Luận văn Thạc sĩ Luật học: Những vấn đề về thi hành bản án phạt tù có thời hạn ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của việc nghiên cứu luận văn là làm sáng tỏ một cách có hệ thống về công tác, tổ chức thi hành bản án phạt tù có thời hạn ở Việt Nam hiện nay, từ đó xác định những bất cập để đề xuất kiến giải nhằm nâng cao hiệu quả của việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn, đồng thời đưa ra được các giải pháp góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật về thi hành bản án phạt tù có thời hạn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Những vấn đề về thi hành bản án phạt tù có thời hạn ở Việt Nam

®¹i häc quèc gia Hµ Néi khoa luËt ----------------- nguyÔn v¨n nam nh÷ng vÊn ®Ò vÒ thi hµnh b¶n ¸n ph¹t tï cã thêi h¹n ë ViÖt Nam luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Hµ Néi - 2010
®¹i häc quèc gia Hµ Néi khoa luËt ----------------- nguyÔn v¨n nam nh÷ng vÊn ®Ò vÒ thi hµnh b¶n ¸n ph¹t tï cã thêi h¹n ë ViÖt Nam Chuyªn ngµnh : LuËt h×nh sù M· sè : 60.38.40 luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: gs.ts ®ç ngäc quang Hµ Néi - 2010
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Nguyễn Văn Nam 1
LỜI CẢM ƠN Quá trình hoàn hành luận văn là một quá trình lâu dài. Trong quá trình ấy, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp và một số cơ quan, tổ chức. Nhân dịp này, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy, các cô của khoa luật- ĐHQGHN. Trong quá trình học đại học và đặc biệt 3 năm học thạc sỹ ở đây, tôi đã nhận được sự quan tâm, sự chỉ bảo tận tình của các thầy, các cô. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban chủ nhiệm Khoa luật, tổ bộ môn Tư pháp hình sự đã tạo điều kiện để tôi có thể học tập và bảo vệ luận văn của mình. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến bạn bè của tôi, gia đình tôi. Đó là những người đã động viên tôi và giúp tôi rất nhiều trong việc học tập và bảo vệ luận văn. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn tới thầy giáo của tôi- thầy Đỗ Ngọc Quang, một người thầy không những giỏi về chuyên môn mà còn rất tận tâm. Thầy đã giúp tôi tìm kiếm tư liệu, giúp tôi tháo gỡ những vướng mắc trong quá trình làm luận văn. Để có thành quả này, thầy giáo của tôi đã vất vả rất nhiều. Xin chân thành cảm ơn thầy! Học viên Nguyễn Văn Nam 2
MỤC LỤC Trang Lời cam đoan 01 Lời cảm ơn 02 Mục lục 03 Danh mục bảng biểu 05 MỞ ĐẦU 06 Chƣơng 1: LÝ LUẬN VỀ THI HÀNH BẢN ÁN PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN 13 1.1. Nhận thức chung về thi hành bản án phạt tù có thời hạn 13 1.1.1. Khái niệm và bản chất về thi hành bản án phạt tù có thời hạn 13 1.1.2. Mục đích của việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn 14 1.1.3. Ý nghĩa của việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn 15 1.1.4. Mối quan hệ giữa hình phạt tù có thời hạn với các hình phạt 15 khác 1.1.5. Sự phát triển của pháp luật về thi hành bản án phạt tù có thời 19 hạn của nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1.2. Quy định của pháp luật về thi hành bản án phạt tù có thời hạn 24 1.2.1. Cơ sở và nguyên tắc của thi hành bản án phạt tù có thời hạn 24 1.2.2. Trình tự, thủ tục thi hành bản án phạt tù có thời hạn 34 1.2.3. Cơ quan thi hành bản án phạt tù có thời hạn 40 1.2.4. Mối quan hệ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng với cơ quan thi hành bản án phạt tù có thời hạn 41 1.3. Pháp luật về thi hành bản án phạt tù có thời hạn ở một số 47 nƣớc trên thế giới 3
