Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Hoá học: Phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh thông qua dạy học thí nghiệm chương Este - Lipit Hóa học 12 Trung học phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:132

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài này nghiên cứu, lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống thí nghiệm hóa học chương Este - Lipit theo hướng dạy học tích cực định hướng phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho HS, góp phần nâng cao chất lượng dạy học hóa học ở trường phổ thông. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Hoá học: Phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh thông qua dạy học thí nghiệm chương Este - Lipit Hóa học 12 Trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐINH MỘNG THẢO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC THÍ NGHIỆM CHƢƠNG ESTE - LIPIT HÓA HỌC 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC HÀ NỘI – 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐINH MỘNG THẢO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC THÍ NGHIỆM CHƢƠNG ESTE - LIPIT HÓA HỌC 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN HÓA HỌC Mã số: 8.14.01.11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Hoàng Thu Hà HÀ NỘI - 2020
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi còn nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, chỉ bảo của các thầy cô, sự giúp đỡ của bạn bè, đồng nghiệp. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô giáo của trƣờng Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi đƣợc học tập nâng cao kiến thức. Đặc biệt, tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến giáo viên hƣớng dẫn – TS. Hoàng Thu Hà, cô đã dành thời gian, công sức, tận tình chỉ dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô, các em học sinh trƣờng THPT Khoa học Giáo dục đã hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện khảo sát và thực nghiệm sƣ phạm. Cuối cùng, tôi xin trân trọng cảm ơn gia đình và bạn bè đã luôn động viên, tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã rất cố gắng nhƣng luận văn vẫn còn nhiều hạn chế. Tôi mong nhận đƣợc sự đóng góp, chỉ bảo của các thầy cô, đồng nghiệp để hoàn thiện luận văn. Hà Nội, ngày 13 tháng 11 năm 2020 Tác giả Đinh Mộng Thảo i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTCT Công thức cấu tạo DHHH Dạy học hóa học GD Giáo dục GV Giáo viên HS Học sinh NL Năng lực NLTN Năng lực thực nghiệm NLTNHH Năng lực thực nghiệm hóa học PPDH Phƣơng pháp dạy học PTHH Phƣơng trình hóa học PTN Phòng thí nghiệm TN Thí nghiệm TNHH Thí nghiệm hóa học ii
DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Cấu trúc của NL theo nguồn lực hợp thành………….…………..9 Sơ đồ 1.2. Cấu trúc của NLTNHH…………………………………………..13 Sơ đồ 2.1. Hệ thống kiến thức chƣơng Este – Lipit…………………………37 Bảng 2.1. Hệ thống TN chƣơng Este – Lipit…………………………….......46 Bảng 2.2. Các tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá NLTNHH của HS……..84 Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát đánh giá NLTNHH của HS…………………85 Bảng 3.1. Kết quả bảng kiểm quan sát NLTNHH của GV và HS…………..90 Bảng 3.2. Kết quả bài kiểm tra số 1…………………………………………91 Bảng 3.3. Các giá trị đặc trƣng bài kiểm tra số 1……………………………92 Bảng 3.4. Kết quả bài kiểm tra số 2…………………………………………92 Bảng 3.5. Các giá trị đặc trƣng bài kiểm tra số 2……………………………93 Bảng 3.6. Kết quả bài kiểm tra số 3………………………………………...94 Bảng 3.7. Các giá trị đặc trƣng bài kiểm tra số 2……………………………94 iii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1. Mức độ sử dụng TN trong các giờ dạy hóa học………………..22 Biểu đồ 1.2. Các hình thức sử dụng TN……………………………………..23 Biểu đồ 1.3. Hiệu quả của việc sử dụng TN…………………………………23 Biểu đồ 1.4. Sự cần thiết của việc phát triển NLTN cho HS………………..24 Biểu đồ 1.5. Mức độ sử dụng TN nhằm phát triển NLTNHH cho HS……..24 Biểu đồ 1.6. Đánh giá NLTNHH của HS……………………………………25 Biểu đồ 1.7. Mức NLTNHH của HS………………………………………...26 Biểu đồ 1.8. Những kỹ năng cần trang bị cho HS để phát triển NLTNHH…26 Biểu đồ 1.9. Khó khăn khi sử dụng TN nhằm phát triển NLTNHH cho HS……………………………………………………………………………27 Biểu đồ 1.10. Biện pháp phát triển NLTNHH cho HS.