Luận văn thạc sĩ nông nghiệp: Thành phần thiên địch của rệp muội hại ngô, đặc điểm sinh học, sinh thái của bọ rùa Scymnus hoffmanni Weise vụ Đông 2009 và Xuân 2010 tại Gia Lâm,Hà Nội

Chia sẻ: Nguyễn Đức Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

389
lượt xem 105
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngô là loại cây trồng bị nhiều loại sâu bệnh gây hại (trên thế gới có khoảng 100 loài sâu và 100 loài bệnh gây hại ngô, CIMMYT). Hàng năm, sâu bệnh gây hại ảnh hưởng lớn tới sản lượng ngô, tổn thất 35% giá trị nông sản (FAO, 2009). Nhiều nhà khoa học đã tính toán cho rằng con sâu hại làm giảm 13,8%, bệnh làm giảm 11,3% và cỏ dại làm giảm 9,5% năng suất. Ngoài ra, sâu bệnh còn làm giảm chất lượng ngô (giảm hàm lượng protein và axit amin…). ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ nông nghiệp: Thành phần thiên địch của rệp muội hại ngô, đặc điểm sinh học, sinh thái của bọ rùa Scymnus hoffmanni Weise vụ Đông 2009 và Xuân 2010 tại Gia Lâm,Hà Nội

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi ------------------ NguyÔn hång thanh THÀNH PH N THIÊN ð CH C A R P MU I H I NGÔ; ð C ðI M SINH H C, SINH THÁI C A B RÙA Scymnus hoffmanni Weise V ðÔNG 2009 VÀ XUÂN 2010 T I GIA LÂM, HÀ N I luËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ng nh: B¶o vÖ thùc vËt M· sè : 60.62.10 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc : PGS.TS. Hå THÞ THU GIANG Hµ Néi, 2010
L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u, k t qu trình bày trong lu n văn này là trung th c và chưa t ng ñư c ai công b trong b t kỳ công trình nào khác. Hà N i, ngày… tháng… năm… Tác gi lu n văn: Nguy n H ng Thanh Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. i
L I C M ƠN ð hoàn thành b n lu n văn này, trư c h t tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c trư c s quan tâm, dìu d t và t n tình giúp ñ c a PGS. TS. H Th Thu Giang. Tôi xin chân thành c m ơn Ban Giám hi u nhà trư ng, Vi n ðào t o sau ñ i h c, Khoa Nông h c, Thư vi n trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i ñã giúp ñ tôi trong su t th i gian nghiên c u h c t p t i trư ng. Tôi xin c m ơn s quan tâm giúp ñ t n tình, t o m i ñi u ki n thu n l i c a các th y cô và cán b c a B môn Côn trùng, Khoa Nông h c, Ban ch nhi m khoa, cán b Vi n ðào t o sau ñ i h c trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i. Tôi xin chân thành c m ơn gia ñình, b n bè và nh ng ngư i xung quanh ñã luôn bên c nh ñ ng viên c vũ tôi. Hà N i, ngày…tháng… năm… Tác gi lu n văn: Nguy n H ng Thanh Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. ii
M CL C M C L C ...............................................................................................................i 1. M ð U ............................................................................................................ 8 1.1. ð t v n ñ ........................................................................................................ 8 1.2. M c ñích và yêu c u ...................................................................................... 10 1.2.1. M c ñích..................................................................................................... 10 1.2.2. Yêu c u ....................................................................................................... 10 1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài ........................................................ 10 1.3.1. Ý nghĩa khoa h c..............................................................................................8 1.3.2. Ý nghĩa th c ti n..............................................................................................8 2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U ........................................................ 11 2.1. Tình hình s n xu t ngô................................................................................... 11 2.2. Nh ng nghiên c u v sâu h i ngô và thiên ñ ch ............................................. 12 2.3. Nh ng nghiên c u v r p mu i h i ngô và thiên ñ ch c a r p mu i h i ngô........... 15 2.4. Nh ng nghiên c u v b rùa .......................................................................... 20 3. ð I TƯ NG, ð A ðI M, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U .........30 3.1. ð i tư ng và ñ a ñi m nghiên c u ................................................................. 30 3.1.1. ð i tư ng nghiên c u.................................................................................. 30 3.1.2. ð a ñi m nghiên c u và th i gian nghiên c u ............................................. 30 3.2. N i dung và phương pháp nghiên c u ............................................................ 