Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Hóa học: Phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh thông qua sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm trong dạy học chương Sắt và một số kim loại quan trọng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:146

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm HH chương Sắt và một số kim loại quan trọng nhằm phát triển các Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho HS, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn hóa học ở trung tâm Giáo dục nghề nghiệp – Giáo dục thường xuyên hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Hóa học: Phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh thông qua sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm trong dạy học chương Sắt và một số kim loại quan trọng

.ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐỖ THỊ MINH HẰNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SỬ DỤNG NGÔN NGỮ HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG SẮT VÀ MỘT SỐ KIM LOẠI QUAN TRỌNG LUẬN VĂN THẠC SỸ SƢ PHẠM HÓA HỌC HÀ NỘI – 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐỖ THỊ MINH HẰNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SỬ DỤNG NGÔN NGỮ HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG SẮT VÀ MỘT SỐ KIM LOẠI QUAN TRỌNG LUẬN VĂN THẠC SỸ SƢ PHẠM HÓA HỌC CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN HÓA HỌC Mã số: 8.14.01.11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Hữu Chung HÀ NỘI – 2020
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tác giả muốn gửi lời cảm ơn đến ban chủ nhiệm khoa, các quý thầy cô đã từng giảng dạy lớp cao học khóa K13 chuyên ngành Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Hóa học, trƣờng Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã giảng dạy và giúp đỡ để tác giả hoàn thành tốt luận văn của mình! Đặc biệt tác giả cảm thấy rất vui và thấy mình may mắn khi đƣợc thầy TS. Nguyễn Hữu Chung nhận hƣớng dẫn làm luận văn. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tác giả xin chân thành cảm ơn thầy đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ, chỉ bảo trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài! Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, thầy cô và các em học sinh lớp 12, trung tâm GDNN-GDTX Đan Phƣợng (Hà Nội) và trung tâm GDNN-GDTX Từ Sơn (Bắc Ninh) đã tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình thực hiện điều tra thực tế, thực nghiệm sƣ phạm của đề tài! Sau cùng tác giả xin trân trọng cảm ơn và gửi lời chúc sức khỏe, hạnh phúc, thành công đến tất cả ngƣời thân trong gia đình, thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn quan tâm, động viên và giúp đỡ tác giả trong suốt những ngày tháng qua! Hà Nội, tháng 01 năm 2020 Tác giả Đỗ Thị Minh Hằng i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ BT Bài tập BTTN Bài tập thực nghiệm CT Công thức DD Dung dịch DH Dạy học DHHH Dạy học hóa học ĐHQG Đại học Quốc gia ĐHSP Đại học Sƣ phạm ĐKTC Điều kiện tiêu chuẩn GDNN – GDTX Giáo dục nghề nghiệp – Giáo dục thƣờng xuyên GV Giáo viên HH Hóa học HS Học sinh HTTH Hệ thống tuần hoàn KT – ĐG Kiểm tra – đánh giá NC Nghiên cứu NL Năng lực NL SDNNHH Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học NNHH Ngôn ngữ hóa học NXB Nhà xuất bản PP Phƣơng pháp PPDH Phƣơng pháp dạy học PTHH Phƣơng trình hóa học Th.N Thí nghiệm TNHH Thuật ngữ hóa học TNSP Thực nghiệm sƣ phạm THPT Trung học phổ thông ii
TTĐ Trƣớc tác động SGK Sách giáo khoa STĐ Sau tác động iii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Mô tả các tiêu chí của NL SDNNHH .......................................................14 Bảng 1.2. Những khó khăn mà thầy cô gặp phải khi sử dụng Th.N trong DHHH ...27 Bảng 1.3. GV sử dụng các tiêu chí để đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ của HS ...................................................................................................................................28 Bảng 1.4. Mức độ quan trọng của mỗi kĩ năng cần đƣợc chú trọng để phát triển ....29 năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học .........................................................................29 Bảng 1.5. Điều tra về nội dung kiến thức về ngôn ngữ hóa học trong chƣơng trình học .............................................................................................................................32 Bảng 1.6. Mức độ đạt đƣợc của các kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học của HS .....33 Bảng 2.1. Mô tả các tiêu chí và các mức độ đánh giá NL SDNNHH........................90 Bảng 3.1. Kết quả học tập môn Hóa học học kì I của HS năm học 2018-2019 .......97 Bảng 3.2. Kết quả bảng kiểm quan sát, phiếu tự đánh giá về năng lực sử dụng ....100 ngôn ngữ hóa học của học sinh ...............................................................................100 Bảng 3.3. Kết quả bài kiểm tra 15 phút ..................................................................102 Bảng 3.4. Phân phối tần số, tần suất, tần suất tích lũy của bài kiểm tra 15 phút ....102 Bảng 3.5. Kết quả bài kiểm tra 45 phút ..................................................................103 Bảng 3.6. Phân phối tần số, tần suất, tần suất tích lũy của bài kiểm tra 45 phút ....103 Bảng 3.7. Tổng hợp các tham số đặc trƣng .............................................................104 Bảng 3.8. Phân loại học sinh theo kết quả thực nghiệm .........................................105 Bảng 3.9. Giá trị p và mức độ ảnh hƣởng ES .........................................................105 Bảng 3.10. Kết quả bài kiểm tra 45 phút trƣớc thực nghiệm ..................................105 Bảng 3.11. So sánh kết quả bài kiểm tra 45 phút trƣớc và sau thực nghiệm ..........106 iv
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH, SƠ ĐỒ Hình 1.1. Mô hình tảng băng về cấu trúc năng lực ...................................................11 Hình 1.2. Mô hình cấu trúc năng lực hành động.......................................................12 Hình 1.3. Sơ đồ học sinh di chuyển trong dạy học theo góc ....................................23 Biểu đồ 1.1. Mức độ quan trọng của năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học của HS ..25 Biểu đồ 1.2. Việc sử dụng bài tập thực nghiệm hóa học phối hợp với các phƣơng pháp dạy học tích cực khác nhau để phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học ...................................................................................................................................26 Biểu đồ 1.3. Mức độ sử dụng bài tập thực nghiệm hóa học của giáo viên trong các giờ dạy học hóa học ..................................................................................................26 Biểu đồ 1.4. Mức độ sử dụng hình thức thí nghiệm để phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh .................................................................................27 Biểu đồ 1.5. Mức độ sử dụng phƣơng pháp và công cụ đánh giá năng lực sử dụng 29 ngôn ngữ hóa học của học sinh .................................................................................29 Biểu đồ 1.6. Tần suất học sinh đƣợc giáo viên cho tham gia các hoạt động học tập có liên quan tới bài tập thực nghiệm hóa học ...........................................................31 Biểu đồ 1.7. Mức độ học sinh đƣợc tham gia các hoạt động học tập có liên quan tới thí nghiệm hóa học ....................................................................................................31 Sơ đồ 2.1. Cấu trúc nội dung chƣơng: Sắt và một số kim loại quan trọng ...............37 Biểu đồ 3.1. Đƣờng lũy tích của bài kiểm tra 15 phút ............................................103 Biểu đồ 3.2. Đƣờng lũy tích của bài kiểm tra 45 phút ............................................104 v
