Luận văn Thạc sĩ Luật học: Pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kết cấu luận văn gồm phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung đề tài gồm 3 phần chính: Chương 1 - Một số vấn đề lý luận pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc; Chương 2 - Thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ở Việt Nam; Chương 3 - Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ở Việt Nam. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ở Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM THỊ HÒA PH¸P LUËT VÒ B¶O HIÓM X· HéI H¦U TRÝ B¾T BUéC ë VIÖT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM THỊ HÒA PH¸P LUËT VÒ B¶O HIÓM X· HéI H¦U TRÝ B¾T BUéC ë VIÖT NAM Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8380101.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THANH HUYỀN HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính xác thực, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán đầy đủ nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Người cam đoan Phạm Thị Hòa
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận văn thạc sĩ này trước hết em xin gửi đến quý thầy, cô giáo trong khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội lời cảm ơn chân thành. Đặc biệt, em xin gửi đến cô TS. Nguyễn Thanh Huyền, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ em hoàn thành Luận văn thạc sĩ này lời cảm ơn sâu sắc nhất. Vì kiến thức bản thân còn hạn chế, trong quá trình hoàn thiện Luận văn này em không tránh khỏi những sai sót, kính mong nhận được những ý kiến đóng góp từ thầy cô. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Người cam đoan Phạm Thị Hòa
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU.................................................... Error! Bookmark not defined. Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI HƯU TRÍ BẮT BUỘC......... Error! Bookmark not defined. 1.1. Khái quát chung pháp luật bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộcError! Bookmark 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm pháp luật bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộcError! Bookma 1.1.2. Vai trò bảo hiểm xã hội hưu trí trong hệ thống bảo hiểm xã hộiError! Bookmar 1.2. Một số vấn đề lý luận pháp luật bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộcError! Bookma 1.2.1. Khái niệm pháp luật về bảo hiểm hưu trí bắt buộcError! Bookmark not define 1.2.2. Nội dung cơ bản của pháp luật bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộcError! Bookma 1.3. Pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí ở một số nước trên thế giới và bài học kinh nghiệm với Việt NamError! Bookmark not defined. 1.3.1. Pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí của một số quốc giaError! Bookmark not 1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ................................................30 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1............................. Error! Bookmark not defined. Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI HƯU TRÍ BẮT BUỘC Ở VIỆT NAM...................................... Error! Bookmark not defined. 2.1. Thực trạng pháp luật bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộcError! Bookmark not d 2.1.1. Quy định tổ chức hình thành quỹ bảo hiểm hưu trí bắt buộcError! Bookmark n 2.1.2. Quy định về chi trả bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộcError! Bookmark not defi
2.1.3. Bảo hiểm xã hội một lần .................. Error! Bookmark not defined. 2.1.4. Xử lý vi phạm về bảo hiểm xã hội ..................................................50 2.2. Thực trạng thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ở Việt Nam ...........................Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Thực trạng tham gia và thụ hưởng bảo hiểm hưu trí bắt buộcError! Bookmark 2.2.2. Thực trạng chi trả chế độ bảo hiểm hưu trí bắt buộcError! Bookmark not defin 2.2.3. Thực trạng tổ chức quản lý và sử dụng quỹ bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ...................................... Error! Bookmark not defined. 2.2.4. Công tác quản lý, lưu trữ hồ sơ, cải cách thủ tục hành chính gắn liền nghiệp vụ cán bộ quản lý thực hiện.Error! Bookmark not defined. 2.2.5. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, thanh tra, kiểm tra, giải quyết về tình trạng vi phạm pháp luậtError! Bookmark not defined. 2.3. Một số nhận xét về thực trạng pháp luật và tình hình thực hiện pháp luật bảo hiểm hưu trí bắt buộc ở Việt NamError! Bookmark not de 2.3.1. Những kết quả đã đạt được............... Error! Bookmark not defined. 2.3.2. Những hạn chế, tồn tại ..................... Error! Bookmark not defined. 2.3.3. Nguyên nhân tồn tại, hạn chế ........... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2............................. Error! Bookmark not defined. Chương 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIÊN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT BẢO HIỂM XÃ HỘI HƯU TRÍ BẮT BUỘC Ở VIỆT NAM .............................................. Error! Bookmark not defined. 3.1. Một số kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc........................Error! Bookmark not defined. 3.1.1. Xây dựng quy định để hạn chế số lượng người lao động muốn nhận chế độ hưu trí sớm................... Error! Bookmark not defined. 3.1.2. Xây dựng quy định các khung bậc với những điều kiện tham gia bảo hiểm xã hội cụ thể để hưởng bảo hiểmError! Bookmark not defined.