……………………..28 Biểu đồ 1.11. Mức độ hứng thú với tiết học có sử dụng TNHH)……………29 Biểu đồ 1.12. Cách học hiệu quả các TNHH…………...…………………...29 Biểu đồ 1.13. Mức độ HS đƣợc trực tiếp tiến hành TN trong các giờ học hóa học…………………………………………………………………………...30 Biểu đồ 1.14. Mức độ HS đƣợc trực tiếp tiến hành TN PTN hóa học………30 Biểu đồ 1.15. Phƣơng pháp sử dụng TN mà HS thích………………………31 Biểu đồ 1.16. Tác dụng của TN trong giờ học hóa học……………………...31 Biểu đồ 1.17. Sự cần thiết của việc phát triển NLTNHH……………………32 Biểu đồ 1.18. Mức độ các kỹ năng của HS…………………………………33 Biểu đồ 3.1. Đƣờng lũy tích bài kiểm tra số 1……………………………….92 Biểu đồ 3.2. Đƣờng lũy tích bài kiểm tra số 2……………………................93 Biểu đồ 3.3. Đƣờng lũy tích bài kiểm tra số 3……………………………….95 iv
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................... ii DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ................................................................. iii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ .......................................................................... iv MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .............................................................. 2 4.1. Khách thể nghiên cứu............................................................................. 2 4.2. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................ 2 5. Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu.................................................................. 2 5.1. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................ 2 5.2. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................ 3 6. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................... 3 6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận ............................................................ 3 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn ........................................................ 3 6.3. Phương pháp xử lí thống kê ................................................................... 3 7. Phạm vi và giới hạn nghiên cứu .................................................................... 3 8. Dự kiến những đóng góp mới của đề tài ....................................................... 3 9. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 4 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ........................................... 5 CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC ......... 5 CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .............................................. 5 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................................... 5 1.2. Năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh trung học phổ thông 7 1.2.1. Khái niệm chung về năng lực .............................................................. 7 v
