Luận văn Thạc sĩ Sư phạm hoá học: Phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn thông qua dạy học các chủ đề tích hợp phần Clo và hợp chất – Hóa học 10

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:149

Thêm vào BST

Báo xấu

47
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cấu trúc của luận văn gồm phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương. Chương 1 - Cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn thông qua dạy học các chủ đề tích hợp; Chương 2 - Xây dựng một số chủ đề DHTH phần Clo và hợp chất nhằm phát triển năng lực VDKTVTT cho HS; Chương 3 - Thực nghiệm sư phạm. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm hoá học: Phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn thông qua dạy học các chủ đề tích hợp phần Clo và hợp chất – Hóa học 10

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC VŨ THỊ THÚY QUỲNH PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN THÔNG QUA DẠY HỌC CÁC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP PHẦN CLO VÀ HỢP CHẤT – HÓA HỌC 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC HÀ NỘI – 2017
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC VŨ THỊ THÚY QUỲNH PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN THÔNG QUA DẠY HỌC CÁC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP PHẦN CLO VÀ HỢP CHẤT – HÓA HỌC 10 CHUYÊN NGÀNH: LÍ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN HÓA HỌC) Mã số: 8 14 01 11 Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM THỊ KIM GIANG HÀ NỘI – 2017
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ to lớn từ các thầy cô giáo, cơ quan, bạn bè, đồng nghiệp, người thân và các em HS. Bằng tất cả lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến TS. Phạm Thị Kim Giang - người thầy tận tâm đã hướng dẫn tôi trong suốt quá trình xây dựng và hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các thầy, cô giáo, cán bộ viên chức của trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Ban Giám Hiệu trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo và các em HS trường THPT Trực Ninh – Nam Định, cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn sự quan tâm và ủng hộ của gia đình, bạn bè, người thân - đó là nguồn động viên tinh thần lớn nhất để tôi theo đuổi và hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã hết sức cố gắng, song luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong sự chỉ dẫn, đóng góp ý kiến của các nhà khoa học, các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện. Hà Nội, tháng 10 năm 2017 Tác giả Vũ Thị Thúy Quỳnh i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BTHH : bài tập hóa học CN : công nghiệp CNTT : công nghệ thông tin DA : dự án dd : dung dịch DH : dạy học DHTDA : dạy học theo dự án DHTH : dạy học tích hợp ĐC : đối chứng GQVĐ : giải quyết vấn đề GV : giáo viên HS : học sinh OXH : oxi hóa PPDH : phương pháp dạy học PTN : phòng thí nghiệm PTHH : phương trình hóa học SĐTD : sơ đồ tư duy SGK : sách giáo khoa TN : thực nghiệm THPT : trung học phổ thông VDKTVTT : vận dụng kiến thức vào thực tiễn ii
MỤC LỤC Lời cảm ơn .................................................................................................................. i Danh mục các chữ viết tắt .......................................................................................... ii Mục lục ...................................................................................................................... iii Danh mục bảng ......................................................................................................... vi Danh mục hình ........................................................................................................ viii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN THÔNG QUA DẠY HỌC CÁC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP .........................................................7 1.1. Quan điểm DHTH ................................................................................................7 1.1.1. Khái niệm tích hợp và DHTH ...........................................................................7 1.1.2. Những nguyên tắc lựa chọn nội dung