MỤC LỤC Lời cảm ơn .................................................................................................................. I Danh mục các chữ viết tắt .......................................................................................... II Danh mục các bảng .................................................................................................. IV Danh mục các biểu đồ, hình, sơ đồ ............................................................................ V Mở đầu ........................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................2 2.1. Trên thế giới .........................................................................................................2 2.2. Ở trong nƣớc ........................................................................................................4 3. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................6 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................6 5. Khách thể, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .........................................................6 5.1. Khách thể nghiên cứu...........................................................................................6 5.2. Đối tƣợng nghiên cứu...........................................................................................7 5.3. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................7 6. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................................7 7. Giả thuyết khoa học ................................................................................................7 8. Phƣơng pháp nghiên cứu.........................................................................................7 8.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận ..........................................................................7 8.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn.......................................................................7 8.3. Phƣơng pháp xử lí thông tin .................................................................................8 9. Đóng góp mới của đề tài .........................................................................................8 10. Cấu trúc của luận văn ............................................................................................8 vi
Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học ........................................................................................................9 1.1. Xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học ............................................................9 1.1.1. Đổi mới giáo dục phổ thông theo định hƣớng phát triển năng lực ...................9 1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của năng lực ................................................................9 1.1.3. Cấu trúc chung của năng lực ...........................................................................11 1.1.4. Các năng lực hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy học hóa học ...12 1.1.5. Phƣơng pháp và hình thức đánh giá học sinh theo định hƣớng năng lực .......12 1.2. Phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh .............................14 1.2.1. Khái niệm ngôn ngữ hóa học ..........................................................................14 1.2.2. Khái niệm năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học..............................................14 1.2.3. Cấu trúc và tiêu chí của năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học ........................14 1.2.4. Vai trò của năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học trong dạy học hóa học. .......16 1.2.5. Sử dụng thí nghiệm phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh… ........................................................................................................................16 1.3. Bài tập hóa học ...................................................................................................17 1.3.1. Khái niệm bài tập hóa học ...............................................................................17 1.3.2. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học trong dạy học .....................................17 1.3.3. Phân loại bài tập hóa học ................................................................................18 1.3.4. Bài tập định hƣớng phát triển năng lực ...........................................................19 1.4. Bài tập thực nghiệm ...........................................................................................19 1.4.1. Khái niệm bài tập thực nghiệm hóa học..........................................................19 1.4.2. Phân loại bài tập thực nghiệm hóa học ...........................................................19 vii