1.3.1. Pháp luật về thi hành bản án phạt tù có thời hạn của Liên Bang Nga 47 1.3.2. Pháp luật về thi hành bản án phạt tù có thời hạn của một số 49 nước tư bản Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THI HÀNH BẢN ÁN PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN 52 2.1. Thực trạng thi hành bản án phạt tù có thời hạn từ năm 2005 đến 2009 52 2.1.1. Thực trạng trại giam và số lượng phạm nhân đang thi hành bản án phạt tù có thời hạn 52 2.1.2. Nguyên nhân gây nên những tồn tại trong thi hành bản án phạt tù có thời hạn 60 2.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành bản án phạt tù có thời hạn 62 2.2.1. Giải pháp về pháp luật 62 2.2.2. Giải pháp về tổ chức cơ quan thi hành bản án phạt tù có thời hạn 66 2.2.3. Xây dựng hệ thống trại giam có đủ các điều kiện để người phải chấp hành bản án phạt tù tự giáo dục, cải tạo 72 2.2.4. Giải pháp mối quan hệ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng với cơ quan thi hành bản án phạt tù có thời hạn 75 2.2.5. Một số giải pháp khác 78 KẾT LUẬN 85 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 89 4
DANH MỤC BẢNG - BIỂU STT TÊN BẢNG - BIỂU Trang Thống kê bị cáo bị xét xử hình phạt tù có thời hạn Bảng 2.1 54 từ năm 2005 đến 2008 Bảng 2.2 Thống kê số lượng phạm nhân tại trại giam Phú 55 sơn 4- Thái Nguyên 5
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền và cải cách Tư pháp ở Việt Nam hiện nay, Nghị quyết số 49- NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã chỉ ra mục tiêu, quan điểm, phương hướng và nhiệm vụ cải cách Tư pháp. Để công cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm đạt hiệu quả cao, cùng với việc đổi mới cơ quan điều điều tra, truy tố, xét xử thì đổi mới công tác thi hành án là một trong những nội dung quan trọng không thể tách rời của nhiệm vụ cải cách tư pháp do Đảng và Nhà nước ta đề xướng và kiên trì thực hiện trong giai đoạn hiện nay. Cải cách tư pháp sẽ không mang lại thành công triệt để nếu không đổi mới một cách mạnh mẽ công tác thi hành án, bởi lẽ, suy cho cùng thì kết quả của hoạt động tư pháp về cơ bản phụ thuộc ở hiệu quả hoạt động thi hành án trong thực tế. Công cuộc cải cách tư pháp hình sự trong thời gian qua đã có những thành tựu đáng kể trong pháp luật hình sự và tố tụng hình sự, trong tổ chức các cơ quan điều tra, kiểm sát và xét xử, trong cơ chế đảm bảo quyền bào chữa của bị can, bị cáo… Tuy nhiên, cải cách trong lĩnh vực thi hành án hình sự lại chưa được quan tâm đúng mức. Trên thực tế, nguyên tắc hiến định “các bản án, quyết định của Toà án nhân dân đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, các đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân tôn trọng, những người và đơn vị hữu quan phải chấp hành nghiêm chỉnh” vẫn chưa được đảm bảo triệt để. Hệ thống cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực thi hành án hình sự còn nhiều phân tán, nhiều đầu mối, chưa tập trung quyền lực nên thiếu sự chỉ đạo, điều hành, kiểm tra thống nhất, làm giảm hiệu quả và hiệu lực quản lý. 6
Do thiếu sự quy định trách nhiệm cụ thể, thiếu sự kiểm tra, đôn đốc thường xuyên trong các cơ quan có chức năng quản lý nhà nước trong lĩnh vực thi hành án hình sự nên dẫn đến tình trạng quản lý lỏng lẻo, nhiều đối tượng đã bị Toà án kết án bằng bản án và quyết định của Toà án đã có hiệu lực pháp luật nhưng không được thi hành. Mỗi năm vẫn còn một số không ít người bị kết án bằng hình phạt tù, bản án đã có hiệu lực pháp luật nhưng họ vẫn chưa đi chấp hành hình phạt tù tại trại giam. Công tác quản lý, giáo dục, cải tạo phạm nhân trong các trại giam chưa đạt được mục đích. Tỷ lệ tái