tích hợp ở nhà trường phổ thông ..........7 1.1.3. Mục tiêu của DHTH ..........................................................................................9 1.1.4. Các hình thức DHTH ......................................................................................10 1.1.5. Quy trình xây dựng các chủ đề trong DHTH ..................................................12 1.1.6. Ưu điểm, nhược điểm của DHTH ...................................................................13 1.2. Năng lực và năng lực VDKTVTT......................................................................13 1.2.1. Năng lực ..........................................................................................................13 1.2.2. Năng lực VDKTVTT ......................................................................................14 1.3. Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học theo quan điểm DHTH .....................16 1.3.1. Phương pháp dạy học dự án ............................................................................16 1.3.2. Phương pháp dạy học hợp tác nhóm ...............................................................19 1.3.3. Phương pháp dạy học theo góc .......................................................................21 1.3.4. Phương pháp sử dụng bài tập hóa học ............................................................24 1.4. Thực trạng việc dạy học tích hợp và việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS trong quá trình dạy học hóa học ở một số trường THPT tại tỉnh Nam Định ...........................................................................................................26 1.4.2. Nhiệm vụ điều tra ............................................................................................27 1.4.3. Nội dung điều tra .............................................................................................27 Tiểu kết chương 1......................................................................................................33 iii
CHƢƠNG 2. XÂY DỰNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ DẠY HỌC TÍCH HỢP PHẦN CLO VÀ HỢP CHẤT NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH ......................................................35 2.1. Vị trí, cấu trúc, nội dung chương Nhóm halogen ..............................................35 2.1.1. Vị trí của chương.............................................................................................35 2.1.2. Mục tiêu của chương .......................................................................................35 2.1.3. Cấu trúc các bài học trong chương Nhóm halogen .........................................36 2.1.4. Một số chú ý về phương pháp dạy học chương Nhóm halogen .....................36 2.2. Nguyên tắc và quy trình thiết kế chủ đề tích hợp trong phần Clo và hợp chất ..37 2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn chủ đề tích hợp ..............................................................37 2.2.2. Quy trình thiết kế chủ đề DHTH .....................................................................37 2.2.3. Cấu trúc chủ đề tích hợp .................................................................................38 2.3. Các biện pháp dạy học theo chủ đề tích hợp trong phần Clo và hợp chất nhằm phát triển năng lực VDKTVTT .................................................................................41 2.3.1. Biện pháp phát triển năng lực VDKTVTT thông qua vận dụng phương pháp dạy học theo dự án ....................................................................................................41 2.3.2. Biện pháp phát triển năng lực VDKTVTT thông qua vận dụng phương pháp dạy học theo góc ........................................................................................................42 2.3.2. Biện pháp phát triển năng lực VDKTVTT thông qua sử dụng BTHH ...........42 2.4. Xây dựng một số chủ đề tích hợp trong phần Clo và hợp chất nhằm phát triển năng lực VDKTVTT .................................................................................................47 2.4.1. Chủ đề “Nước sạch với con người huyện Trực Ninh” ....................................47 2.4.2. Chủ đề “Axit clohiđric với cuộc sống” ...........................................................64 2.4.3. Chủ đề “Chất khử trùng – Lợi ích và ảnh hưởng của nó tới môi trường” ......79 2.5. Xây dựng bài kiểm tra đánh giá .........................................................................84 2.6. Thiết kế bảng tiêu chí và công cụ đánh giá sự phát triển năng lực VDKTVTT cho HS .......................................................................................................................89 2.6.1. Mục đích của việc đánh giá .............................................................................89 2.6.2. Một số công cụ đánh giá .................................................................................89 2.6.3. Thiết kế bảng tiêu chí đánh giá năng lực VDKTVTT ....................................89 Tiểu kết chương 2......................................................................................................95 iv
CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..........................................................96 3.1. Đối tượng, mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ..................................96 3.1.1. Đối tượng thực nghiệm ...................................................................................96 3.1.2. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................96 3.1.3. Nhiệm vụ thực nghiệm ....................................................................................96 3.2. Nội dung và kế hoạch thực nghiệm sư phạm .....................................................97 3.2.1. Nội dung và kế hoạch thực nghiệm.................................................................97 3.2.2. Triển khai dạy theo giáo án thực nghiệm ........................................................97 3.3. Tiến hành thực nghiệm.......................................................................................97 3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .............................................................98 3.4.1. Kết quả kiểm tra, đánh giá HS (đánh giá định lượng) ....................................98 3.4.2. Kết quả đánh giá sử dụng bảng kiểm quan sát của GV và phiếu đánh giá của HS về năng lực VDKTVTT của HS trong các lớp TN ...........................................104 3.4.3. Kết quả khảo sát ý kiến của HS về việc sử dụng dạy học các chủ đề tích hợp nhằm phát triển năng lực VDKTVTT .....................................................................108 Tiểu kết chương 3....................................................................................................110 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................111 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................113 PHỤ LỤC ..............................................................................................................116 v
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Cấu trúc và biểu hiện của năng lực VDKTVTT trong môn Hóa học.......14 Bảng 1.2. Ý kiến về mức độ quan trọng của những năng lực cốt lõi cần phát triển cho HS THPT ............................................................................................................28 Bảng 1.3. Ý kiến đánh giá về mức độ một số năng lực của HS nơi GV công tác ....28 Bảng 1.4. Ý kiến về công cụ đánh giá năng lực VDKTVTT của HS .......................29 Bảng 1.5. Ý kiến về những khó khăn mà GV đang gặp phải trong việc ..................29 Bảng 1.6. Ý kiến về mức độ sử dụng phương pháp dạy học ....................................30 Bảng 1.7. Ý kiến về những biện pháp để phát triển năng lực VDKTVTT ...............31 Bảng 1.8. Ý kiến về các khó khăn khi vận dụng quan điểm DHTH trong DH Hóa học .............................................................................................................................32 Bảng 1.9. Ý kiến của HS về tần suất sử dụng kiến thức thực tiễn ............................32 Bảng 1.10. Ý kiến về việc tổ chức các hoạt động để phát triển năng lực .................33 Bảng 2.1. Mức độ của năng lực vận dụng kiến thức đối với HS THPT ...................89 Bảng 2.2. Thang đánh giá năng lực vận dụng kiến thức cho HS ..............................93 Bảng 2.3. Bảng rubic đánh giá về năng lực VDKTVTT của HS phổ thông ............94 Bảng 3.1. Bảng nội dung và kế hoạch thực nghiệm .................................................97 Bảng 3.2. Bảng kết quả kiểm tra sau thực nghiệm lần 1...........................................99 Bảng 3.3. Tỉ lệ % HS đạt điểm xi trở xuống lần 1 ....................................................99 Bảng 3.4. Tỉ lệ % HS đạt khá, giỏi, trung bình, yếu, kém lần 1 ...............................99 Bảng 3.5. Mô tả và so sánh dữ liệu kết quả bài kiểm tra số 1.................................100 Bảng 3.5. Mô tả và so sánh dữ liệu kết quả bài kiểm tra số 1.................................100 Bảng 3.6. Bảng kết quả kiểm tra sau thực nghiệm lần 2.........................................100 Bảng 3.7. Tỉ lệ % HS đạt điểm xi trở xuống lần 2 ..................................................101 Bảng 3.8. Tỉ lệ % HS đạt khá, giỏi, trung bình, yếu, kém lần 2 .............................101 Bảng 3.9. Mô tả và so sánh dữ liệu kết quả bài kiểm tra số 2.................................102 Bảng 3.10. Bảng thống kê kết quả đánh giá năng lực VDKTVTT của HS thông qua bảng quan sát của GV .............................................................................................104 vi
Bảng 3.11. Bảng so sánh kết quả đánh giá năng lực VDKTVTT của HS thông qua 3 lần quan sát của GV ................................................................................................105 Bảng 3.12. Kết quả về năng lực VDKTVTT của HS trước thực nghiệm ...............106 Bảng 3.13. Kết quả về năng lực VDKTVTT của HS sau thực nghiệm ..................107 Bảng 3.14. So sánh kết quả đánh giá năng lực VDKTVTT trước và sau thực nghiệm .................................................................................................................................107 Bảng 3.17. Ý kiến của HS về việc năng lực VDKTVTT có cần thiết với HS THPT .................................................................................................................................108 Bảng 3.15. Ý kiến HS về tác dụng của năng lực VDKTVTT trong học tập môn Hóa học và trong cuộc sống ............................................................................................109 Bảng 3.16. Ý kiến HS về việc tại sao sử dụng các chủ đề tích hợp lại phát triển được năng lực VDKTVTT ...............................................................................................109 vii
DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 1 ....................................................99 Hình 3.2. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của HS qua bài kiểm tra số 1 ............100 Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 2 ..................................................101 Hình 3.4. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của HS qua bài kiểm tra số 2 ............102 Hình 3.5. Đồ thị đường lũy tích 2 bài kiểm tra lớp thực nghiệm ............................103 Hình 3.6. Biểu đồ so sánh kết quả phát triển năng lực VDKTVTT thông qua bảng quan sát của GV ......................................................................................................105 Hình 3.7. Biểu đồ so sánh kết quả đánh giá năng lực VDKTVTT trước và sau thực nghiệm .....................................................................................................................108 viii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”; “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”; “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, VDKTVTT. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. [3] Trong những năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tập trung chỉ đạo đổi mới các hoạt động giáo dục nhằm tạo ra sự chuyển biến cơ bản về tổ chức hoạt động dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong các trường trung học. Do đó, giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học, chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất; đồng thời đang dần chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, GQVĐ, ... Một trong những quan điểm giáo dục đã trở thành xu thế trong việc xác định nội dung dạy học trong nhà trường phổ thông và trong xây dựng chương trình môn học ở nhiều nước trên thế giới là DHTH. Quan điểm DHTH là một định hướng trong đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, là một bước chuyển từ cách tiếp cận nội dung giáo dục sang tiếp cận năng lực nhằm đào tạo con người có tri thức mới, năng 1
