Luận văn Thạc sĩ Phát triển nông thôn: Tái cơ cấu ngành trồng trọt huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:83

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng ngành trồng trọt tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016 - 2018. Đề xuất một số giải pháp tái cơ cấu ngành trồng trọt theo hướng nâng cao giá trị gia tăng trên địa bàn huyện Văn Bàn, Lào Cai giai đoạn 2020 - 2025. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Phát triển nông thôn: Tái cơ cấu ngành trồng trọt huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN HỮU THIỆN TÁI CƠ CẤU NGÀNH TRỒNG TRỌT HUYỆN VĂN BÀN TỈNH LÀO CAI LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN THÁI NGUYÊN, NĂM 2019
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN HỮU THIỆN TÁI CƠ CẤU NGÀNH TRỒNG TRỌT HUYỆN VĂN BÀN TỈNH LÀO CAI Ngành: Phát triển nông thôn Mã ngành: 8.62.01.16 LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ YẾN THÁI NGUYÊN, NĂM 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019. Tác giả luận văn Nguyễn Hữu Thiện
ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc TS. Nguyễn Thị Yến đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Phòng đào tạo, Khoa Kinh tế và phát triển nông thôn- Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai và các cơ quan đơn vị trên địa bàn huyện đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn./. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019. Tác giả luận văn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG, HỘP ................................................................... vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ............................................................................. viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn ................................... 4 Chương 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU .................................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 5 1.1.1. Một số khái niệm ..................................................................................... 5 1.1.2. Cơ cấu ngành trồng trọt........................................................................... 6 1.1.3. Đặc điểm của cơ cấu ngành trồng trọt .................................................... 7 1.1.4. Tái cơ cấu ngành trồng trọt ..................................................................... 8 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến tái cơ cấu ngành trồng trọt ......................... 16 1.1.6. Những chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước ta về tái cơ cấu nông nghiệp và ngành trồng trọt .......................................................... 19 1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 20 1.2.1. Kinh nghiệm tái cơ cấu ngành trồng trọt tại một số địa phương trên cả nước ..................................................................................................... 20 1.2.2. Bài học kinh nghiệp rút ra cho tái cơ cấu ngành trồng trọt huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai ...................................................................................... 26 1.3. Tổng quan tài liệu nghiên cứu.................................................................. 28
iv Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....... 30 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 30 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 30 2.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội ........................................................................ 34 2.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội cho tái cơ cấu ngành trồng trọt huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai ......................................... 35 2.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ........................................... 37 2.3. Nội dung ................................................................................................... 37 2.4.1. Phương pháp tiếp cận ............................................................................ 37 2.4.2. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 38 2.4.3. Phương pháp tổng hợp số liệu............................................................... 39 2.4.4. Phương pháp phân tích .......................................................................... 39 2.4.5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................ 40 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 42 3.1. Thực trạng ngành trồng trọt huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai ...................... 42 3.1.1. Tình hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai ............................................................................................. 42 3.1.2. Thực trạng các loại cây trồng chính phân theo nhóm cây tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai ........................................................................... 43 3.1.3. Giá trị sản phẩm thu được bình quân của đất trồng trọt tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai ...................................................................................... 49 3.2. Thực trạng tái cơ cấu ngành trồng trọt của huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai ..... 50 3.2.1. Thực trạng phát triển ngành trồng trọt có chỉ dẫn địa lý ...................... 50 3.2.2. Thực trạng phát triển ngành trồng trọt kết hợp an ninh, quốc phòng........... 52 3.2.3. Thực trạng tổ chức cụm liên kết sản xuất trồng trọt ............................. 53 3.2.4. Thực hiện các Chính sách tái cơ cấu ngành trồng trọt .......................... 55 3.2.5. Thực trạng tái cơ cấu phân chia giá trị gia tăng trong ngành trồng trọt ...... 56 3.2.6. Thực trạng phương thức tổ chức quản lý, sản xuất trồng trọt trong tái cơ cấu ngành............................................................................................... 58 3.2.7. Thực trạng liên kết chuỗi giá trị trong các sản phẩm trồng trọt tại huyện Văn Bàn ................................................................................................ 59
v 3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến tái cơ cấu ngành trồng trọt huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai ............................................................................................. 60 3.3.1. Về nhân tố tự nhiên ............................................................................... 60 3.3.2. Về nhân tố xã hội .................................................................................. 61 3.3.3. Về nhân tố thuộc về kỹ thuật và tổ chức sản xuất ................................ 62 3.4. Định hướng và giải pháp tái cơ cấu ngành trồng trọt huyện Văn Bàn giai đoạn 2020 - 2025 tầm nhìn đến 2030 ............................................... 63 3.4.1. Dự báo thị trường ngành trồng trọt tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai....... 63 3.4.2. Những giải pháp chủ yếu tái cơ cấu ngành trồng trọt huyện Văn Bàn giai đoạn 2020-2025 tầm nhìn đến 2030 ................................................. 64 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 71
vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải BQ Bình quân CC Cơ cấu CNH - HĐH Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá CT Cây trồng DT Diện tích ĐVT Đơn vị tính HQKT Hiệu quả kinh tế HTX Hợp tác xã KT - XH Kinh tế - xã hội LĐ Lao động NĐ Nghị định NN Nông nghiệp PTNT Phát triển nông thôn QĐ Quyết định SL Sản lượng SPNN Sản phẩm nông nghiệp SX Sản xuất TB Trung bình Trđ Triệu đồng TT Thị trường
vii DANH MỤC CÁC BẢNG, HỘP Danh mục các bảng Bảng 3.1. Giá trị sản xuất và cơ cấu ngành nông nghiệp huyện Văn Bàn giai đoạn 2016 - 2018 ......................................................... 42 Bảng 3.2. Diện tích các loại cây trồng chính phân theo nhóm cây tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016 - 2018.................. 44 Bảng 3.3. Sản lượng các loại cây trồng hàng năm chính tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016 - 2018 .................................... 46 Bảng 3.4. Sản lượng các loại cây trồng lâu năm chính tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016 - 2018 .................................... 48 Bảng 3.5. Sản lượng các loại cây trồng lâu năm chính tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016 - 2018 .................................... 49 Bảng 3.6. Các dự án triển khai để phát triển ngành trồng trọt của huyện Văn Bàn giai đoạn 2016 - 2018 và mục tiêu đến năm 2020............. 51 Bảng 3.7. Đánh giá hiệu quả hoạt động của các mô hình tổ chức sản xuất trong trồng trọt trên địa bàn huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai ............... 53 Bảng 3.8: Kết quả thực hiện chính sách tái cơ cấu ngành trồng trọt .......... 55 Bảng 3.9: Thực trạng tái cơ cấu phân chia giá trị gia tăng trong ngành trồng trọt giai đoạn 2016 - 2018 ................................................. 57 Bảng 3.10: Thực trạng nguồn thông tin để hộ ra quyết định sản xuất kinh doanh .................................................................................. 58 Danh mục các Hộp Hộp 3.1: Chia sẻ của một người dân huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai .......... 61 Hộp 3.2: Chia sẻ của một cán bộ ngành nông nghiệp huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai ................................................................................ 61 Hộp 3.3: Chia sẻ của một lãnh đạo huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai ............ 63
viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN 1. Tên tác giả: Nguyễn Hữu Thiện 2. Tên luận văn: Tái cơ cấu ngành trồng trọt huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai 3. Ngành: Phát triển nông thôn Mã số: 8.62.01.16 4. Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Nông Lâm Cùng với xu thế phát triển của xã hội, tất cả các ngành, các lĩnh vực đều cần được mở rộng và phát triển. Sự tăng nhanh về dân số kéo theo nhu cầu sử dụng các thực phẩm của ngành trồng trọt ngày càng lớn, trong khi đó đất đai lại không tăng lên về mặt số lượng khiến cho áp lực về đất đai ngày càng nhiều. Con người đã tìm mọi cách để khai thác đất đai nhằm thỏa mãn những nhu cầu ngày càng tăng đó. Như vậy tái cơ cấu ngành trồng trọt có vai trò hết sức quan trọng đối với ngành nông nghiệp hiện nay. Do vậy, việc tái cơ cấu ngành trồng trọt để sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên của địa phương là vô cùng cần thiết Văn Bàn là một huyện vùng thấp thuộc tỉnh Lào Cai, với các điều kiện tự nhiên sẵn có như diện tích tự nhiên lớn, độ tán che phủ cao, nguồn sinh thủy dồi dào, đất đai màu mỡ, có các thung lũng bình diện rộng chia ra từng khu vực với các cấp địa hình khác nhau là điều kiện thuận lợi cho phát triển sản xuất nông nghiệp, luôn là đơn vị dẫn đầu trong sản xuất lương thực của tỉnh Lào Cai. Trong những năm gần đây do tác động của nhiều yếu tố trong và ngoài nước đã đặt ra những yêu cầu cấp thiết cho nền kinh tế đặc biệt là vấn đề chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Trong quá trình chuyển đổi cơ cấu của ngành nông nghiệp huyện Văn Bàn còn gặp nhiều khó khăn cần giải quyết như vấn đề ruộng đất của nông dân, nếu như trước đây người nông dân sinh kế chủ yếu từ trồng trọt, thì nay do hiệu quả sản xuất thấp, người nông dân không thiết tha với sản xuất nông nghiệp chuyển đổi sang các ngành nghề khác, còn lại hộ sản xuất nông nghiệp thì phân tán, sản xuất manh mún, mức độ đầu tư thâm canh thấp, sản xuất
ix hàng hoá kém phát triển không gắn với thị trường và kết quả sản xuất nông nghiệp thường kém so với các ngành sản xuất khác, thu nhập tự sản xuất nông nghiệp ngày càng thấp.... Nhằm nâng cao hiệu quả ngành trồng trọt trong sản xuất nông nghiệp, nâng cao đời sống cho người nông dân phù hợp với xu hướng phát triển chung của toàn xã hội vấn đề đặt ra cho ngành nông nghiệp Văn Bàn là trong những năm tới cần phải có hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế quyết liệt nhằm đáp ứng nhu cầu lương thực, thực phẩm an toàn có giá trị kinh tế cao cho thị trường. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế sẽ tạo tiền đề cho tăng trưởng và phát triển kinh tế của huyện trong thời gian tới. Vấn đề đặt ra trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế làm thế nào để nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp đảm bảo môi trường ổn định đời sống cho người dân nông thôn là câu hỏi được trả lời trong luận văn: "Tái cơ cấu ngành trồng trọt huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai”. Vì điều kiện về thời gian không cho phép, trong nghiên cứu này tôi tập trung phân tích, đánh giá thực trạng, và một số các yếu tố ảnh hưởng đến tái cơ cấu ngành trồng trọt huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai từ đó đề xuất hệ thống các giải pháp tái cơ cấu hiệu quả ngành trồng trọt giai đoạn 2020 - 2025 tầm nhìn đến năm 2030. Tương ứng với đó là mục tiêu cụ thể bao gồm: (1) Đánh giá thực trạng ngành trồng trọt tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016 - 2018. (2) Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến cơ cấu ngành trồng trọt trên địa bàn huyện Văn Bàn. (3) Đề xuất một số giải pháp tái cơ cấu ngành trồng trọt theo hướng nâng cao giá trị gia tăng huyện Văn Bàn, Lào Cai giai đoạn 2020-2025 tầm nhìn đến năm 2030. Trong nghiên cứu này tôi sử dụng số liệu thứ cấp và sơ cấp để đưa ra các phân tích nhận định. Trong đó số liệu thứ cấp thu thập từ nguồn báo cáo văn bản liên quan đến công tác huy động và sử dụng vốn cho đầu tư nông nghiệp. Luận văn sử dụng các phương pháp phân tích thống kê mô tả, thống kê so sánh, để đánh giá thực trạng sử dụng đất nông nghiệp. Trên cơ sở thực trạng đó luận văn đã đưa ra mục tiêu và đề xuất các giải pháp nhằm tái cơ cấu ngành trồng trọt theo hướng nâng cao giá trị gia tăng ngành trồng trọt
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau hơn 30 năm việc chuyển đổi từ sản xuất tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hoá của ngành nông nghiệp là một minh chứng cho sự phát triển nền kinh tế Việt Nam. Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI năm 1986, nhất là sau khi có Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị (năm 1988), nhiều chính sách đổi mới toàn diện đã được thực hiện trong lĩnh vực nông nghiệp. Ruộng đất được khoán và sau năm 1993 được giao để nông dân sử dụng ổn định lâu dài với các quyền ngày càng lớn hơn. Thị trường nông sản, vật tư nông nghiệp trong nước được tự do hóa, từng bước kết nối, liên thông với thị trường quốc tế. Nhà nước tiếp tục huy động các nguồn lực và đổi mới cách thức hỗ trợ cho nông dân, tiếp tục đầu tư lớn phát triển thủy lợi và cơ sở hạ tầng nông thôn, hình thành hệ thống khuyến nông và tín dụng để hỗ trợ trực tiếp tới các hộ nông dân. Các HTX chuyển hẳn sang làm dịch vụ cho xã viên. Nhiều nông lâm trường thực hiện khoán lâu dài đất đai, vườn cây cho gia đình công nhân. Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị thực sự đã tạo nên một cuộc cách mạng trong nông nghiệp, đem lại động lực vô cùng to lớn động viên nông dân đem hết khả năng, công sức đầu tư phát triển sản xuất. Động lực ấy vẫn còn đang tác động cho đến tận ngày nay. Chính nhờ có đường lối Đổi mới, nông nghiệp nước ta đã liên tục phát triển mạnh mẽ. Tốc độ tăng giá trị gia tăng bình quân giai đoạn 1986-2017 đạt trên 3,5%, cao hơn nhiều so với mức bình quân của thế giới (2%). Nhờ tăng trưởng nhanh, nông nghiệp đã cung ứng đủ lương thực, thực phẩm cho nhu cầu tiêu dùng ngày càng tăng của nhân dân trong nước, đảm bảo vững chắc an ninh lương thực quốc gia. Trên cơ sở đó, các lĩnh vực sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp khác cũng đã phát triển mạnh mẽ trở thành các ngành sản xuất hàng hoá quy mô lớn. Mặc dù đã có nhiều phát triển tuy nhiên nền sản xuất Nông nghiệp vẫn phát triển chưa cân đối một số sản phẩm trồng trọt có thế mạnh tạo ra sự dư