1.2.2. Cấu trúc của năng lực ......................................................................... 9 1.2.3. Các năng lực chung và năng lực đặc thù cần phát triển cho học sinh trong dạy học hóa học ................................................................................. 10 1.3. Năng lực thực nghiệm hóa học ................................................................ 12 1.3.1. Khái niệm năng lực thực nghiệm hóa học ........................................ 12 1.3.2. Cấu trúc của năng lực thực nghiệm hóa học .................................... 12 1.3.3. Các biểu hiện của năng lực thực nghiệm hóa học ............................ 13 1.3.4. Biện pháp phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ thông .................................................................................... 14 1.3.5. Đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh trung học phổ thông .................................................................................... 14 1.4. Sử dụng thí nghiệm hóa học trong dạy học nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh .......................................................................... 16 1.4.1. Vai trò của thí nghiệm trong chương trình môn hoá học ở phổ thông ..................................................................................................................... 16 1.4.2.Phân loại và yêu cầu sư phạm của việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học ..................................................... Error! Bookmark not defined. 1.4.3. Phương pháp sử dụng thí nghiệm nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh ...................................................................... 18 1.5. Thực trạng việc sử dụng thí nghiệm để phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh ....................................................................................... 21 1.5.1. Mục đích điều tra .............................................................................. 21 1.5.2. Nội dung và phương pháp điều tra ................................................... 21 1.5.3. Kết quả và đánh giá .......................................................................... 22 Tiểu kết chƣơng 1............................................................................................ 34 CHƢƠNG 2. BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC THÍ NGHIỆM CHƢƠNG ESTE – LIPIT HÓA HỌC 12 ....................................................... 35 vi
2.1. Đặc điểm chung của chƣơng Este - Lipit ................................................. 35 2.1.1. Đặc điểm, vị trí chương Este - Lipit.................................................. 35 2.1.2. Mục tiêu dạy học của chương Este – Lipit........................................ 35 2.1.3. Cấu trúc nội dung chương Este - Lipit ............................................. 36 2.2. Phân tích nội dung kiến thức trong các thí nghiệm chƣơng Este - Lipit . 39 2.3. Lựa chọn các nội dung thí nghiệm, xây dựng hệ thống thí nghiệm nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ thông . 42 2.3.1. Một số nguyên tắc khi lựa chọn – sử dụng thí nghiệm hóa học phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ thông .... 42 2.3.2. Quy trình xây dựng thí nghiệm hóa học nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ thông ............................ 44 2.3.3. Hệ thống thí nghiệm và một số lưu ý khi sử dụng trong dạy học chương Este - Lipit .................................................................................................... 46 2.4. Một số biện pháp sử dụng thí nghiệm để phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ thông ................................................................ 60 2.4.1. Sử dụng thí nghiệm khi nghiên cứu bài mới .......................................... 60 2.4.2. Sử dụng thí nghiệm trong bài thực hành ............................................... 62 2.4.3. Hướng dẫn học sinh tự làm thí nghiệm ở nhà ........................................ 64 2.4.4. Cải tiến thí nghiệm theo hướng đơn giản để tất cả học sinh thực hiện .... 64 2.4.5. Kế hoạch dạy học minh họa.................................................................. 65 2.5. Thiết kế bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh................................................................................................................... 80 2.5.1. Cơ sở để thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học .... 