thải các loại KNK, lượng CO2 không ngừng tăng nhanh, tích lũy trong thời gian dài gây hiện tượng HƯNK, làm biến ñổi khí hậu. Hay nói một cách khác, ô nhiễm môi trường không khí với sự gia tăng quá mức lượng phát thải KNK dẫn ñến sự gia tăng nồng ñộ KNK trong khí quyển là nguyên nhân cơ bản của BĐKH hiện ñại. Việt Nam là một nước ñang chịu ảnh hưởng trực tiếp của biến ñổi khí hậu. Trong khoảng 50 năm qua, nhiệt ñộ trung bình năm ñã tăng khoảng 0,5- 0,7%, mực nước biển dâng khoảng 20 cm. BĐKH ñã làm cho thiên tai, ñặc biệt là bão, lũ, hạn hán ngày càng ác liệt. Nguyên nhân chính ñược cho là từ nạn chặt phá rừng, sự phát triển của các ñô thị với sự gia tăng mật ñộ các phương tiện, sử dụng nhiều nhiên liệu hóa thạch, tăng sự phát thải KNK... Hậu quả của BĐKH ñối với Việt Nam là nghiêm trọng và là một nguy cơ hiện hữu cho mục tiêu xóa ñói, giảm nghèo, cho việc thực hiện các mục tiêu thiên niên kỷ và sự phát triển bền vững của ñất nước. Giảm nhẹ và thích ứng với BĐKH ở Việt Nam là yêu cầu và thách thức ñang ñược ñặt ra. Để giảm nhẹ và thích ứng với BĐKH thì phải giải quyết ñược nguyên nhân gây ra BĐKH bằng nhiều biện pháp khác nhau, trong ñó ñặc biệt chú ý ñến các biện pháp làm 1
giảm phát thải KNK, và các biện pháp ñó cần phải ñược pháp luật hóa. Chính từ thực trạng này ñòi hỏi phải nghiên cứu một cách toàn diện, sâu sắc và ñầy ñủ về pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm góp phần ứng phó với biến ñổi khí hậu. Với những lý do ñó, việc nghiên cứu “Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến ñổi khí hậu” có ý nghĩa khoa học và thực tiễn sâu sắc. 2. Tình hình nghiên cứu ñề tài Trong khoa học pháp lý từ trước ñến nay, ở nước ta chưa có một công trình nghiên cứu chuyên sâu và có hệ thống về pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến ñổi khí hậu. BĐKH là một hiện tượng có từ lâu, tuy nhiên, BĐKH gây ra hậu quả tiêu cực thì chỉ thực sự ñược quan tâm trong thời gian gần ñây và có thể coi là một vấn ñề mới. Ở những khía cạnh khác nhau cũng ñã có một số công trình nghiên cứu liên quan ñến vấn ñề này như “Kịch bản biến ñổi khí hậu, nước biển dâng cho Việt Nam” của Bộ Tài nguyên và Môi trường, tháng 6 năm 2009; “Chiến lược giảm nhẹ BĐKH và chiến lược thích ứng với BĐKH trên thế giới và ở Việt Nam” của các tác giả GS.TS Nguyễn Trọng Hiệu, Lê Đình Quang, Trần Duy Bình - Trung tâm khoa học công nghệ khí tượng thủy văn và môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường, năm 2006; “Đánh giá năng lực thích nghi và sẵn sàng ứng phó với biến ñổi khí hậu” của tác giả Lê Nguyên Tường, Ngô Sĩ Gai- Viện Khí tượng thủy văn, năm 2006…; “Hoàn thiện khung pháp luật về môi trường ở Việt Nam” do PGS.TS Hoàng Thế Liên, Thứ trưởng Bộ Tư pháp làm chủ nhiệm ñề tài, tháng 4 năm 2007; “Đánh giá hệ thống pháp luật về môi trường Việt Nam” do TS. Phạm Văn Lợi, Viện trưởng Viện Khoa học quản lý môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường làm chủ nhiệm ñề tài; tháng 10 năm 2009, "Strengthening Legal and Policy Framewords for Addressing Climate Change in Asia: Identifying Opportunities for Sharing Best Practices" trong khuôn khổ dự án ñánh giá của UNEP và USAID, do TS. Vũ Thu Hạnh và TS 2
