Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hoàn thiện pháp luật về quy định nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán nhằm nâng cao chất lượng xét xử vụ án hình sự trước yêu cầu chiến lược cải cách tư pháp

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nghiên cứu những vấn đề nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự và thực trạng về chất lượng xét xử án hình sự của Thẩm phán. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hoàn thiện pháp luật về quy định nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán nhằm nâng cao chất lượng xét xử vụ án hình sự trước yêu cầu chiến lược cải cách tư pháp

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÂM THỊ THANH NHÀN HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUY ĐỊNH NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN CỦA THẨM PHÁN NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG XÉT XỬ VỤ ÁN HÌNH SỰ TRƢỚC YÊU CẦUCHIẾN LƢỢC CẢI CÁCH TƢ PHÁP LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2014 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÂM THỊ THANH NHÀN HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUY ĐỊNH NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN CỦA THẨM PHÁN NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG XÉT XỬ VỤ ÁN HÌNH SỰ TRƢỚC YÊU CẦU CHIẾN LƢỢC CẢI CÁCH TƢ PHÁP Chuyên ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Tuân HÀ NỘI - 2014 2
Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, vÝ dô vµ trÝch dÉn trong luËn v¨n ®¶m b¶o ®é tin cËy, chÝnh x¸c vµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn v¨n ch-a tõng ®-îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ luËn v¨n L©m ThÞ Thanh Nhµn 3
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ NHIỆM VỤ, QUYỀN 6 HẠN CỦA THẨM PHÁN TRONG XÉT XỬ VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1. Khái niệm nhiệm vụ, quyền hạn và vị trí vai trò của thẩm 6 phán trong xét xử vụ án hình sự 1.1.1. Khái niệm nhiệm vô, quyền hạn của Thẩm phán 6 1.1.2. Vị trí, vai trò của Thẩm phán 11 1.2. Mối quan hệ của thẩm phán với chánh án và người tiến hành 12 tố tụng, người tham gia tố tụng 1.3. Nguyên tắc tố tụng hình sự liên quan đến nhiệm vụ, quyền 17 hạn của thẩm phán 1.3.1. Nguyên tắc Thẩm phán và Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ 18 tuân theo pháp luật 1.3.2. Nguyên tắc xác định sự thật của vụ án 21 1.3.3. Nguyên tắc bảo đảm sự vô tư của những người tiến hành tố 24 tụng hoặc người tham gia tố tụng 1.3.4. Nguyên tắc không ai bị coi là có tội khi chưa có bản án kết 26 tội của Toà án đã có hiệu lực của pháp luật 4
1.3.5. Nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị 28 can, bị cáo 1.4. Khái quát các quy định của pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn 32 của thẩm phán trong xét xử vụ án hình sự từ năm 1945 đến năm 2003 1.4.1. Các quy định của pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn của 32 Thẩm phán từ năm 1945 đến năm 1988 1.4.2. Nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán theo quy định Bộ luật 36 Tố tụng hình sự năm 1988 1.5. Mô hình tố tụng hình sự các nước trên thế giới và nhiệm vụ, 39 quyền hạn của thẩm phán Chương 2: NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN CỦA THẨM PHÁN THEO 50 QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ NĂM 2003 VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRONG VIỆC XÉT XỬ VỤ ÁN HÌNH SỰ 2.1. Nhiệm vụ, quyền hạn của thẩm phán trong