80 2.5.2. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng thực thực nghiệm hóa học................ 81 Tiểu kết chƣơng 2.............................................................................................. 86 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................... 87 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ............................................................... 87 3.2. Nhiệm vụ và nội dung thực nghiệm sƣ phạm .......................................... 87 vii
3.3. Kế hoạch thực nghiệm sƣ phạm ............................................................... 87 3.3.1. Thời gian thực nghiệm ...................................................................... 87 3.3.2. Đối tượng thực nghiệm ..................................................................... 88 3.4. Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm .............................................................. 88 3.5. Kết quả và xử lý kết quả thực nghiệm sƣ phạm....................................... 88 3.5.1. Đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh qua bài kiểm tra ................................................................................................................ 88 3.5.2. Phương pháp xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm ............................ 88 3.5.3. Kết quả đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học của giáo viên và tự đánh giá của học sinh ........................................................ 90 3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm .................................................. 95 Tiểu kết chƣơng 3............................................................................................ 96 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 97 1. Kết luận ....................................................................................................... 97 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC viii
iv
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Khoa học công nghệ đạt đƣợc những thành tựu đột phá, cùng với đó là sự bùng nổ của nền kinh tế tri thức cũng nhƣ quá trình toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ đã đƣa thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng bƣớc sang giai đoạn phát triển mới. Do đó, ngành Giáo Dục (GD) phải đổi mới để đáp ứng các yêu cầu của xã hội trong thời kì mới. Nghị quyết 29 của Ban chấp hành Trung Ƣơng Đảng Cộng Sản Việt Nam lần thứ 8 (khóa XI) đã nêu rõ yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nền GD Việt Nam, trong đó nội dung trọng tâm là phát triển NL ngƣời học. Chƣơng trình tổng thể môn hóa học ban hành ngày 26/12/2018 đã đề cập đến quan điểm xây dựng chƣơng trình môn hóa học: “… đề cao tính thực tiễn; tránh khuynh hƣớng thiên về tính toán; chú trọng trang bị các khái niệm công cụ và phƣơng pháp sử dụng công cụ, đặc biệt là giúp học sinh có kĩ năng thực hành thí nghiệm, kĩ năng vận dụng các tri thức hoá học”. Do đó, một trong những NL mà GV cần chú ý hình thành và phát triển cho HS trong môn hóa học là NLTNHH. Sử dụng TN là một biện pháp mang lại hiệu quả cao trong việc phát triển NLTNHH. Tuy nhiên, thực tế DHHH ở nƣớc ta, tình trạng “dạy chay, học chay” vẫn còn tồn tại. HS chỉ biết đến các phản ứng hóa học thông qua sách vở, thông qua lời giảng của GV. Khi đƣợc tiếp xúc với dụng cụ TN, hóa chất mặc dù rất hào hứng nhƣng các em lại rất lúng túng với các thao tác TN, cách quan sát, mô tả hiện tƣợng. Vì thế, hiệu quả dạy học có thể chƣa cao cũng nhƣ chƣa phát triển đƣợc ở HS các NL cần có đặc biệt là NLTNHH. Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài: “Phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh thông qua dạy học thí nghiệm chƣơng Este - Lipit Hóa học 12 trung học phổ thông” với mong muốn góp phần giúp cho quá trình dạy và học Hóa học ở trƣờng phổ thông đạt đƣợc mục đích 1