3.1.3. Thực hiện rà soát, sửa đổi và ban hành mới chính sách về mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc........................................80 3.1.4. Tăng mức xử phạt hành chính đối với các trường hợp trốn đóng BHXH và nợ BHXH ........................ Error! Bookmark not defined. 3.2. Một số kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ở Việt NamError! Bookmark not def 3.2.1. Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm xã hội hưu trí ................ Error! Bookmark not defined. 3.2.2. Đa dạng hóa danh mục và xây dựng bộ máy quản lý đầu tư hợp lý quỹ bảo hiểm xã hội dài hạn ......... Error! Bookmark not defined. 3.2.3. Nâng cao nghiệp vụ của cán bộ BHXH đi liền với cải cách thủ tục hành chính ................................. Error! Bookmark not defined. 3.2.4. Tăng cường công tác kiểm tra giám sát việc thực hiện chế độ bảo hiểm xã hội hưu trí........................... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3............................. Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN ................................................ Error! Bookmark not defined. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................89
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Dạng viết tắt Dạng đầy đủ ASXH An sinh xã hội BC Báo cáo BHHT Bảo hiểm hưu trí BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế CT Chỉ thị KNLĐ Khả năng lao động NLĐ Người lao động NQ Nghị quyết NSDLĐ Người sử dụng lao động QĐ Quyết định QHLĐ Quan hệ lao động
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Số hiệu Tên bảng Trang Bảng 2.1 Mức đóng vào Quỹ hưu trí và tử tuất 37 Bảng 2.2 Tình hình tham gia BHXH bắt buộc 52 Bảng 2.3 Số thu vào quỹ hưu trí và tử tuất giai đoạn 2009-2017 53 Bảng 2.4 Đối tượng giải quyết hưởng chế độ hưu trí giai đoạn 2012-2017 54 Bảng 2.5 Số người nghỉ hưu do bị suy giảm KNLĐ từ 61% năm 2016 56 Bảng 2.6 Tình hình thu chi hưu trí giai đoạn 2009-2017 58 Bảng 2.7 Tình hình nợ BHXH giai đoạn 2013-2017 60 Bảng 2.8 Tình hình nợ BHXH chia theo nhóm đối tượng giai đoạn 2013-2017 61 Bảng 2.9 Lãi thu được từ hoạt động đầu tư giai đoạn 2015 – 2017 63
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, vấn đề an sinh xã hội (ASXH) được xem là một trong những nền tảng vững chắc cho sự phát triển kinh tế và ổn định xã hội ở mọi quốc gia trên thế giới. Với tư cách là một trụ cột trong hệ thống chính sách ASXH, bảo hiểm xã hội (BHXH) thực sự đã trở thành một công cụ đắc lực và hiệu quả giúp cho Nhà nước điều tiết xã hội trong nền kinh tế thị trường, gắn kết giữa phát triển kinh tế với thực hiện công bằng, tiến bộ và phát triển xã hội bền vững. Nằm trong hệ thống các chế độ BHXH, bảo hiểm xã hội hưu trí là một trong những chế độ quan trọng của BHXH nhằm bảo đảm quyền lợi cho người lao động (NLĐ) khi hết tuổi lao động. Hầu hết NLĐ của các nước đều có nhu cầu tham gia bảo hiểm xã hội hưu trí (BHXHHT). Vì thế, nó được các quốc gia áp dụng từ rất sớm. Ở Việt Nam, BHXHHT bắt buộc đã được Đảng và Nhà nước quan tâm và đề cao từ rất lâu, nó không chỉ có ý nghĩa về mặt kinh tế mà còn có ý nghĩa chính trị xã hội sâu sắc. Trải qua nhiều năm thực hiện, BHXHHT bắt buộc đã được sửa đổi nhiều lần và ngày càng hoàn thiện phù hợp với tình hình đất nước. BHXHHT bắt buộc cùng với các chế độ khác trong hệ thống các chế độ BHXH đã góp phần quan trọng trong việc ổn định đời sống của NLĐ giúp họ yên tâm làm việc tạo thu nhập cho bản thân, gia đình và xã hội, từ đó đảm bảo ASXH, thúc đẩy sự phát triển kinh tế của đất nước. Trong giai đoạn hiện nay, những NLĐ trong độ tuổi nghỉ hưu ngày càng tăng, vì thế yêu cầu đặt ra là tổ chức thực hiện BHXHHT bắt buộc như thế nào để đạt hiệu quả cao nhất, đồng thời phù hợp với điều kiện đất nước trong thời kỳ đổi mới. Do đó, việc hoàn thiện pháp luật và thực thi các quy định về BHXHHT bắt buộc là một vấn đề cấp thiết và phù hợp với nguyện vọng của đại đa số 1
NLĐ. Đây là nhu cầu chính đáng và thiết thực cần được Nhà nước và xã hội quan tâm thực hiện. Xuất phát từ nhu cầu nói trên, với mong muốn đóng góp một phần công sức của bản thân vào việc đánh giá thực trạng pháp luật, đưa ra một số giải pháp thực hiện đối với BHXHHT bắt buộc hiện nay, em đã lựa chọn đề tài: “Pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ở Việt Nam” làm đề tài để nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài BHXHHT bắt buộc là một chính sách quan trọng trong hệ thống pháp luật ASXH ở nước ta. BHHT bắt buộc với vai trò là một bộ phận của chính sách BHXH nên đây là một vấn đề rất được quan tâm trong giai đoạn hiện nay. Bởi lẽ, nó ảnh hưởng rất lớn đến đời sống NLĐ khi về già. Trong bối cảnh nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, BHXHHT bắt buộc được xây dựng như một sự tương trợ cộng đồng, giúp cho NLĐ giảm bớt những khó khăn, bảo đảm cuộc sống vật chất và tinh thần khi về hưu an dưỡng lúc tuổi già. Chính vì ý nghĩa quan trọng này mà BHXHHT bắt buộc được rất nhiều người quan tâm và có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này. Cụ thể: - Bài báo: “Những điểm mới về chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc của người lao động” đăng trên Tạp chí luật học năm 2007, của TS. Đỗ Ngân Bình, Đại học Luật Hà Nội; Bài viết của tác giả đã đưa ra được những thay đổi về việc đóng, chi trả các chế độ BHXH bắt buộc trong đó có BHXHHT bắt buộc, đã nêu ra được những thay đổi đáng chú ý như: điều kiện để được hưởng lương hưu hàng tháng quy định chặt chẽ hơn, cách tính tiền lương hưu (hằng tháng hoặc 1 lần) có sự thay đổi để đảm bảo NLĐ sẽ được hưởng chế độ hưu trí phù hợp với đóng góp trước đó của họ khi tham gia BHXH. 2
- Bài báo: “Một số ý kiến về pháp luật lao động đối với người lao động cao tuổi Việt Nam” đăng trên Tạp chí LĐXH số 507 từ ngày 16-31/7/2015, của TS. Nguyễn Thanh Huyền; Bài viết của tác giả tập trung nêu lên vấn đề già hóa dân số hiện nay và những quy định pháp luật về người cao tuổi trên cơ sở đó xác định rõ nội hàm NLĐ cao tuổi và xây dựng các quy định pháp luật lao động phù hợp đối với NLĐ cao tuổi với mục đích bảo vệ sức khỏe NLĐ cao tuổi và phát huy được nguồn lực lao động với kinh nghiệm quý báu và trình độ chuyên môn cao khi Việt Nam đang bước nhanh vào kỷ nguyên “dân số già”. - Bài báo: “Chế độ bảo hiểm hưu trí và một số vấn đề pháp lý đặt ra” đăng trên tạp chí Lao động – Xã hội tháng 7/2019, của TS. Nguyễn Thanh Huyền; Bài viết của tác giả đã đặt ra những vấn đề pháp lý cơ bản của BHXHHT bắt buộc từ đó áp dụng như thế nào cho hiệu quả trong thực tế. - Khóa luận tốt nghiệp: "Những điểm mới về chế độ bảo hiểm hưu trí của Luật bảo hiểm xã hội 2006" năm 2007 của Nguyễn Thị Hiên, Trường đại học luật Hà Nội; Bài viết của tác giả đã hướng tới và chỉ ra được những điểm mới của BHXHHT bắt buộc theo Luật BHXH 2006. Nghiên cứu này đưa ra được nhưng so sánh