Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Ngữ văn: Kĩ năng xây dựng câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn ở trường Trung học phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhiệm vụ của đề tài là xây dựng cơ sở lý luận về hệ thống câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn của học sinh THPT theo tiếp cận năng lực; nghiên cứu về thực trạng kiểm tra, đánh giá, xây dựng câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn ở trường THPT, đề ra một số biện pháp nâng cao kĩ năng xây dựng hệ thống câu hỏi đọc hiểu văn bản trong kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn ở bậc THPT hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Ngữ văn: Kĩ năng xây dựng câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn ở trường Trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌCGIÁO DỤC PHẠM THỊ HƯƠNG KỸ NĂNG XÂY DỰNG CÂU HỎI TRONG ĐỀ KIỂM TRA NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN MÔN NGỮ VĂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM NGỮ VĂN HÀ NỘI - 2017
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌCGIÁO DỤC PHẠM THỊ HƯƠNG KỸ NĂNG XÂY DỰNG CÂU HỎI TRONG ĐỀ KIỂM TRA NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN MÔN NGỮ VĂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM NGỮ VĂN Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN NGỮ VĂN Mã số: 8140111 Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN ĐỨC KHUÔNG HÀ NỘI - 2017
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: Các thầy cô giáo đã tham gia giảng dạy lớp Cao học Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Ngữ văn, những người thầy đã trang bị cho tôi tri thức và kinh nghiệm quý báu trong lĩnh vực khoa học giáo dục. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô khoa Sau đại học, Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, các bạn bè đồng nghiệp đã động viên, nhiệt tình giúp đỡ tôi và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành bản luận văn này. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo TS. Nguyễn Đức Khuông đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Hà Nội, tháng 10 năm 2017 Tác giả luận văn Phạm Thị Hương i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Viết tắt Từ, cụm từ 1 DH dạy học 2 ĐC đối chứng 3 ĐH đọc hiểu 4 GV giáo viên 5 HS học sinh 6 KTĐG kiểm tra đánh giá 7 KQHT kết quả học tập 8 NL năng lực 9 NV Ngữ văn 10 THPT trung học phổ thông 11 TN thực nghiệm 12 VB văn bản ii
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................... ii DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... vi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ..................................................................................vii MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Lịch sử vấn đề .......................................................................................................... 3 3. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................. 5 4. Nhiệm vụ nghiên cứu.............................................................................................. 6 5. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................ 6 6. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 6 7. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 7 8. Kết cấu của đề tài .................................................................................................... 7 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG CÂU HỎI TRONG ĐỀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN MÔN NGỮ VĂN Ở TRƯỜNG THPT............................................................................................................. 9 1.1. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hư ớng tiếp cận năng lực ..................................................................................................................... 9 1.1.1 Khái niệm kiểm tra, đánh giá .............................................................................. 9 1.1.2. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh ............................................. 10 1.1.3. Năng lực và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hướng tiếp cận năng lực............................................................................................................... 12 1.2. Kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản ...................................................... 20 1.2.1. Văn bản và năng lực đọc hiểu văn bản .............................................................. 20 1.2.2. Kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản của học sinh tro ng dạy học môn Ngữ văn ................................................................................................. 28 iii
1.2.3 Câu hỏi kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản ............................................ 31 Tiểu kết chương 1 ....................................................................................................... 37 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG VÀ BIỆN PHÁP XÂY DỰNG CÂU HỎI TRONG ĐỀ KIỂM TRA NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN MÔN NGỮ VĂN Ở TRƯỜNG THPT ........................................................................................... 38 2.1. Thực trạng xây dựng câu hỏi kiểm tra, đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản trong dạy học môn Ngữ văn ở trường THPT hiện nay............................................... 38 2.1.1 Thực trạng kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn ở trường THPT ......................... 