Luận văn Thạc sĩ Luật học: Những vấn đề pháp lý về đưa về tiếp nhận người lao động Việt Nam đi làm việc tại Malaysia thực trạng và giải pháp

Chia sẻ: Cẩn Ngữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Góp phần làm rõ vai trò của hoạt động đưa LĐ đi làm việc ở nước ngoài nói chung và thị trường Malaysia trong chính sách phát triển KT- XH của đất nước; nghiên cứu tình hình hoạt động đưa LĐ đi làm việc ở Malaysia với kết quả đạt được và những hạn chế trong gần 5 năm qua; phân tích, nhận xét các quy định của pháp luật Việt Nam điều chỉnh hoạt động đưa LĐ đi làm việc ở Malaysia hiện hành.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Những vấn đề pháp lý về đưa về tiếp nhận người lao động Việt Nam đi làm việc tại Malaysia thực trạng và giải pháp

®¹i häc quèc gia hµ néi Khoa luËt Mai §øc T©n Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p lý vÒ ®-a vµ tiÕp nhËn ng-êi Lao §éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc t¹i Malaysia thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p LuËn v¨n th¹c sü luËt häc Hµ néi th¸ng 10 n¨m 2006
®¹i häc quèc gia hµ néi Khoa luËt Mai §øc T©n Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p lý vÒ ®-a vµ tiÕp nhËn ng-êi Lao §éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc t¹i Malaysia thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p CHUY£N NGµNH : luËt kinh tÕ M· Sè : 60 38 50 LuËn v¨n th¹c sü luËt häc Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. L-u B×nh nh-ìng Hµ NéI - N¡M 2006
Môc lôc Trang Trang b×a phô Lêi cam ®oan Lêi c¶m ¬n Môc lôc Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t Danh môc c¸c b¶ng sè liÖu Danh môc c¸c s¬ ®å vµ phô lôc Më ®Çu 1 Ch-¬ng 1: Tæng quan vÒ ho¹t ®éng ®-a Lao §éng ®i lµm viÖc ë Malaysia 5 1.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng ®-a ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi vµ vai trß cña ho¹t ®éng ®-a ng-êi L§ sang Malaysia. 5 1.1.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng ®-a ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi. 5 1.1.2. Vai trß cña ho¹t ®éng ®-a ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë Malaysia 21 1.2. Thùc tr¹ng vÒ ng-êi L§ ®i lµm viÖc t¹i Malaysia trong nh÷ng n¨m qua vµ nh÷ng ®¸nh gi¸ b-íc ®Çu 26 1.2.1. T×nh h×nh ®-a ng-êi L§ ViÖt Nam sang lµm viÖc t¹i Malaysia 27 1.2.2. §¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh ®-a NL§ ®i lµm viÖc ë Malaysia 30 Ch-¬ng 2 : Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p lý vÒ ®-a vµ tiÕp nhËn ng-êi Lao §éng ®i lµm viÖc ë Malaysia 43 2.1. Nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ ®-a ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë Malaysia 43 2.1.1. C¬ së ph¸p lý ®iÒu chØnh vÒ ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi. 43 2.1.2. ChÕ ®é ph¸p lý vÒ ng-êi L§ ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë Malaysia 44 2.2. ChÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt cña Malaysia ®èi víi L§ n-íc ngoµi 69 2.2.1. ChÝnh s¸ch ®èi víi L§ n-íc ngoµi 69 2.2.2. Ph¸p luËt Malaysia ®èi víi L§ n-íc ngoµi 70 Ch-¬ng 3: Nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu nh»m æn ®Þnh vµ ®Èy m¹nh Ho¹t ®éng ®-a ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë Malaysia 76
3.1. BiÖn ph¸p hoµn thiÖn ph¸p luËt 76 3.1.1. Ban hµnh LuËt vÒ ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi 76 3.1.2. Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt kh¸c liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ®-a ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi 81 3.2. BiÖn ph¸p ngo¹i giao 84 3.2.1. Xóc tiÕn ngo¹i giao ®Ó ®i ®Õn Ký kÕt HiÖp ®Þnh hîp t¸c vÒ L§ 84 3.2.2. Phèi hîp gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn quan hÖ hîp t¸c L§ trªn quan hÖ ngo¹i giao. 86 3.3. BiÖn ph¸p tuyªn truyÒn, qu¶n lý 87 3.3.1. Tuyªn truyÒn, th«ng tin vÒ thÞ tr-êng Malaysia 87 3.3.2. §¬n gi¶n ho¸, c«ng khai, minh b¹ch ho¸ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh, 88 ph¸p lý 3.3.3. T¨ng c-êng c«ng t¸c qu¶n lý L§ lµm viÖc ë Malaysia cña c¸c c¬ quan Nhµ n-íc 89 3.3.4. T¨ng c-êng c«ng t¸c qu¶n lý L§ ë Malaysia cña c¸c DN 91 3.4. Mét sè chÝnh s¸ch hç trî kh¸c ®èi víi thÞ tr-êng L§ Malaysia 93 3.4.1. ChÝnh s¸ch ®µo t¹o – gi¸o dôc ®Þnh h-íng cho L§ ®i lµm viÖc t¹i 93 Malaysia. 3.4.2. ChÝnh s¸ch tµi chÝnh ®èi víi ng-êi L§ 94 3.4.3. ChÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm cho L§ ë Malaysia vÒ n-íc 95 KÕt luËn 97 Danh môc c¸c c«ng tr×nh khoa häc cña t¸c gi¶ liªn 98 quan ®Õn luËn v¨n Tµi liÖu tham kh¶o 99 Phô lôc 104
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t trong luËn v¨n **** BLL§ Bé luËt lao ®éng DN Doanh nghiÖp KT-XH Kinh tÕ – x· héi L§ Lao ®éng L§TB&XH Lao ®éng th-¬ng binh vµ x· héi QLL§NN Qu¶n lý lao ®éng ngoµi n-íc XHCN X· héi chñ nghÜa
Danh môc c¸c b¶ng sè liÖu Sè TT Tªn b¶ng Trang B¶ng 1.1 Sè lîng L§ ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë níc ngoµi giai ®o¹n 1980 - 13 1989 B¶ng 1.2 Sè lîng L§ ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë níc ngoµi tõ 1991 ®Õn nay. 13 B¶ng 1.3 Ph©n bè L§ t¹i 4 níc XHCN tõ n¨m 1980 ®Õn 1989 14 B¶ng 1.4 Sè lîng thÞ trêng L§ tiÕp nhËn L§ ViÖt Nam tõ 1992 ®Õn 15 2003. B¶ng 1.5 Ph©n bè L§ theo ngµnh, nghÒ trong giai ®o¹n 1980 – 1989. 15 B¶ng 1.6 Sè ngo¹i tÖ chuyÓn níc vµ nép ng©n s¸ch tõ ngêi L§ ®i lµm viÖc ë níc ngoµi tõ n¨m 2000 ®Õn 2004 17 B¶ng 1.7 Sè lîng L§ níc ngoµi lµm viÖc lµm viÖc t¹i mét sè Bang cña Malaysia. 23 B¶ng 1.8 Sè lîng L§ ViÖt Nam ®ang lµm viÖc t¹i mét sè thÞ trêng. 27 Danh môc c¸c s¬ ®å vµ phô lôc Sè TT Tªn s¬ ®å vµ phô lôc Trang S¬ ®å S¬ ®å 2.1 M« h×nh ho¸ quy tr×nh ®a L§ ®i lµm viÖc ë Malaysia qua c¸c 50 DN S¬ ®å 2.2. M« h×nh ho¸ quy tr×nh ®a L§ ®i lµm viÖc ë Malaysia qua DN 56 nhËn thÇu, kho¸n c«ng tr×nh vµ ®Çu t ë Malaysia. Phô lôc Phô lôc sè 01 S¬ ®å mèi quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ qu¶n lý ho¹t ®éng 104 ®a L§ ®i lµm viÖc ë Malaysia qua c¸c DN Phô lôc sè 02 Danh s¸ch c¸c DN ®a L§ ®i lµm viÖc ë Malaysia tiªu biÓu 105 Phô lôc sè 03 Danh s¸ch mét sè c¬ së ®µo t¹o ®a L§ ®i lµm viÖc ë níc 107 ngoµi Phô lôc sè 04 Danh s¸ch c¸c bÖnh viÖn kh¸m bÖnh cho L§ ®i lµm viÖc ë 108 níc ngoµi.
Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi ë mét ®Êt n-íc cã d©n sè ®øng hµng thø 13 thÕ giíi vµ ®øng hµng thø 2 ë khu vùc §«ng Nam ¸ trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn th× vÊn ®Ò viÖc lµm vµ thÊt nghiÖp lu«n ®Æt ra cÊp thiÕt ®èi víi Nhµ n-íc vµ toµn x· héi. Mét trong nh÷ng chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch quan träng cña §¶ng vµ Nhµ n-íc gãp phÇn quan träng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn lµ ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi. Môc ®Ých l¯ nh´m “gãp phÇn ph²t triÓn nguån nh©n løc, gi°i quyÕt viÖc l¯m, t³o thu nhËp vµ n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cho ng-êi L§, t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt níc v¯ t¨ng cêng quan hÖ hîp t²c giöa níc ta víi c²c níc”{1}. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y sè l-îng L§ ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi liªn tôc t¨ng lªn víi sè l-îng kh¸ lín: n¨m 2002 kho¶ng 4,6 v¹n; n¨m 2003 kho¶ng 7,5 v¹n, n¨m 2004 kho¶ng 6,7 v¹n, n¨m 2005 kho¶ng 70 v¹n L§, mang vÒ nguån ngo¹i tÖ trªn d-íi 1,5 tû USD/n¨m {31}. §©y lµ kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ minh chøng cho sù thµnh c«ng trong chiÕn l-îc ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi ë ViÖt Nam. HiÖn t¹i trong sè h¬n 40 thÞ tr-êng n-íc ngoµi ®ang tiÕp nhËn vµ sö dông L§ ViÖt Nam th× Malaysia lµ thÞ tr-êng tiÕp nhËn L§ tiªu biÓu bëi tèc ®é tiÕp nhËn L§, sè l-îng L§ ®· tiÕp nhËn lu«n lín nhÊt vµ hiÖu qu¶ KT-XH tõ ho¹t ®éng ®-a L§ sang thÞ tr-êng nµy. ChÝnh thøc tiÕp nhËn L§ ViÖt Nam tõ n¨m 2002, trung b×nh mçi n¨m tiÕp nhËn gÇn 30.000 L§ (chiÕm gÇn 50% tæng sè L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi hµng n¨m), ®-a tæng sè L§ ViÖt Nam ®ang lµm viÖc t¹i thÞ tr-êng nµy ®¹t con sè trªn 100.000 L§{31}. Ho¹t ®éng ®-a L§ ViÖt Nam ®i lµm viÖc t¹i Malaysia ®· vµ ®ang thu hót sù quan t©m cña toµn x· héi. Bëi ®-a L§ sang lµm viÖc t¹i Malaysia kh«ng chØ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm vµ thÊt nghiÖp mµ quan träng lµ g¾n liÒn víi chñ tr-¬ng xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña Nhµ n-íc. Sau gÇn 5 n¨m thùc hiÖn ®-a L§ ®i lµm viÖc t¹i Malaysia bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc ®¹t ®-îc còng ®· vµ ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò quan t©m vÒ mÆt ph¸p lý, KT-XH ®Ó chóng ta nghiªn cøu vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p ®iÒu 1
chØnh phï hîp trong nh÷ng n¨m tiÕp theo. V× thÕ t¸c gi¶ ®· lùa chän ®Ò tµi “Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p lý vÒ ®a v¯ tiÕp nhËn ngêi L§ ViÖt Nam ®i l¯m viÖc t¹i Malaysia thùc tr¹ng v¯ gi°i ph¸p“®Ó nghiªn cøu. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu Liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ®-a ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi ë ViÖt Nam ®· cã rÊt nhiÒu bµi viÕt, c«ng tr×nh nghiªn cøu lín ®· ®-îc c«ng bè réng r·i cã thÓ kÓ ®Õn nh-: LuËn ¸n PTS KTKH “C¸c gi°i ph¸p nh»m ®æi míi qu°n lý Nhµ n-íc vÒ xuÊt khÈu lao ®éng ë ViÖt Nam giai ®o¹n 1995-2010“ cña t¸c gi¶ TrÇn V¨n H»ng, Hµ Néi, n¨m 1996; bµi viÕt “Mét sè ý kiÕn vÒ xuÊt khÈu lao ®éng“ cña t¸c gi¶ L-u B×nh Nh-ìng trªn T¹p chÝ LuËt häc, sè 2, Hµ Néi, n¨m 2002; b¯i viÕt “XuÊt khÈu lao ®éng 5 n¨m qua vµ ®Þnh h-íng giai ®o¹n 2006 “ 2010“ cña t¸c gi¶ NguyÔn Thanh Hoµ trªn T¹p chÝ L§ vµ x· héi, sè 278, Hµ Néi, n¨m 2006... Riªng ho¹t ®éng ®-a ng-êi L§ sang lµm viÖc t¹i thÞ tr-êng Malaysia nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· thu hót sù chó ý cña ®«ng ®¶o nh©n d©n vµ ®-îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu quan t©m. Trªn c¸c ph-¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nh-: b¸o chÝ, t¹p chÝ, truyÒn thanh, truyÒn h×nh th-êng xuyªn c¸c cã c¸c bµi viÕt, bµi nghiªn cøu ph¶n ¸nh, ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh ®-a L§ ViÖt Nam sang thÞ tr-êng nµy, tiªu biÓu nh-: Bµi viÕt “L¯m g× ®Ó ®a ®îc nhiÒu L§ sang Malaysia?” cða t¸c gi¶ NguyÔn Ngäc Quúnh trªn T¹p chÝ viÖc lµm ngoµi n-íc sè 4, n¨m 2002; bµi viÕt “Trao ®æi mét sè kinh nghiÖm qua 02 n¨m thÝ ®iÓm ®a L§ sang Malaysia“ cña t¸c gi¶ Vò §×nh Toµn trªn T¹p chÝ ViÖc lµm ngoµi n-íc sè 1, n¨m 2004; b¯i viÕt “ThÞ tr-êng L§ Malaysia víi chÝnh s¸ch “2 thay“cña t¸c gi¶ Mai §øc T©n trªn T¹p chÝ L§ vµ x· héi, sè 263, n¨m 2005. C¸c bµi viÕt, c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn thÞ tr-êng Malaysia chñ yÕu tiÕp cËn ë gãc ®é KT-XH th«ng qua c¸c sù kiÖn xoay quanh c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng ®-a L§ sang Malaysia nh-: DN, ng-êi L§, c¬ quan qu¶n lý Nhµ n-íc nh-ng cho ®Õn nay ch-a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u nµo vÒ ho¹t ®éng ®-a L§ ®i lµm viÖc t¹i Malaysia trªn ph-¬ng diÖn ph¸p luËt vµ KT- XH. 3. Ph¹m vi vµ môc ®Ých nghiªn cøu 2
Ph¹m vi nghiªn cøu: LuËn v¨n nµy tËp trung nghiªn cøu trong ph¹m vi sau: - Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p lý vµ KT-XH ®èi víi ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë thÞ tr-êng Malaysia (ra khái l·nh thæ ViÖt Nam). - TËp trung nghiªn cøu vÒ h×nh thøc ®-a L§ sang Malaysia qua c¸c DN ®-îc cÊp giÊy phÐp ®-a L§ ®i lµm viÖc ë Malaysia (hay cßn gäi lµ GiÊy phÐp xuÊt khÈu L§). Môc ®Ých nghiªn cøu: - Gãp phÇn lµm râ vai trß cña ho¹t ®éng ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi nãi chung vµ thÞ tr-êng Malaysia trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn KT- XH cña ®Êt n-íc. - Nghiªn cøu t×nh h×nh ho¹t ®éng ®-a L§ ®i lµm viÖc ë Malaysia víi kÕt qu¶ ®¹t ®-îc vµ nh÷ng h¹n chÕ trong gÇn 5 n¨m qua. - Ph©n tÝch, nhËn xÐt c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam ®iÒu chØnh ho¹t ®éng ®-a L§ ®i lµm viÖc ë Malaysia hiÖn hµnh. - T×m hiÓu vÒ chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt cña Malaysia ®èi víi L§ n-íc ngoµi vµ ®èi víi L§ ViÖt Nam. - §-a ra mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n vÒ ph¸p lý, ngo¹i giao, qu¶n lý vµ mét sè chÝnh s¸ch nh»m æn ®Þnh vµ ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ®-a L§ sang Malaysia trong nh÷ng n¨m tíi. 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph-¬ng ph¸p tæng hîp trªn c¬ së c¸c th«ng tin thu thËp tõ s¸ch, b¸o, t¹p chÝ, internet…; - Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch tõ c¸c sù kiÖn, c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt hiÖn hµnh; - Ph-¬ng ph¸p so s¸nh, b×nh luËn; - Ph-¬ng ph¸p lÞch sö – x· héi; - Ph-¬ng ph¸p tham vÊn tõ c¸n bé nhµ n-íc h÷u quan, ng-êi lao ®éng; 5. §ãng gãp khoa häc - Gãp c¸i nh×n tæng quan, toµn diÖn vÒ thùc tr¹ng ho¹t ®éng ®-a L§ ViÖt Nam sang lµm viÖc t¹i Malaysia víi nh÷ng kÕt qu¶ vµ h¹n chÕ cña nã trong mèi t-¬ng quan víi c¸c thÞ tr-êng kh¸c. 3
- Ph©n tÝch c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam ®iÒu chØnh ho¹t ®éng ®-a L§ sang Malaysia vµ ph¸p luËt Malaysia ®èi víi L§ ViÖt Nam – nh÷ng ®iÓm phï hîp vµ nh÷ng ®iÓm h¹n chÕ, bÊt cËp. - §-a ra c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®èi nh»m æn ®Þnh vµ thóc ®Èy ho¹t ®éng ®-a L§ sang thÞ tr-êng nµy - ®Æc biÖt lµ vÒ ph¸p luËt, ngo¹i giao, qu¶n lý L§ ë Malaysia. 6. Bè côc LuËn V¨n: Ch-¬ng 1: Tæng quan vÒ ho¹t ®éng ®-a Lao §éng ®i lµm viÖc ë Malaysia Ch-¬ng 2: Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p lý vÒ ®-a vµ tiÕp nhËn ng-êi Lao §éng ®i lµm viÖc ë Malaysia Ch-¬ng 3: Nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu nh»m æn ®Þnh vµ ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ®-a ng-êi Lao §éng ®i lµm viÖc ë Malaysia. 4
Ch-¬ng 1 Tæng quan vÒ ho¹t ®éng ®-a Lao §éng ®i lµm viÖc ë Malaysia 1.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng ®-a ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi vµ Vai trß cña ho¹t ®éng ®-a ng-êi L§ sang Malaysia. 