cũng như kinh nghiệm của một số nước trên thế giới từ đó áp dụng thực tiễn vào nước ta để đề xuất ra những giải pháp áp dụng trong thực tế. - Luận văn thạc sĩ: “Phân tích tình hình thực hiện chế độ bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ở Việt Nam” năm 2012 của Nguyễn Hữu Thọ, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội; Luận văn đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về BHXHHT bắt buộc theo Luật BHXH 2006. Từ đó, phân tích tình hình thực hiện BHHT bắt buộc ở Việt Nam qua đó phản ánh những kết quả đạt được, đồng thời chỉ rõ những vấn đề còn hạn chế và nguyên nhân của nó.Từ đó, đề xuất những giải 3
pháp, kiến nghị để nhằm hoàn hiện công tác thực hiện BHXHHT bắt buộc ở nước ta. - Luận văn thạc sĩ: “Chế độ hưu trí trong quy định luật bảo hiểm xã hội và thực trạng tại thành phố hà nội” năm 2015 của Nguyễn Thế Mừng, Khoa luật – Đại học quốc gia Hà Nội; Luận văn làm rõ những vấn đề lý luận về nội dung, vai trò của BHXHHT bắt buộc 2006 và đưa ra những điểm mới của BHXH 2014. Ngoài ra, luận văn còn đánh giá thực trạng của các quy định pháp luật về BHXHHT bắt buộc hiện hành, chỉ ra những điểm hạn chế và nguyên nhân của sự bất cập để từ đó đưa ra giải pháp hoàn thiện các quy định về BHXHHT bắt buộc ở nước ta hiện nay từ thực tế trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Luận văn thạc sĩ: “Chế độ bảo hiểm hưu trí theo quy định luật bảo hiểm xã hội năm 2014” năm 2016 của Nguyễn Thị Thu Hằng, Viện Đại học Mở Hà Nội. Đề tài đưa ra một số phương hướng nghiên cứu chuyên sâu về các quy định của pháp luật về BHXHHT bắt buộc theo quy định của Luật BHXH 2014, thực trạng thực hiện những quy định đó, từ đó đánh giá tổng thể những điểm đạt được và hạn chế của Luật BHXH 2014 về BHXHHT bắt buộc. Qua nghiên cứu này đề tài đưa ra những kiến nghị về việc hoàn thiện các quy định của BHXHHT bắt buộc cũng như đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng BHHT bắt buộc trong cuộc sống. Trên đây là một số nghiên cứu gần đây về BHXHHT bắt buộc, nhìn chung các nghiên cứu có nhiều nhưng chủ yếu được nghiên cứu theo quy định của Luật BHXH 2006 nên chưa thể hiện được tổng thể các vấn đề về BHXHHT bắt buộc theo quy định của Luật BHXH 2014. Mặt khác, có những nghiên cứu về Luật BHXH 2014 nhưng đó là thời điểm chưa có hiệu lực thi hành nên phần thực trạng áp dụng luật và đề xuất những giải pháp để hoàn thiện Luật còn hạn 4
chế hoặc đã có hiệu lực nhưng năm 2018 BHXHHT bắt buộc có nhiều thay đổi đã có hiệu lực thi hành và chưa có nghiên cứu nào nghiên cứu chuyên sâu về những quy định đó. Với vai trò của BHXHHT bắt buộc cũng như tính cấp thiết của vấn đề, luận văn "Pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ở Việt Nam" đưa ra một số phương hướng nghiên cứu chuyên sâu về các quy định của pháp luật về BHXHHT bắt buộc theo quy định của Luật BHXH 2014 và những quy định mới được sửa đổi bổ sung 2018, thực trạng thực hiện những quy định đó, từ đó đánh giá tổng thể những điểm đạt được và hạn chế của Luật BHXH 2014 về BHXHHT bắt buộc. Qua nghiên cứu này, luận văn đưa ra những kiến nghị về việc hoàn thiện các quy định của BHXHHT bắt buộc cũng như đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng BHXHHT bắt buộc trong cuộc sống trên cơ sở áp dụng kinh nghiệm của các nước trên thế giới. 