1.4.3. Tác dụng của bài tập thực nghiệm đới với năng lực sử dụng ngôn ngữ cho học sinh .....................................................................................................................21 1.5. Phƣơng pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực cho học sinh ..................21 1.5.1. Phƣơng pháp bàn tay nặn bột ..........................................................................21 1.5.2. Phƣơng pháp dạy học theo góc .......................................................................22 1.6. Thực trạng việc sử dụng bài tập thực nghiệm phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học trong dạy học hóa học ở trung tâm giáo dục nghề nghiệp – giáo dục thƣờng xuyên. ............................................................................................................24 1.6.1. Mục đích điều tra ............................................................................................24 1.6.2. Nội dung điều tra .............................................................................................24 1.6.3. Phƣơng pháp điều tra ......................................................................................25 1.6.4. Đối tƣợng điều tra ...........................................................................................25 1.6.5. Kết quả điều tra ...............................................................................................25 Tiểu kết chƣơng 1......................................................................................................35 Chƣơng 2. Xây dựng và sử dụng bài tập thực nghiệm nhằm phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học .............................................................................................36 2.1. Phân tích mục tiêu, cấu trúc nội dung chƣơng sắt và một số kim loại quan trọng. .........................................................................................................................36 2.1.1. Mục tiêu chƣơng sắt và một số kim loại quan trọng .......................................36 2.1.2. Cấu trúc nội dung chƣơng sắt và một số kim loại quan trọng ........................37 2.1.3. Những chú ý về nội dung và phƣơng pháp dạy học chƣơng sắt và một số kim loại quan trọng...........................................................................................................38 2.2. Xây dựng hệ thống bài tập thực nghiệm chƣơng sắt và một số kim loại quan trọng - hóa học 12 cơ bản ..........................................................................................40 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập thực nghiệm.......................................40 viii
2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập thực nghiệm .........................................40 2.2.3. Hệ thống bài tập thực nghiệm định hƣớng năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học chƣơng sắt và một số kim loại quan trọng - hóa học 12 cơ bản .........................41 2.2.4. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học ......................................59 2.2.5. Thiết kế một số kế hoạch dạy học minh họa ...................................................61 2.3. Thiết kế bộ công cụ đánh giá sự phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh...............................................................................................................90 2.3.1. Xác định các tiêu chí và mức độ đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học… .........................................................................................................................90 2.3.2. Thiết kế bảng kiểm quan sát đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học của học sinh .....................................................................................................................94 2.3.3. Phiếu tự đánh giá của học sinh ........................................................................94 2.3.4. Đánh giá qua bài kiểm tra ...............................................................................94 Tiểu kết chƣơng 2......................................................................................................95 Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm .............................................................................96 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm .............................................96 3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm ...............................................................96 3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm...............................................................96 3.2. Kế hoạch thực nghiệm........................................................................................96 3.2.1. Đối tƣợng thực nghiệm ...................................................................................96 3.2.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm ......................................................................97 3.3. Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm ........................................................................98 3.4. Tổ chức kiểm tra đánh giá ..................................................................................98 3.5. Kết quả thực nghiệm và xử lí kết quả thực nghiệm sƣ phạm ............................98 ix
3.5.1. Phƣơng pháp xử lí kết quả thực nghiệm sƣ phạm...........................................98 3.5.2. Kết quả thực nghiệm .....................................................................................100 Tiểu kết chƣơng 3....................................................................................................107 Kết luận và khuyến nghị .........................................................................................108 1. Kết luận ...............................................................................................................108 2. Khuyến nghị ........................................................................................................109 Tài liệu tham khảo ...................................................................................................111 PHỤ LỤC x
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ở mỗi quốc gia giáo dục luôn giữ vai trò hết sức quan trọng trong sự phát triển của đất nƣớc. Nghị quyết của đại hội lần IX, Đảng cộng sản Việt Nam ghi rõ: “Giáo dục là quốc sách hàng đầu” cho thấy tầm quan trọng của giáo dục đối với xây dựng và phát triển đất nƣớc. Để hội nhập giáo dục quốc tế thành công, theo kịp với sự phát triển của khoa học – công nghệ tiên tiến trên thế giới thì nền giáo dục của nƣớc ta phải không ngừng đổi mới đào tạo nguồn nhân lực chất lƣợng cao cho đất nƣớc. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đƣa ra các nghị quyết về việc đổi mới chƣơng trình giáo dục, phƣơng pháp dạy học với mục tiêu đào tạo ra những con ngƣời phát triển toàn diện về đức trí thể mỹ và các năng lựcđể trở thành một công dân tƣơng lai có ích, góp phần vào công cuộc xây dựng, bảo vệ, phát triển đất nƣớc. Để góp phần thực hiện đƣợc mục tiêu đó, một trong các việc cần thiết là phải nâng cao chất lƣợng dạy và học từ các cấp học phổ thông. Với tất cả các môn học nói chung và Hóa học (HH) nói riêng, đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH) theo hƣớng tích cực, một biện pháp hiệu quả giúp nâng cao chất lƣợng dạy - học hiện nay. Hóa học là một môn khoa học tự nhiên, kết hợp nhiều giữa lý thuyết và thực hành, thực nghiệm. Trong lý thuyết một phần rất quan trọng là phần BT góp phần củng cố kiến thức, hiểu rõ nội dung kiến thức, không chỉ giúp củng cố lại kiến thức mà còn có thể phát triển cho học sinh (HS) các năng lực (NL) nhƣ tƣ duy, tính toán, giải quyết vấn đề, thực nghiệm, sử dụng ngôn ngữ hóa học (SDNNHH)… Trong hoạt động dạy học BTHH hiện nay còn sử dụng nhiều BT dựa trên lí thuyết mà chƣa gắn với thực tế và thƣờng là dạy “chay” đƣợc sử dụng là chủ yếu, còn ít sử dụng các BT dƣới dạng thí nghiệm (Th.N) do một số nguyên nhân nhƣ: thói quen ngại đổi mới hay các nguyên nhân khách quan khác… nên khi đƣa các bài tập thực nghiệm (BTTN) hóa học vào dạy học đóng vai trò rất quan trọng vừa là phƣơng tiện truyền tải kiến thức, vừa rèn khả năng tƣ duy, sáng tạo, SDNNHH một cách hiệu quả, tạo hứng thú và niềm yêu thích môn học cho 1