1.1.1. Kh¸i qu¸t vÒ ho¹t ®éng ®-a ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi. 1.1.1.1 Mét sè thuËt ng÷ dïng ®Ó chØ ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi. Tõ khi loµi ng-êi xuÊt hiÖn th× mét ho¹t ®éng rÊt ®Æc thï cña con ng-êi lµ di chuyÓn tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c hay tõ vïng nµy tíi vïng kh¸c còng xuÊt hiÖn. D-íi chÕ ®é c«ng x· nguyªn thuû sù di chuyÓn cña con ng-êi, c¸c bé téc, bé l¹c chñ yÕu ®Ó t×m kiÕm thøc ¨n; ®Õn chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ vµ phong kiÕn sù di chuyÓn cña cña con ng-êi chñ yÕu do chiÕn tranh hoÆc theo t«n gi¸o… Nh-ng b-íc sang chÕ ®é t- s¶n vµ XHCN, mµ cô thÓ lµ tõ cuèi thÕ kû thø XIX ho¹t ®éng di chuyÓn cña con ng-êi (tõ quèc gia hay vïng l·nh thæ nµy tíi quèc gia hay vïng l·nh thæ kh¸c) ®· diÔn ra tù gi¸c, cã môc ®Ých vµ g¾n víi vai trß qu¶n lý cña Nhµ n-íc. HiÖn t-îng con ng-êi di chuyÓn trong néi bé quèc gia hay vïng l·nh thæ gäi lµ di d©n néi ®Þa vµ tõ quèc gia hay vïng l·nh thæ nµy tíi quèc gia hay vïng l·nh thæ kh¸c gäi lµ di d©n quèc tÕ hay di c- quèc tÕ. ThuËt ng÷ “di d©n“ Di d©n lµ hiÖn t-îng tù nhiªn, kh¸ch quan cña con ng-êi v× nhiÒu nguyªn nh©n vµ môc ®Ých kh¸c nhau nªn còng cã nhiÒu quan ®iÓm kh«ng thèng nhÊt vÒ ý nghÜa cña thuËt ng÷ nµy. Theo tõ ®iÓn ®a ng«n ng÷ d©n sè häc cña Liªn Hîp quèc n¨m 1958 th× Di d©n cã ý nghÜa ph¶n ¸nh sù thay ®æi t-¬ng ®èi vÒ n¬i c- tró hay chç ë cña d©n c-. Víi c¸chh hiÓu nµy th× di d©n lµ mét kh¸i niÖm rÊt réng bao gåm mäi sù dÞch 5
chuyÓn chç ë cña con ng-êi tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c trong ph¹m vi mét ®Þa ph-¬ng, mét quèc gia hay quèc tÕ. Theo mét sè chuyªn gia d©n sè häc th× di d©n lµ h×nh thøc di chuyÓn vÒ ®Þa lý hay kh«ng gian kÌm theo sù thay ®æi vÒ n¬i ë th-êng xuyªn gi÷a c¸c ®¬n vÞ ®Þa lý x¸c ®Þnh. Kh¸i niÖm nµy cã néi hµm hÑp h¬n so víi kh¸i niÖm di d©n ®-îc ®Þnh nghÜa trong tõ ®iÓn ®a ng«n ng÷ häc cña Liªn hîp quèc bëi nã chØ bao gåm sù dÞch chuyÓn cña c- d©n khi g¾n víi sù thay ®æi chç ë th-êng xuyªn cña con ng-êi. NghÜa lµ kh«ng bao gåm nh÷ng tr-êng hîp thay ®æi chç ë t¹m thêi nh- du lÞch, viÕng th¨m, c«ng t¸c, bu«n b¸n… Nh- vËy, cã thÓ hiÓu di d©n lµ sù di chuyÓn vµ thay ®æi chç ë th-êng xuyªn cña con ng-êi vÒ mÆt ®Þa lý. Trong kh¸i niÖm nµy sÏ bao hµm c¶ sù di d©n L§ quèc tÕ vµ di d©n L§ trong n-íc nh»m môc ®Ých t×m kiÕm viÖc lµm. Trong xu thÕ héi nhËp quèc tÕ hiÖn t-îng L§ cña n-íc nµy, vïng l·nh thæ nµy ®i lµm viÖc cho ng-êi sö dông L§ n-íc kh¸c, vïng l·nh thæ kh¸c lµ mét quy luËt tÊt yÕu vµ ngµy cµng trë nªn phæ biÕn trªn thÞ tr-êng søc L§ quèc tÕ (gäi t¾t lµ thÞ tr-êng L§). Kh«ng n»m ngoµi quy luËt ®ã ViÖt Nam ®· tham gia vµo thÞ tr-êng L§ quèc tÕ, nh-ng l¹i b¾t ®Çu t-¬ng ®èi muén – tõ nh÷ng n¨m 1980 cña thÕ kû XX. Sau h¬n 25 n¨m tham gia vµo thÞ tr-êng L§ quèc tÕ víi nhiÒu th¨ng trÇm chóng ta cã sö dông mét sè thuËt ng÷ kh¸c nhau ®Ó chØ nh÷ng ng-êi L§ ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi. ThuËt ng÷ “hîp t¸c L§“ ThuËt ng÷ nµy xuÊt hiÖn tõ nh÷ng n¨m 1980 cña thÕ kû thø XX g¾n ho¹t ®éng ®-a L§ vµ chuyªn gia ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi gi÷a c¸c n-íc XHCN. Môc ®Ých lµ t-¬ng trî, gióp ®ì lÉn nhau vÒ ®µo t¹o, viÖc lµm, thu nhËp gi÷a c¸c n-íc XHCN anh em nh- lêi cña nguyªn Tæng bÝ th- Ph¹m V¨n §ång lóc bÊy giê ®· nãi: “hay dïng tô hîp t²c L§ l¯ ®òng, v× ta ®a L§ ®i l¯m viÖc v¯ ®¯o t³o tay nghÒ còng ph¶i thùc hiÖn trªn tinh thÇn hîp t¸c XHCN víi c¸c níc anh em” {32}. ThuËt ng÷ trªn cã néi hµm t-¬ng ®èi réng bao hµm c¶ viÖc ng-êi L§ ®i rêi l·nh thæ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi vµ c¶ L§ lµm viÖc cho chñ sö dông L§ 6
n-íc ngoµi qua trung gian cña n-íc thø 3. H¬n n÷a thuËt ng÷ nµy mang nÆng tÝnh “h×nh th÷c” m¯ kh«ng mang tÝnh KT-XH nh- ®óng b¶n chÊt thùc sù cña nã. V× thÕ, thuËt ng÷ nµy hiÖn nay kh«ng ®-îc sö dông th-êng xuyªn ®Ó chØ ho¹t ®éng ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. ThuËt ng÷ “xuÊt khÈu L§“ §©y lµ thuËt ng÷ ®ang ®-îc sö dông phæ biÕn trong giao tiÕp vµ trªn c¸c ph-¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng hiÖn nay ®Ó chØ ho¹t ®éng ®-a L§ ®i lµm viÖc cã thêi h¹n cho ng-êi sö dông L§ ë n-íc ngoµi (chñ yÕu qua c¸c DN ®-îc cÊp giÊy phÐp ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi). Theo quan ®iÓm cña nhiÒu chuyªn gia ph¸p luËt, d©n sè häc vµ ng-êi d©n th× thuËt ngö “xuÊt khÈu L§” ®îc thôa nhËn sõ dóng phæ biÕn l¯ do: Thø nhÊt: Ng-êi L§ rêi khái l·nh thæ ViÖt Nam (xuÊt c-) ®Ó ®i lµm viÖc cho mét quèc gia hoÆc vïng l·nh thæ kh¸c (nhËp c-) nªn cã xuÊt nhËp khÈu L§; Thø hai: Cã sù tån t¹i cña thÞ tr-êng L§ quèc tÕ bªn c¹nh c¸c thÞ tr-êng