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1. Mục tiêu chung Tìm hiểu quy định pháp luật về BHXHHT bắt buộc và thực tiễn áp dụng những quy định đó tại Việt Nam. Từ đó đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật BHXHHT bắt buộc và giúp cơ quan BHXH nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật BHHT bắt buộc tại các địa bàn của Việt Nam. 3.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về BHXHHT bắt buộc; - Đánh giá thực trạng pháp luật về BHXHHT bắt buộc hiện nay và thực trạng thực hiện BHXHHT bắt buộc tại Việt Nam, từ đó chỉ ra những kết quả đạt được, đồng thời chỉ rõ những vấn đề còn hạn chế và nguyên nhân của nó; - Đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật BHXHHT bắt buộc bắt buộc ở nước ta. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5
4.1. Đối tượng nghiên cứu Ở nước ta, BHXHHT bắt buộc luôn là chế độ nòng cốt trong hệ thống BHXH và nó liên tục được sửa đổi, bổ sung và ngày càng hoàn thiện. Từ khi xuất hiện đến nay, BHXHHT bắt buộc đã góp phần đảm bảo ổn định cuộc sống của hàng triệu NLĐ khi hết tuổi lao động, góp phần ổn định xã hội và thực hiện công bằng xã hội. Tuy nhiên, qua nhiều năm thực hiện pháp luật BHXHHT bắt buộc nhận thấy vẫn còn tồn tại một số vấn đề bất cập về chính sách và quá trình vận hành trong thực tế. Do đó, luận văn hướng đến đối tượng nghiên cứu là các quy định của pháp luật về BHXHHT bắt buộc và thực trạng thực hiện các quy định này. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu nội dung pháp luật về BHHT bắt buộc và thực tiễn áp dụng tại Việt Nam, cụ thể gồm những nội dung sau: Thứ nhất, tìm hiểu một số vấn đề lý luận chung về BHXHHT bắt buộc và pháp luật BHXHHT bắt buộc, phân tích các quy định pháp luật BHXHHT bắt buộc ở Việt Nam; Thứ hai, đánh giá pháp luật và thực trạng thực hiện các quy định của BHXHHT bắt buộc tại Việt Nam; Thứ ba, đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật BHXHHT bắt buộc tại Việt Nam. - Phạm vi về thời gian: Số liệu được thu thập trong các giai đoạn từ khi Luật BHXH 2014 có hiệu lực cho đến 2017. - Phạm vi về không gian: Tình hình thực hiện BHXHHT bắt buộc trên phạm vi cả nước. 5. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, luận văn này đã được sử dụng những phương pháp sau: Phương pháp luận 6
Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử làm cơ sở phương pháp luận cho việc nghiên cứu trong xuyên xuốt 3 chương. Trong đó, sử dụng phương pháp tiếp cận về sự vận động và phát triển của nền kinh tế thị trường trong điều kiện mới trên cơ sở vận dụng phương pháp luận chủ nghĩa Mác-Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các chủ trương, đường lối của Đảng và pháp luật của Nhà nước về chế độ BHHT bắt buộc. Phương pháp phân tích, tổng hợp Từ những thông tin đã thu thập được luận văn sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp để đánh giá các thông tin, sử dụng những thông tin phù hợp để đưa vào các nội dung của luận văn. Phương pháp này được sử dụng để đánh giá các vấn đề lý luận về BHXHHT bắt buộc và BHXHHT bắt buộc ở một số nước trên thế giới trong Chương 1. Kết hợp với những phương pháp khác, phương pháp phân tích, tổng hợp trong chương 2, 3 được xem xét khi phân tích các vấn đề ở chương 2 và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, các biện pháp nhằm thực thi có hiệu quả quy định pháp luật về BHXHHT bắt buộc trong giai đoạn hiện nay ở chương 3. Phương pháp so sánh lịch sử Phương pháp so sánh luật học được sử dụng xuyên suốt đề tài để so sánh nội dung quy định pháp luật về BHXHHT bắt buộc trong từng thời kỳ, so sánh quy định giữa các nước trong Chương 1 và các quy định pháp luật về BHXHHT bắt buộc trong các giai đoạn từ đó rút ra những hạn chế, vướng mắc của pháp luật và thực thi pháp luật trong lĩnh vực này. Phương pháp chuyên gia Luận văn sử dụng những nhận định, đánh giá, nhận xét, phát biểu của đội ngũ những chuyên gia, cán bộ am hiểu sâu về lĩnh vực BHXHHT bắt buộc trong Chương 2 và định hướng giải pháp cho nghiên cứu tại Chương 3 luận văn. 7