30 3.2.1. Xác ñ nh thành ph n thiên ñ ch c a r p mu i h i ngô ................................. 30 3.2.2. ði u tra m i quan h gi a di n bi n gây h i c a r p ngô v i m t ñ c a các loài b rùa............................................................................................................. 30 3.2.3. Nghiên c u s chu chuy n c a nhóm b rùa t i khu v c ñi u tra ............... 31 3.2.4. Nghiên c u ñ c ñi m hình thái, sinh h c c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise ............31 3.2.5. Thí nghi m theo dõi kh năng ñ tr ng c a trư ng thành b rùa Scymnus hoffmanni Weise................................................................................................... 32 3.2.6. Thí nghi m theo dõi kh năng ăn r p c a u trùng và trư ng thành b rùa Scymnus hoffmanni Weise ................................................................................... 32 3.2.7.ðánh giá nh hư ng c a m t s lo i thu c BVTV ñ i v i b rùa Scymnus hoffmanni Weise................................................................................................... 32 3.2.8. Ch tiêu theo dõi và x lý s li u ................................................................. 33 4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ................................................. 36 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. iii
4.1. Thành ph n thiên ñ ch c a r p mu i h i ngô t i xã ða T n - Gia Lâm – Hà N i v ñông 2009 và xuân 2010 .................................................................................. 36 4.2. Di n bi n t l h i, ch s r p c a r p ngô trên các gi ng ngô v ñông 2009 t i xã ða T n - Gia Lâm – Hà N i ............................................................................. 38 4.3. Di n bi n m t ñ b rùa trên các gi ng ngô v ñông 2009 t i xã ða T n - Gia Lâm – Hà N i ....................................................................................................... 40 4.3.1. Di n bi n m t ñ b rùa t ng s trên các gi ng ngô v ñông 2009 t i xã ða T n - Gia Lâm – Hà N i ....................................................................................... 40 4.3.2. Di n bi n m t ñ b rùa Scymnus hoffmanni Weise trên gi ng ngô NK66 v ñông 2009 t i Gia Lâm – Hà N i .......................................................................... 43 4.4. S chu chuy n c a nhóm b rùa t i khu v c ñi u tra...................................... 46 4.5. ð c ñi m hình thái c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise............................. 47 4.5.1. Pha tr ng..................................................................................................... 47 4.5.2. Pha u trùng ................................................................................................ 45 4.5.3. Pha nh ng ................................................................................................... 46 4.5.4. Pha trư ng thành......................................................................................... 47 4.6. ð c ñi m sinh h c b rùa Scymnus hoffmanni Weise ............................... 50 4.6.1. T p tính sinh h c c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise ........................ 50 4.6.2. Vòng ñ i b rùa Scymnus hoffmanni Weise........................................... 52 4.6.3. Th i gian s ng c a trư ng thành b rùa Scymnus hoffmanni Weise....... 54 4.6.4. S c sinh s n c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise ............................... 56 4.6.5. T l s ng sót và t l gi i tính c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise... 58 4.7. Kh năng ăn m i c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise ........................... 61 4.7.1. S c ăn r p ngô c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise............................ 61 4.7.2. S c ăn c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise v i các lo i r p khác nhau......62 4.7.3. S l a ch n th c ăn c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise.................... 63 4.8. ðánh giá nh hư ng c a m t s lo i thu c BVTV ñ i v i b rùa Scymnus hoffmanni Weise .............................................................................................. 65 5. K T LU N VÀ ð NGH .......................................................................... 70 5.1. K t lu n ..................................................................................................... 70 5.2. ð ngh ...................................................................................................... 71 TÀI LI U THAM KH O ................................................................................ 72 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. iv