hµng ho¸ kh¸c nªn sÏ cã ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu L§ trªn thÞ tr-êng nµy; Thø ba: Søc L§ lµ mét lo¹i hµng ho¸ cã thÓ mua b¸n theo nhu cÇu cung cÇu cña thÞ tr-êng L§ quèc tÕ nªn sÏ cã ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu søc L§ (hay th-êng gäi lµ xuÊt nhËp khÈu L§); Thø t-: ThuËt ng÷ nµy ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu, dÔ nhí, dÔ sö dông trong cÊu tróc c©u v¨n vµ ®ang ®-îc quen dïng…trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nªn dÔ ®-îc chÊp nhËn vµ sö dông phæá biÕn h¬n. So víi thuËt ngö “hîp t²c L§” th× thuËt ngö n¯y cã ü nghÜa hÑp h¬n v¯ mang tÝnh kinh tÕ thÞ tr-êng h¬n. Song vÒ néi hµm ch-a thÓ ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi – mét ho¹t ®éng mang tÝnh KT-XH– ngo¹i giao rÊt ®Æc thï. V× thÕ, d-íi gãc ®é khoa häc ph¸p lý vµ nh©n v¨n viÖc sö dông thuËt ng÷ trªn cã lÏ ch-a chÝnh x¸c vµ cÇn ph¶i sö dông mét thuËt ng÷ kh¸c phï hîp h¬n. ThuËt ng÷ “®a L§ ®i l¯m viÖc ë níc ngo¯i“ ThuËt ng÷ nµy thÓ hiÖn râ h¬n néi dung mang tÝnh b¶n chÊt cña vÊn ®Ò lµ ®-a ng-êi L§ ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n-íc ngoµi d-íc c¸c h×nh thøc 7
kh¸c nhau trªn c¬ së c¸c tho¶ thuËn vµ HiÖp ®Þnh quèc tÕ vÒ hîp t¸c L§ gi÷a c¸c quèc gia hoÆc vïng l·nh thæ. XÐt d-íi gãc ®é khoa häc ph¸p lý th× thuËt ng÷ trªn phï hîp h¬n vµ tiÖm cËn tíi b°n chÊt cða ho³t ®éng rÊt ®Æc biÖt n¯y so víi c²c thuËt ngö “xuÊt khÈu L§”. V× thÕ, trong luËn v¨n n¯y vÒ c¬ b°n t²c gi° nhÊt trÝ víi quan ®iÓm cða t²c gi° Lu B×nh Nhìng trong b¯i viÕt: “Mét sè ü kiÕn vÒ xuÊt khÈu L§” ®¨ng trªn T¹p chÝ LuËt häc, Tr-êng ®¹i häc LuËt Hµ Néi, sè 3, n¨m 2002 {34}víi nh÷ng lý do sau: Thø nhÊt: Theo §iÒu 28 – LuËt th-¬ng m¹i n¨m 2005 {6}th× xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ ®-îc ®Þnh nghÜa nh- sau: “XuÊt khÈu h¯ng hãa l¯ viÖc h¯ng ho² ®îc ®a ra khài l±nh thæ ViÖt Nam hoÆc ®-a vµo khu vùc ®Æc biÖt n»m trªn l·nh thæ ViÖt Nam ®-îc coi lµ khu vùc h¶i quan riªng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. NhËp khÈu hµng hãa lµ viÖc hµng ho¸ ®-îc ®-a vµo l·nh thæ ViÖt Nam tõ n-íc ngoµi hoÆc tõ khu vùc ®Æc biÖt n»m trªn l·nh thæ ViÖt Nam ®-îc coi lµ khu vøc h°i quan riªng theo quy ®Þnh cða ph²p luËt”. Nh vËy, nãi ®Õn “xuÊt nhËp khÈu” chòng ta nghÜ ngay tíi ho³t ®éng cða c²c chð thÓ kinh doanh ®a “h¯ng ho², t b°n” (l¯ c²c s°n phÈm do con ngêi t³o ra hoÆc khai th¸c tõ thiªn nhiªn) ra n-íc ngoµi hoÆc vµo n-íc (hiÓu theo nghÜa réng) ®Ó thu lîi nhuËn vµ lµ mét trong trong nh÷ng ho¹t ®éng thÓ hiÖn n¨ng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia. Nh-ng trong sè c¸c hµng ho¸ ®ã kh«ng thÓ cã ng-êi L§ víi t- c¸ch lµ con ng-êi - L§ kh«ng ph¶i lµ hµng hãa, mµ chØ cã h¯ng ho² l¯ “s÷c L§”. ThËm chÝ “NÕu xem xÐt xuÊt khÈu L§ ë khÝa c³nh xuÊt khÈu s÷c L§ th× còng kh«ng thÓ ®¶m b¶o tÝnh khoa häc. Bëi lÏ tr-íc hÕt, søc L§ lµ ®¹i l-îng kh«ng thÓ x¸c ®Þnh, ®o ®Õm, ®¸nh gi¸ b»ng nh÷ng gi¸c quan vµ chøc n¨ng th«ng th-êng nh- nh×n, nghe, cÇm, n¾m,...Ng-êi ta kh«ng hÒ biÕt søc L§ cã h×nh hµi, mµu s¾c, kÝch cì, nÆng, nhÑ... ra sao; còng kh«ng biÕt lµ sÏ vËn chuyÓn, bµn giao cho c¸c chñ thÓ kh¸c b»ng c¸ch nµo. Tãm l¹i, mÆc dï lµ ®¹i l-îng vËt chÊt nh-ng søc L§ kh«ng gièng c¸c hµng ho¸ kh¸c ë viÖc x¸c ®Þnh vµ chuyÓn giao. Do ®ã, viÖc xuÊt khÈu L§ lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®-îc {34, tr22). 8
Do tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña lo¹i hµng ho¸ søc L§ so víi c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c lµ hµm chøa yÕu tè vËt chÊt, tinh thÇn vµ lÞch sö, lu«n g¾n liÒn víi ng-êi L§, lu«n t³o gi² trÞ lín h¬n (gi² trÞ thÆng d) {28} nªn nã kh«ng thÓ cã “t²i xuÊt” hay “t²i nhËp” v¯ kh«ng thÓ mang ®i xuÊt nhËp khÈu nh c²c lo³i h¯ng ho² th«ng th-êng kh¸c theo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt kinh doanh - th-¬ng m¹i. Thø hai: Nãi ®Õn “xuÊt nhËp khÈu” chòng ta nghÜa ngay r´ng ®èi tîng mang ®i xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu ph¶i thuéc së h÷u cña mét trong c¸c bªn vµ cã sù chuyÓn giao quyÒn së h÷u hoÆc quyÒn sö dông cña hµng ho¸, t- b¶n ®ã. “Mua b²n h¯ng ho² l¯ ho³t ®éng th-¬ng m¹i, theo ®ã bªn b¸n cã nghÜa vô giao hµng, chuyÓn quyÒn së h÷u hµng hãa cho bªn mua vµ nhËn thanh to¸n; bªn mua cã nghÜa vô thanh to¸n cho bªn b¸n, nhËn hµng vµ quyÒn së h÷u hµng ho¸ theo thàa thuËn” (kho°n 8 - §iÒu 3 – LuËt Th-¬ng m¹i 2005).Trong khi ®ã hµng ho¸ søc L§ lu«n g¾n víi ng-êi L§ vµ lu«n lu«n thuéc quyÒn së h÷u cña ng-êi L§ vµ hä cã quyÒn ®Þnh ®o¹t b¸n hay kh«ng b¸n cho mét hoÆc nhiÒu chñ sö dông L§ nhÊt ®Þnh. V× vËy, c¸c DN ®-îc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi hay chð thÓ kh²c kh«ng thÓ mang ®i “xuÊt khÈu” (mua b²n) nh c²c lo¹i hµng ho¸ th«ng th-êng kh¸c. Tõ ®ã cho thÊy b¶n chÊt ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ n¯y l¯ “dÞch vó m«i giíi L§ níc ngo¯i” – cÇu nèi gi÷a ng-êi L§ trong n-íc víi ng-êi sö dông n-íc ngoµi (trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp). Vµ quan hÖ gi÷a DN ®îc phÐp ®a L§ ®i l¯m viÖc ë níc ngo¯i víi ngêi L§ l¯ trªn c¬ së “Hîp ®ång ®a L§ ®i l¯m viÖc ë níc ngo¯i”. Cßn quan hÖ L§ cã ®îc x²c lËp hay kh«ng lµ quyÒn ®Þnh ®o¹t cña ng-êi L§ vµ ng-êi sö dông L§ trªn c¬ së “Hîp ®ång L§” kh«ng tr²i víi c²c ®iÒu íc, tho° thuËn quèc tÕ v¯ ph²p luËt L§ cða tiÕp nhËn L§. Thø ba: Còng theo t¸c gi¶ L-u B×nh Nh-ìng th× trong c¸c v¨n kiÖn cña Tæ ch÷c L§ quèc tÕ (ILO), ®Æc biÖt l¯ “hai c«ng íc quan träng vÒ L§ di trò (Migration Workers) n¨m 1949 vµ 1975 nh»m quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm cña c¸c quèc gia tham gia c«ng -íc trong viÖc ®-a ®i vµ tiÕp nhËn L§ ngoµi l·nh thæ quèc gia ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cña ng-êi L§ di tró còng tuyÖt nhiªn kh«ng sö dóng cóm tô “xuÊt khÈu L§” v× ®iÒu ®ã l¯ kh«ng phï hîp víi nguyªn t¾c cña chung cða ILO” {34, tr24}. Do ®ã, phÇn lín c²c níc cã ho³t ®éng ®a ngêi 9
L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi ph¸t triÓn m¹nh nh-: Cana®a, Mü, Trung Quèc, PhilÝppin, Ên §é….cñng kh«ng sõ dóng thuËt ngö “xuÊt khÈu L§” trong c²c v¨n b¶n ph¸p luËt hay chÝnh s¸ch cña Nhµ n-íc. VÝ dô: PhilÝppin cã LuËt ®èi víi ng-êi L§ vµ ng-êi PhilÝppin lµm viÖc vµ sèng ë n-íc ngoµi (1995), Ên §é cã LuËt di tró…. §iÒu ®ã chøng minh r»ng c¸c phÇn lín c¸c quèc gia kh«ng l¹m dông sö dóng thuËt ngö “xuÊt khÈu L§” ®Ó chØ viÖc ngêi L§ níc m×nh ®i l¯m viÖc hay sinh sèng ë n-íc ngoµi v× tÝnh ®Æc thï vµ tÝnh nh©n v¨n cña ho¹t ®éng ®Æc biÖt nµy. Thø t-: ë ViÖt Nam ngay tõ khi cã chñ tr-¬ng ®-a L§ ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi chóng ta còng kh«ng sö dông thuËt ngö “xuÊt khÈu L§” m¯ b´ng thuËt ngö “hîp t²c L§”. V¯ khi ®îc luËt ho² trong c²c v¨n b°n ph²p luËt chòng ta cñng kh«ng sõ dóng thuËt ngö “hîp t²c L§” m¯ dïng thuËt ngö “®a L§ v¯ chuyªn gia ®i l¯m viÖc ë níc ngo¯i” - t¹i NghÞ ®Þnh sè 07/CP n¨m 1995 vµ NghÞ ®Þnh sè 152/1999/N§-CP quy ®Þnh h-íng dÉn thi hµnh BLL§ n¨m 1994 vÒ ®-a L§ vµ chuyªn gia ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi. Song thuËt ng÷ trªn t-¬ng ®èi dµi vµ kh«ng phï hîp víi thùc tÕ v× chuyªn gia còng lµ L§ vµ sè l-îng ®-îc coi lµ chuyªn gia ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi kh«ng ®¸ng kÓ. HiÖn t¹i c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt hiÖn hµnh ®iÒu chØnh ho¹t ®éng ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi hiÖn nay lµ BLL§ n¨m 1994 vµ c¸c v¨n b¶n h-íng dÉn lµ NghÞ ®Þnh sè 81/2003/N§- CP cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt vµ h-íng dÉn thi hµnh BLL§ n¨m 1994 vÒ ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi ngµy 17/7/2003 (sau ®©y gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh sè 81/2003/N§- CP) vµ NghÞ ®Þnh sè 141/2005/N§-CP, ngµy 11 th¸ng 11 n¨m 2005 vÒ qu¶n lý L§ ViÖt Nam lµm viÖc ë n-íc ngoµi (sau ®©y gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh sè 141/2005/N§-CP) còng sö dông thuËt “®a L§ ®i l¯m viÖc ë níc ngo¯i”. §iÒu nµy chøng tá trong c¸c v¨n b¶n ph¸p lý cã gi¸ trÞ ph¸p lý cao kh«ng sõ dóng chÝnh th÷c thuËt ngö “xuÊt khÈu L§” nªn kh«ng thÓ “tïy tiÖn” sõ dóng thuËt ng÷ nµy ®Ó thay thÕ mét thuËt ng÷ ph¸p lý cña Nhµ n-íc. H¬n n÷a, chóng ta còng kh«ng nªn l¹m dông thuËt ng÷ nµy - ®Æc biÖt lµ trong c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng hay v¨n b¶n cña Nhµ n-íc bëi ®iÒu ®ã hÕt søc nguy 10