Nguyễn Văn Phương viết phần về Việt Nam, tháng 3 năm 2009. Tuy nhiên, các nghiên cứu này mới chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu riêng về hệ thống pháp luật bảo vệ môi trường hoặc nghiên cứu về biến ñổi khí hậu, chưa có sự kết hợp giữa hai vấn ñề môi trường không khí và biến ñổi khí hậu, vai trò của pháp luật về bảo vệ môi trường không khí với biến ñổi khí hậu. Với tình hình trên, ñề tài “Hoàn thiện pháp luật về bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến ñổi khí hậu”, lần ñầu tiên ñược nghiên cứu ở cấp ñộ luận văn thạc sỹ một cách chuyên sâu, toàn diện, ñầy ñủ và ñảm bảo ñược tính logic, hệ thống, không có sự trùng lặp với các công trình nghiên cứu khoa học ñã ñược công bố. 3. Mục ñích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu của ñề tài a) Mục ñích Việc nghiên cứu ñề tài nhằm ñạt ñược các mục ñích: Một là, làm sáng tỏ mối liên hệ giữa vấn ñề BĐKH và yêu cầu bảo vệ môi trường không khí Việt Nam. Hai là, chỉ ra những ñiểm còn thiếu hoặc chưa hợp lý trong các quy ñịnh của pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam với ứng phó biến ñổi khí hậu, từ ñó ñề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến ñổi khí hậu. b) Nhiệm vụ nghiên cứu của ñề tài Để thực hiện ñược các mục ñích nên trên, Luận văn phải hoàn thành một số nhiệm vụ sau: Nghiên cứu làm sáng tỏ một số vấn ñề cơ bản về BĐKH và hệ thống pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam. Tìm hiểu một cách ñầy ñủ và có hệ thống quy ñịnh của pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam ảnh hưởng ñến vấn ñề ứng phó với BĐKH. 3
Nghiên cứu và ñánh giá thực trạng pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam, chỉ ra những nội dung, những vấn ñề còn thiếu sót, chưa phù hợp. Từ ñó, luận giải về yêu cầu hoàn thiện quy ñịnh của pháp luật về bảo vệ môi trường Việt Nam nhằm ứng phó với BĐKH và ñưa ra các kiến nghị và giải pháp hoàn thiện. c) Phạm vi nghiên cứu của ñề tài Đối tượng nghiên cứu của ñề tài: các quy ñịnh của pháp luật về bảo vệ môi trường không khí trong mối liên hệ với hiện tượng BĐKH. Phạm vi nghiên cứu: Trong khuôn khổ của Luận văn, tác giả tập trung nghiên cứu các quy ñịnh của pháp luật bảo vệ môi trường không khí có liên quan ñến BĐKH nhằm ứng phó với BĐKH trên cơ sở tìm hiểu các nguyên nhân gây ra BĐKH mà trong ñó nguyên nhân chính là ô nhiễm môi trường không khí do sự phát thải quá mức KNK như: các quy ñịnh của pháp luật kiểm soát nguồn phát thải KNK, các quy ñịnh của pháp luật về phòng, chống ô nhiễm môi trường không khí do phát thải KNK, pháp luật về cải thiện môi trường không khí gồm phát triển năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, năng lượng mới, pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng... 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Để thực hiện ñược mục tiêu nghiên cứu nói trên, việc nghiên cứu ñược tiến hành dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, các quan ñiểm của Đảng và Nhà nước ta về quản lý nhà nước, quản lý xã hội cũng như chủ trương, quan ñiểm về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến ñổi khí hậu. Luận văn ñược thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, sử dụng tổng hợp các phương pháp như: Phân tích, tổng hợp, logic, lịch sử, quy nạp, ñối chiếu, so sánh, khảo sát thăm dò lấy ý kiến trong phạm vi những người làm công tác thực tiễn, sử dụng kết quả thống kê... nhằm làm sáng tỏ các vấn ñề trong nội dung luận văn. 4