động, sáng tạo khi giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống. Quan điểm tích hợp được xây dựng trên cơ sở những quan niệm tích cực về quá trình học tập và quá trình dạy học nhằm nâng cao năng lực của người học, giúp đào tạo những người có đầy đủ phẩm chất và năng lực để giải quyết các vấn đề của cuộc sống hiện đại. Qua quá trình giảng dạy bộ môn Hoá học ở trường phổ thông chúng tôi thấy rằng: DHTH là một quan điểm mới, GV còn gặp nhiều khó khăn, lúng túng trong việc vận dụng và triển khai. Có nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân quan trọng là GV chưa có sự hiểu biết thấu đáo về lý luận DHTH từ đó chưa biết lựa chọn phương pháp dạy học và nội dung tích hợp. Vì vậy cần có thêm các nghiên cứu để làm rõ hơn lý luận về DHTH cũng như đề xuất các biện pháp sư phạm để giúp đỡ GV trong quá trình dạy học. Vì những lý do trên, tôi lựa chọn đề tài: “Phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn thông qua dạy học các chủ đề tích hợp phần Clo và hợp chất – Hóa học 10”. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Nghị quyết 29 của BCH TW 8 khóa XI năm 2013 về đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục Việt Nam. Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội về việc đổi mới chương trình và sách giáo khoa. Công văn 3718/BGDĐT - GDTrH của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ Giáo dục Trung học năm học 2017 – 2018 đều hướng tới mục tiêu phát triển năng lực HS. Trước hết cần nhận thức sâu sắc tính cách mạng và khoa học của quá trình đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục. Đây không phải là những sửa đổi, điều chỉnh nhỏ, đơn lẻ, cục bộ, mang tính bề mặt. Đây là quá trình đổi mới “đụng” tới tầng sâu bản chất của hệ thống giáo dục, làm thay đổi căn bản về chất của hệ thống giáo dục, để đưa hệ thống giáo dục lên một trình độ mới, hiệu quả hơn, chất lượng hơn. DHTH là một trong những quan điểm chủ đạo để phát triển chương trình giáo dục nói chung và môn Khoa học tự nhiên nói riêng của nước ta trong thời kỳ mới. Tuy nhiên về cơ bản, phương pháp dạy học của các môn Khoa học tự nhiên đều có điểm thống nhất chung đó là tìm tòi, khám phá một cách tích cực. Quan điểm tích hợp đã thể hiện rõ ràng từ khái niệm, cách phát triển chương trình, viết sách giáo khoa, phương pháp dạy học … Hiện nay, đã có một số đề tài nghiên cứu về DHTH và phát triển năng lực VDKTVTT. Trong đó theo tác giả Tô Thị Diễm Quyên [27] đã vận dụng dạy học 2
chủ đề tích hợp với chủ đề Phân bón – Hóa học 9 đã cho HS thấy được sự gần gũi của Hóa học với đời sống sản xuất, mối quan hệ mật thiết giữa môn Sinh học với môn Hóa học. Với bộ sách [28] do Đỗ Hương Trà (chủ biên) đã nghiên cứu và thiết kế được một số chủ đề tích hợp ở các mức độ lồng ghép, liên môn, xuyên môn. Bộ sách là tài liệu tham khảo hữu ích, giúp cho GV chủ động, tự tin và sáng tạo trong việc DH, góp phần tích cực vào việc đổi mới phương pháp dạy và học ở các trường phổ thông hiện nay. Theo [8] năng lực VDKTVTT được mô tả qua 5 năng lực thành phần và có các mức độ thể hiện cụ thể của mỗi năng lực. Từ cấu trúc này của năng lực mà GV có thể nghiên cứu, đề xuất các biện pháp phát triển năng lực cho HS và xây dựng các tiêu chí, bộ công cụ để GV đánh giá năng lực của HS và HS tự đánh giá mức độ phát triển năng lực của mình. Các tài liệu trên đều có những đóng góp nhất định về mặt lí luận và thực tiễn về DHTH và phát triển năng lực VDKTVTT cho HS. Các tác giả nghiên cứu đều cho thấy việc DHTH và phát triển năng lực cho HS đã góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong công cuộc đổi mới này. Tuy nhiên, chưa có đề tài nào nghiên cứu về việc phát triển năng lực VDKTVTT thông qua dạy học các chủ đề tích hợp phần Clo và hợp chất – Hóa học 10 THPT. Vì vậy, đề tài nghiên cứu này là cần thiết góp phần nâng cao chất lượng dạy – học ở trường THPT trong giai đoạn hiện nay. “Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể” xác định DHTH thực hiện năm 2018 sẽ được áp dụng cho cả cấp THCS và THPT. Vì vậy, với đề tài của mình, tôi sẽ tập trung vào nghiên cứu thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học theo quan điểm tích hợp ở mức độ lồng ghép, liên hệ. 3. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu, lựa chọn, xây dựng một số chủ đề tích hợp trong phần Clo và hợp chất – Hóa học 10 nhằm phát triển năng lực VDKTVTT cho HS. 4. Câu hỏi nghiên cứu Làm thế nào để phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh thông qua dạy học các chủ đề tích hợp? Cần chú ý và làm như thế nào để xây dựng những chủ đề tích hợp phần Clo và hợp chất nhằm phát triển năng lực VDKTVTT? 5. Giả thuyết khoa học 3
Trong quá trình dạy học, nếu GV vận dụng DHTH vào việc dạy một số chủ đề trong phần Clo và hợp chất thì sẽ làm tăng ý nghĩa thực tiễn của môn học, làm cho các bài học trở nên hấp dẫn và lôi cuốn học sinh hơn. Từ đó phát triển năng lực VDKTVTT cho HS. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận có liên quan đến đề tài: DHTH, năng lực và phát triển năng lực cho HS, năng lực VDKTVTT (khái niệm, những biểu hiện, đánh giá..) trong dạy học hoá học. - Điều tra thực trạng việc DHTH nhằm phát triển năng lực VDKTVTT cho HS THPT. - Nghiên cứu mục tiêu, cấu trúc nội dung chương trình hóa học phổ thông, đi sâu vào phần Clo và hợp chất. - Tìm hiểu nguyên tắc lựa chọn, quy trình thiết kế chủ đề DHTH trong phần Clo và hợp chất. - Thiết kế một số chủ đề tích hợp phần Clo và hợp chất, đề xuất một số biện pháp sư phạm giúp GV vận dụng vào giảng dạy để phát triển năng lực VDKTVTT. - Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực VDKTVTT cho HS THPT. - Thực nghiệm sư phạm để thu thập, xử lí, đánh giá tính phù hợp, tính hiệu quả và khả thi của các đề xuất. 7. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy - học môn Hóa học ở trường THPT. - Đối tượng nghiên cứu: Phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn và dạy học tích hợp. 8. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Phần Clo và hợp chất của clo trong chương trình Hóa học 10. - Về thời gian: Đề tài thực hiện từ tháng 11/2016 đến tháng 12/2017. - Về không gian: Đề tài thực hiện ở trường THPT Trực Ninh, THPT Lê Quý Đôn đều thuộc tỉnh Nam Định. 9. Phƣơng pháp nghiên cứu Sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu sau: 9.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận 4
- Phân tích nguồn tài liệu (tạp chí và báo cáo khoa học, …) về DHTH và phát triển năng lực VDKTVTT. - Phân tích các văn bản, nghị quyết của Đảng và nhà nước về DH định hướng phát triển NL HS. - Nghiên cứu chương trình, tài liệu dạy học môn Hoá học ở trường THPT. 9.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp khảo sát , điề u tra. - Phương pháp quan sát: Tiến hành quan sát và trò chuyện với HS và GV THPT. Từ đó có thể đưa ra những đánh giá khách quan, đúng đắn và chính xác hơn để đánh giá hiệu quả của việc dạy học theo chủ đề tích hợp phần Clo và hợp chất nhằm giúp HS học tập tích cực, sôi nổi, chủ động hơn để phát triển năng lực VDKTVTT có liên quan. 9.3. Phương pháp toán học thống kê Sử dụng phương pháp toán học thống kê để xử lý kết quả điều tra về định lượng, chủ yếu là tính điểm trung bình, tính phần trăm. 9.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Đánh giá hiệu quả sử dụng phương pháp da ̣y ho ̣c theo hướng tić h cực và vâ ̣n dụng quan điể m DHTH. 5
10. Đóng góp mới của đề tài - Điều tra thực trạng về phát triển năng lực VDKTVTT ở trường THPT Trực Ninh và THPT Lê Quý Đôn đều thuộc tỉnh Nam Định làm cơ sở lí luận thực tiễn của đề tài. - Tổng quan cơ sở lí luận về năng lực, năng lực VDKTVTT và DH theo chủ đề tích hợp cho HS. - Đề xuất các biện pháp phát triển năng lực VDKTVTT thông qua DH các chủ đề tích hợp phần Clo và hợp chất – Hóa học 10. - Thiết kế bài giảng theo các PPDH tích cực: Phương pháp DH theo DA, phương pháp DH theo góc vào DH phần Clo và hợp chất – Hóa học 10. - Xây dựng 2 đề kiểm tra để đánh giá năng lực VDKTVTT cho HS. - Xây dựng bảng tiêu chí đánh giá năng lực VDKTVTT cho HS. - Tiến hành TNSP để kiểm chứng những đề xuất đã đưa ra từ đó khẳng định tính khoa học và tính khả thi của đề tài. 11. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương. Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn thông qua dạy học các chủ đề tích hợp Chƣơng 2: Xây dựng một số chủ đề DHTH phần Clo và hợp chất nhằm phát triển năng lực VDKTVTT cho HS Chƣơng 3: Thực nghiệm sư phạm 6