2 thừa, hiệu quả thấp; bố trí các nguồn lực trong sản xuất còn chưa phù hợp, do đó cần phải điều chỉnh cơ cấu hợp lý trong ngành trồng trọt, tiến hành sắp xếp lại các nguồn lực nhằm đem lại hiệu quả sản xuất tối ưu nhất, đồng thời phải phát huy lợi thế để sản xuất ra những sản phẩm mới chất lượng cao, đặc biệt những sản phẩm trồng trọt có thế mạnh trong sản xuất của vùng. Đa dạng hoá nông sản hàng hoá đòi hỏi ngành nông nghiệp phải được quy hoạch chuyển đổi cơ cấu sản xuất, phát huy thế mạnh của từng vùng. Đây là những bài toán nông nghiệp đang đặt ra đối với các nhà quản lý trong việc hoạch định chính sách phát triển cho từng vùng kinh tế. Việc chuyển đổi cơ cấu trồng trọt phù hợp với điều kiện tự nhiên và lợi thế so sánh của mỗi vùng là hướng đi đúng đắn mà các cấp chính quyền đang triển khai. Văn Bàn là một huyện vùng thấp thuộc tỉnh Lào Cai, với các điều kiện tự nhiên sẵn có như diện tích tự nhiên lớn, độ tán che phủ cao, nguồn sinh thủy dồi dào, đất đai màu mỡ, có các thung lũng bình diện rộng chia ra từng khu vực với các cấp địa hình khác nhau là điều kiện thuận lợi cho phát triển sản xuất nông nghiệp, luôn là đơn vị dẫn đầu trong sản xuất lương thực của tỉnh Lào Cai. Trong những năm gần đây do tác động của nhiều yếu tố trong và ngoài nước đã đặt ra những yêu cầu cấp thiết cho nền kinh tế đặc biệt là vấn đề chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Trong quá trình chuyển đổi cơ cấu của ngành nông nghiệp huyện Văn Bàn còn gặp nhiều khó khăn cần giải quyết như vấn đề ruộng đất của nông dân, nếu như trước đây người nông dân sinh kế chủ yếu từ trồng trọt, thì nay do hiệu quả sản xuất thấp, người nông dân không thiết tha với sản xuất nông nghiệp chuyển đổi sang các ngành nghề khác, còn lại hộ sản xuất nông nghiệp thì phân tán, sản xuất manh mún, mức độ đầu tư thâm canh thấp, sản xuất hàng hoá kém phát triển không gắn với thị trường và kết quả sản xuất nông nghiệp thường kém so với các ngành sản xuất khác, thu nhập tự sản xuất nông nghiệp ngày càng thấp.... Nhằm nâng cao hiệu quả ngành trồng trọt trong sản xuất nông nghiệp, nâng cao đời sống cho người nông dân phù hợp với xu hướng phát triển chung
3 của toàn xã hội vấn đề đặt ra cho ngành nông nghiệp Văn Bàn là trong những năm tới cần phải có hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế quyết liệt nhằm đáp ứng nhu cầu lương thực, thực phẩm an toàn có giá trị kinh tế cao cho thị trường. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế sẽ tạo tiền đề cho tăng trưởng và phát triển kinh tế của huyện trong thời gian tới. Vấn đề đặt ra trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế làm thế nào để nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp đảm bảo môi trường ổn định đời sống cho người dân nông thôn là câu hỏi cần có lời giải cấp thiết. Xuất phát từ những vấn đề trên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: "Tái cơ cấu ngành trồng trọt huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai”. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Đánh giá thực trạng ngành trồng trọt tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016 - 2018. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến cơ cấu ngành trồng trọt trên địa bàn huyện Văn Bàn. - Đề xuất một số giải pháp tái cơ cấu ngành trồng trọt theo hướng nâng cao giá trị gia tăng trên địa bàn huyện Văn Bàn, Lào Cai giai đoạn 2020 - 2025. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: của luận văn là cơ cấu ngành trồng trọt tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016 - 2018. 3.2. Phạm vi nghiên cứu a. Phạm vi về nội dung: Đánh giá hiệu quả việc tái cơ cấu ngành trồng trọt trên địa bàn huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai Định hướng, đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả tái cơ cấu ngành trồng trọt tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai b. Phạm vi không gian: Đề tài được triển khai nghiên cứu trên địa bàn huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai
4 c. Phạm vi về thời gian: Thu thập số liệu và thông tin cần thiết phục vụ cho đề tài từ các tài liệu đã công bố trong những năm gần đây, các số liệu thống kê của các tổ chức từ năm 2016 - 2018 và đề xuất giải pháp đến năm 2025 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn Với những kết quả đạt được, luận văn đã có những đóng góp sau đây: - Đánh giá việc tái cơ cấu ngành trồng trọt tại huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai. - Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm cơ sở khoa học cho công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành sản xuất nông nghiệp đặc biệt ngành trồng trọt trên địa bàn huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai gắn với cơ cấu ngành nông nghiệp huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai. - Kết quả nghiên cứu có thể giúp địa phương lựa chọn các cách thức trồng trọt có hiệu quả cao, góp phần tăng thu nhập cho người dân trong sản xuất nông nghiệp, góp phần tái cơ cấu nông nghiệp, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai
5 Chương 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm * Khái niệm về cơ cấu Trước khi đi vào tìm hiểu khái niệm cơ cấu ngành trồng trọt chúng ta hãy tiếp cận nó bằng khái niệm “cơ cấu”. “Cơ cấu là một phạm trù triết học dùng để biểu thị cấu trúc bên trong, tỷ lệ và mối quan hệ giữa các bộ phận hợp thành hệ thống. Cơ cấu được biểu hiện như là tập hợp những mối quan hệ liên kết hữu cơ, các yếu tố khác nhau của một hệ thống nhất định. Nó biểu hiện ra như là một thuộc tính của sự vật hiện tượng nó biến đổi cùng với sự biến đổi sự vật, hiện tượng”, vì thế khi nghiên cứu cơ cấu phải đứng trên quan điểm hệ thống.(Trần Mạnh Tuyến, 2014) * Khái niệm về cơ cấu ngành trồng trọt. Hệ thống trồng trọt là hoạt động sản xuất của cây trồng trong nông trại, nó bao gồm tất cả các hợp phần cần thiết để sản xuất một tổ hợp các cây trồng của nông trại và mối quan hệ của chúng với môi trường. Các hợp phần này bao gồm cả yếu tố tự nhiên, yếu tố sinh học cần thiết cũng như biện pháp kỹ thuật lao động và yếu tố quản lý. Tất cả các thành phần cần cho việc sản xuất một cây trồng cụ thể nào đó và mối quan hệ của chúng với môi trường được coi là thuộc phạm vi một hệ thống cây trồng. Các thành phần đó bao gồm, tất cả các đầu vào cần thiết cả về vật lý, sinh học công nghệ, vốn, lao động và quản lý. Một hệ thống trồng trọt bao gồm tất cả các thành phần cần có cho việc sản xuất một tập hợp cây trồng trên một mảnh ruộng trong một năm. Còn hệ thống canh tác bao gồm tất cả các thành phần cần thiết cho sản xuất một tập hợp cây trồng ở nông trại. Cơ cấu ngành trồng trọt là một phạm trù khoa học biểu hiện trình độ tổ chức và quản lý sản xuất trồng trọt, đồng thời cơ cấu ngành trồng trọt cũng là một chỉ tiêu rất quan trọng của chiến lược nông sản phẩm (Hoàng Lưu Thu Thủy, 2015)
6 1.1.2. Cơ cấu ngành trồng trọt * Cơ cấu ngành trồng trọt Cơ cấu ngành trồng trọt bản chất là cơ cấu cây trồng là thành phần các giống, loài cây trồng có trong một vùng ở một thời điểm nhất định. Nó liên quan tới cơ cấu cây trồng nông nghiệp và phản ánh sự phân công lao động trong nội bộ ngành, phù hợp với điều kiện tự nhiên-kinh tế- xã hội của một vùng nhằm cung cấp được nhiều nhất những sản phẩm phục vụ cho nhu cầu của con người (Đào Thế Tuấn, 1978). Việc xác định cơ cấu cây trồng là một nội dung của phân vùng sản xuất nông nghiệp (Đào Thế Tuấn, 1978). Cơ cấu cây trồng xét về mặt diện tích, tỉ lệ các loại cây trồng trên diện tích canh tác sẽ phần nào nói lên trình độ sản xuất của từng vùng. Tỉ lệ cây nông nghiệp cao, cây công nghiệp, cây thực phẩm thấp phản ánh trình độ sản xuất thấp. Tỉ lệ các loại cây trồng có sản phẩm tiêu thụ tại chỗ cao, các loại cây trồng có giá trị hàng hoá thấp chứng tỏ sản xuất nông nghiệp ở đó kém phát triển. * Đặc trưng chủ yếu của cơ cấu cây trồng Cơ cấu cây trồng mang tính hợp lý, khách quan, hình thành do trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội. Cơ cấu cây trồng không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người. Con người chỉ có thể nắm vững các quy luật tự nhiên và xã hội để điều khiển sự vận động của cơ cấu cây trồng theo hướng có lợi cho mình. Cơ cấu cây trồng mang tính lịch sử xã hội nhất định, không có một cơ cấu cây trồng chung cho mọi vùng sản xuất, mọi giai đoạn lịch sử. Cơ cấu cây trồng biến đổi theo xu hướng ngày càng hoàn thiện, nó luôn luôn phát triển theo xu hướng từ đơn điệu đến đa dạng, từ hiệu quả thấp đến hiệu quả cao do yêu cầu tăng trưởng và phát triển của xã hội. Cơ cấu cây trồng mở rộng phải gắn liền với sự phát triển của công nghiệp và thương nghiệp, công nghiệp chế tạo máy nông nghiệp, công nghiệp hoá chất góp phần trực tiếp khai thông “đầu vào” của hệ thống cây trồng nhằm tạo ra một cơ cấu cây trồng hợp lý để sử dụng hiệu quả “đầu vào” và điều chỉnh hợp lý “đầu ra”.