xét xử vụ án hình 50 sự theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 2.1.1. Nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán trong giai đoạn xét xử 52 sơ thẩm 2.1.2. Nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán trong giai đoạn xét xử 61 phúc thẩm 2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự 67 năm 2003 về nhiệm vụ, quyền hạn của thẩm phán trong xét xử vụ án hình sự 2.2.1. Những kết quả đạt được trong việc thực hiện nhiệm vụ, 67 quyền hạn của Thẩm phán trong xét xử vụ án hình sự 2.2.2. Những hạn chế, vướng mắc trong việc thực hiện nhiệm vụ, 71 quyền hạn của Thẩm phán 5
2.2.3. Nguyên nhân của những hạn chế trong việc thực hiện các quy 75 định của pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán trong các vụ án hình sự Chương 3: NHỮNG YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO 80 CHẤT LƢỢNG XÉT XỬ VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA THẨM PHÁN 3.1. Những yêu cầu cải cách tư pháp và nâng cao chất lượng xét 80 xử vụ án hình sự của thẩm phán 3.2. Những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng xét xử vụ án 95 hình sự của thẩm phán 3.2.1. Hoàn thiện pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán 95 trong Bộ luật tố tụng hình sự 3.2.2. Các giải pháp khác 101 KẾT LUẬN 106 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 108 6
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự HĐXX : Hội đồng xét xử TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao XHCN : Xã hội chủ nghĩa 7
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng 2.1 Số bị cáo đã bị cấp sơ thẩm và cấp phúc thẩm đưa ra giải 68 quyết, xét xử và số người bị kết án oan trên toàn quốc từ năm 2008 đến năm 2013 2.2 Tổng số vụ án hình sự mà cấp sơ thẩm đã giải quyết và tỉ 71 lệ số vụ án bị hủy, sửa từ năm 2008 đến 2013 8
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân là nhiệm vụ quan trọng trong công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay. Trong đó, việc xây dựng một nền tư pháp có hiệu lực và hiệu quả là một yêu cầu cấp bách đáp ứng những đòi hỏi khách quan từ thực tiễn đúng như Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về "Một số nhiệm vụ trọng tâm trong công tác tư pháp trong thời gian tới" đã đề ra và một lần nữa được khẳng định trong Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 về "Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020". Trong hoạt động tư pháp thì hoạt động của Tòa án là trung tâm, hoạt động xét xử là trọng tâm đóng vai trò quan trọng, có thể khẳng định Tòa án là bộ mặt của nền tư pháp ở mỗi quốc gia. Những kết quả trong hoạt động của Tòa án mà trong đó hoạt động xét xử là thước đo cho tính công bằng và mức độ đảm bảo các quyền dân chủ và quyền con người. Hoạt động xét xử vụ án hình sự chiếm vị trí quan trọng trong hoạt động xét xử của Tòa án, góp phần vào việc thực hiện pháp luật đảm bảo công bằng và giữ gìn trật tự xã hội, thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật, thái độ đánh giá đúng mức của Nhà nước đối với những hành vi bị coi là tội phạm qua đó đưa ra mức hình phạt thích đáng đối với người phạm tội. Người thực hiện công việc để đạt được kết quả đó chính là Thẩm phán người cầm cân nảy mực và nhân danh Nhà nước để ra phán quyết cuối cùng đó là bản án cho thật công bằng mà không làm oan sai người vô tội. Thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và thực tiễn xét xử hình sự nói riêng đang đặt ra những vấn đề lý luận cần nghiên cứu để đưa ra những giải pháp khả thi nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt động xét xử án hình sự của Thẩm phán, trong đó chủ yếu là nghiên cứu về việc áp dụng pháp luật, trong thời gian qua có một số công trình nghiên cứu 9