hiÓm. §ã cã thÓ l¯ “c²c cí” ®Ó c²c thÕ løc thï ®Þch chèng ph² Nh¯ níc ViÖt Nam lîi dóng víi c²c luËn ®iÖu nh “ViÖt Nam xuÊt khÈu ngêi”, “ViÖt Nam b²n ngêi”, “ViÖt Nam kh«ng cã nh©n quyÒn”, “mét h×nh th÷c n« lÖ kiÓu míi”…. Tãm l¹i, t¸c gi¶ kh«ng phñ nhËn tÝnh tiÖn dông vµ phæ biÕn cña thuËt ng÷ “xuÊt khÈu L§” trong giao tiÕp vµ th«ng tin ®¹i chóng nh-ng d-íi gãc ®é khoa häc ph¸p lý cÇn sö dông thuËt ng÷ chÝnh x¸c h¬n ®ang ®-îc ph¸p luËt ghi nhËn l¯ “®a L§ ®i l¯m viÖc ë níc ngo¯i”. V× thÕ, trong LuËn v¨n n¯y t²c gi° thèng nhÊt sö dông thuËt ng÷ nµy ®Ó chØ ng-êi L§ ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë Malaysia theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 1.1.1.2. Chñ tr-¬ng vµ chÝnh s¸ch vÒ ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua. So víi nhiÒu n-íc trong khu vùc §«ng Nam ¸ nh- Th¸i Lan, Philippin, Malaysia… th× ViÖt Nam triÓn khai ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi t-¬ng ®èi muén. §Çu n¨m 1980 cña thÕ kû XX víi QuyÕt ®Þnh sè 46/CP ngµy 11/02/1980 cña Héi ®ång bé tr-ëng (nay lµ ChÝnh Phñ) vÒ ®-a c«ng nh©n vµ c¸n bé ®i båi d-ìng, n©ng cao tr×nh ®é lµm viÖc cã thêi h¹n t¹i c¸c n-íc XHCN chóng ta míi cã chð tr¬ng “…®-a mét bé phËn c«ng nh©n vµ c¸n bé ®ang c«ng t¸c ë c¸c xÝ nghiÖp, c¬ quan Nhµ n-íc sang c¸c n-íc XHCN nh»m môc ®Ých båi d-ìng tay nghÒ, n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt, nghiÖp vô qu¶n lý…trªn tinh thÇn hîp t¸c XHCN giöa c²c níc th¯nh viªn trong Héi ®ång t¬ng trî kinh tÕ”. Có thÓ ho² chñ tr-¬ng nµy Héi ®ång bé tr-ëng ®· ban hµnh NghÞ quyÕt sè 362 – CP ngµy 29/11/1980 vÒ viÖc hîp t¸c sö dông L§ víi c¸c n-íc XHCN quy ®Þnh chi tiÕt vÒ nguyªn t¾c vµ môc ®Ých, ®èi t-îng vµ tiªu chuÈn tuyÓn chän, sè l-îng, chÝnh s¸ch vµ chÕ ®é hîp t¸c L§ víi c¸c n-íc XHCN anh em. NghÞ quyÕt sè 362 - CP khµng ®Þnh “Níc ta më réng viÖc hîp t²c sõ dóng L§ víi Liªn X« v¯ c²c níc XHCN anh em kh¸c trªn nguyªn t¾c cïng cã lîi…”. §èi t-îng ®-îc -u tiªn ®-a sang häc tËp, lµm viÖc ë c¸c n-íc XHCN anh em lµ qu©n nh©n xuÊt ngò, häc sinh tèt nghiÖp ch-a cã viÖc lµm, c¸n bé vµ c«ng nh©n c¸c c¬ quan, xÝ nghiÖp…nh»m gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ ®µoi t¹o ®Ó h×nh thµnh ®éi ngò c¸n bé nßng cèt phôc vô sù nghiÖp x©y dùng chÕ ®é XHCN sau khi vÒ n-íc. 11
N¨m 1984 víi QuyÕt ®Þnh sè 263-CT ngµy 24/07/1984 cña Chñ tÞch Héi ®ång bé tr-ëng (nay lµ Thñ t-íng ChÝnh phñ) vÒ c«ng t¸c hîp t¸c chuyªn gia ViÖt Nam chóng ta tiÕp tôc më réng thÞ tr-êng ®-a L§ sang lµm viÖc ë c¸c n-íc kh²c ngo¯i khèi XHCN l¯ c²c níc Ch©u phi v¯ Trung CËn §«ng “cõ chuyªn gia sang c²c níc ®ang ph²t triÓn ë Ch©u phi v¯ Trung CËn §«ng”. ThÓ chÕ hãa chð tr-¬ng më réng hîp t¸c L§ ngµy 28/02/1985 Chñ tÞch Héi ®ång Bé tr-ëng ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 84/CT vÒ viÖc ban hµnh quy chÕ hîp t¸c chuyªn gia víi n-íc ngoµi quy ®Þnh môc ®Ých, yªu cÇu, ®èi t-îng tuyÓn chän, quyÒn vµ nghÜa vô cña chuyªn gia còng nh- c«ng t¸c qu¶n lý cña Nhµ n-íc trong lÜnh vùc ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi. N¨m 1986 ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI ®· quyÕt ®Þnh chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN. Tõ ®©y thÞ tr-êng søc L§ b¾t ®Çu h×nh thµnh ë ViÖt Nam vµ chñ tr-¬ng vµ chÝnh s¸ch vÒ ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi ph¶i thay ®æi theo híng “më réng hîp t²c L§ víi níc ngo¯i” {2,tr92} kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ vµ d-íi nhiÒu c¸c h×nh thøc kh¸c nhau. Chñ tr-¬ng nµy ®-îc thÓ hiÖn cô thÓ trong ChØ thÞ cña Héi ®ång Bé tr-ëng sè 108/H§BT n¨m ngµy 6/1988 vÒ viÖc më réng hîp t²c L§ v¯ chuyªn gia víi níc ngo¯i “më réng hîp t¸c L§ vµ chuyªn gia víi n-íc ngoµi lµ mét nhiÖm vô kinh tÕ quan träng cã ý nghÜa chiÕn lîc l©u d¯i”. Tuy nhiªn, ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 1990 cña thÕ kû XX do biÕn ®éng lín trªn thÕ giíi ®ã lµ sù sôp ®æ cña hÖ thèng XHCN ë Liªn X«, c¸c n-íc §«ng ©u vµ chiÕn tranh Ir¾c (1991-1992) dÉn ®Õn hµng lo¹t L§ vµ chuyªn gia ph¶i vÒ n-íc. Tr-íc t×nh h×nh ®ã phÝa ViÖt Nam ®· quyÕt ®Þnh t¹m ngõng viÖc ®-a L§ vµ chuyªn gia ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi ®Ó cñng cè vµ chÊn chØnh c«ng t¸c. N¨m 1998 sau mét thêi gian chÊn chØnh l¹i c«ng t¸c ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi, Bé chÝnh trÞ ®· ra ChØ thÞ sè 41-CT/TW ngµy 29/9/1998 vÒ viÖc ®Èy m¹nh hîp t¸c L§ víi c¸c n-íc trªn thÕ giíi. Trªn tinh thÇn néi dung ChØ thÞ sè 41 – CT/TW vµ c¸c quy ®Þnh trong BLL§ n¨m 1994 ChÝnh Phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 152/1999/N§-CP thay thÕ NghÞ ®Þnh sè 07/CP n¨m 1995 vµ tiÕp ®ã 12