HS và vận dụng chúng một cách khoa học, hiệu quả vào cuộc sống. Đây cũng là một trong các phƣơng pháp dạy học (PPDH) có hiệu quả đƣợc nhiều nhà nghiên cứu (NC) quan tâm sử dụng để pháp triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học (NL SDNNHH) – NL quan trọng của môn HH góp phần nâng cao hiệu quả học tập cho HS. Phần kim loại sắt và một số kim loại quan trọng trong chƣơng trình HH lớp 12 có nhiều nội dung kiến thức liên quan đến thực tiễn do đó HS không chỉ học những kiến thức hàn lâm chuyên môn về một số kim loại quen thuộc trong cuộc sống mà còn góp phần giáo dục cho HS ý thức bảo vệ môi trƣờng, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tăng hứng thú học tập môn hóa và phát triển NL SDNNHH cho HS. Đối với HS ở các trung tâm GDNN – GDTX, NLSDNNHH thông qua khảo sát cho thấy còn nhiều em chƣa đƣợc tốt đã làm ảnh hƣởng đến kết quả học tập bộ môn Hóa. Vì vậy để nâng cao hiệu quả dạy - học thì việc phát triển NL SDNNHH trong quá trình dạy học GV yêu cầu HS phải sử dụng NNHH một cách liên tục, thành thạo, tạo động lực để HS vừa có thể phát triển toàn diện và thấy yêu thích môn học. Việc phát triển NL thông qua sử dụng BTTN ở các trung tâm GDNN – GDTX chƣa đƣợc nhiều tác giả quan tâm đúng mức, tài liệu về BTTN chƣa nhiều và chƣa phong phú đa dạng. Xuất phát từ những lí do trên chúng tôi lựa chọn đề tài: “Phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh thông qua sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm trong dạy học chương Sắt và một số kim loại quan trọng” làm đề tài NC. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2.1. Trên thế giới Trên thế giới đã có những NC từ rất sớm về phát triển NL nói chung và NLSDNNHH nói riêng. Ở một số nƣớc nhƣ Mỹ, Pháp, Anh, Đức, Úc,...đã xây dựng đƣợc các mô hình DH tích hợp nhằm tạo điều kiện tốt cho việc phát triển các NL và đặc biệt là NL SDNN của HS vì nó là cơ sở để phát triển các loại NL khác. 2
Năm 2005, Michael, Brad Krone, Sarah Reiter và Doug Verby nhà NC giáo dục ngƣời Mĩ – giáo viên trƣờng trung học Clayton bang Missouri đã đề xuất mô hình phát triển NL SDNNHH thông qua các hoạt động ngoại khóa, các trò chơi [17]. Năm 2013, Michael Robert Greenhoe công bố NC phát triển NL SDNNHH của HS bằng cách tăng cƣờng KNSD NNHH trong các hoạt động hàng ngày trong cuộc sống, HS sẽ thấy đƣợc tính thực tiễn của môn học từ đó tạo cho HS sự hứng thú, tìm tòi học tập [14]. Năm 2013, tác giả K.F.Lim NC nhà NC ngƣời Úc đã chỉ ra rằng NNHH là yếu tố quan trọng bậc nhất để HS tiếp thu các kiến thức môn Hóa học, tác giả đề xuất biện pháp để học tập hiệu quả các nội dung về NNHH đó là cần coi việc học nó nhƣ học môn ngoại ngữ [30]. Năm 1982 hai nhà khoa học Barke, Von Hans-Dieter ngƣời Đức đã công bố NC về những khó khăn HS gặp phải khi sử dụng các biểu tƣợng HH và các PPDH để khắc phục các khó khăn đó [1]. Năm 2006, các tác giả Wirtz, Kaufmann và Hawley quan tâm đến phát triển KNSDNNHH thông qua các bài thực hành [33]. Năm 2008, Sevcik, Hicks và Schultz có NC về phát triển KNSDNNHH bằng sử dụng thẻ trò chơi gọi tên các nguyên tố, thẻ biểu tƣợng HH [32]. Năm 2010, tác giả K.Kelly đề xuất sử dụng các PPDH hiện đại, kết hợp với các kĩ thuật DH mới để rèn luyện kĩ năng SDNNHH [31]. Trên đây là một số NC về vấn đề phát triển NL SDNNHH. Nhƣ vậy cho thấy vần đề này đã đƣợc nhiều nƣớc trên thế giới quan tâm NC và hầu hết các NC đều cho rằng NNHH là một trong những nhân tố quan trọng nhất để năng cao chất lƣợng DH môn HH. Những năm gần đây ở các nƣớc tập trung NC nhiều vào việc xây dựng các mô hình DH và các giải pháp sử dụng các PPDH mới phối hợp với các KTDH hiện đại để phát triển NL SDNNHH của HS thông qua việc rèn luyện các KN SDNNHH. 3