của môn học, đáp ứng mục tiêu đổi mới PPDH theo định hƣớng phát triển NL ngƣời học. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu, lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống TNHH chƣơng Este - Lipit theo hƣớng dạy học tích cực định hƣớng phát triển NLTNHH cho HS, góp phần nâng cao chất lƣợng DHHH ở trƣờng phổ thông. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận: Các NL cần phát triển: NL đặc thù của môn HH NLTNHH, TNHH, vai trò của TNHH. - Điều tra thực trạng sử dụng TNHH để phát triển NLTNHH cho HS trong DHHH. - Phân tích đặc điểm, cấu trúc, nội dung chƣơng Este – Lipit Hóa học 12 - Nghiên cứu, lựa chọn, xây dựng TNHH chƣơng Este - Lipit nhằm phát triển NLTNHH. - Xây dựng các kế hoạch dạy học và công cụ đánh giá sự phát triển NLTNHH của HS. - Thực nghiệm sƣ phạm, thu thập và xử lí dữ liệu để đánh giá tính khả thi, hiệu quả của các nội dung đề xuất. 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu DHHH ở trƣờng THPT. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Day học TN nhằm phát triển NLTNHH cho HS. 5. Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu 5.1. Câu hỏi nghiên cứu Sử dụng TN trong dạy học chƣơng Este - Lipit nhƣ thế nào để phát triển NLTNHH cho HS? 2
5.2. Giả thuyết nghiên cứu Nếu giáo viên khai thác và sử dụng các TNHH kết hợp với các PPDH tích cực một cách phù hợp sẽ phát triển đƣợc NLTNHH cho HS THPT, từ đó góp phần nâng cao chất lƣợng DHHH ở trƣờng phổ thông. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu tổng quan về lí luận dạy học có liên quan đến đề tài gồm: công trình nghiên cứu khoa học, bài báo khoa học, tài liệu về lí luận dạy học để tổng quan cơ sở lí luận và xây dựng công cụ nghiên cứu. Đặc biệt nghiên cứu kỹ những cơ sở lý luận về NLTNHH, TNHH. 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Sử dụng phƣơng pháp điều tra, quan sát, phỏng vấn để đánh giá thực trạng việc sử dụng TN và phát triển NLTNHH cho HS. - Sử dụng phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm để đƣa nội dung đề xuất vào thực tế dạy học, từ đó đánh giá tính khả thi và hiệu quả. 6.3. Phương pháp xử lí thống kê Các phƣơng pháp thống kê toán học áp dụng trong nghiên cứu khoa học GD đƣợc áp dụng để xử lí, phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm thu đƣợc. 7. Phạm vi và giới hạn nghiên cứu - Phạm vi nghiên cứu của đề tài: GV và HS ở một số trƣờng THPT trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Thời gian thực hiện: Từ tháng 11/2019 đến 8/2020 - Giới hạn nghiên cứu của đề tài: Hệ thống các TNHH trong chƣơng Este – Lipit. 8. Những đóng góp mới của đề tài - Đánh giá thực trạng sử dụng TN trong DHHH ở một số trƣờng phổ thông trên địa bàn thành phố Hà Nội nhằm phát triển NLTNHH cho HS. 3
- Lựa chọn, xây dựng hệ thống TN chƣơng Este - Lipit theo định hƣớng phát triển NLTNHH cho HS. - Xây dựng một số kế hoạch dạy học minh họa trong chƣơng Este - Lipit. - Xây dựng bộ công cụ đánh giá NLTNHH cho HS THPT. 9. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ thông. Chƣơng 2. Phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh thông qua dạy học thí nghiệm chƣơng Este - Lipit. Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm. 4