DANH M C B NG B ng 4.1. Thành thiên ñ ch c a r p mu i h i ngô t i xã ða T n - Gia Lâm – Hà N i v ñông 2009 và xuân 2010 .................................................................................. 35 B ng 4.2. Di n bi n t l h i, ch s r p c a r p ngô trên các gi ng ngô v ñông 2009 t i xã ða T n - Gia Lâm – Hà N i ............................................................... 36 B ng 4.3. Di n bi n m t ñ b rùa trên các gi ng ngô v ñông 2009 t i xã ða T n - Gia Lâm – Hà N i................................................................................................. 38 B ng 4.4. Di n bi n m t ñ b rùa Scymnus hoffmanni Weise trên gi ng ngô NK66 v ñông 2009 t i Gia Lâm – Hà N i ........................................................... 42 B ng 4.5. S xu t hi n c a nhóm b rùa ăn th t trên các lo i cây tr ng chính t i ða T n – Gia Lâm – Hà N i t tháng 9/2009 ñ n tháng 8/2010 ................................. 44 B ng 4.6. Kích thư c các pha phát d c c a b rùa S. hoffmanni Weise (th c ăn r p ngô) ....49 B ng 4.7. Kích thư c các pha phát d c c a b rùa S. hoffmanni Weise (th c ăn r p ñ u tương) ............................................................................................................ 50 B ng 4.8. Vòng ñ i b rùa Scymnus hoffmanni Weise khi nuôi b ng v t m i khác nhau ....53 B ng 4.9. Th i gian s ng c a trư ng thành b rùa S. hoffmanni Weise ................ 54 B ng 4.10. S c sinh s n c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise............................ 56 B ng 4.11. T l n c a tr ng b rùa h p man S.hoffmanni Weise...................... 58 B ng 4.12. T l s ng sót c a u trùng b rùa Scymnus hoffmanni Weise v i th c ăn là r p ngô ......................................................................................................... 59 B ng 4.13. T l nh ng vũ hóa và t l gi i tính c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise....60 B ng 4.14. S c ăn r p ngô c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise ........................ 61 B ng 4.15. S c ăn c a trư ng thành b rùa Scymnus hoffmanni Weise v i các lo i r p khác nhau........................................................................................................ 62 B ng 4.16. S l a ch n th c ăn c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise ................ 64 B ng 4.17. nh hư ng c a thu c BVTV ñ i v i tr ng b rùa Scymnus hoffmanni Weise..66 B ng 4.18. nh hư ng c a thu c BVTV ñ i v i nh ng b rùa Scymnus hoffmanni Weise 67 B ng 4.19. nh hư ng c a thu c BVTV ñ i v i u trùng b rùa Scymnus hoffmanni Weise................................................................................................... 67 B ng 4.20. nh hư ng c a thu c BVTV ñ i v i trư ng thành b rùa Scymnus hoffmanni Weise................................................................................................... 68 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. v
DANH M C HÌNH Hình 4.1. Di n bi n t l h i c a r p ngô trên các gi ng ngô v ñông 2009 t i xã ða T n - Gia Lâm – Hà N i ......................................................................................... 37 Hình 4.2. Di n bi n m t ñ b rùa t ng s trên các gi ng ngô v ñông 2009 t i xã ða T n - Gia Lâm – Hà N i .......................................................................................... 39 Hình 4.3. M i liên h gi a m t ñ b rùa v i di n bi n ch s r p c a r p ngô trên gi ng NK66 t i Gia Lâm – Hà N i...................................................................... 40 Hình 4.4. Di n bi n m t ñ b rùa Scymnus hoffmanni Weise trên gi ng ngô NK66 v ñông 2009 t i Gia Lâm – Hà N i ............................................................... 43 Hình 4.5. Tr ng b rùa S.hoffmanni Weise ............................................................... 45 Hình 4.6. u trùng tu i 1............................................................................................... 46 Hình 4.7. u trùng tu i 2............................................................................................... 46 Hình 4.8. u trùng tu i 3............................................................................................... 46 Hình 4.9. u trùng tu i 4............................................................................................... 46 Hình 4.10. Ti n nh ng ................................................................................................... 46 Hình 4.11. Nh ng............................................................................................................ 46 Hình 4.12. Trư ng thành b rùa S. hoffmanni Weise .............................................. 