6. Tính mới và những đóng góp của đề tài Luận văn đã làm rõ khái niệm, đặc điểm, vai trò của BHXHHT bắt buộc trong hệ thống BHXH, hệ thống các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, phân tích quy định của pháp luật hiện hành về chế độ BHXHHT bắt buộc và nêu ra điểm mới so với luật cũ. Luận văn là công trình nghiên cứu khá toàn diện về thực hiện BHXHHT bắt buộc tại Việt Nam sau một thời gian dài trong cơ chế thị trường. Từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện và nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác thực thi BHXHHT bắt buộc. Vì vậy, luận văn có thể làm tài liệu để nghiên cứu luật. Ngoài ra, luận văn còn có thể cung cấp kiến thức cho các cán bộ làm công tác lao động – xã hội nói chung, những người làm công tác BHXH, đặc biệt là công tác BHXHHT bắt buộc nói riêng, giúp họ thực thi chính sách và pháp luật về BHXHHT bắt buộc hiệu quả. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung đề tài gồm 3 phần chính sau Chương 1. Một số vấn đề lý luận pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc Chương 2. Thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ở Việt Nam. Chương 3. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc ở Việt Nam. 8
Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI HƯU TRÍ BẮT BUỘC 1.1. Khái quát chung về pháp luật bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm pháp luật bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc Khái niệm BHXHHT bắt buộc không phải là một khái niệm mới, nó đã được hình thành và sử dụng tại nhiều quốc gia trên thế giới như các nước Châu Âu và các châu lục khác. Tuỳ pháp luật hưu trí ở mỗi nước có một số quy định khác nhau nhưng về mục đích, bản chất và những tiêu chuẩn cơ bản là giống nhau. Do đó, có nhiều ý kiến khi xoay quanh khái niệm này. Theo Tổ chức lao động Quốc tế (ILO) thì hưu trí là “một dạng trợ cấp trong hệ thống trợ cấp bảo hiểm xã hội dành cho những người tuổi cao không thể tiếp tục làm việc bình thường được nữa” [31, Điều 29]. Từ khái niệm này chúng ta thấy quyền được hưởng lương hưu sẽ được xác lập khi con người đạt đến một độ tuổi nhất định mà độ tuổi ấy được xác định là không thể làm việc bình thường được nữa. Ở các nước trên thế giới, tùy vào điều kiện kinh tế - xã hội cũng như mức độ phát triển, mỗi quốc gia xây dựng cho mình một chính sách riêng về BHXHHT bắt buộc trên cơ sở công ước của ILO về BHXH và tùy theo thể chế chính trị, các nước đề ra các quy định của BHXHHT bắt buộc phù hợp với đất nước mình. Mặc dù có nhiều quan niệm nhưng nhìn chung theo nghĩa chung nhất thì BHXHHT bắt buộc được hiểu là “chế độ BHXH đảm bảo thu nhập cho người hết tuổi lao động hoặc không còn tham gia quan hệ lao động nữa” [21, tr.181]. Dưới góc độ pháp luật, BHXHHT bắt buộc là “tổng hợp các quy phạm pháp luật quy định về các điều kiện và mức trợ cấp cho những người tham gia 9