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn Luận văn là công trình nghiên cứu có hệ thống về pháp luật bảo vệ môi trường không khí ở Việt Nam nhằm ứng phó với biến ñổi khí hậu. Luận văn có ý nghĩa khoa học và thực tiễn sau: Thứ nhất: Lần ñầu vấn ñề mối liên hệ giữa BĐKH và pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam ñược nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện cả về cơ sở lý luận cũng như thực tiễn. Thứ hai: Quá trình nghiên cứu ñề tài tìm ra ñược những tồn tại trong hệ thống pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam có ảnh hưởng ñến vấn ñề ứng phó với biến ñổi khí hậu. Từ ñó ñưa ra những ñề xuất, kiến nghị ñể góp phần vào việc hoàn thiện các quy ñịnh của pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với BĐKH trên cả hai phương diện lý luận và thực tiễn. Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể ñược sử dụng làm tài liệu giảng dạy ở bậc Đại học, Cao ñẳng trong lĩnh vực tư pháp và chuyên ngành môi trường, khí tượng thủy văn và là tư liệu tốt ñể các nhà hoạch ñịnh chính sách tham khảo trong quá trình quản lý các lĩnh vực có liên quan ñến môi trường và biến ñổi khí hậu. Luận văn là một công trình nghiên cứu khoa học nghiêm túc, trong một chừng mực nhất ñịnh cũng có thể giúp ích phần nào cho các cán bộ làm công tác thực tiễn về môi trường, khí tượng thủy văn và biến ñổi khí hậu, các cơ quan, tổ chức có liên quan, quan tâm trong việc hiểu biết một cách sâu sắc, ñầy ñủ và vận dụng ñúng ñắn các quy ñịnh của pháp luật về bảo vệ môi trường góp phần bảo vệ môi trường và ứng phó với BĐKH. 6. Kết cấu của Luận văn Ngoài phần Mở ñầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Khái quát chung về biến ñổi khí hậu và pháp luật về bảo vệ môi trường không khí Việt Nam Chương 2. Thực trạng pháp luật về bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến ñổi khí hậu 5
Chương 3. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật bảo vệ môi trường không khí Việt Nam nhằm ứng phó với biến ñổi khí hậu Kết luận Tài liệu tham khảo Phụ lục 6
Chương 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG KHÔNG KHÍ VIỆT NAM 1.1. Khái quát chung về biến ñổi khí hậu 1.1.1. Tình hình biến ñổi khí hậu trên thế giới và ở Việt Nam Khí hậu là kết quả tổng hợp của các quá trình vật lý và quá trình hóa học dưới tác ñộng của bức xạ mặt trời trên trái ñất. Bức xạ mặt trời là nguồn năng lượng chủ yếu của trái ñất, hình thành và duy trì sự sống của con người và mọi sinh vật. Khí hậu là trạng thái khí quyển ở nơi nào ñó, ñược ñặc trưng bởi các trị số trung bình nhiều năm về nhiệt ñộ, ñộ ẩm, lượng mưa, lượng bốc thoát hơi nước, mây, gió... Như vậy, khí hậu phản ánh giá trị trung bình nhiều năm của thời tiết và nó thường có tính chất ổn ñịnh, ít thay ñổi. BĐKH là biến ñổi về trạng thái của khí hậu (như nhiệt ñộ, lượng mưa, hướng gió). Lịch sử khí hậu trái ñất ñã trải qua nhiều biến ñộng với nhiều nguyên nhân khác nhau. Những vụ núi lửa phun trào mạnh, ñưa vào khí quyển một lượng khói bụi khổng lồ ngăn cản bức xạ mặt trời xuống trái ñất, làm lạnh bề mặt trái ñất trong một thời gian dài. Một núi lửa phun ra có thể ngăn chặn một phần bức xạ mặt trời ñến trái ñất, ñồng thời làm các lớp hấp