liên quan về áp dụng pháp luật. Tuy nhiên các công trình đó mới chỉ nghiên cứu ở cấp độ lý luận về vị trí vai trò của Thẩm phán trong tố tụng hình sự hoặc nghiên cứu về địa vị pháp lý của Thẩm phán trong Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) chứ chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện, đầy đủ và có hệ thống mang tính chuyên sâu về việc Thẩm phán đã áp dụng nhiệm vụ quyền hạn của mình để thực hiện việc xét xử vụ án hình sự như thế nào cho đúng và một cách có hệ thống. Để làm cơ sở lý luận cho việc đưa ra những giải pháp khả thi nhằm nâng cao chất lượng và bảo đảm tính thống nhất về áp dụng pháp luật trong việc xét xử án hình sự của Thẩm phán. Thực trạng trên đã đặt ra nhiều vấn đề bức xúc cả về lý luận và thực tiễn đòi hỏi phải nghiên cứu, giải quyết. Tuy nhiên, có thể khẳng định cho đến nay chưa cã một công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn của Thẩm phán. Đây chính là lý do tác giả chọn đề tài: "Hoàn thiện pháp luật về quy định nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán nhằm nâng cao chất lượng xét xử vụ án hình sự trước yêu cầu chiến lược cải cách tư pháp" làm luận văn tốt nghiệp cao học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán là một trong những vấn đề được giới luật học quan tâm nghiên cứu. Sau khi BLTTHS năm 2003 có hiệu lực thi hành đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài này như: "Giáo trình luật tố tụng hình sự", của Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội; "Bình luận khoa học Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam", do PGS.TS Võ Khánh Vinh chủ biên, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2004; "Chế định Thẩm phán - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn" của Viện Khoa học pháp lý, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2004; "Trình tự thủ tục giải quyết các vụ án hình sự", của Mai Thanh Hiếu và Võ Chí Công, Nxb Lao động, Hà Nội; "Cơ sở khoa học của việc xây dựng đội ngũ Thẩm phán ở nước ta hiện nay", của Đỗ Gia Thư, Luận án tiến sĩ Luật học; "Về địa vị pháp lý của Thẩm phán trong tố tụng hình sự trước 10
yêu cầu cải cách tư pháp", của Đặng Mai Hoa, Luận văn thạc sĩ Luật học... Tuy nhiên, các công trình đó mới nhằm đến những khía cạnh nhất định của chế định Thẩm phán, chủ yếu dưới góc độ tổ chức và quản lý Thẩm phán trong hoạt động tố tụng. Hơn nữa các công trình này chưa nghiên cứu và hoàn thiện những bất cập mà khi thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán đã và đang gặp phải, nhất là trong quá trình cải cách hệ thống tư pháp hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn nghiên cứu những vấn đề nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự và thực trạng về chất lượng xét xử án hình sự của Thẩm phán. Đề xuất những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng xét xử vụ án hình sự của Thẩm phán trong thời gian tới. Để đạt mục đích trên, luận văn thực hiện các nhiệm vụ sau: - Khái quát những vấn đề lý luận cơ bản về nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán trong BLTTHS. - Thực trạng áp dụng các quy định của BLTTHS về nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán vào xét xử vụ án hình sự trong từng giai đoạn. - Các giải pháp hoàn thiện các quy định của BLTTHS về nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán nhằm nâng cao chất lượng xét xử vụ án hình sự. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài - Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán và những vấn đề trong công tác xét xử và áp dụng pháp luật trong giải quyết vụ án hình sự của Thẩm phán trong cả hai cấp xét xử. Trên cơ sở mục đích, đối tượng nghiên cứu đã xác định phạm vi nghiên cứu của đề tài chủ yếu tập trung vào những vấn đề tố tụng hình sự liên quan đến nhiêm vụ, quyền hạn của Thẩm phán và thực tiễn áp dụng. 11
5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, chủ yếu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, phân tích và tổng hợp, lịch sử. Ngoài ra luận văn còn sử dụng các phương pháp của các bộ môn khoa học khác. Hệ thống các phương pháp trên được sử dụng cụ thể như sau: Phương pháp phân tích và tổng hợp được sử dụng để giải quyết nhiệm vụ đặt ra ở cả hai chương, trong đó Chương 1 chủ yếu vận dụng phương pháp phân tích và tổng hợp; ở Chương 2, phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn, phương pháp lịch sử cụ thể là phương pháp được sử dụng chủ yếu để đảm bảo đánh giá thực trạng một cách khách quan và toàn diện. Ngoài ra, các phương pháp thống kê, điều tra xã hội học (phỏng vấn trực tiếp) cũng được sử dụng để làm nổi bật vấn đề nghiên cứu, đảm bảo sự gắn kết và tính liên thông của toàn bộ nội dung luận văn. 6. Đóng góp mới của luận văn Từ kết quả đạt được, luận văn có những điểm mới về mặt khoa học sau: Luận văn lần đầu tiên đưa ra những luận cứ khoa häc để làm sáng tỏ một cách hệ thống vấn đề thực trạng mà Thẩm phán đã và đang xét xử vụ án hình sự trong những năm qua và đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng xét xử vụ án hình sự được tốt hơn để từ đó có thể giúp cho Thẩm phán xét xử vụ án hình sự được tốt hơn và đúng trình tự mà Nghị quyết 49-NQ/TW đã đề ra để cải cách nền tư pháp vững mạnh. 1. Phân tích làm rõ những kết quả, hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế trong việc xét xử vụ án hình sự trong thời gian qua của Thẩm phán. 2. Đề xuất và luận chứng một cách đồng bộ các giải pháp kết hợp có hiệu quả trong chất lượng xét xử vụ án hình sự của Thẩm phán. 12
7. Ý nghĩa khoa học của luận văn Luận văn góp phần xây dựng hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn trong chất lượng xét xử vụ án hình sự của Thẩm phán. Luận văn có thể được xây dựng làm cơ sở hình thành nên các chính sách nhằm nâng cao hiệu quả chất lượng xét xử vụ án hình sự của Thẩm phán. Luận văn có thể là tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và trong công tác xét xử những vụ án hình sự mà các Thẩm phán của ngành Tòa án đang phải giải quyết. Luận văn giúp phần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các Thẩm phán trong khi giải quyết những vụ án hình sự phải giải quyết hiện nay. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề chung về nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán trong xét xử vụ án hình sự. Chương 2: Nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 và thực tiễn áp dụng trong việc xét xử vụ án hình sự. Chương 3: Những yêu cầu và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng xét xử vụ án hình sự của Thẩm phán. 13
Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN CỦA THẨM PHÁN TRONG XÉT XỬ VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1. KHÁI NIỆM NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN VÀ VỊ TRÍ VAI TRÒ CỦA THẨM PHÁN TRONG XÉT XỬ VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1.1. Khái niệm nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán Trong bé m¸y nhµ n-íc, Tßa ¸n nh©n d©n (TAND) cã mét vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng- lµ c¬ quan duy nhÊt cã chøc n¨ng xÐt xö c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù, h«n nh©n gia ®×nh, lao ®éng, kinh tÕ, hµnh chÝnh, kinh doanh th-¬ng m¹i vµ gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt nh- thi hµnh ¸n, gi¶i thÝch ph¸p luËt,... B»ng ho¹t ®éng cña m×nh, Tßa ¸n b¶o vÖ ph¸p chÕ XHCN, quyÒn d©n chñ cña c«ng d©n, cña tËp thÓ, b¶o vÖ tÝnh m¹ng, søc kháe, tµi s¶n, tù do, nh©n phÈm danh dù cña c«ng d©n vµ bảo vÖ tµi s¶n cña Nhµ n-íc. Th«ng qua ho¹t ®éng xÐt xö, Tßa ¸n gãp phÇn gi¸o dôc c«ng d©n ý thøc ph¸p luËt, t«n träng nh÷ng quy t¾c cña cuéc sèng, tham gia cuéc ®Êu tranh phßng, chèng téi phạm vµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c. Trong ho¹t ®éng xÐt xö cña Tßa ¸n, ThÈm ph¸n ®-îc coi lµ nh©n tè, h¹t nh©n rÊt quan träng, nh©n vËt trung t©m. XÐt xö ®-îc hiÓu lµ ho¹t ®éng do Tßa ¸n thùc hiÖn ®Ó xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù, kinh tÕ, d©n sù, hµnh chÝnh víi viÖc tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c ®ßi hái cña ph¸p luËt vµ trËt tù ph¸p luËt, cã tÝnh lËp luËn c«ng b»ng vµ cã ý nghÜa b¾t buéc chung. XÐt xö ®· cã tõ rÊt l©u ®êi nh-ng sù ra ®êi cña ThÈm ph¸n l¹i kh¸ muén mµng. D-íi thêi kú chiÕm h÷u n« lÖ vµ phong kiÕn h×nh thøc nhµ n-íc chñ yÕu lµ qu©n chñ lËp hiÕn, ho¹t ®éng xÐt xö còng nh- ho¹t ®éng lËp ph¸p. Hoạt ®éng hµnh ph¸p ®Òu tËp trung vµo giai cÊp chñ nô vµ phong kiÕn mµ ®¹i diÖn lµ nhµ vua. Nhµ vua lµ ng-êi n¾m toµn bé quyÒn hµnh, ®øng ®Çu Nhµ 14
n-íc ban hµnh c¸c ®¹o luËt, quyÕt ®Þnh tæ chøc thùc hiÖn vµ lµ ng-êi cã quyÒn lùc cao nhÊt. §Õn m·i sau nµy vµo kho¶ng thÕ kû 17- 18, giai cÊp t- s¶n ph¸t triÓn m¹nh mÏ ®¹i diÖn cho ph-¬ng thøc s¶n xuÊt tiªn tiÕn ®· h¹n chÕ dÇn quyÒn lùc cña nhµ vua, tiÕn tíi xãa bá Nhµ n-íc phong kiÕn lçi thêi. Trong thêi gian nµy, c¸c häc gi¶ t- s¶n mµ tiªu biÓu nhÊt lµ Montesquieu ®· ®-a ra luËn ®iÓm: ph¶i t¸ch c¸c ho¹t ®éng ban hµnh ph¸p luËt, ho¹t ®éng thùc hiÖn ph¸p luËt vµ ho¹t ®éng xÐt xö, chia quyÒn lùc nhµ n-íc thµnh ba lo¹i quyÒn lËp ph¸p, hành pháp vµ t- ph¸p ®éc lËp víi nhau t¹o c¬ chÕ kiÒm chÕ ®èi träng lÉn nhau, chèng l¹i t- t-ëng ®éc quyÒn cña mét ng-êi, hay cña mét c¬ quan nµo ®ã, n¾m toµn bé quyÒn lùc mhà nước có thể nói sự tách bạch và độc lập giữa Tòa án với hai nhánh quyền lực lËp ph¸p, hµnh ph¸p ®· h×nh thµnh nªn mét ®éi ngò c¸n bé míi trong bé m¸y nhµ n-íc lµm nhiÖm vô xÐt xö tõ x-a ®Õn nay ch-a cã ®ã lµ ThÈm ph¸n. Vậy ThÈm ph¸n ®-îc hiÓu nh- thÕ nµo cho ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c. Còng cã nhiÒu kh¸i niÖm vÒ ThÈm ph¸n ch¼ng h¹n nh-: Theo t¸c gi¶ §ç Gia Th-: "ThÈm ph¸n lµ ng-êi lµm viÖc trong c¬ quan Tßa ¸n, chuyªn xÐt xö c¸c vô ¸n vµ gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc theo thÈm quyÒn cña Tßa ¸n, ra c¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh nh©n danh Nhµ n-íc" [26, tr. 17]. Theo khoản 1 Điều 1 của Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân năm 2002 quy định "Thẩm phán là người được bổ nhiệm theo quy định của pháp luật để làm nhiệm vụ xét xử những vụ án và giải quyết những việc khác thuộc thẩm quyền của toà án" [41]. Tr¶i qua sù ph¸t triÓn cña lÞch sö còng nh- sù ph¸t triÓn cña nÒn lËp ph¸p tõ khi ch-a cã ®éi ngò ThÈm ph¸n ®Õn khi xuÊt hiÖn ®éi ngò ThÈm ph¸n ®Ó tõ ®ã kh¸i niÖm vÒ ThÈm ph¸n dÇn ®-îc xuÊt hiÖn vµ ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. Chóng t«i ®ång t×nh víi kh¸i niÖm vÒ ThÈm ph¸n ®-îc quy ®Þnh t¹i Ph¸p lÖnh ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n n¨m 2002. §©y lµ kh¸i niÖm hoµn chØnh vµ ®Çy ®ñ vÒ ThÈm ph¸n. 15