7 1.1.3. Đặc điểm của cơ cấu ngành trồng trọt * Cơ cấu ngành trồng trọt mang tính khách quan. Mỗi ngành, mỗi vùng đều có cơ cấu riêng của mình theo điều kiện tự nhiên xã hội, điều kiện kinh tế cụ thể. Đối với cơ cấu ngành trồng trọt cũng vậy sự phát triển của nó cũng còn tuỳ thuộc vào trình độ của lực lượng sản xuất và sự phân công lao động xã hội. Quá trình phát triển của lực lượng sản xuất nói chung và cơ cấu cây trồng nói riêng tự nó đã xác lập tỷ lệ theo các mối quan hệ tất yếu. Vai trò của yếu tố chủ quan là thông qua nhận thức ngày càng sâu sắc của quy luật khách quan mà phân tích, đánh giá những xu hướng phát triển khác nhau đôi khi còn mâu thuẫn nhau, để tìm ra những phương án thay đổi cơ cấu có hiệu quả cao nhất trong những điều kiện cụ thể của đất nước. Do đó con người có thể tác động góp phần thúc đẩy hoặc hạn chế quá trình hình thành và biến đổi cơ cấu ngành trồng trọt hợp lý và ngược lại (Vương Đình Huệ, 2013). * Cơ cấu ngành trồng trọt mang tính lịch sử và xã hội nhất định Cơ cấu ngành trồng trọt nói riêng và cơ cấu ngành nông nghiệp nói chung đều phản ánh lên cái tính quy luật chung của quá trình phát triển kinh tế xã hội. Cơ cấu này ở mỗi nơi lại khác nhau và trong mỗi nước, mỗi vùng lại có một cơ cấu khác nhau do đó cơ cấu ngành trồng trọt mang tính vùng miền rõ rệt. Vì vậy khi hỏi người sản xuất phải tôn trọng tính vùng của ngành trồng trọt để có thể xây dựng một cơ cấu ngành linh hoạt, mềm dẻo, tránh tính cứng nhắc của một cơ cấu để đảm bảo hiệu quả kinh tế, phát huy được tính vùng (Vương Đình Huệ, 2013). * Cơ cấu ngành trồng trọt không cố định mà luôn vận động Cơ cấu ngành trồng trọt không thể cố định mà luôn có sự biến đổi, điểu chỉnh thích hợp với sự thay đổi của các điều kiện kinh tế xă hội và tiến bộ khoa học công nghệ đảm bảo quy mô và phát triển kinh tế. Trong triết học, Các Mác nói rằng: Sự vật hiện tượng luôn vận động và biến đổi không ngừng,
8 cơ cấu ngành trồng trọt phát triển và biến đổi chặt chẽ gắn bó với sự phát triển và biến đổi của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội. Lực lượng sản xuất càng phát triển thì con người càng văn minh, khoa học càng hiện đại, công nghệ càng tiên tiến, chuyên môn hoá và phân công lao động ngày càng cao, tất yếu sẽ dẫn đến cơ cấu kinh tế ngày càng hoàn thiện. Bên cạnh đó là sự vận động và biến đổi của các bộ phận kinh tế. Đây là mối quan hệ chuyển hoá lẫn nhau. Bộ phận kinh tế thay đổi phát triển hơn tất yếu sẽ kéo theo cơ cấu kinh tế ngày một biến đổi hoàn thiện hơn. Từ sự thay đổi về lượng đến sự thay đổi về chất, một cơ cấu kinh tế mới ra đời tiến bộ hơn để phù hợp với sự biến đổi đó, nó phản ánh sự phát triển không ngừng của văn minh nhân loại. Tuy nhiên cơ cấu kinh tế luôn luôn thay đổi mà nó phải tương đối ổn định nhằm đảm bảo sự phù hợp với quá trình hình thành và phát triển của nó một cách khách quan. Bởi vì sự thay đổi thường xuyên của cơ cấu kinh tế sẽ tạo sự thay đổi không ổn định của sản xuất, đầu tư xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật gây nên lăng phí tổn thất cho nền kinh tế (Vương Đình Huệ, 2013). 