phạm trong số những người đã chấp hành xong hình phạt tù còn cao; tình trạng trốn khỏi trại giam vẫn còn xảy ra, nhiều đối tượng sau khi trốn khỏi trại giam đã gây ra những vụ án nghiêm trọng ngoài xã hội. Trong thi hành án hình sự ở Việt Nam thì hình phạt tù có thời hạn là một trong các hình phạt thể hiện rõ nhất chính sách hình sự và nguyên tắc của nhà nước đối với người phạm tội, đồng thời ngăn ngừa người phạm tội tiếp tục phạm tội, động viên, khuyến khích người phạm tội chứng tỏ khả năng giáo dục, cải tạo, nhanh chóng để trở về hoà nhập với cộng đồng và trở thành người có ích cho xã hội. Hình phạt tù có thời hạn là nhằm tách người phạm tội ra khỏi cộng đồng trong một khoảng thời gian nhất định khi mà hành vi phạm tội của họ buộc phải tách họ ra khỏi cộng đồng một thời gian để ngăn ngừa tội phạm và giáo dục người phạm tội. Trong thi hành án hình sự, việc nghiên cứu về từng hình phạt cụ thể vẫn chưa được quan tâm, cũng như nghiên cứu một cách sâu sắc, đầy đủ, có hệ thống và toàn diện. Pháp luật về thi hành án còn chưa kịp thời thể chế hoá quan điểm của Đảng về tổ chức thi hành án hình sự theo hướng tập trung, thống nhất; về xây dựng đào tạo nguồn nhân lực phục vụ hoạt động quản lý và tổ chức thi hành án hình sự; chưa kịp thời điều chỉnh những vướng mắc nảy sinh trong thực tiễn quản lý nhà nước trong lĩnh vực thi hành án hình sự. 7
Đối với hình phạt tù có thời hạn, chúng ta đã có pháp lệnh thi hành án phạt tù đóng vai trò trong quản lý và thi hành hình phạt tù trong suốt thời gian qua, tuy nhiên để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay chúng ta cần phải có một văn bản pháp luật có giá trị pháp lý cao hơn. Thể chế hoá chủ trương và đường lối của Đảng, nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác thi hành án hình sự. Ngày 17/6/2010, Quốc hội đã thông qua Luật thi hành án hình sự năm 2010. Đây là bước đột phá trong cải cách Tư pháp, đặc biệt trong lĩnh vực cải cách thi hành án hình sự. Luật thi hành án hình sự góp phần hoàn thiện và là cơ sở pháp lý cho hoạt động thi hành án hình sự, đáp ứng được các yêu cầu của công cuộc cải cách Tư pháp. Tuy nhiên, để luật thực sự đi vào cuộc sống thì chúng ta vẫn cần phải có những điều chỉnh từng bước cho phù hợp với điều kiện thực tế, có các văn bản hướng dẫn luật một cách đồng bộ và cụ thể đối với từng loại hình phạt, từng vấn đề cụ thể trong công tác thi hành án hình sự. Thực tế đó đã đặt ra yêu cầu bức xúc cần phải nghiên cứu, tìm hiểu sâu hơn những vấn đề lý luận cơ bản về thi hành án phạt tù có thời hạn, tiến hành tổng kết một cách đầy đủ hơn nhằm chỉ ra những kinh nghiệm thành công cũng như chưa thành công của thực tiễn công tác thi hành án phạt tù có thời hạn, từ đó xây dựng luận cứ khoa học cho nhiệm vụ tiếp tục đổi mới công tác thi hành án phạt tù có thời hạn trong giai đoạn hiện nay. Vì vậy, việc nghiên cứu một cách có hệ thống về thi hành hình phạt tù có thời hạn ở nước ta hiện nay có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn. Với những lý do trên, tác giả đã chọn đề tài “Những vấn đề về thi hành bản án phạt tù có thời hạn ở Việt Nam” làm luận văn tốt nghiệp thạc sỹ Luật học. Nội dung của đề tài cố gắng nghiên cứu cách tổng thể quy định của pháp luật về thi hành bản án phạt tù có thời hạn. Đề tài cũng đưa ra những luận cứ khoa học về thực trạng thi hành bản án phạt tù có thời hạn; đồng thời 8