47 Hình 4.13. ð t cu i b ng trư ng thành b rùa S. hoffmanni Weise..................... 47 Hình 4.14. Th i gian s ng c a trư ng thành b rùa S. hoffmanni Weise ............ 55 Hình 4.15. Nh p ñi u sinh s n c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise ........... 57 Hình 4.16. S c ăn c a trư ng thành b rùa Scymnus hoffmanni Weise v i các lo i r p khác nhau ........................................................................................................... 63 Hình 4.17. S l a ch n th c ăn c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise .............. 64 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. vi
DANH M C CÁC T VI T T T BVTV: B o v th c v t CSR: Ch s r p CTðC: Công th c ñ i ch ng CT: Công th c CTTN: Công th c thí nghi m CTV: C ng tác viên MðPB: M c ñ ph bi n NXB: Nhà xu t b n TN: Thí nghi m TLH: T l hi TB: Trung bình TL: Tl Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. vii
1. M ðU 1.1. ð tv nñ Sau lúa mỳ và lúa g o, ngô (Zea mays L.) là lo i ngũ c c quan tr ng nh t trên th gi i, cung c p ch t dinh dư ng cho con ngư i và ñ ng v t, ñ ng th i là nguyên li u cho s n xu t tinh b t, d u, protein, ñ u ng ch a c n, ch t làm ng t và g n ñây là nhiên li u, cây xanh ñư c s d ng ñ làm silage (th c ăn ) ñã thành công trong chăn nuôi bò s a và bò th t. Tuy ñ ng th ba v di n tích gieo tr ng, sau cây lúa nư c và lúa mỳ nhưng ñ ng ñ u v năng su t và s n lư ng trong các cây c c nên cây ngô góp ph n nuôi s ng 1/3 dân s th gi i. Theo B Nông nghi p M (USDA, 2010) [69], năm 2009 di n tích tr ng ngô trên th gi i là 156,04 tri u ha, năng su t 5,18 t n/ha và s n lư ng ñ t k l c v i 808,8 tri u t n. Theo d báo c a công ty Monsanto, vào năm 2030 nhu c u ngô th gi i tăng 81% so v i năm 2000 (t 608 tri u t n lên 1 098 tri u t n). Nhưng 80% nhu c u ngô tăng (kho ng 266 tri u t n) t p trung các nư c ñang phát tri n. T ng s n lư ng ngô các nư c công nghi p ch có th xu t sang các nư c ñang phát tri n kho ng 10% t ng s n lư ng th gi i. Vì v y các nư c ñang phát tri n ph i t ñáp ng nhu c u c a mình trên di n tích ngô không tăng (CIMMYT, 2008) [44]. Theo d báo c a Vi n nghiên c u Chính sách Lương th c Qu c t ñ n năm 2020 thì nhu c u s d ng ngô t i các nư c ñang phát tri n s vư t quá nhu c u so v i lúa mì và lúa nư c. D báo nhu c u ngô c a th gi i có th t i 837 tri u t n vào năm 2020 (CIMMYT, 2001) [43]. Chính vì v y mà di n tích ngô ngày càng gia tăng và ñư c tr ng nhi u nơi trên th gi i. Ngành s n xu t ngô th gi i tăng liên t c t ñ u th k XX ñ n nay, nh t là hơn trong 40 năm g n ñây. Vi t Nam, năng su t ngô tăng nhanh liên t c v i t c ñ cao hơn trung bình th gi i trong su t hơn 20 năm qua. ð n năm 2007, Vi t Nam ñ t di n tích 1 072 800 ha, năng su t 39,6 t /ha, s n lư ng vư t ngư ng 4 tri u t n – 4 250 900 t n, cao nh t t trư c ñ n nay (Phan Xuân Hào, 2007) [11]. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 8
Ngày nay cùng v i s thâm canh cao và vi c s d ng nhi u lo i thu c hóa h c làm thay ñ i cân b ng t nhiên cũng là m t trong nh ng nguyên nhân d n ñ n các loài sâu h i trên ngô ngày càng gia tăng, làm nh hư ng ñáng k ñ n năng su t và ch t lư ng ngô thu ho ch. Trong các nguyên nhân ñó không th không nh c t i các loài sâu h i như: sâu c n lá ngô, sâu ñ c thân ngô, sâu xám, r p ngô,… ð i v i cây ngô, r p mu i h i ngô là m t trong nh ng loài sâu h i quan tr ng. R p hút nh a trên nõn ngô, b lá, bông c , lá bi làm cho cây ngô m t ch t dinh dư ng, tr nên g y y u, b p bé ñi, ch t lư ng h t x u kém. Tuy nhiên phương pháp duy nh t mà ngư i nông dân l a ch n không ng n ng i là phun thu c hóa h c, v i các lo i thu c ph bi n như: Trebon, Sumicidin 10EC/20EC, Regent 800WG… S gia tăng s d ng thu c b o v th c v t trong nh ng năm g n ñây ñã nh hư ng không nh ñ n côn trùng có ích, ñ ng v t hoang dã, làm ô nhi m môi trư ng và nh hư ng x u ñ n s c kho con ngư i (Bùi S Doanh và CTV, 1993) [7]. Nông nghi p Vi t Nam ñang hư ng t i m t n n nông nghi p s ch, nông nghi p sinh thái, trong ñó bi n pháp qu n lý d ch h i t ng h p (IPM) là nòng c t. Vi c s d ng các loài thiên ñ ch s m ra m t hư ng ñi m i trong s n xu t nông nghi p. Do ñó nghiên c u các loài thiên ñ ch c a sâu h i ngô ngày càng ñư c quan tâm và chú tr ng, ñ t ñó ñ xu t các bi n pháp b o v , khích l s gia tăng c a các loài thiên ñ ch trên ñ ng ru ng cũng như phát huy t i ña ñư c hi u qu phòng tr c a chúng ngoài ñ ng ru ng. Thành ph n thiên ñ ch c a r p mu i h i ngô có khá nhi u loài, trong ñó các loài b rùa ăn th t có vai trò quan tr ng và chi m ưu th trên ru ng ngô và b rùa Scymnus hoffmanni Weise là m t trong nh ng loài ñó. Do v y chúng tôi ñã ti n hành ñ tài: “Thành ph n thiên ñ ch c a r p mu i h i ngô; ñ c ñi m sinh h c, sinh thái c a b rùa Scymnus hoffmanni Weise v ñông 2009 và xuân 2010 t i Gia Lâm, Hà N i” Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 9