thụ nhiệt trong tầng bình lưu nóng lên tới vài ñộ. Trong các chu kỳ này, nhiệt ñộ bề mặt trái ñất ñã giảm từ 5-70C, hoặc thậm chí từ 10-150C như tại các vùng vĩ ñộ cao và vĩ ñộ trung bình của Bắc bán cầu. Trong lịch sử ñịa chất của trái ñất chúng ta, sự biến ñổi khí hậu ñã từng nhiều lần xẩy ra với những thời kỳ lạnh và nóng kéo dài hàng vạn năm mà chúng ta gọi là thời kỳ băng hà hay thời kỳ gian băng. Thời kỳ băng hà cuối cùng ñã xãy ra cách ñây 10.000 năm và hiện nay là giai ñoạn ấm lên của thời kỳ gian băng. Trong các chu kỳ băng hà xảy ra vào khoảng 125.000- 130.000 năm trước Công nguyên, nhiệt ñộ trung bình của cực Bắc cao hơn 20C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Xét về nguyên nhân gây nên sự thay ñổi khí hậu này, chúng ta có thể thấy ñó là do sự tiến ñộng và thay ñổi ñộ nghiêng trục quay trái ñất, sự thay ñổi quỹ ñạo quay của trái ñất quanh mặt trời, vị trí các lục ñịa và ñại dương và ñặc biệt là sự thay ñổi trong thành phần khí quyển. 7
Trái ñất ñã trải qua thời kỳ băng hà cuối cùng khoảng 18.000 năm trước Công nguyên. Trong thời kỳ này, băng bao phủ phần lớn Bắc Mỹ, Bắc Âu và Bắc châu Á với mức nước biển thấp hơn hiện nay tới 120m. Có nhiều chứng cứ cho thấy, khoản 5.000-6.000 năm trước Công nguyên, nhiệt ñộ cao hơn hiện nay. Từ thế kỷ 14, Châu Âu trải qua một thời kỳ băng hà nhỏ, kéo dài khoảng vài trăm năm. Đây là sự BĐKH tự nhiên. Trong những thập niên gần ñây, từ cuối thế kỷ XIX ñến nay, nhiệt ñộ không khí trung bình toàn cầu trong thế kỷ XX ñã tăng lên 0,60C và thập kỷ 90 là thập kỷ nóng nhất trong thiên niên kỷ vừa qua. Trong những năm gần ñây, BĐKH trước hết là sự nóng lên toàn cầu và mực nước biển dâng ñang là một trong những thách thức ñối với nhân loại trong thế kỷ 21. Thiên tai và các hiện tượng khí hậu cực ñoan ñang gia tăng, ảnh hưởng ñến cuộc sông của toàn nhân loại. Ấm lên toàn cầu hay hâm nóng toàn cầu là hiện tượng nhiệt ñộ trung bình của không khí và các ñại dương trên Trái Đất tăng lên theo các quan sát trong các thập kỷ gần ñây. Theo báo cáo ñánh giá lần thứ tư của IPCC năm 2007, nhiệt ñộ trung bình toàn cầu ñã tăng khoảng 0,740C trong thời kỳ 1906-2005 và tốc ñộ tăng của nhiệt ñộ trong 50 năm gần ñây gần gấp ñôi so với 50 năm trước ñó. Nhiệt ñộ trên lục ñịa tăng nhanh hơn so với trên ñại dương. Mực nước biển toàn cầu ñã tăng trong thế kỷ 20 với tốc ñộ ngày càng cao. Mức nước biển trung bình toàn cầu từ năm 1961 ñến năm 2003 tăng lên với tốc ñộ trung bình là 1,8mm trong một năm. Tốc ñộ tăng giữa năm 1993 và 2003 vào khoảng 3,1mm trong một năm là lớn hơn. Một ñiều rõ ràng là liệu rằng tốc ñộ lớn hơn của 1993-2003 có phải là sự dao ñộng thập niên không, hay sự tăng lên ñó biểu hiện một xu thế lâu dài. Tốc ñộ tăng mực nước biển từ thế kỷ 19 sang thế kỷ 20 có sự tin cậy cao. BĐKH theo hướng nóng lên toàn cầu- BĐKH hiện ñại ñã gây ra nhiều thảm họa ñối với trái ñất cũng như cuộc sống của con người như gia tăng mực nước biển, băng hà lùi về hai cực, những ñợt nóng, bão tố và lũ lụt, khô hạn, tai biến, suy thoái kinh tế, xung ñột và chiến tranh, mất ñi sự ña dạng sinh học và phá huỷ hệ sinh thái. Những minh chứng cho các vấn ñề này ñược biểu hiện qua hàng loạt tác ñộng cực ñoan của khí hậu trong thời gian gần ñây như ñã có khoảng 250 triệu người bị ảnh hưởng bởi những trận lũ lụt ở Nam Á, châu Phi 8