đề ra một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thi hành bản án phạt tù có thời hạn phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam đáp ứng yêu cầu của công cuộc cải cách Tư pháp trong thời gian tới. 2. Tình hình nghiên cứu Trong lĩnh vực thi hành án hình sự đã có một số công trình nghiên cứu về thi hành án phạt tù có thời hạn, có thể kể đến “Một số vấn đề về thi hành án hình sự” của TS Trần Quang Tiệp do nhà xuất bản Công an nhân dân xuất bản năm 2002; “Pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam- Những vấn đề lý luận và thực tiễn” của PGS.TS Võ Khánh Vinh, PGS.TS Nguyễn Mạnh Kháng chủ biên, do nhà xuất bản Tư pháp xuất bản năm 2006; “Hoàn thiện quản lý nhà nước trong lĩnh vực Thi hành án hình sự ở Việt Nam” của TS Vũ Trọng Hách do nhà xuất bản Tư pháp xuất bản năm 2006. Ngoài ra, còn phải kể đến các bài viết đăng trên các bài báo, tạp chí chuyên ngành luật như: “Thực trạng công tác thi hành án hình sự và những kiến nghị” của TS Nguyễn Phong Hoà, đăng trên tạp chí TAND số 21/2006 Tr 22-32; “Thực trạng pháp luật thi hành án phạt tù và phương hướng hoàn thiện” của TS Phạm Văn Lợi, đăng trên tạp chí Nhà nước và pháp luật số 02/2006 v.v… . Đây là những công trình nghiên cứu toàn diện cả về trong lĩnh vực thi hành án hình sự, trong đó có hình phạt tù. Tuy nhiên, chưa thể hiện tính chuyên sâu về một hình phạt cụ thể trong thi hành án hình sự. Trong công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay, nhất là khi thực hiện chiến lược cải cách Tư pháp đến năm 2020, vấn đề nghiên cứu chuyên sâu về từng lĩnh vực cần được làm sáng tỏ cả về mặt lý luận và thực tiễn là cơ sở cho việc hoàn thiện các quy định của pháp luật về hình phạt tù nói chung và hình phạt tù có thời hạn nói riêng góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án hình sự. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích của việc nghiên cứu luận văn là làm sáng tỏ một cách có hệ 9
thống về công tác, tổ chức thi hành bản án phạt tù có thời hạn ở Việt Nam hiện nay, từ đó xác định những bất cập để đề xuất kiến giải nhằm nâng cao hiệu quả của việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn, đồng thời đưa ra được các giải pháp góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật về thi hành bản án phạt tù có thời hạn Từ mục đích nghiên cứu nêu trên, tác giả luận văn đặt cho mình các nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu sau: - Về mặt lý luận: Trên cơ sở nghiên cứu lịch sử phát triển của công tác thi hành bản án phạt tù có thời hạn, phân tích khái niệm, các đặc điểm cơ bản của thi hành bản phạt tù có thời hạn, mối quan hệ giữa cơ quan, tổ chức thi hành bản án phạt tù có thời hạn với các cơ quan khác trong TTHS. Phân tích nội dung, điều kiện, trình tự thủ tục thi hành bản án phạt tù có thời hạn để làm sáng tỏ bản chất pháp lý và nội dung cơ bản của thi hành bản án phạt tù có thời hạn. Trong đó có cơ quan, tổ chức tiến hành thi hành bản án phạt tù có thời hạn. - Về mặt thực tiễn: Nghiên cứu, đánh giá việc áp dụng các quy phạm pháp luật trong thi hành bản án phạt tù có thời hạn đồng thời phân tích những tồn tại xung quanh việc quy định về trình tự thủ tục, điều kiện, về cơ quan, tổ chức tiến hành thi hành bản án phạt tù có thời hạn nhằm đề xuất một số giải pháp nhằm tiếp tục hoàn thiện các quy định của pháp luật và nâng cao hiệu quả về thi hành bản án phạt tù có thời hạn trong quá trình cải cách tư pháp hiện nay. 4. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu một số vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn thi hành bản án phạt tù có thời hạn trong khoảng thời gian từ năm 2004 đến 2009 trên cơ sở những quy định của pháp luật về việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn. Ngoài ra, trên cơ sở các quy định của Luật thi hành án hình sự được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá XII, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 17 tháng 6 năm 2010 có hiệu lực vào ngày 01/7/2011 10