BHXH, khi đã hết tuổi lao động hoặc không còn tham gia lao động” [21, tr.181]. Tại Việt Nam, BHXHHT bắt buộc là một trong những chế độ quan trọng nhất được hình thành ngay từ khi BHXH ra đời. Qua thời gian, BHXHHT bắt buộc không ngừng được sửa đổi, bổ sung theo hướng hoàn thiện, đặc biệt là sau khi Luật BHXH được Quốc hội ban hành ngày 29 tháng 6 năm 2006 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2007. Chính sách này đã góp phần bảo đảm nguồn thu nhập hỗ trợ cho cuộc sống của NLĐ khi không còn khả năng lao động, góp phần bảo đảm ASXH. Đến Luật BHXH 2014, về cơ bản BHXHHT bắt buộc bảo đảm tính kế thừa của các quy định trước đây và có những thay đổi về đối tượng tham gia, điều kiện về tuổi được nghỉ hưu, mức lương hưu hàng tháng hay về tỷ lệ giảm trừ nghỉ hưu trước tuổi... Do vậy, BHXHHT bắt buộc nhìn chung đảm bảo những quy định pháp luật, lợi ích của NLĐ, bảo đảm công bằng trong hưởng thụ. Đặc điểm của bảo hiểm xã hội hưu trí bắt buộc BHXHHT bắt buộc là một chế độ của BHXH bên cạnh những đặc điểm của BHXH nói chung là nhằm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do hết tuổi lao động trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH, góp phần bảo đảm kinh tế cho NLĐ và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội, ngoài ra BHXHHT bắt buộc còn có những đặc điểm riêng như sau: Thứ nhất, BHXHHT bắt buộc có sự tách biệt giữa đóng và hưởng. Sở dĩ có sự tách biệt như vậy là vì đây là một chế độ nằm ngoài quá trình lao động cho nên để được hưởng BHXHHT khi về hưu thì NLĐ phải đóng phí trong quá trình lao động. Trong suốt quá trình này, số tiền NLĐ đóng góp vào 10
quỹ BHXHHT dùng để chi trả lương hưu, trợ cấp tuổi già cho thế hệ trước. Như vậy, có sự kế thừa giữa các thế hệ lao động trong việc hình thành quỹ BHXHHT, qua đó thể hiện nguyên tắc lấy số đông bù số ít của bảo hiểm. Thứ hai, BHXHHT bắt buộc có sự phụ thuộc chặt chẽ giữa NLĐ và NSDLĐ. BHXHHT bắt buộc không chỉ là mối quan hệ giữa NLĐ và cơ quan bảo hiểm bằng quyền lợi và nghĩa vụ của NLĐ mà còn là trách nhiệm của NSDLĐ vì chính lợi ích của họ. NSDLĐ muốn ổn định và phát triển sản xuất kinh doanh thì ngoài việc đầu tư cho thiết bị máy móc hiện đại còn phải chăm lo tới đời sống NLĐ mà mình sử dụng, tạo cho họ việc làm, đảm bảo cuộc sống cho họ khi hết tuổi lao động bằng việc đóng BHXH cho NLĐ. Thứ ba, BHXHHT bắt buộc là một chế độ BHXH dài hạn nằm ngoài quá trình lao động. Nếu như những chế độ trợ cấp khác của BHXH áp dụng chung cho NLĐ đang làm việc thì đối tượng áp dụng của , BHXHHT bắt buộc lại là những NLĐ không còn tham gia vào QHLĐ với những điều kiện nhất định. Đặc trưng này thể hiện cả trong quá trình đóng và hưởng , BHXHHT bắt buộc. NLĐ tham gia đóng phí BHXH trong một thời gian dài, suốt quá trình lao động và khi hết tuổi lao động hoặc không còn tham gia QHLĐ nữa thì NLĐ sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí trong khoảng thời gian tính từ lúc về hưu cho đến khi NLĐ chết. Quá trình hưởng này dài, ngắn bao nhiêu tùy thuộc vào tuổi thọ của từng người và những người hưởng, BHXHHT bắt buộc là những người đã kết thúc quá trình làm việc của mình mà theo quy định được nghỉ làm việc và hưởng lương hưu 1.1.2. Vai trò của bảo hiểm xã hội hưu trí trong hệ thống bảo hiểm xã hội BHXH là trụ cột chính, là xương sống trong hệ thống ASXH, đem lại chỗ dựa vững chắc cho cuộc sống của NLĐ, góp phần đảm bảo an toàn xã hội. Là một bộ phận cấu thành BHXH, vì vậy cùng với các chế độ BHXH 11