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN THÔNG QUA DẠY HỌC CÁC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP 1.1. Quan điểm DHTH 1.1.1. Khái niệm tích hợp và DHTH 1.1.1.1. Khái niệm tích hợp Tích hợp là một khái niệm rộng, không chỉ dùng trong lĩnh vực lí luận dạy học. Tích hợp (Tiếng Anh, tiếng Đức: Integration) có nguồn gốc từ tiếng La tinh: Integration với nghĩa là xác lập cái chung, cái toàn thể, cái thống nhất trên cơ sở những bộ phận riêng lẻ. [3, tr.8] 1.1.1.2. Khái niệm DHTH Theo UNESCO, DHTH được định nghĩa như sau: “Dạy học tích hợp là một cách trình bày các khái niệm và nguyên lí khoa học cho phép diễn đạt sự thống nhất cơ bản của tư tưởng khoa học, tránh nhấn quá mạnh hoặc quá sớm sự sai khác của các khoa học khác nhau” [17] DHTH là định hướng dạy học trong đó GV tổ chức, hướng dẫn để HS biết huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng,… thuộc nhiều lĩnh vực (môn học/hoạt động giáo dục) khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập; thông qua đó hình thành những kiến thức và kĩ năng mới; phát triển được những năng lực cần thiết. 1.1.2. Những nguyên tắc lựa chọn nội dung tích hợp ở nhà trường phổ thông “(1) Đảm bảo mục tiêu giáo dục, hình thành và phát triển các năng lực cần thiết cho người học Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp HS phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho HS tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng bảo Tệ tổ quốc. [30, điều 27] Trong Đề án Đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông cho sau năm 2015 ở Việt Nam, phát triển năng lực người học là một định hướng quan trọng, được khẳng định. Theo định hướng này, giáo dục không đơn thuần chỉ trang bị kiến 7
thức, kĩ năng cho HS mà còn chú ý hơn vào việc phát triển năng lực người học (bao gồm những năng lực chung và năng lực đặc thù). Như vậy, việc lựa chọn các nội dung các bài học/chủ đề tích hợp phải hướng tới việc phát triển những năng lực cần thiết của người lao động để đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới. Đó là các năng lực GQVĐ, đặc biệt là năng lực vận dụng những hiểu biết vào việc giải quyết những vấn đề thực tiễn của cuộc sống; năng lực sáng tạo; năng lực quản lí bản thân; năng lực hợp tác; năng lực giao tiếp; năng lực tự học; năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông; (2) Đáp ứng được yêu cầu phát triển của xã hội, mang tính thiết thực, có ý nghĩa với người học Để thực hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong bối cảnh hội nhập quốc tế, đòi hỏi đất nước cần có nguồn nhân lực có trình độ học vấn rộng, có thể thực hiện nhiều nhiệm vụ và chuyên môn hóa nhằm đảm bảo chất lượng công việc với hiệu quả cao. Việc lựa chọn nội dung bài học/chủ đề tích hợp cần tinh giản kiến thức hàn lâm lựa chọn những tri thức thiết thực, có ý nghĩa gắn bó với cuộc sống người học, đáp ứng được những thay đổi của xã hội trong giai đoạn toàn cầu hóa, tạo điều kiện cho người học vừa thích ứng được với cuộc sống đầy biến động vừa có khả năng nhạy bén thu thập kiến thức và học tập suốt đời trên cơ sở nền tảng của giáo dục phổ thông. (3) Đảm bảo tính khoa học và tiếp cận những thành tựu của khoa học kĩ thuật, đồng thời vừa sức với HS Xã hội hiện đại là một xã hội đầy biến động, phát triển rất nhanh chóng, luôn luôn thay đổi. Việc xây dựng các bài học/chủ đề tích hợp vừa đòi hỏi phải đảm bảo tính khoa học và vừa tiếp cận được những thành tựu mới của khoa học kĩ thuật nhưng phải phù hợp với khả năng nhận thức của HS cũng như kế hoạch dạy học. Để làm được điều này, các bài học/chủ đề tích hợp cần phải tinh giản những kiến thức hàn lâm, tăng cường những kiến thức thực tiễn, tạo điều kiện để HS trải nghiệm, khám phá tri thức. (4) Đảm bảo tính giáo dục và giáo dục vì sự phát triển bền vững 8