và Mexico. Các nước Nam Âu ñang ñối mặt nguy cơ bị hạn hán nghiêm trọng dễ dẫn tới những trận cháy rừng, sa mạc hóa, còn các nước Tây Âu thì ñang bị ñe dọa xảy ra những trận lũ lụt lớn, do mực nước biển dâng cao cũng như những ñợt băng giá mùa ñông khốc liệt. Những trận bão lớn vừa xảy ra tại Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ... có nguyên nhân từ hiện tượng trái ñất ấm lên trong nhiều thập kỷ qua. Những dữ liệu thu ñược qua vệ tinh từng năm cho thấy số lượng các trận bão không thay ñổi, nhưng số trận bão, lốc cường ñộ mạnh, sức tàn phá lớn ñã tăng lên, ñặc biệt ở Bắc Mỹ, tây nam Thái Bình Dương, Ân Độ Dương, bắc Đại Tây Dương. Số lượng các trận bão lớn, lốc xoáy cường ñộ mạnh tăng gấp ñôi, trùng hợp với nhiệt ñộ bề mặt ñại dương tăng lên. Trận sóng thần ở Ấn Độ Dương (2004) cướp ñi sinh mạng 225 000 người thuộc 11 quốc gia, hay cơn bão Katrina ñổ bộ vào nước Mỹ (2005) gây thương vong lên ñến hàng ngàn người và thiệt hại kinh tế ước tính 25 tỷ USD, siêu bão Nargis ñánh vào Myanmar (2008) là thảm họa thiên nhiên tàn khốc nhất tính theo số lượng người thiệt mạng. Trận bão này giết chết hơn 135.000 người và ñẩy hơn một triệu người vào cảnh không nhà cửa. Tính ra, thiên tai ñã cướp ñi mạng sống của hơn 220.000 người trong năm 2008 và gây thiệt hại khoảng 200 tỷ USD, biến nó thành một trong những năm ñáng sợ nhất trong lịch sử loài người tính theo tổn thất thiên tai về người và của. Trận cháy rừng khủng khiếp do thời tiết quá khô hạn xảy ra ở nước Úc (2/2009) ñã giết chết ít nhất 210 người và làm bị thương hơn 500 người cùng những thiệt hại nặng nề về vật chất. Một nghiên cứu với xác suất lên tới 90% cho thấy sẽ có ít nhất 3 tỷ người rơi vào cảnh thiếu lương thực vào năm 2100, do tình trạng ấm lên của Trái ñất. Năm 2010, cháy rừng ở nước Nga ñã gây thiệt hại 1,3 tỷ USD cho kinh tế của nước này. Mới ñây siêu bão Megi ñã tàn phá nặng nề Philippins và Trung Quốc. Sóng thần và núi lửa phun trào ở Indonesia vào tháng 10 ñã làm hơn 300 người thiệt mạng, nhiều ngôi làng bị xóa sổ, hàng nghìn người rơi vào cảnh mất nhà cửa… Nằm ở khu vực Đông Nam Á, Việt Nam là một trong những quốc gia có nhiều khả năng chịu các tác ñộng tiêu cực lớn nhất từ biến ñổi khí hậu. Việt Nam ñã trải qua những thay ñổi của các yếu tố khí hậu cơ bản cũng như các hiện tượng thời tiết cực ñoan như bão, mưa lớn và hạn hán. Ở Việt Nam, trong 9
khoảng 50 năm qua, nhiệt ñộ trung bình của trung bình của năm ñã tăng khoảng 0,5- 0,70C, mực nước biển dâng khoảng 20 cm [47, Tr.1]. Vùng ven biển phải gánh chịu các cơn bão nhiệt ñới xuát phát từ biển Đông với trung bình khoảng 7 cơn bão/năm. Tần xuất các xoáy thuận nhiệt ñới cũng tăng lên 2,15 ñợt/50 năm và mực nước biển tăng lên khoảng 20cm/50m. BĐKH ñã gây ra nhiều hậu quả cho Việt Nam, các trận bão, lũ lụt gây thiệt hại về người và kinh tế. Trận mưa lũ lịch sử ở Miền Trung vào tháng 10 vừa qua làm 55 người chết, 22 người mất tích, thiệt hại ban ñầu lên ñến gần 2.200 tỉ ñồng. BĐKH tác ñộng mạnh ñến các lĩnh vực nông nghiệp và tài nguyên nước. Ngập lụt và hạn hán xảy ra thường xuyên hơn do sự gia tăng cường ñộ mưa và giảm số ngày mưa. Đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long có thể sẽ bị xâm nhập mặn do nước biển dâng. BĐKH cũng sẽ dẫn