2.2. Ở trong nƣớc Những NC đầu tiên phải nói đến đến cuốn từ điển “Danh từ khoa học” của GS. Hoàng Xuân Hãn đã đƣợc xuất bản từ những năm 40 của thế kỉ XX, trong nó có phần về HH gồm cách gọi tên nguyên tố, các hóa chất, đặt tên cho các khái niệm hiện tƣợng, quá trình chuyển hóa HH. Đây là công trình khoa học có ý nghĩa rất lớn góp phần quan trọng cho việc phổ biến kiến thức và giảng dạy HH ở nƣớc ta. Năm 1990, NXB Giáo dục Hà Nội đã hợp tác với NXB Mir Maxcova dịch sang tiếng Việt và xuất bản cuốn “Từ điển bách khoa nhà hóa học trẻ tuổi”. Năm 1994, NXB Khoa học và kỹ thuật xuất bản “Từ điển giải thích thuật ngữ Toán học, Hóa học, Sinh học” của hai tác giả Nhƣ Ý và Việt Hùng [29]. Năm 2000, cuốn sách “Danh pháp hợp chất hữu cơ” do NXB Giáo dục xuất bản của tác giả Trần Quốc Sơn (chủ biên) và Trần Thị Tửu, đƣợc tái bản tháng 11/2003. Năm 2001, NXB Giáo dục đã xuất bản cuốn “Từ điển hóa học phổ thông” phục vụ nhu cầu tra cứu học tập của ngƣời học do tác giả Nguyễn Thạc Cát chủ biên, tái bản năm 2002. Đề tài NC khoa học cấp Bộ về “Rèn luyện thuật ngữ hóa học cho học sinh THPT miền núi” của tác giả Hoàng Thị Chiên nghiệm thu năm 2001 tại trƣờng ĐHSP - Đại học Thái Nguyên. Tập thể các nhà khoa học thuộc hội Hóa học Việt Nam từ năm 2005 đến 2010 đã thực hiện đề tài cấp nhà nƣớc về “Xây dựng hệ thống Danh pháp và Thuật ngữ hóa học Việt Nam” nghiên cứu về các quy tắc phiên chuyển tên gọi từ tiếng nƣớc ngoài sang tiếng Việt cho các nguyên tố và hợp chất HH, khái niệm, hiện tƣợng và quá trình HH, nhằm xây dựng đƣợc hệ thống Danh pháp và Thuật ngữ hóa học của Việt Nam phù hợp với quy tắc quốc tế đồng thời thuận lợi cho công tác phổ cập và nghiên cứu HH trong nƣớc. Năm 2010, Ban kỹ thuật tiêu chuẩn quốc gia TCVN/TC47 Hóa học đã biên soạn TCVN 5529:2010 Thuật ngữ hóa học – danh pháp các nguyên tố và hợp chất hóa học trên cơ sở dự thảo đề nghị của hội Hóa học Việt Nam thay thế cho 4
TCVN 5529:1991Thuật ngữ hóa học – nguyên tắc cơ bản, Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lƣờng Chất lƣợng đề nghị, Bộ Khoa học và Công nghệ công bố. Trên cơ sở đó có nhiều NC chuyên sâu của các tác giả về việc phát triển các NL nói chung và NL SDNNHH nói riêng thông qua BTTN trong dạy học HH để nâng cao chất lƣợng dạy - học ở trƣờng trung học phổ thông (THPT) nhƣ: Hoàng Thị Chiên (2005),“Rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học cho sinh viên miền núi trong trường sư phạm các tỉnh phía Bắc”, Luận án tiến sĩ trƣờng ĐHSP Hà Nội. Lƣu Thị Hồng Duyên (2015), “Dùng bài tập để phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông chuyên”, Luận văn thạc sĩ trƣờng ĐHSP Thành phố Hồ Chí Minh. Đồng Thị Hƣơng Liên (2018), “Phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh thông qua bài tập thực nghiệm chương 6 - hóa học 12 nâng cao”, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục trƣờng ĐHSP Hà Nội. Nguyễn Thị Ngân (2018), “Phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh trong dạy học chương trình hóa học lớp 10”, Khóa luận tốt nghiệp trƣờng ĐHSP – Đại học Thái Nguyên. Lê Huy Hoàng (2018), “Rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh trường trung học phổ thông và sinh viên sư phạm hóa học trong dạy học hóa học”, luận án tiến sĩ khoa học giáo dục trƣờng ĐHSP Hà Nội. Trong các công trình NC trên, các tác giả đề cập đến xây dựng các BTHH để phát triển các NL và đánh giá các NL thông qua các công cụ khác nhau nhƣng dùng BTTN để phát triển NL SDNNHH chƣa có nhiều NC. Do vậy việc NC sử dụng BTTNHH trong DH để phát triển NL SDNNHH cho HS là cần thiết và có ý nghĩa thực tiễn theo định hƣớng phát triển NL cho HS trong giai đoạn hiện nay. Các NC đều viết về HS THPT còn đối với HS thuộc các trung tâm GDNN – GDTX thì hầu nhƣ chƣa có NC. 5