chúng tôi đưa ra những đánh giá về vấn đề thi hành bản án phạt tù có thời hạn trong thời gian tới. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, các quan điểm của Đảng và Nhà nước về thì hành án hình sự, về đấu tranh phòng và chống tội phạm, cũng như thành tựu của các ngành khoa học khác như: Luật thi hành án hình sự, luật hình sự, luật tố tụng hình sự và triết học, những luận điểm khoa học trong các công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo và các bài viết đăng trên tạp chí của một số nhà khoa học trong lĩnh vực tư pháp hình sự. Luận văn còn sử dụng một số phương pháp tiếp cận để làm sáng tỏ về mặt khoa học từng vấn đề tương ứng, đó là các phương pháp nghiên cứu như: phương pháp thống kê, phương pháp phân tích - tổng hợp, phương pháp lịch sử cụ thể, phương pháp luật học so sánh,… Đồng thời, việc nghiên cứu đề tài còn dựa vào các văn bản pháp luật của Nhà nước và những giải thích thống nhất có tính chất chỉ đạo của công tác thi hành bản án phạt tù có thời hạn. 6. Những đóng góp mới của luận văn - Phân tích, đánh giá một cách có hệ thống, toàn diện các vấn đề về thực trạng thi hành bản án phạt tù có thời hạn trong thời gian từ 2004- 2009; - Đưa ra các luận giải khoa học về bản chất, ý nghĩa, yêu cầu trong việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn ở nước ta trong thời gian tới; đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng Luật thi hành án hình sự năm 2010 vào thực tiễn. 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn luận văn - Tăng cường sự nhận thức đúng đắn của nhân dân, cán bộ, công chức là những người thi hành bản án phạt tù có thời hạn và các cơ quan thi hành 11
bản án phạt tù có thời hạn về bản chất, yêu cầu, ý nghĩa của việc quy định và thi hành bản án phạt tù có thời hạn; - Góp phần bổ sung vào các công trình nghiên cứu trong lĩnh vực thi hành án hình sự, kết quả của luận văn là tài liệu tham khảo trong việc hoàn thiện các quy định của pháp luật về thi hành bản án phạt tù có thời hạn, nâng cao hiệu quả thi hành bản án phạt tù có thời hạn; - Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định về thi hành bản án phạt tù có thời hạn, góp phần nâng cao hiệu quả công tác phố biến, tuyên truyền, giáo dục và áp dụng pháp luật của người, cơ quan có thẩm quyền về thi hành bản án phạt tù có thời hạn. 8. Bố cục của luận văn Ngoài lời nói đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm hai chương. Chƣơng 1: Lý luận về thi hành bản án phạt tù có thời hạn. Chƣơng 2: Thực trạng và một số giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành bản án phạt tù có thời hạn. 12
Chƣơng 1 LÝ LUẬN VỀ THI HÀNH BẢN ÁN PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN 1.1. NHẬN THỨC CHUNG VỀ THI HÀNH BẢN ÁN PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN 1.1.1. Khái niệm và bản chất của thi hành bản án phạt tù có thời hạn Để làm sáng tỏ khái niệm thi hành bản án phạt tù có thời hạn, trước hết cần làm rõ khái niệm thi hành án. Theo Đại từ điển tiếng Việt, thi hành là “Thực hiện điều đã chính thức quyết định” [34, tr.1559]. Như vậy, thi hành án có thể được hiểu là thực hiện bản án, quyết định của Toà án trên thực tế; còn thi hành án hình sự là thực hiện các bản án, quyết định hình sự của Toà án đã có hiệu lực pháp luật trên thực tế. Các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan nhà nước, tổ chức, các đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân tôn trọng, và phải được chấp hành nghiêm chỉnh. Đây là một nguyên tắc đã được ghi nhận trong Hiến pháp điều này thể hiện tầm quan trọng của vấn đề thi hành án nói chung và thi hành bản án phạt tù có thời hạn nói riêng. Bản án phạt tù có thời hạn của tòa án đã có hiệu lực pháp luật phải được thực hiện đúng với nội dung trong bản án trên thực tế. Mà cụ thể là buộc người bị kết án tù có thời hạn chấp hành hình phạt tại trại giam, trại tạm giam nhằm giáo dục họ trở thành người lương thiện. Trong thời gian chấp hành hình phạt, người bị kết án phạt tù có thời hạn phải bị giam giữ, lao động và học tập theo quy định của pháp luật. Hình phạt tù có thời hạn về thực chất là tước một số quyền tự do, giam giữ người bị kết án phạt tù tại trại giam, cách ly người đó khỏi môi trường xã hội bình thường một khoảng thời gian nhất định để thực hiện các mục đích của hình phạt là đảm bảo công lý, công bằng xã hội, cải tạo, giáo dục người phạm tội và phòng ngừa tội phạm. Thi hành án có thể được hiểu là thực hiện bản án, quyết định của Tòa án trên thực tế; còn thi hành bản án phạt tù có thời hạn là thực hiện bản án 13
phạt tù có thời hạn đã có hiệu lực pháp luật trên thực tế. Những bản án đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án được quy định trong Điều 25 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 bao gồm: Những bản án của Tòa án cấp sơ thẩm không bị kháng cáo, kháng nghị theo trình tự phúc thẩm; Những bản án của Tòa án cấp phúc thẩm; Những quyết định của Tòa án giám đốc thẩm hoặc tái thẩm. Thi hành bản án phạt tù có thời hạn hay thi hành án phạt tù có thời hạn về bản chất chung đều là buộc người bị kết án tù có thời hạn chấp hành hình phạt tại trại giam, trại tạm giam trong một thời hạn nhất định nhằm giáo dục họ trở thành người lương thiện. Về mặt lập pháp khoản 3 Điều 3 Luật thi hành án hình sự năm 2010 giải thích “Thi hành án phạt tù là việc cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định của Luật này buộc phạm nhân phải chịu sự quản lý giam giữ, giáo dục, cải tạo để họ trở thành người có ích cho xã hội”. Trên thế giới việc điều chỉnh quan hệ xã hội trong lĩnh vực thi hành án hình sự các nước có những cách thức khác nhau. Tuy nhiên, về bản chất, thi hành án phạt tù có thời hạn là việc cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật buộc người bị kết án mà bản án đã có hiệu lực pháp luật phải chịu sự quản lý giam giữ, giáo dục, cải tạo trong trại giam, trại tạm giam trong thời gian nhất định để họ trở thành người có ích cho xã hội. Từ những phân tích trên có thể hiểu thi hành bản án phạt tù có thời hạn là việc đưa bản án phạt tù có thời hạn đã có hiệu lực pháp luật ra thi hành trên thực tế, tức là buộc người bị kết án phạt tù có thời hạn phải chấp hành hình phạt tại trại giam, trại tạm giam trong thời hạn nhất định được quy định trong bản án. 1.1.2. Mục đích của việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn Trước khi tìm hiểu mục đích của việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn chúng ta cần hiểu rõ mục đích của hình phạt tù có thời hạn. 14