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Hóa học là ngành khoa học nghiên cứu về thành phần, cấu trúc, tính chất và sự biến đổi tính chất của các chất; là sự kết hợp chặt chẽ giữa lí thuyết và thực nghiệm. Do đó, việc DHHH có sự kết hợp chặt chẽ giữa học lí thuyết và học thực hành là vô cùng quan trọng. Việc sử dụng TN trong DHHH không những tạo đƣợc hứng thú học tập cho HS, giúp HS khắc sâu kiến thức đã học, mà còn hình thành và phát triển ở HS các NL cần thiết, đặc biệt là NLTNHH. Đã có nhiều nghiên cứu về sử dụng TN trong DHHH cũng nhƣ NLTN. Các công trình nghiên cứu sử dụng TN trong DHHH: - Lê Thị Thúy (2007), “Phương pháp dạy học qua thí nghiệm trong dạy học chương Oxi – Lưu huỳnh Hóa học 10 nâng cao”, Luận văn thạc sĩ sƣ phạm Hóa học, trƣờng Đại học Giáo Dục. Đề tài đã đề xuất phƣơng pháp dạy học các TNHH trong chƣơng Oxi – Lƣu huỳnh. - Ngô Quốc Triệu (2012), “Nâng cao chất lượng sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học phần vô cơ lớp 11 chương trình cở bản trung học phổ thông”, Luận văn thạc sĩ sƣ phạm hóa học, trƣờng Đại học Giáo Dục: Đề xuất biện pháp nhằm nâng cao chất lƣợng sử dụng TN. - Nguyễn Thị Trúc Phƣơng (2010), Sử dụng thí nghiệm hóa học để tổ chức hoạt động học tập tích cực cho học sinh lớp 11 trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trƣờng Đại học Giáo Dục. Luận văn đã nghiên cứu sử dụng TN với mục đích tích cực hóa hoạt động của HS. - Phạm Văn Hoan, Hoàng Đình Xuân (2016), “Phát triển cho học sinh năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thông qua việc sử dụng thí nghiệm Hóa học hữu cơ”, Tạp chí khoa học giáo dục. Đề tài nghiên cứu và sử 5
dụng các TNHH theo hƣớng nghiên cứu nhằm phát triển cho HS NL vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề. Bài viết trình bày việc sử dụng một số TN đòi hỏi HS phải có khả năng tƣ duy, vận dụng kiến thức đã học một cách sáng tạo, linh hoạt. - Nguyễn Thị Hƣơng Dung (2015), “Ứng dụng phần mềm Crocodile thiết kế mô hình thí nghiệm ảo trong dạy thực hành thí nghiệm Hóa học”, Tạp chí Khoa học giáo dục. Bài báo đã nghiên cứu cách thiết kế thí nghiệm ảo tạo cơ hội cho HS thể hiện sự chủ động, sáng tạo. - Võ Phƣơng Uyên (2009), “Sử dụng thí nghiệm trong dạy học môn hóa học lớp 10, 11 trường trung học phổ thông tỉnh Dăk Lăk”, luận văn thạc sĩ giáo dục học, trƣờng Đại học Sƣ phạm thành phố Hồ Chí Minh. Đề tài đã nghiên cứu các phƣơng pháp sử dụng TNHH trong dạy học hóa học. Về phát triển NLTNcho HS: - Nguyễn Thị Kim Ánh, Ông Thị Tuyết Thanh (2018), “Một số biện pháp sử dụng kênh hình trong dạy học phần dẫn xuất Halogen – Ancol- Phenol (Hóa học 11) nhằm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh”, Tạp chí Khoa học Giáo dục. Đề tài trình bày cơ sở lí luận và một số biện pháp sử dụng kênh hình trong dạy học phần Dẫn xuất Halogen – ancol – phenol nhƣ: hình thành kiến thức mới, luyện tập củng cố kiến thức, thực hành và trong hoạt động ngoại khóa nhằm góp phần rèn luyện và phát triển NLTN cho HS. - Nguyễn Thị Kim Ánh, Nguyễn Ngọc Thúy (2018), “Sử dụng hệ thống bài tập thực hành thí nghiệm phần Phi kim trong dạy học Hóa học nhằm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh lớp 11” – Tạp chí Khoa học Giáo dục. Bài báo đã xây dựng hệ thống bài tập thực hành TN phần Phi kim trong dạy học Hóa học để phát triển NLTN cho HS lớp 11. - Nguyễn Thị Liên (2018), “Sử dụng thí nghiệm trong dạy học chương “tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học” nhằm phát triển năng lực thực 6
nghiệm cho học sinh”, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trƣờng Đại học Giáo Dục. Luận văn đã nghiên cứu sử dụng TN nhằm phát triển NLTN cho HS trong chƣơng Tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học. - Phạm Thị Bích Đào – Đặng Thị Oanh (2017), “Đề xuất cấu trúc và đánh giá năng lực thực nghiệm cho hoc sinh thông qua môn khoa học tự nhiên cấp trung học cở sở”. Tạp chí khoa học, trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội. Bài báo đã đề xuất cấu trúc, đƣờng phát triển của NLTNvà từ đó đánh giá NLTNcủa HS trung học cơ sở. - Vũ Tiến Tình (2017), “Sử dụng phương tiện trực quan trong dạy học một số khái niệm hóa học cơ bản ở trường trung học cơ sở nhằm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh”, Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục, trƣờng đại học Sƣ phạm Hà Nội. Đề tài đã đề xuất biện pháp sử dụng các phƣơng