1.2. M c ñích và yêu c u 1.2.1. M c ñích ði u tra thành ph n k thù t nhiên c a r p mu i h i ngô ñ ng th i nghiên c u m t s ñ c ñi m sinh h c, sinh thái c a loài b rùa Scymnus hoffmanni Weise, t ñó ñ xu t bi n pháp phòng tr r p mu i h i ngô và b o v các loài thiên ñ ch. 1.2.2. Yêu c u - ði u tra xác ñ nh thành ph n k thù t nhiên c a r p mu i h i ngô t i Gia Lâm – Hà N i. - ði u tra di n bi n m t ñ r p ngô và b rùa Scymnus hoffmanni Weise trên các gi ng khác nhau. - Nghiên c u ñ c ñi m sinh h c, sinh thái c a loài b rùa S. hoffmanni Weise - ðánh giá nh hư ng c a m t s lo i thu c BVTV ñ i v i b rùa trong phòng thí nghi m. 1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài 1.3.1. Ý nghĩa khoa h c B sung thêm v thành ph n thiên ñ ch c a r p mu i hai ngô. Cung c p nh ng d n li u khoa h c v ñ c ñi m sinh h c, sinh thái c a loài b rùa Scymnus hoffmanni Weise. 1.3.2. Ý nghĩa th c ti n Bư c ñ u ñ xu t nh ng bi n pháp phòng ch ng h p lý các loài sâu h i nói chung cũng như r p mu i h i ngô nói riêng, h n ch vi c l m d ng các lo i thu c BVTV, ph c v s n xu t nông nghi p theo quan ñi m sinh thái b n v ng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 10
2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U 2.1. Tình hình s n xu t ngô Ngành s n xu t ngô th gi i tăng liên t c t ñ u th k 20 ñ n nay. Năm 2000, năng su t ngô trung bình c a th gi i ñ t 4,3 t n/ha, năm 2005 ñ t 4,8 t n/ha và ñ n năm 2009, di n tích tr ng ngô th gi i ñ t 156,04 tri u ha, năng su t 5,2 t n/ha và s n lư ng ñ t k l c v i 808,8 tri u t n (USDA, 2010) [69]. M là nư c ñ ng ñ u th gi i c v di n tích, năng su t và s n lư ng ngô. Nh ng d ng gi ng ngô lai vào s n xu t ñ i trà nên k t qu s n xu t ngô c a nư c M liên t c tăng. Ti p ñ n là Trung Qu c v i di n tích 30,4 tri u ha, năng su t ñ t 5,1 t n/ha và s n lư ng ñ t 155 tri u t n. Các nư c có năng su t ngô cao là: M (10,34 t n/ha), Argentina (8,33 t n/ha), Canada (8,31 t n/ha) (USDA, 2010) [69]. Hi n nay s n lư ng ngô s n xu t ra ngày càng tăng và châu Á ñã chi m s n lư ng ngô s n xu t l n nh t th gi i. ði ñ u là Trung Qu c v i di n tích ñ ng th hai th gi i chi m 20% (2009) và ðông Nam Á ñ t 27 tri u t n. Vi t Nam, cu c cách m ng v gi ng ngô lai ñã góp ph n tăng nhanh di n tích, năng su t và s n lư ng ngô toàn qu c. Nhưng s n lư ng ngô hi n nay v n trong tình tr ng “cung không ñ c u”. S n lư ng ngô hàng năm có tăng nhưng không ñáp ng ñ nguyên nhiên li u ph c v cho ngành chăn nuôi ñang phát tri n m nh. Do ñó 9 tháng ñ u năm 2009, Vi t Nam ñã nh p hơn 0,8 tri u t n ngô (C c Tr ng tr t, 2009) [2]. Theo d báo c a Vi n khoa h c Nông nghi p Vi t Nam, di n tích ngô c a c nư c ph n ñ u ñ t 1 300 000 ha vào 2015 (v i năng su t bình quân 5,5 t n/ha, t ng s n lư ng 7 150 000 t n), nh m ñ m b o cung c p ñ nguyên li u cho ch bi n th c ăn chăn nuôi và các nhu c u khác trong nư c và t ng bư c tham gia xu t kh u [35]. Vào năm 2009, Vi t Nam ñ t 1 200 nghìn ha, năng su t ñ t 4,4 t n/ha và t ng s n lư ng 5,3 tri u t n (USDA, 2010) [69]. V y hi n nay, s n xu t ngô c a nư c ta m i ñ t 75% so v i m c tiêu vào năm 2015 và 60% so v i m c tiêu vào năm 2020. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 11
2.2. Nh ng nghiên c u v sâu h i ngô và thiên ñ ch Trên cây ngô có 18 loài sâu h i chính như: Sâu c n lá ngô, sâu keo, sâu ñ c thân, cánh c ng ăn lá. Riêng sâu ñ c thân có 6 loài; sâu ăn h t, ăn lá có 6 loài (Hill và Waller, 1988) [54]. Theo công b c a Wang Ren Lyli Ying et al., 1997 [71] các t nh phía nam Trung Qu c xu t hi n 12 loài sâu ngô ñó là: Sâu xám, sâu ñ c thân, r p, b xít ñen, b xít gai, sâu khoang, b ba ba, b xít dài, sâu c n lá nõn, b xít xanh, châu ch u và sâu róm. các nư c ðông Nam Á ñã xu t hi n 24 loài sâu h i ngô, tuy nhiên tuỳ theo ñi u ki n khí h u th i ti t m i nư c m t khác nên thành ph n và m c ñ ph bi n c a các loài sâu h i có khác nhau (Waterhouse, 1993) [72]. Loài Ostrinia furnacalis Guenee là loài sâu th y u trong 48 loài thu th p trên ngô vùng nhi t ñ i (Hill và Waller, 1998) [55]. Ngô là cây lương th c r t quan tr ng Vi t Nam, ch ñ ng th 2 sau cây lúa nư c. Do v y v n ñ sâu b nh h i r t ñư c ñư c nhi u ngư i nghiên c u và chú tr ng. Nguy n ð c Khiêm, 1995 [13] ñã thu th p và xác ñ nh ñư c 35 loài sâu h i ngô. Trong ñó 1 s loài xu t hi n và gây h i thư ng xuyên như: Sâu ñ c thân, sâu xám, sâu xanh ñ c b p, sâu c n lá và r p ngô. Nhi u loài khác xu t hi n tương ñ i ph bi n nhưng m c ñ gây h i th p, song cũng có th i ñi m n i lên như loài sâu h i chính ch ng h n như loài sâu róm ch ñ (Porthesia scintillan). Qua k t qu ñi u tra g n ñây nh t c a c c BVTV thì cây ngô tr ng nư c ta có kho ng 100 loài côn trùng s ng và gây h i ñư c chia làm 3 nhóm cơ b n như sau: Nhóm sâu h i ch y u: ñ c thân, sâu xám, r p c Nhóm sâu h i ph bi n: sâu c n lá, sâu róm, b xít, châu ch u Nhóm sâu s ng cư trú trên cây: b ba ba xanh, b nh y... Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 12