1.1.4. Tái cơ cấu ngành trồng trọt * Khái niệm tái cơ cấu ngành trồng trọt: Theo tác phẩm “Cơ cấu và chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp Việt Nam trong 10 năm qua” của Trung tâm thông tin - tư liệu số 6/2014 đưa ra khái niệm tái cơ cấu ngành trồng trọt là “Quá trình tiếp tục phát triển trồng trọt gắn với bố trí, sắp sếp lại các chuyên ngành sản xuất theo nguyên tắc sử dụng tối đa lợi thế so sánh và sử dụng tối ưu các nguồn lực đầu vào để tạo ra hiệu quả kinh tế, năng lực cạnh tranh cao hơn, bền vững hơn cho toàn ngành, là quá trình phát triển gắn với thay đổi quy mô sản xuất của các chuyên ngành nhằm tạo ra các nông sản có chất lượng và giá trị cao, phù hợp với nhu cầu của thị trường, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực trong nước, nâng cao thu nhập cho nông dân và đảm bảo tính bền vững”. Theo Vương Đình Huệ (2013) mục tiêu và nội dung của tái cơ cấu ngành trồng trọt gồm những nội dung chủ yếu sau:
9 * Mục tiêu của tái cơ cấu ngành trồng trọt Tái cơ cấu cũng nhằm tạo ra sự thay đổi phù hợp về quan hệ sản xuất với sự phát triển của lực lượng sản xuất trong nông nghiệp, hoàn thiện vai trò của Nhà nước trong ngành nông nghiệp về đầu tư, phân bổ nguồn lực, quản lý đất đai, cung ứng dịch vụ công, quản trị chuỗi ngành hàng, thị trường... để nông dân và doanh nghiệp trở thành chủ thể và động lực trong đầu tư và phát triển sản xuất. Chú trọng mục tiêu tái cơ cấu nhằm xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, hiệu quả, giá trị gia tăng cao, thân thiện với môi trường, sử dụng hiệu quả tài nguyên, liên kết chặt chẽ với chuỗi giá trị toàn cầu, tạo việc làm, tăng thu nhập của nông dân, bảo đảm an ninh lương thực - thực phẩm, ổn định xã hội. Mục tiêu tái cơ cấu còn nhằm tạo ra mối liên kết chặt chẽ, hiệu quả, hài hòa và hợp lý giữa công nghiệp, dịch vụ và nông nghiệp, giữa đô thị và nông thôn, giữa giai cấp công nhân và nông dân trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. * Nội dung tái cơ cấu ngành trồng trọt - Thứ nhất: tái cơ cấu không gian sản xuất trồng trọt. Trên mỗi vùng của đất nước, trồng trọt có lợi thế và chức năng, vai trò kinh tế, xã hội, sinh thái môi trường khác nhau. Do vậy, cần thiết có nhiều mô hình sản xuất trồng trọt phù hợp với từng vùng. Quá trình tái cơ cấu cần định hình rõ cơ chế, chính sách, chiến lược phát triển các mô hình sản xuất phù hợp theo vùng, miền. + Khu vực phát triển ngành trồng trọt hiện đại, tập trung quy mô lớn: Đây là khu vực có quy mô sản xuất lớn và hiện đại, dùng những tiêu chuẩn hiện đại nhất về sản xuất, quản trị trồng trọt để tạo ra giá trị gia tăng về kinh tế, có chuỗi thương mại mạnh được quản trị tốt, có thương hiệu, giá trị gia tăng cao. Mô hình này có thể triển khai: 1- Ở vùng đã đủ điều kiện cho phát triển trồng trọt hiện đại như lao động trồng trọt giảm nhiều, công nghiệp