tới nguy cơ suy giảm ña dạng sinh học, ñặc biệt là các loài thực vật bản ñịa và các loài có giá trị kinh tế cao. Nước biển dâng có thể làm giảm diện tích rừng ngập mặn, gây tác ñộng bất lợi ñối với các rừng tràm và rừng trồng trên ñất phèn ở miềm Nam, thay ñổi phân bố rừng nguyên sinh và rừng thứ sinh. Đồng bằng sông Hồng, tỉnh Quảng Ninh, ñồng bằng duyên hải Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ và ñồng bằng sông Cửu Long là những khu vực dễ bị tổn thương nhất. Ứng phó với BĐKH ñang là vấn ñề quan trọng, cấp bách ñược ñặt ra. Ứng phó với BĐKH là nghiên cứu, tìm ra các chiến lược, giải pháp giảm nhẹ BĐKH và thích ứng với BĐKH. Giảm nhẹ BĐKH là sự chuyển ñổi công nghệ làm giảm bớt việc sử dụng tài nguyên và giảm phát thải trên một ñơn vị sản phẩm. Mặc dù một số chính sách về mặt xã hội, kinh tế và công nghệ có thể làm giảm phát thải; song giảm nhẹ ñược hiểu là sự thực thi các chính sách nhằm giảm phát thải các KNK liên quan ñế biến ñổi khí hậu. Thích ứng với BĐKH là các sáng kiến và các biện pháp làm giảm bớt sự nhạy cảm của các hệ thống tự nhiên và các hệ thống con người trước tác ñộng trong tương lai của BĐKH, có thể phân biệt ñược nhiều cách thức thích ứng 10
khác nhau, trong ñó bao gồm các ñặc ñiểm, nhìn thấy trước, phản ứng, tư nhân, nhà nước, cục bộ, có kế hoạch. Hay nói một cách khác, thích ứng với BĐKH là các sáng kiến và giải pháp giảm nhẹ thiệt hại của các hệ tự nhiên và con người nhằm ngăn chặn những ảnh hưởng thực tế hoặc tiềm tàng của biến ñổi khí hậu. Có nhiều phương thức thích ứng khác nhau, bao gồm cả thích ứng cá nhân và thích ứng cộng ñồng, thích ứng tự nguyện và thích ứng có kế hoạch, chẳng hạn, bồi ñắp ñê sông, ñê biển, trồng cây… 1.1.2. Nguyên nhân của biến ñổi khí hậu Nếu như nguyên nhân chủ yếu của sự BĐKH xảy ra hàng nghìn năm trước ñây là do các yếu tố tự nhiên như thay ñổi cường ñộ mặt trời hoặc thay ñổi từ từ của quỹ ñộ trái ñất quay xung quanh mặt trời, do các quá trình tự nhiên nội tại hoặc các áp lực bên ngoài thì nguyên nhân cơ bản của BĐKH hiện ñại là sự gia tăng quá mức lượng phát thải KNK dẫn ñến sự gia tăng nồng ñộ KNK trong khí quyển. KNK là các thành phần khí trong khí quyển có nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc từ con người, các thành phần khí ñó hấp thụ và lại phát xạ bức xạ sóng ñặc trưng trong phạm vi bức xạ hồng ngoại mà nó ñược phát ra từ bề mặt trái ñất, từ khí quyển và từ mây. Đặc tính này gây nên HƯNK. Nói cách khác, khí thải gây HƯNK là các lọai khí tác ñộng ñến sự trao ñổi nhiệt ñộ giữa trái ñất và không gian xung quanh làm nhiệt ñộ của không khí bao quanh bề mặt trái ñất nóng lên. HƯNK là sự nóng lên của trái ñất do sự có mặt của các KNK. Tên gọi này là do hiệu ứng tương tự ñược sản sinh bởi nhà trồng cây làm bằng kính. Các tia bức xạ sóng ngắn của mặt trời xuyên qua bầu khí quyển và ñược bề mặt trái ñất hấp thụ, làm cho trái ñất ấm lên. Sau ñó, một phần năng lượng hấp thụ ñược phản xạ trở lại khí quyển thành các bức xạ nhiệt sóng dài. Một phần nhỏ của các bức xạ sóng dài thoát vào trong không gian; một phần bức xạ không thể xuyên các KNK trong khí quyển. Các KNK có thể lựu chọn truyền dẫn các tia hồng ngoại, giữ lại một số và cho phép một số xuyên qua không gian. Các KNK hấp thụ những sóng này và giữ chúng ở dưới làm 11