lµ c¸c NghÞ ®Þnh sè 81/2003/N§-CP vµ NghÞ ®Þnh 141/2005/N§-CP h-íng dÉn chi tiÕt ho¹t ®éng ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi. Cã thÓ nãi chñ tr-¬ng vµ chÝnh s¸ch vÒ ®-a ng-êi L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi cña §¶ng vµ Nhµ n-íc lu«n ®-îc ®iÒu chØnh phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ cña ®Êt n-íc vµ quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr-êng L§ quèc tÕ. §ång thêi, còng tõng b-íc ®-îc luËt ho¸ trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m cña Nhµ n-íc cã gi¸ trÞ ph¸p lý ngµy cµng cao vµ thèng nhÊt. 1.1.1.3. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®-îc tõ ho¹t ®éng ®-a L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi tõ 1980 ®Õn nay. a) VÒ sè l-îng L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi - - Giai ®o¹n 1980 ®Õn 1989 Trong giai ®o¹n nµy sè l-îng L§ ®-a ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi t-¬ng ®èi lín nh-ng kh«ng æn ®Þnh do nh÷ng biÕn ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ cña c¸c n-íc tiÕp nhËn L§ (xem B¶ng 1.1). B¶ng 1.1 Sè l-îng L§ ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi giai ®o¹n 1980 -1989 N¨m Tæng sè lao ®éng ®-a ®i N¨m Tæng sè lao ®éng ®-a ®i 1980 1.500 1985 5.408 1981 20.230 1986 9.012 1982 25.970 1987 46.093 1983 12.402 1988 71.835 1984 4.489 1989 40.618 Nguån:{23}. Trong n¨m 1980 (n¨m ®Çu tiªn triÓn khai ®-a L§ ®i mµ viÖc ë n-íc ngoµi, mang tÝnh thÝ ®iÓm) vµ n¨m 1984 ®Õn 1986 do sù khñng ho¶ng kinh tÕ ë c¸c n-íc XHCN nªn sè l-îng L§ ®-a ®i trong nh÷ng n¨m nµy kh«ng nhiÒu. Tõ 1987 ®Õn 1989 khi nÒn kinh tÕ cña c¸c n-íc tiÕp nhËn L§ ®-îc phôc håi sè l-îng L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi l¹i t¨ng lªn ®ét ph¸ vµ lín nhÊt trong giai ®o¹n nµy, ®iÓn h×nh nh- n¨m 1988 víi 71.835 l-ît L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi trªn c¬ së c¸c HiÖp ®Þnh hîp t¸c L§ ®· ®-îc gia h¹n vµ thÞ tr-êng ®-îc më réng h¬n ë c¸c n-íc Trung CËn §«ng, Ch©u Phi. 13
Tæng sè L§ ®-a ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi trong giai ®o¹n nµy trung b×nh kho¶ng 25.000 L§ mçi n¨m vµ tæng céng kho¶ng 288.000 L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi - - Giai ®o¹n tõ 1990 ®Õn nay Theo th«ng tin tõ Côc QLL§NN th× sè L§ ®i lµm viÖc n-íc ngoµi trong giai ®o¹n nµy liªn tôc t¨ng lªn qua c¸c n¨m vµ kh¸ æn ®Þnh kÓ tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI (xem B¶ng 1.2). B¶ng 1.2: Sè l-îng L§ ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi tõ 1991 ®Õn nay. N¨m Tæng sè L§ (ng-êi) N¨m Tæng sè L§(ng-êi) 1991 1.022 1999 21.810 1992 810 2000 31.468 1993 3.960 2001 37.000 1994 9.230 2002 46.122 1995 10.050 2003 75.000 1996 12.661 2004 67.000 1997 18.469 2005 70.000 1998 12.238 Dù kiÕn 2006 80.000 Nguån {24,31} Trong giai ®o¹n nµy, nh÷ng n¨m 1990 ®Õn 1993 vµ n¨m 1998 sè l-îng L§ ®-îc ®-a ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi gi¶m xuèng vµ rÊt thÊp do sù sôp ®æ cña hÖ thèng XHCN ë Liªn X«, c¸c n-íc §«ng ©u, cuéc chiÕn tranh Ir¾c (1991- 1992) vµ ¶nh h-ëng cña cuéc khñng kho¶ng kinh tÕ Ch©u ¸ Th¸i B×nh D-¬ng n¨m 1997 lµm cho thÞ tr-êng tiÕp nhËn L§ bÞ thu hÑp vµ nhu cÇu tiÕp nhËn L§ ViÖt Nam còng gi¶m xuèng. Trung b×nh trong giai ®o¹n nµy mçi n¨m n¨m cã kho¶ng gÇn 30.000 L§ ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi, ®Æc biÖt trong 5 n¨m gÇn ®©y (2000 -2005) sè l-îng L§ ®-a ®i lµm viÖc ë n-íc ngoµi ®¹t kho¶ng 50.000 L§/n¨m. HVµ hiÖn nay ®· cã kho¶ng 400.000 L§ ViÖt Nam ®ang lµm viÖc ë n-íc ngoµi chiÕm kho¶ng 1% sè ng-êi trong ®é tuæi L§ cña c¶ n-íc. b) VÒ thÞ tr-êng tiÕp nhËn L§ ViÖt Nam 14