Theo kh¸i niÖm nµy th× ThÈm ph¸n ph¶i cã tiªu chuÈn vµ ®-îc bæ nhiÖm theo thñ tôc do ph¸p luËt quy ®Þnh. Điều 37 Luật Tổ chức TAND quy định tiêu chuẩn để tuyển chọn và bổ nhiệm làm Thẩm phán theo đó Thẩm phán phải là công dân Việt Nam trung thành với Tổ quốc và Hiến pháp nước Cộng hoà XHCN Việt Nam, có phẩm chất đạo đức tốt, liêm khiết và trung thực, có tinh thần kiên quyết bảo vệ pháp chế XHCN, có trình độ cử nhân luật và đã được đào tạo về nghiệp vụ xét xử, có thời gian công tác thực tiễn có năng lực làm công tác xét xử và có sức khoẻ đảm bảo hoàn thành nhiệm vụ được giao. Chøc n¨ng, nhiÖm vô xÐt xö cña Tßa ¸n được thùc hiÖn th«ng qua ho¹t ®éng xÐt xö trong ®ã ThÈm ph¸n lµm chñ täa phiªn tßa tham gia vµo viÖc ra b¶n ¸n hoÆc quyÕt ®Þnh nh©n danh Nhµ n-íc, thay mÆt Héi ®ång xÐt xö (H§XX) tuyªn ¸n hoÆc c¸c quyÕt ®Þnh nh©n danh Nhµ n-íc nh- quyÕt ®Þnh ®×nh chØ xÐt xö s¬ thÈm, quyÕt ®Þnh ®×nh chØ xÐt xö phóc thÈm, quyÕt ®Þnh tr¶ tù do cho bÞ c¸o t¹i phiªn tßa. Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n, ThÈm ph¸n - Chñ täa phiªn tßa ®-îc ph©n c«ng gi¶i quyÕt vô ¸n cã thÈm quyÒn ra c¸c quyÕt ®Þnh tè tông nh- quyÕt ®Þnh ®-a vô ¸n ra xÐt xö, quyÕt ®Þnh tr¶ hå s¬ vô ¸n, quyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa... vµ ThÈm ph¸n cßn tham gia gi¶i quyÕt vô ¸n víi vai trß lµ ThÈm ph¸n - thµnh viªn cña H§XX trong tr-êng hîp xÐt xö theo tr×nh tù s¬ thÈm khi H§XX lµ 5 ng-êi hoÆc theo tr×nh tù xÐt xö phóc thÈm. Nãi ®Õn ThÈm ph¸n tr-íc hÕt ph¶i hiÓu ®ã lµ ng-êi - chuyªn hµnh nghÒ xÐt xö. C«ng viÖc xÐt xö cña ThÈm ph¸n ®-îc coi lµ mét nghÒ -nghÒ cã tÝnh ®Æc thï v× chØ cã Toµ ¸n míi cã chøc n¨ng xÐt xö. TÝnh ®Æc thï cña ThÈm ph¸n ®-îc thÓ hiÖn ë chç: NghÒ nµy ¶nh h-ëng lín ®Õn tÝnh c«ng minh cña ph¸p luËt, uy tÝn vÒ nÒn c«ng lý cña mét quèc gia. Lao ®éng cña ThÈm ph¸n chÝnh lµ lao ®éng trÝ ãc, đầy khã kh¨n phøc t¹p d-íi sù gi¸m s¸t nghiªm ngÆt cña x· héi vµ c«ng d©n. 16
ThÈm ph¸n lµ ng-êi ®¹i diÖn cho Nhµ n-íc trùc tiÕp ¸p dông ph¸p luËt do vËy sù c«ng b»ng kh¸ch quan, t×nh ng-êi lµ kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cña ng-êi ThÈm ph¸n. Ho¹t ®éng cña ThÈm ph¸n g¾n liÒn víi viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c-ìng chÕ liªn quan ®Õn quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n, tæ chøc. §éc lËp xÐt xö lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n ®èi víi ho¹t ®éng cña ThÈm ph¸n. ThÈm ph¸n ho¹t ®éng theo mét tr×nh tù ph¸p lý chÆt chÏ ®-îc quy ®Þnh trong ph¸p luËt tè tông h×nh sù. Khi xÐt xö H§XX nh©n danh Nhµ n-íc ®Ó ra b¶n ¸n hoÆc quyÕt ®Þnh. ThÈm ph¸n ®-îc coi lµ mét chøc danh quan träng kh«ng thÓ thiÕu trong tæ chøc bé m¸y nhµ n-íc, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc thùc hiÖn quyÒn t- ph¸p. Bëi lÏ ho¹t ®éng xÐt xö lµ hoạt ®éng trung t©m thùc hiÖn quyÒn t- ph¸p. Ở n-íc ta ThÈm ph¸n ®-îc coi lµ mét chøc danh tõ n¨m 2002 vµ ®-îc ghi nhËn b»ng c¬ së ph¸p lý t¹i Ph¸p lÖnh ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n n¨m 2002 cßn tr-íc ®©y ThÈm ph¸n chØ ®-îc ghi nhËn lµ mét chøc vô. §©y lµ b-íc ngoÆt quan trọng ®¸nh dÊu sù thay ®æi vÒ nhËn thøc khoa häc, muèn x©y dùng ®éi ngò ThÈm ph¸n chuyªn nghiÖp th× tr-íc hÕt ph¶i coi ThÈm ph¸n lµ mét nghÒ, cã vÞ trÝ chøc danh nhÊt ®Þnh trong x· héi cã nh- vËy ThÈm ph¸n míi cã c¬ së ®iÒu kiÖn ph¸p lý ®Ó lµm viÖc vµ yªn t©m cèng hiÕn, phÊn ®Êu cho sù nghiÖp cña m×nh. Ngoµi ra ThÈm ph¸n cßn ®-îc coi lµ c«ng chøc nhµ n-íc. Theo Ph¸p lÖnh c¸n bé c«ng chøc hiÖn hµnh, ThÈm ph¸n ®-îc xÕp vµo ng¹ch c«ng chøc nhµ n-íc ®-îc h-ëng mäi quyÒn lîi, nghÜa vô và chÕ ®é cña c«ng chøc nãi chung. Trong c¬ quan Tßa ¸n cã nhiÒu c¸n bé, c«ng chøc nh-ng ng-êi thùc hiÖn nghiÖp vô xÐt xö vµ cã thÈm quyÒn ra b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh nh©n danh Nhµ n-íc th× chØ cã ThÈm ph¸n. §ã lµ viÖc ®-a ra c¸c quyÕt ®Þnh mang tÝnh chÊt b¾t buéc chung b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c liªn quan ®Õn vµ quyÒn tù do c¬ b¶n, c¸c lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n, cña c¬ quan nhµ n-íc, cña c¸c tæ chøc 17
x· héi... Nh÷ng gi¸ trÞ x· héi rÊt cÇn thiÕt cho mäi Nhµ n-íc d©n chñ thùc sù nh- sè phËn ph¸p lý cña con ng-êi, kh¼ng ®Þnh vµ duy tr× ph¸p chÕ, trËt tù ph¸p luËt cã thÓ tïy thuéc vµo nh÷ng ng-êi ThÈm ph¸n. C¸c ThÈm ph¸n thùc hiÖn quyÒn cña m×nh mét c¸ch ®éc lËp trong sù phèi hîp ho¹t ®éng víi Héi thÈm nh©n d©n hoÆc Héi thÈm qu©n nh©n. D-íi sù ¶nh h-ëng cña c¸c ®Æc ®iÓm vÒ c¸c nhiÖm vô ®-îc ®éi ngò ThÈm ph¸n ®¶m nhiÖm trong vßng nhiÒu thËp kû vµ ®· h×nh thµnh. Cïng víi thêi gian, nhiÒu ng-êi ThÈm ph¸n dÇn cã quyÒn vµ nghÜa vô ®Æc tr-ng cho hä. Tæng thÓ c¸c quyÒn vµ nghÜa ®ã t¹o thµnh c¸i mµ chóng gäi lµ quy chÕ ThÈm ph¸n vµ nhiÖm vô quyÒn h¹n cña ThÈm ph¸n. Nhiệm vụ của Thẩm phán được thể hiện như sau: - Đây là những yêu cầu cụ thể do nhà nước đặt ra đối với chức danh Thẩm phán và được quy định trong Hiến pháp, BLTTHS, pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân - Nhiệm vụ của Thẩm phán còn được hiểu là trách nhiệm, là nghĩa vụ pháp lý mà Thẩm phán phải thực hiện trong hoạt động xét xử. Luôn đi đôi song hành với nhiệm vụ là quyền hạn. Đây là quyền năng pháp lý mà pháp luật quy định cho Thẩm phán để thực hiện chức năng xét xử trong tố tụng hình sự. Về nguyên tắc, nhiệm vụ quyền hạn của Thẩm phán phải được xác định đầy đủ trên cơ sở vai trò, vị trí, chức năng nhiệm vụ của Thẩm phán trong tố tụng hình sự. Mặt khác, chúng phải được pháp luật quy định cụ thể rõ ràng và chặt chẽ. Có như vậy mới đảm bảo cho Thẩm phán hoàn thành hiệu quả nhiệm vụ xét xử của mình, tránh tình trạng tuỳ tiện hay lạm dụng quyền hạn trong thực tiễn xét xử. Trong mỗi một giai đoạn lịch sử phát triển đất nước, nhiệm vụ quyền hạn của Thẩm phán cũng có những thay đổi song vẫn dựa trên những nguyên tắc chung của tố tụng hình sự và nhằm mục đích phục vụ chức năng xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. 18
1.1.2. Vị trí, vai trò của Thẩm phán Kết quả hoạt động của Toà án là sản phẩm của toàn bộ hoạt động tư pháp. Toà án thực hiện được chức năng xét xử của mình thông qua hoạt động của những con người cụ thể. Trong Toà án có rất nhiều chức năng như Thẩm phán, Thư ký toà án, Thẩm tra viên, Cán bộ văn phòng... nhưng chỉ có duy nhất Thẩm phán mới được pháp luật trao cho quyền xét xử. Cho dù bộ máy của Toà án được tổ chức quy mô đến mấy thì tất cả những yếu tố đó đều chỉ phục vụ cho hoạt động xét xử. Trước đây, khi chưa có sự tách biệt giữa ba quyền tư pháp, hành pháp, lập pháp thì nhà vua chính là quan toà, là người xét xử tối cao. Đến khi cách mạng