Trong ñó nhóm sâu h i ch y u và ph bi n ñư c các nhà khoa h c t p trung nghiên c u nhi u nh t (B môn côn trùng, 2004) [1]. Thành ph n sâu h i ngô t i vùng Gia Lâm – Hà N i v xuân năm 2001 có 23 loài sâu h i thu c 6 b và 16 h . Trong ñó có 3 loài xu t hi n ph bi n ñó là: r p ngô, sâu c n lá và sâu ñ c thân. Trong ñó ñ c ñi m hình thái c a loài sâu c n lá ngô (Leucania loreyi Dup) ñã ñư c nghiên c u, m t ñ sâu c n lá tương ñ i cao, ñ nh cao m t ñ 2 ñi m ñi u tra tương ng vào giai ño n cây ngô 5 – 6 lá (4,4 – 5,4 con/10cây) và lúc b p ngô vào nâu chín s a (3,4 – 4,5 con/10 cây). S c ăn c a loài sâu c n lá ngô là r t l n. Do v i m t ñ cao như v y, s gây h i c a chúng có nh hư ng l n ñ n năng su t, ñ c bi t vào giai ño n ngô chín s a, sâu chui vào b p ăn h t làm gi m s lư ng h t/b p d n ñ n gi m năng su t (ð ng Th Dung, 2003) [6]. Nghiên c u v thành ph n sâu h i ngô các t nh mi n núi phía B c, ðư ng H ng D t, 2006 [5] cho bi t có 34 loài sâu gây h i c ngoài ñ ng ru ng và trong kho b o qu n. G n ñây khi ñi u tra v thành ph n sâu h i ngô t i Chi ng P n, Yên Châu, Sơn La, Nguy n Văn Viên và CTV, 2008 [32] ñã xác ñ nh ñư c 14 loài sâu h i trên ngô thu c 6 b côn trùng. Trong s ñó sâu ñ c thân ngô (Ostrinia furnacalis Guenee) xu t hi n nhi u và gây tác h i l n. Thiên ñ ch sâu h i ngô có vai trò khá quan tr ng trong h n ch s gia tăng c a các loài sâu h i, chúng ñã ñư c khá nhi u nhà khoa h c quan tâm nghiên c u. Theo k t qu ñi u tra c a Ph m Văn L m, 1996 [15] ghi nh n 72 loài thiên ñ ch c a sâu h i ngô. Chúng thu c 36 h côn trùng, nh n , n m và virus. Các loài thiên ñ ch thu th p ñư c nhi u nh t b cánh màng (26 loài chi m 3 0,6% t ng s loài thu th p ñư c) và b cánh c ng (19 loài chi m 26,3%). B nh n l n ñã phát hi n ñư c 13 loài (chi m 18,1%), b cánh n a có 9 loài (chi m 1 2,5%). Các b khác nh ư b cánh m ch, b cánh th ng, b hai cánh, b n m, virus m i b phát hi n t 1 – 4 l oài. Trong các loài trên Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 13
ñã xác ñ nh tên ñư c c a 63 loài g m 4 0 loài b t m i ăn th t (chi m 57,1%), 17 loài ký sinh trên sâu h i ngô (chi m 21,45%), 4 loài ký sinh b c 2 ( chi m 5,7%), 2 loài ký sinh trên côn trùng ăn r p ngô (chi m 2,9%) và 2 loài vi sinh v t g ây h i cho sâu h i ngô (chi m 2 ,9%). Nghiên c u v thiên ñ ch trên ñ ng ru ng, Trương Xuân Lam và CTV, 2004 [14] ñã cho bi t s lư ng cá th c a nhóm b xít b t m i là khác nhau m t s ñi m nghiên c u. T l s lư ng cá th ch ñ t trung bình 6,93 - 8,52% trên cây ngô B c Ninh và Hà Tây. So v i các nhóm côn trùng b t m i khác thì t l s lư ng cá th này nhóm b rùa b t m i (h Coccinellidae) ñ t trung bình 37,02 - 44,91% (ñây là nhóm mà v t m i ch y u c a chúng là các loài r p h i ), nhóm b chân ch y b t m i (h Carabidae) trung bình 9,04 - 20,92%, nhóm ong b t m i (h Vespidae, Polistidae và Sphecidae) trung bình 10,06 - 14,4% và nhóm côn trùng b t mi khác (h Staphylinidae, Cicindeliae, Formicidae, Asilidae, Coenagrionidae và Mantidae) trung bình 12,36 - 25,71%. Năm 2009, Nông Qu c Hùng ñã xác ñ nh ñư c 27 loài côn trùng h i ngô Qu ng Yên – Cao B ng. Chúng thu c 26 gi ng, 14 h c a 5 b côn trùng. Nh ng sâu h i chính là châu ch u Trung hoa (Oxya chinensis Walk), sâu xám Agrotis ipslon, sâu ñ c thân ngô Ostrinia fumacalis, sâu c n nõn lá Leucania loreyi, r p ngô Rhopalosiphum maidis và sâu gai h i ngô Dactylispa Balyi (Nông Qu c Hùng, 2009) [12]. V bi n pháp phòng tr sâu h i ngô, t lâu ñ i ngư i dân ñã t bi t chăm sóc ru ng ngô c a mình b ng bi n pháp th công, tuy nhiên ñ i v i m i loài sâu h i thì có nh ng bi n pháp phòng tr khác nhau, bao g m các bi n pháp: canh tác, cơ gi i, hóa h c và phòng tr t nhiên. Ngoài ra vi c ch n t o ra các gi ng ch ng ch u sâu h i cũng ngày càng ñư c chú tr ng và ñ t ñư c hi u qu cao trong s n xu t. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 14