Điều 27 BLHS năm 1999 quy định mục đích của Hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa họ phạm tội mới. Hình phạt còn nhằm giáo dục người khác tôn trọng pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm. Tù có thời hạn là việc buộc người bị kết án phải chấp hành hình phạt tại trại giam trong một thời hạn nhất định. Tù có thời hạn đối với người phạm một tội có mức tối thiểu là ba tháng, mức tối đa là hai mươi năm. Như vậy, có thể thấy được mục đích của việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn nhằm giáo dục, cải tạo người bị kết án tù có thời hạn trở thành người lương thiện, có ích cho xã hội. 1.1.3. Ý nghĩa của việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn Việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn có ý nghĩa làm cho bản án của toà án đã được thi hành trên thực tế. Đảm bảo cho các giai đoạn tố tụng trước có ý nghĩa. Bên cạnh đó, việc thi hành bản án phạt tù có thời hạn không chỉ có ý nghĩa phòng ngừa riêng đối với người phạm tội mà còn giáo dục người khác có ý thức tôn trọng pháp luật, thực hiện nhiệm vụ phòng ngừa tội phạm nói chung, động viên, khuyến khích sự tham gia của xã hội và công dân vào cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm. 1.1.4. Mối quan hệ giữa hình phạt tù có thời hạn với các hình phạt khác Hình phạt tù có thời hạn được áp dụng đối với người phạm tội nhằm tước bỏ quyền tự do cư trú, đi lại của người bị kết án trong một khoảng thời gian nhất định, buộc họ phải sống và làm việc trong trại giam, trại tạm giam do Nhà nước quy định. Hình phạt tù chung thân được áp dụng đối với người phạm tội nhằm tước bỏ quyền tự do cư trú, đi lại của người bị kết án vô thời hạn, buộc họ 15
phải sống và làm việc trong trại giam do Nhà nước quy định. Từ hai khái niệm trên có thể thấy được điểm giống nhau và khác nhau giữa hình phạt tù chung thân và hình phạt tù có thời hạn: Chúng đều nhằm tước tự do cư trú, đi lại của người bị kết án buộc họ phải sống và làm việc trong trại giam do Nhà nước quy định và điều khác biệt giữa hai hình phạt này là về thời hạn mà họ phải sống và làm việc trong môi trường trại giam, trại tạm giam, đối với hình phạt tù có thời hạn thì họ chỉ bị tước tự do cư trú và đi lại (phải sống và làm việc trong trại giam, trại tạm giam) một thời gian nhất định đã được ghi trong bản án của toà án, hoặc họ có thể được tự do trước thời hạn trong những trường hợp do pháp luật quy định. Đối với hình phạt tù chung thân thì người bị kết án phải sống và làm việc trong trại giam không thời hạn, trong thời gian chấp hành hình phạt họ có thể được chuyển sang hình phạt tù có thời hạn nếu có đầy đủ các điều kiện do pháp luật quy định. Mối quan hệ giữa hình phạt tù có thời hạn và tù chung thân được thể hiện khi phạm nhân cải tạo tốt và thoả mãn các điều kiện được đặc xá thì người bị kết án chung thân có thể được xét miễn giảm án xuống thành tù có thời hạn. Đây có thể coi là sự chuyển hoá hình phạt trong quá trình cải tạo, thi hành án. Hình phạt tử hình là hình phạt nghiêm khắc nhất, tước bỏ quyền sống của một con người khi người đó phạm vào một tội thuộc loại đặc biệt nghiêm trọng có mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là tử hình, họ đã hết khả năng giáo dục, cải tạo (nếu để họ sống thì họ sẽ tiếp tục gây nguy hại cho xã hội). Mối quan hệ giữa hình phạt tử hình với hình phạt tù thể hiện rõ nhất là trong trường hợp người bị kết án là phụ nữ thì trước khi ra quyết định thi hành án, Chánh án Toà án đã xét xử sơ thẩm phải tổ chức kiểm tra các điều kiện không áp dụng hình phạt tử hình được quy định tại Điều 35 của Bộ luật hình sự (không áp dụng hình phạt tử hình đối với phụ nữ có thai hoặc phụ nữ 16
đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi khi phạm tội hoặc khi bị xét xử). Nếu có căn cứ người bị kết án có điều kiện quy định tại Điều 35 của Bộ luật hình sự thì Chánh án toà án đã ra xét xử sơ thẩm không ra quyết định thi hành án và báo cáo Chánh án Toà án nhân dân tối cao để xem xét chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân cho người bị kết án. Trước khi thi hành án đối với người bị kết án là phụ nữ thì Hội đồng thi hành án ngoài việc kiểm tra căn cước, phải kiểm tra các tài liệu liên quan đến điều kiện không thi hành án tử hình được quy định tại Điều 35 của Bộ luật hình sự. Trong trường hợp Hội đồng thi hành án phát hiện người bị kết án có điều kiện quy định tại Điều 35 của Bộ luật hình sự thì Hội đồng thi hành án hoãn thi hành án và báo cáo Chánh án Toà án đã ra quyết định thi hành án để báo cáo Chánh án Toà án nhân dân tối cao xem xét chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân cho người bị kết án. Ngoài các điều kiện nêu trên, khi tiến hành thủ tục thi hành án tử hình mà có tình tiết đặc biệt, Hội đồng thi hành án tử hình ra quyết định hoãn thi hành án và báo cáo Chánh án Toà án đã ra quyết định thi hành án để báo cáo Chánh án Toà án nhân dân tối cao. Những tình tiết đặc biệt đó có thể được xem xét như căn cứ để quyết định kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm hoặc như căn cứ để giảm án cho người bị kết án từ tử hình xuống chung thân. Đối với các hình phạt không phải tù giam (Cảnh cáo, phạt tiền, hình phạt tù cho hưởng án treo, cải tạo không giam giữ, trục xuất, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm những công việc nhất định, quản chế, cấm cư trú, tước một số quyền công dân…) - Người bị phạt tù được hưởng án treo và người bị phạt cải tạo không giam giữ được giao cho chính quyền xã, phường, thị trấn hoặc cơ quan, tổ chức nơi họ cư trú hoặc làm việc để giám sát, giáo dục. Hình phạt tù có thời hạn có thể được cho hưởng án treo nếu thoả mãn các điều kiện được quy định tại Điều 17
60 BLHS: "1. Khi xử phạt tù không quá ba năm, căn cứ vào nhân thân của người phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ, nếu xét thấy không cần phải bắt chấp hành hình phạt tù, thì Toà án cho hưởng án treo và ấn định thời gian thử thách từ một năm đến năm năm. 2. Trong thời gian thử thách, Toà án giao người được hưởng án treo cho cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc hoặc chính quyền địa phương nơi người đó thường trú để giám sát và giáo dục. Gia đình người bị kết án có trách nhiệm phối hợp với cơ quan, tổ chức, chính quyền địa phương trong việc giám sát, giáo dục người đó…." - Người bị phạt trục xuất phải rời khỏi lãnh thổ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời gian chậm nhất là mười lăm ngày, kể từ ngày có quyết định thi hành án. Trong trường hợp người bị phạt trục xuất phải chấp hành các hình phạt khác hoặc phải thực hiện các nghĩa vụ khác thì thời hạn họ rời khỏi lãnh thổ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam do pháp luật quy định. - Đối với người bị phạt quản chế thì sau khi chấp hành xong hình phạt tù, người bị kết án được giao cho chính quyền xã, phường, thị trấn nơi họ cư trú để thi hành hình phạt quản chế. Người bị phạt cấm cư trú thì không được tạm trú, thường trú ở những địa phương bị cấm cư trú. - Quyết định đưa bản án phạt tiền hoặc tịch thu tài sản ra thi hành phải được gửi cho Viện kiểm sát cùng cấp, chấp hành viên, người bị kết án và chính quyền xã, phường, thị trấn nơi người bị kết án cư trú. Việc tịch thu tài sản được tiến hành theo quy định tại Điều 40 BLHS (khi tịch thu toàn bộ tài sản vẫn để lại cho người bị kết án và gia đình họ có điều kiện sinh sống). Mối quan hệ giữa hình phạt tù có thời hạn với các hình phạt nêu trên thể hiện ở những khía cạnh khác nhau như các hình phạt khác có thể chuyển 18