tư sản ra đời đã tạo ra một cuộc cách mạng mới về tư tưởng. Chính điều này đã hình thành nên một nhánh quyền lực độc lập đó là tư pháp và cũng từ đó hình thành nên một đội ngũ quan chức mới trong bộ máy nhà nước. Đó là những con người làm công tác tư pháp nói chung và công tác xét xử nói riêng. Hoạt động xét xử của Tòa án được thực hiện thông qua HĐXX trong đó Thẩm phán là nhân vật trung tâm. Thẩm phán là những người có vai trò chủ yếu trong công tác xét xử. Thông qua hoạt động xét xử của chính mình, Thẩm phán góp phần vào việc bảo vệ pháp chế XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của xã hội, bảo vệ tính mạng, sức khoẻ, tài sản, danh dự, nhân phẩm của người dân. Mỗi một phán quyết của Thẩm phán có thể dẫn tới chỗ công dân, pháp nhân được hưởng quyền và lợi ích hoặc phải gánh chịu các nghĩa vụ nhất định đặc biệt là trong lĩnh vực hình sự, phán quyết của Thẩm phán dẫn đến hậu quả pháp lý vô cùng nghiêm trọng đối với người bị kết án. Sai lầm trong hoạt động xét xử của Thẩm phán sẽ dẫn đến tình trạng xử oan, sai. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến một cá nhân mà có thể làm giảm lòng tin của quần chúng nhân dân vào sự công bằng của xã hội, vào pháp luật của Nhà nước ta. Khác với công việc khác, để đưa ra được một phán quyết thấu tình đạt lý, Thẩm phán phải huy động nhiều tố chất trong một con người. Đó là sự am hiểu về pháp luật, sự am hiểu về thực tế, tích lũy kiến thức về xã hội, tâm sinh 19
lý của từng cá thể, lương tâm của người Thẩm phán. "Cơ sở của các phán quyết là pháp luật, nhưng kết quả của các phán quyết có công bằng, vô tư và khách quan hay không đòi hỏi mỗi Thẩm phán phải có cái tâm trong sáng" [32, tr. 38], chỉ khi nào có sự kết hợp giữa trình độ chuyên môn nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp của Thẩm phán thì lúc đó mới đảm bảo cho phán quyết của Thẩm phán thấu tình đạt lý. Khi xét xử người Thẩm phán phải có niềm tin nội tâm, đó là niềm tin vào công lý. Bởi vì cho hệ thống pháp luật có hoàn hảo, đầy đủ đến đâu chăng nữa thì cũng sẽ không bao giờ sự liệu hết được mọi tình huống xảy ra trong thực tế. Thậm chí quy định của pháp luật còn chồng chéo, không đồng bộ, song khi xét xử Thẩm phán vẫn phải đảm bảo nguyên tắc xét xử đúng người, đúng tội và đúng pháp luật. Và đặc biệt là phải đảm bảo công lý. Trong con mắt của người dân, Toà án không chỉ là bảo vệ pháp luật mà còn là biểu tượng của công lý, sự công bằng xã hội. Khi phải đối mặt với quan toà, với công đường người dân chờ đợi sự công minh, sáng suốt. Toà án là người đại diện của công lý và quan toà là căn cứ công lý. Bëi vËy, c«ng viÖc cña ng-êi ThÈm ph¸n hÕt søc nÆng nÒ vµ nguy hiÓm nh-ng còng kh«ng kÐm phÇn vinh quang. Ph-¬ng diÖn ho¹t ®éng cña ThÈm ph¸n lµ xÐt xö, chøc n¨ng cña ThÈm ph¸n cũng lµ xÐt xö, ®Ó thùc hiÖn ®-îc chøc n¨ng nµy ph¸p luËt n-íc ta ®· cô thÓ hãa trong ph¸p luËt cấu thµnh nhiÖm vụ, quyÒn h¹n cña ThÈm ph¸n. Nh×n vµo nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña ThÈm ph¸n mµ ph¸p luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh cho hä ®· thÓ hiÖn râ m« h×nh ng-êi ThÈm ph¸n. Từ phân tích trên, chúng ta nhận thấy rất rõ vai trò của Thẩm phán trong hoạt động xét xử cũng như trong hoạt động tư pháp hình sự. 1.2. MỐI QUAN HỆ CỦA THẨM PHÁN VỚI CHÁNH ÁN VÀ NGƢỜI TIẾN HÀNH TỐ TỤNG, NGƢỜI THAM GIA TỐ TỤNG Mèi quan hÖ cña ThÈm ph¸n trong c«ng t¸c cã hai d¹ng ®ã lµ: Mèi quan hÖ hµnh chính vµ mèi quan hÖ tè tông. Trong ®ã mèi quan hÖ tè tông gåm cã: 20