Gi ng ngô kháng sâu h i ñã ñư c s d ng trong s n xu t nhi u th p k qua. Hoa Kỳ do s d ng gi ng ngô lai kháng sâu ñ c thân Ostrinia nubilalis mà thi t h i hàng năm do sâu này gây ra m c 300 tri u ñôla M gi m xu ng còn 150 tri u ñôla M (Luginbill, 1969 – d n theo Shapiro, 1985) [66]. 2.3. Nh ng nghiên c u v r p mu i h i ngô và thiên ñ ch c a r p mu i h i ngô R p mu i là loài sâu h i quan tr ng trên các loài cây tr n g nư c ta cũng nh ư nhi u nư c trên th gi i . Cho nên r p mu i ñư c nghiên c u t l âu c v t hành ph n l oài cũng như sinh h c, sinh thái và bi n p háp phòng tr chúng. Năm 1568 các nhà khoa h c ñã b t ñ u nghiên c u và ñ ã xây d ng ñư c b ng thành ph n r p t heo cây ký ch , s l iên quan c a r p và cây ký ch l à cơ s cho vi c phân lo i r p mu i ngày nay. M t s t ác gi ñã công b thành ph n loài r p mu i trên m t s cây tr ng quan tr n g các nư c trên th gi i . Các nư c xung quanh ta như n ð , Nh t B n, Tri u Tiên, Trung Qu c ñã có nh ng bư c ti n nh t ñ nh trong vi c nghiên c u thành ph n r p mu i h i và thiên ñ ch c a chúng. Nghiên c u các vùng West Bengal, Sikkim, Uttar Pradesh, Himachal Pradesh c a n ð có 29 loài thiên ñ ch c a r p mu i. Chúng bao g m 2 loài ký sinh, 11 loài nh n l n b t m i, 11 loài b rùa b t m i và 5 loài ru i ăn r p (Agarwala et al., 1982) [37]. Egypt có 15 loài thu c t ng h Aphidoidae gây h i trên các cây ăn qu . T 6 ñ a danh khác nhau c a nư c này, trong năm 1991 – 1993 ñã ghi nh n ñư c 21 loài thiên ñ ch c a các loài r p mu i. Chúng g m 17 loài b t m i thu c các b Hemiptera, Diptera, Coleoptera, Neuroptera, Acarina và 4 loài ký sinh thu c b Hymenoptera (Darwish et al., 1996) [45]. R p ngô Rhopalosiphum maidis Fitch v i tên ti ng Anh là corn leaf aphid ñư c Fitch phát hi n vào năm 1885. Trư c ñó r p mang tên Aphis maidis Fitch, 1856. Dicke, 1989 [47] cho r ng ban ñ u r p ngô thư ng ch gây h i châu Á nhưng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 15
t i nay nó ñã phân b trên toàn c u. Tuy v y trong ñi u ki n mùa ñông giá l nh c a châu Âu t l s ng sót c a chúng r t th p. Chúng thư ng phá h i m nh trên các cây thu c h hoà th o (Gramineae) trong ñó cây ngô là kí ch ưa thích nh t. Trên cây ngô t i Ai C p, Heneidy et al., 1984 [53] ñã thông báo ngô c a Ai C p b Rhopalosiphum maidis h i chính và sau ñó là Aphis gosspii. Ngoài ra r p còn phá h i trên 30 gi ng c khác nhau như Avena sativa, Secale cercale... R p ngô là môi gi i truy n b nh theo ki u sinh h c v i 1 s b nh virus như (barley yellow dwarf, maiz leaf fleck và millet red leaf) và cũng có th truy n theo ki u cơ h c 1 s b nh virus abaca musaic và kh m mía (Jamornmarm, 1989) [56]. Ban ñ u r p ngô thư ng ch gây h i châu Á nhưng t i nay nó ñã phân b trên toàn c u. T i t t c các nơi r p ngô phân b ngư i ta ñ u th y r p ch có hình th c sinh s n ñơn tính, tuy r ng th nh tho ng có b t g p r p ngô ñ c s ng trên các loài c nhưng chưa bao gi th y tr ng và s qua ñông giai ño n tr ng c a r p ngô. Chúng thư ng ñ nhi u nh t nhi t ñ 30°C và ñ ít nh t nhi t ñ 15°C (Behura et al., 1983) [39]. Khi nghiên c u nh hư ng c a các giai ño n phát tri n c a cây tr ng ñ n s c sinh s n c a r p, Kieckhefer và CTV, 1988 [59] cho r ng cây ngô non dư ng như mi n d ch ñ i v i r p ngô. R p thư ng có m t ñ r t cao giai ño n s p tr c , phun râu. Trong các loài r p mu i h i ngô thì r p ngô Rhopalosiphum maidis là m t trong nh ng loài gây h i quan tr ng. Cơ th nh , dài 2mm, màu tro. Vòng ñ i t rên dư i 15 ngày, m t năm có nhi u l a liên ti p. R p non hút nh a nõn ngô, b lá, bông c , l àm ngô y u, b p bé, ch t lư ng x u. Thư ng phát d ch nh ng ru ng ngô b h n vào th i k ỳ ngô s p tr c , k t b p. R p non còn là v t trung gian truy n b nh kh m l á mía, ñ m lá ngô. Phân b r ng rãi các nư c nhi t ñ i và c n nhi t ñ i. Vi t Nam, r p non có kh p các vùng tr ng ngô t ñ ng b ng ñ n mi n núi. Ngoài ngô r p còn Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 16
h i nhi u cây khác h lúa như ñ i m ch, lúa mì, lúa nư c, lúa mi n, các lo i c làm th c ăn gia súc. R p ngô có 4 tu i, th i gian phát d c các tu i là tương t nhau. M i tu i c a r p non sinh ra t r p m lo i hình không cánh nuôi b ng lúa ch trong 1,53 – 1,66 ngày; còn r p non sinh ra t r p m lo i hình có cánh là 1,58 – 1,85 ngày. ð phòng tr r p ngô m t s tác gi ñã cho r ng nên s d ng các lo i thu c như Cacbofuran, Metaphos, Metathion, Phosphamidon và Disulfoton s có hi u l c phòng tr r p cao và th i gian hi u l c dài (Vidya et al., 1983) [70]. Abudul và CTV, 1985 cho r ng vi c phòng ch ng sâu h i ngô b ng d ch chi t t r c tranh có th di t ñư c 76,6% r p ngô (Abudul et al., 1985) [36]. Cũng như các loài r p khác, r p ngô b nhi u loài k thù t nhiên tiêu di t như loài b rùa Coccinella septempunctata, Coccinella undecimpunctata, Orius spp. Ngoài ra r p ngô còn b n m Beauveria bassiana gây h i khi m t ñ r p trên nõn và c ngô cao (Heneydy et al., 1984) [53]. Các nghiên c u Liên Xô cũ cho th y, thiên ñ ch có th h n ch ñư c s lư ng r p mu i loài Rhopalosiphum padi dư i ngư ng gây h i kinh t . Do l i d ng ñư c qu n th thiên ñ ch t nhiên mà ñã làm gi m di n tích cây tr ng ph i dùng thu c tr loài r p mu i này (Pukinskaya et al., 1981) [62]. M t hư ng ñi khác trong phòng ch ng r p ngô là tìm ra gi ng ch ng r p. Bing et al., 1991 [40] ñã công b k t qu nghiên c u s di truy n tính kháng c a 10 dòng ngô ñ i v i r p ngô và cho r ng tác ñ ng t ng h p c a các gen cao hơn tác ñ ng riêng r c a t ng gen. Kieckhefer, 1988 [59] cho r ng tr ng luân phiên m t s loài c (là ký ch ph c a r p ngô) và lúa m ch s làm gi m rõ r t m t ñ r p ngô trên lúa m ch. B ña tuy n ch n gi ng ngô kháng r p mu i Rhopalosiphum padi. Trong dòng ngô lai thì dòng Parisis nhi m nh t và ít nhi m r p nh t là dòng Magda (Hance et al., 1996) [51]. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 17
R p mu i cũng là m t nhóm sâu h i quan tr ng Vi t Nam. Năm 1968, Szelgiewicz ñã thu th p ñư c 22 loài r p mu i gây h i Vi t Nam (Szelegiewich henryk, 1968) [67]. Theo k t qu ñi u tra côn trùng c a Vi n BVTV t năm 1967-1968 ñã phát hi n ñư c 9 loài r p mu i gây h i cây tr ng vi t Nam [34]. ð n năm 1996 khi ñi u tra trên 30 lo i cây tr ng t i các vùng ngo i thành Hà N i, Quách Th Ng ñã thu ñư c 25 loài r p mu i và ñã xác ñ nh ñư c tên 18 loài thu c 2 h ph , ch y u là h Aphididae. Trong ñó có m t s loài ph bi n: Aphis craccivora Koch phân b nhi u trên cây h ñ u, ñi n thanh, mu ng; Aphis gossypii Glover trên nhi u lo i cây như: dưa chu t, bông, cam, quýt, b u bí, h thư c dư c, ...Rhopalosiphum maidis Fitch trên ngô là chính, ñôi khi b t g p trên lúa; Brevicoryne brassicae Linnacus trên các lo i rau h th p t , khoai tây, thu c lá, c , ... (Quách Th Ng , 1996) [20]. Cho ñ n th i gian g n ñây chúng ñã ñư c b sung thêm m t s loài m i. K t qu ñi u tra t năm 2003 ñ n năm 2006 trên nhi u loài cây tr ng và c d i ñã thu ñư c 56 loài r p mu i thu c 5 h ph : Anoeciinae, Aphidinae, Greeideinae, Homaphidinae, Pemphiginae. H u h t các loài thu c h ph Aphidinae (30 loài, xác ñ nh ñư c trên 16 loài) (Quách Th Ng và CTV, 2008) [23]. Thành ph n thiên ñ ch c a r p mu i h i cây tr ng có 52 loài, g m 41 loài b t m i, 11 loài ký sinh, thu c 4 b côn trùng. S loài ñã thu ñư c t p trung nhi u nh t b cánh c ng (Coleoptera) v i 23 loài (chi m 45,4% s loài ñã thu). B hai cánh (Diptera) có 14 loài (chi m 18,2%). B cánh màng (Hymenoptera) có 11 loài (chi m 27,3%). B cánh m ch (Neuroptera) có 4 loài chi m 9,1% s loài ñã phát hi n (Ph m Văn L m, 2005) [17]. Nguy n Th Kim Oanh, 1993 [26] nghiên c u v thành ph n r p h i trên ngô cho bi t: Cây ngô có 4 loài r p mu i gây h i ñó là Rhopalosiphum maidis, Rhopalosiphum padi, Aphis gossypii, Mezus persicae. Nhưng gây h i ch y u trên các vùng tr ng trên c nư c v n là Ropalosiphum maidis. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 18
Trên cây ngô ñã phát hi n ñư c 4 loài: Rhopalosiphum maidis (Fitch), Rhoplosiphum padi (Linnaeus), Schizaphiss graminum (Rondani) và Myzus persicae (Sulzer). Trong ñó R. maidis phát sinh v i s lư ng l n, ñông ñ c m i th i v ngô, phân b r ng t ñ ng b ng ñ n trung du, mi n núi và mi n trung. Loài r p này thư ng phát sinh gây h i t khi cây ngô vươn cao ñ n khi cây ngô phun râu. ð u tiên, r p n m trong nõn, chúng phát tri n r t nhanh, khi c v a nhú ra kh i nõn thì r p g n như ñông ñ c. R p hút dinh dư ng làm nh ng lá nõn nhi u khi b bi n màu, nh hư ng ñ n s n lư ng và ch t lư ng ngô. Khi phát sinh t o m t ñ qu n th cao, r p th i ra d ch m t làm phát sinh b nh mu i ñen. Sau loài R. maidis là loài Schizaphiss graminum, chúng phát sinh gây h i mu n hơn, kéo dài hơn. Loài này phân b không r ng và thư ng xuyên gây h i như loài R. maidis, nhưng ñôi khi cũng phát sinh v i s lư ng l n và gây h i c c b . Loài S. graminum thư ng phát sinh v ngô hè, h i phía trong b b p ngô, có th phát sinh, gây h i ñ ng th i v i R. maidis (Quách Th Ng , 2000) [21]. Theo Keo Bua Son, 2007 [30], trên ngô xu t hi n 3 loài r p gây h i ñó là: Rhopalosiphum maidis, Aphid gosspii, Myzus persicae trong ñó r p c ngô gây h i ch y u và ph bi n nh t các khu v c tr ng ngô. Trên 3 loài r p này phát hi n th y có 5 loài thiên ñ ch thu c 4 b , 4 h khác nhau bao g m: Orius sauteri Poppius, Episyrphus balteatus Degeer, Pardosa insignita Boets, Micrapis discolor, Menochilus sexmaculatus. Khi nghiên c u nh hư ng c a m t s y u t sinh v t ñ n thành ph n và s lư ng c a các loài thiên ñ ch c a r p mu i trên ngô, Nguy n Th M nh, 2009 [19] ñã cho bi t trên ngô có 2 loài r p mu i chính là Rhopalosiphum maidis, Myzus persicae và 3 loài thiên ñ ch có kh năng phòng tr h n ch s lư ng r p ngô là b rùa ñ Micraspis discolor Farbricius, b rùa 6 v n Menochilus sexmaculatus và b rùa 2 m ng ñ Lemnia biplagiata. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ............. 19