3. Mục đích nghiên cứu Xây dựng và sử dụng hệ thống BTTN HH chƣơng Sắt và một số kim loại quan trọng nhằm phát triển các NL SDNNHH cho HS, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học môn hóa học (HH) ở trung tâm GDNN - GDTX hiện nay. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Để hoàn thành đƣợc mục đích nghiên cứu, đề tài tiến hành với các nhiệm vụ: - Nghiên cứu cơ sở lí luận về xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp (PP) dạy và học theo định hƣớng phát triển năng lực (NL). - Nghiên cứu một số PPDH, kĩ thuật DH tích cực. - Điều tra thực trạng sử dụng BTHH nói chung và bài tập thực nghiệm hóa học nói riêng ở các trung tâm GDNN - GDTX để phát triển NL SDNNHH cho HS và mức độ đạt đƣợc của HS về NL này. - Nghiên cứu nội dung, cấu trúc chƣơng trình HH phổ thông và đi sâu vào chƣơng Sắt và một số kim loại quan trọng trong chƣơng trình Hóa học lớp 12. - Xác định nguyên tắc, quy trình để xây dựng hệ thống BTTN định hƣớng phát triển NL SDNNHH cho HS. Từ đó xây dựng hệ thống BT định hƣớng phát triển NL SDNNHH dùng trong dạy học cho HS chƣơng Sắt và một số kim loại quan trọng Hóa học 12. - Đề xuất biện pháp sử dụng hệ thống BT đã xây dựng trong DH để phát triển NL SDNNHH cho HS và thiết kế kế hoạch bài dạy minh họa. - Thiết kế bộ công cụ đánh giá NL SDNNHH của HS (bảng tiêu chí và các mức độ, bảng kiểm quan sát, phiếu hỏi và bài kiểm tra - đánh giá (KT - ĐG) kiến thức, kĩ năng). - Thực nghiệm sƣ phạm (TNSP) đánh giá hiệu quả và tính khả thi của các đề xuất đƣa ra trong luận văn. 5. Khách thể, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Hóa học ở trung tâm GDNN – GDTX. 6
5.2. Đối tƣợng nghiên cứu Hệ thống BTTN chƣơng Sắt và một số kim loại quan trọng Hóa học 12 để phát triển NL SDNNHH cho học sinh. 5.3. Phạm vi nghiên cứu - Biện pháp sử dụng BTTN chƣơng Sắt và một số kim loại quan trọng – Hóa học 12 để phát triển NL SDNNHH cho HS. - TNSP tại các Trung tâm GDNN - GDTX thuộc địa phận Hà Nội, Bắc Ninh. 6. Câu hỏi nghiên cứu Sử dụng các BTTN HH kết hợp với các PPDH tích cực thế nào để phát triển đƣợc NL SDNNHH cho HS, nâng cao hiệu quả học tập và chất lƣợng DH HH ở trung tâm GDNN - GDTX? 7. Giả thuyết khoa học Vận dụng BTTN hóa học vào thiết kế các hoạt động dạy học chƣơng Sắt và một số kim loại quan trọng Hóa học 12 sẽ phát triển NL SDNNHH, phát triển tƣ duy sáng tạo, hoạt động hóa các hoạt động nhận thức của HS từ đó góp phần nâng cao chất lƣợng DH HH ở trung tâm GDNN – GDTX. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu Sử dụng phối hợp các nhóm PP NC sau: 8.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận - NC, thu thập thông tin, tổng quan các vấn đề lí luận có liên quan đến đề tài nhƣ NL và DH phát triển NL, NL SDNNHH, BTTN và các PPDH tích cực... - Sử dụng phối hợp các PP phân tích, phân loại, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa…trong NC tổng quan các tài liệu đã thu thập đƣợc. 8.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn - Điều tra thực trạng việc sử dụng BTTN ở một số trung tâm GDNN – GDTX. Thực trạng hiểu biết và vận dụng các PPDH tích cực của GVở trung tâm GDNN – GDTX hiện nay. Thái độ học tập trong học tập môn HH của HS. - Trao đổi, thăm dò ý kiến của chuyên gia, đồng nghiệp về tính phù hợp của hệ thống BTTN HH và PP sử dụng chúng trong DH để phát triển NL SDNNHH cho HS. 7
- TNSP tại hai cơ sở đào tạo trung tâm GDNN – GDTX kiểm nghiệm tính hiệu quả của các đề xuất. 8.3. Phƣơng pháp xử lí thông tin Để xử lí số liệu TNSP sử dụng PP thống kê toán học trong NC khoa học giáo dục nhƣ tính phần trăm, trung bình cộng, sai số trung bình cộng, phƣơng sai và độ lệch chuẩn… 9. Đóng góp mới của đề tài - Xây dựng hệ thống BTTN trong dạy học chƣơng sắt và một số kim loại quan trọng HH 12 theo định hƣớng phát triển NL SDNNHH cho HS. - Đề xuất PP, kĩ thuật sử dụng các BTTN trong dạy học chƣơng Sắt và một số kim loại quan trọng HH 12 theo định hƣớng phát triển NL. - Thiết kế các tiêu chí và bộ công cụ đánh giá sự phát triển NL SDNNHH cho HS. 10. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục thì luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học. Chƣơng 2. Xây dựng và sử dụng bài tập thực nghiệm nhằm phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học. Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm. 8