Nội dung các bài/chủ đề tích hợp được lựa chọn cần góp phần hình thành, bồi dưỡng cho hoc sinh không chỉ nhận thức về thế giới mà còn thể hiện thái độ với thế giới; bồi dưỡng những phẩm chất của người công dân trong thời đại mới: lòng yêu quê hương, đất nước; trách nhiệm đối với gia đình, xã hội; hợp tác, đoàn kết và bình đẳng; tôn trọng và tuân thủ pháp luật; học tập và tôn trọng các nền ăn hóa và tôn trọng các dân tộc trên thế giới … (5) Tăng tính hành dụng, tính thực tiễn; quan tâm tới những vấn đề mang tính xã hội của địa phương Mọi khoa học đều là kết quả nhận thức của con người trong quá trình hoạt động thực tiễn. Vì thế, những nội dung các bài học/chủ đề tích hợp lựa chọn cần tăng cường tính hàn dụng, tính thực tiễn nhằm rèn luyện cho HS kĩ năng vận dụng tri thức vào việc tìm hiểu và giải quyết ở mức độ nhất định một số vấn đề của thực tiễn, góp phần đáp ứng những đòi hỏi của cuộc sống. Cần quan tâm tới các vấn đề mang tính xã hội của địa phương nhằm giúp HS có những hiểu biết nhất định về nơi các em đang sinh sống, từ đó chuẩn bị cho HS tâm thế sẵn sàng tham gia vào hoạt động kinh tế - xã hội của địa phương. (6) Việc xây dựng các bài học/chủ đề tích hợp dựa trên chương trình hiện hành Các bài học/chủ đề tích hợp được xác định dựa vào những nội dung giao nhau của các môn học hiện hành và những vấn đề cần giáo dục mang tính quốc tế, quốc gia và có ý nghĩa đối với cuộc sống của HS. Các bài học/chủ đề tích hợp không chỉ được thực hiện giữa các môn học, giữa các nội dung có những điểm tương đồng mà còn được thực hiện giữa các môn , giữa các nội dung khác nhau nhưng bổ trợ cho nhau.” [3, tr. 19-22] 1.1.3. Mục tiêu của DHTH “Tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục đã trở thành xu thế trong việc xác định nội dung dạy học trong nhà trường phổ thông và trong xây dựng chương trình môn học ở nhiều nước trên thế giới. Quan điểm tích hợp được xây dựng trên cơ sở những quan niệm tích cực về quá trình học tập và quá trình dạy học. - Thực hiện môn học tích hợp, các quá trình học tập không bị cô lập với cuộc sống hàng ngày, các kiến thức gắn liền với kinh nghiệm sống của HS và được liên 9
hệ với các tình huống cụ thể, có ý nghĩa đối với HS. Khi đó HS được dạy sử dụng kiến thức trong những tình huống cụ thể và việc giảng dạy các kiến thức không chỉ là lí thuyết mà còn phục vụ thiết thực cho cuộc sống con người để làm người lao động, công dân tốt, … Mặt khác, các kiến thức sẽ không lạc hậu do thường xuyên cập nhật với cuộc sống. Theo đó khi đánh giá HS, thì ngoài kiến thức còn đánh giá HS về khả năng sử dụng kiến thức ở các tình huống khác nhau trong cuộc sống. Đây cũng chính là mục tiêu của DHTH. - DHTH giúp thiết lập mối liên hệ giữa các khái niệm đã học trong cùng một môn học và giữa các môn học khác nhau. Đồng thời DHTH giúp tránh những kiến thức, kĩ năng, nội dung trùng lặp khi nghiên cứu riêng rẽ từng môn học, nhưng lại có những nội dung, kĩ năng mà nếu theo môn học riêng rẽ sẽ không có được. Do đó vừa tiết kiệm thời gian, vừa có thể phát triển kĩ năng/năng lực xuyên môn cho HS thông qua giải quyết các vấn đề phức hợp. - Thực hiện DHTH giúp xác định rõ mục tiêu, phân biệt cái cốt yếu và cái ít quan trọng hơn khi lựa chon nội dung. Cần tránh đặt các nội dung học tập ngang bằng nhau, bởi có một số nội dung học tập quan trọng hơn vì chúng thiết thực cho cuộc sống hàng ngày và vì chúng là cơ sở cho quá trình học tập tiếp theo. Từ đó có thể dành thời gian cho việc nâng cao kiến thức cho HS khi cần thiết. - Thực tiễn ở nhiều nước đã chứng tỏ rằng, việc thực hiện quan điểm tích hợp trong giáo dục và dạy học sẽ giúp phát triển những năng lực giải quyết các vấn đề phức tạp và làm cho việc học tập trở nên ý nghĩa hơn đối với HS so với việc các môn học, các mặt giáo dục được thực hiện riêng rẽ. Như vậy, DHTH là một trong những quan điểm giáo dục nhằm nâng cao năng lực của người học, giúp đào tạo những người có đầy đủ phẩm chất và năng lực để giải quyết các vấn đề của cuộc sống hiện đại. Dạy học theo hướng tích hợp phát huy được tính tích cực của HS, góp phần đổi mới nội dung và phương pháp dạy học.” [3, tr. 10] 1.1.4. Các hình thức DHTH “DHTH được bắt đầu với việc xác định một chủ đề cần huy động kiến thức, kĩ năng, phương pháp của nhiều môn học để GQVĐ. Lựa chọn được một chủ đề 10