tiện trực quan khi dạy học các khái niệm hóa học cơ bản cấp trung học cơ sở để phát triển NLTN cho HS. Thông qua việc tìm hiểu các đề tài có cùng hƣớng nghiên cứu, tôi nhận thấy các tác giả chủ yếu nghiên cứu vấn đề đổi mới PPDH và nâng cao hiệu quả sử dụng TN trong DHHH bao gồm các vấn đề: hệ thống các TN trong DHHH, hoàn thiện kĩ thuật và phƣơng pháp tiến hành TN, sử dụng TN để khắc sâu kiến thức, tạo hứng thú học tập cho HS cũng nhƣ nghiên cứu vấn đề sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm để phát triển NLTNHH cho HS, chƣa đi sâu vào phƣơng pháp sử dụng TN để phát triển NLTNHH cho HS. 1.2. Năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh trung học phổ thông 1.2.1. Khái niệm chung về năng lực NL là phạm vi đã đƣợc nhiều tác giả tiến hành nghiên cứu. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chƣa có khái niệm nhất quán về NL. Các quan điểm về NL có thể chia thành hai nhóm: 7
Nhóm quan điểm thứ nhất: NL đƣợc coi là điều kiện tâm lý của cá nhân nhằm thực hiện đạt kết quả cao một hoạt động nhất định. Tiêu biểu cho quan điểm này là X.L. Rubinstein, A.V. Petropxki, N.X. Laytex, A.A. Xmiecnov. Nhóm quan điểm thứ hai: NL đƣợc coi là những thuộc tính của cá nhân, bao gồm trong đó cả những thuộc tính tâm lý và cả những thuộc tính giải phẫu sinh lý. Tiêu biểu cho quan điểm này là A.G. Covaliov, K.K. Platonov. Trong quá trình nghiên cứu về NL, các tác giả Việt Nam cũng đƣa ra nhiều quan điểm khác nhau về NL. Trần Trọng Thủy và Nguyễn Quang Uẩn đƣa ra khái niệm NL: NL là sự phù hợp giữa một tổ hợp những thuộc tính của cá nhân với những yêu cầu của một hoạt động nhất định, đƣợc thể hiện ở sự hoàn thành có kết quả tốt đẹp hoạt động ấy. Phạm Minh Hạc lại cho rằng NL là những đặc điểm tâm lí cá nhân đáp ứng đƣợc những yêu cầu của hoạt động nhất định nào đó và là điều kiện để thực hiện có hiệu quả hoạt động đó. Từ các quan niệm trên, NL có thể đƣợc định nghĩa nhƣ sau: NL là tổ hợp các thuộc tính độc đáo của cá nhân, đáp ứng các yêu cầu của một hoạt động nhất định, đảm bảo cho hoạt động đó đƣợc thực hiện một cách hiệu quả. Nhƣ vậy, NL không chỉ là những thuộc tính, những đặc điểm nào đó của cá nhân mà nó còn bao gồm cả các thuộc tính tâm lý cũng nhƣ sinh lý. Sự tổ hợp này là sự tổ hợp những thuộc tính tƣơng ứng với những yêu cầu của một hoạt động nhất định và làm cho hoạt động đó đƣợc thực hiện thành công, có kết quả cao. Sự tổ hợp này không phải là sự cộng gộp đơn thuần của các thuộc tính khác nhau, mà đó là kết quả của sự tƣơng tác lẫn nhau giữa các thuộc tính tạo nên một hệ thống cấu trúc chặt chẽ. NL chỉ có thể tồn tại tồn tại trong một hoạt động cụ thể. Chừng nào cá nhân chƣa hoạt động thì NL của cá nhân đó chƣa đƣợc thể hiện, NL vẫn còn tiềm ẩn. NL chỉ đƣợc thể hiện khi cá nhân hoạt động và đƣợc phát triển trong chính hoạt động ấy. Sự thành công của hoạt động là thang đo để đánh giá NL của ngƣời tạo ra hoạt động ấy. NL 8
của con ngƣời là kết quả của hoạt động và giao tiếp chứ không phải bẩm sinh, sinh ra đã có. Tuy nhiên, NL của năng lực con ngƣời đƣợc hình thành và phát triển khi con ngƣời hoạt động và giao tiếp. Do đó, NL là kết quả của hoạt động và giao tiếp chứ không phải không phải là do bẩm sinh. 1.2.2. Cấu trúc của năng lực Theo [1], có hai cách tiếp cận cấu trúc của NL: tiếp cận theo nguồn lực hợp thành và tiếp cận theo NL bộ phận. Tiếp cận cấu trúc của NL theo nguồn lực hợp thành: “NL đƣợc hợp thành từ kiến thức, kĩ năng, thái độ với sự thể hiện của chúng trong hoạt động là NL hiểu, NL làm và NL ứng xử. Đây là quan hệ giữa đầu vào và đầu ra của NL. Diễn đạt theo cách khác thì đó là mối quan giữa nguồn lực và kết quả hay quan hệ giữa cấu trúc bề mặt và cấu trúc bề sâu của NL” [1]. Sơ đồ 1.1. Cấu trúc của NL theo nguồn lực hợp thành CẤU TRÚC BỀ MẶT (ĐẦU VÀO) Kiến thức Kĩ năng Thái độ NL hiểu NL làm NL ứng xử CẤU TRÚC BỀ SÂU (ĐẦU RA) 9