38 2.1.2. Thực trạng xây dựng câu hỏi kiểm tra năng lực đọc hiểu môn Ngữ văn ở trường THPT ....................................................................................................... 41 2. 2. Biện pháp xây dựng câu hỏi kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn bậc THPT ................................................................................................................... 54 2.2.1. Xác định mục đích, yêu cầu kiểm tra .................................................................. 55 2.2.2. Lập ma trận đề ....................................................................................................... 56 2.2.3. Biên soạn đề kiểm tra đánh giá. .......................................................................... 60 2.2.4. Xây dựng đáp án, thang điểm .............................................................................. 67 2.2.5. Xem xét lại việc biên soạn đề kiểm tra và đáp án thang điểm........................ 67 Tiểu kết chương 2: ...................................................................................................... 68 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM ................................................................................. 70 3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm........................................................................... 70 3.2.Thời gian, đối tượng, địa bàn thực nghiệm ............................................................ 70 3.3. Tiến trình thực nghiệm ............................................................................................. 70 3.3.1.Thực nghiệm tại trườngTHPT Nguyễn Trãi - Vũ Thư - Thái Bình................. 71 3.3.2. Thực nghiệm tại trường THPT Đông Thụy Anh - Thái Thụy - Thái Bình ........................................................................................................................... 74 3.4. Kết quả thực nghiệm: ............................................................................................... 74 3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm: ............................................................................... 78 iv
3.5.1. Tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm .............................................................. 78 3.5.2 Cách thức đánh giá: ............................................................................................... 79 Tiểu kết chương 3 ......................................................................................................... 87 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................................... 88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................. 90 PHỤ LỤC .................................................................................................................... 94 v
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. So sánh kiểm tra đánh giá theo tiếp cận năng lực với kiểm tra đánh giá kiến thức kĩ năng ....................................................................................... 17 Bảng 1.2. Các bậc trình độ nhận thức trong kiểm tra đánh giá NL ................ 32 Bảng 3.1. Kết quả ý kiến chia sẻ của giáo viên .............................................. 81 Bảng 3.2. Kết quả ý kiến chia sẻ của học sinh ................................................ 84 Bảng 3.3. Bảng phân phối điểm của học sinh (theo loại) ............................... 85 vi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Hình 3.4. Biểu đồ phân phối điểm của học sinh ............................................ 86 vii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong quá trình dạy học, hoạt động đánh giá kết quả học tập của học sinh có vai trò vô cùng quan trọng. Đánh giá kết quả học tập của học sinh cung cấp thông tin giúp nhà quản lý, giáo viên giám sát quá trình dạy học, phát hiện các vấn đề để có các quyết định kịp thời điều chỉnh nội dung, cách thức và điều kiện dạy học nhằm đạt tới cái đích của quá trình dạy học: chất lượng đầu ra của sản phẩm…Với ý nghĩa ấy, kiểm tra đánh giá không những là một bộ phận không thể tách rời của quá trình dạy học, có mối quan hệ mật thiết với các yếu tố khác của quá trình này mà còn là động lực để thúc đẩy sự đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới cách thức tổ chức hoạt động dạy học... nhằm nâng cao chất lượng dạy học - yếu tố quan trọng hàng đầu đối với mỗi nhà trường. Hiện nay, xu hướng chung của giáo dục toàn cầu là chuyển từ mục tiêu cung cấp tri thức sang hình thành các năng lực ở người học. Để bắt kịp xu thế đó, cũng là đáp ứng yêu cầu tất yếu của thời đại về “đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo” theo tinh thần NQ/29 - Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI ("đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan”; [1] ), giáo dục Việt Nam đang thực hiện công tác đổi mới kiểm tra đánh giá theo tiếp cận năng lực, coi đây là khâu đột phá có ý nghĩa then chốt của quá trình dạy học, giúp phát triển năng lực người học, tạo ra mã số thành công của mỗi học sinh trong tương lai. Trong những năm gần đây, Bộ Giáo dục và đào tạo đang triển khai việc đổi mới phương thức kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh. Việc chuyển từ kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận nội dung sang kiểm tra đánh giá tiếp cận năng lực người học đã và đang đáp ứng được 1
yêu cầu đổi mới của giáo dục hiện đại. Kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn cũng không nằm ngoài định hướng đó. Trong dạy học Ngữ văn, đổi mới kiểm tra đánh giá đã trở thành vấn đề quan tâm hàng đầu, bởi đó là một trong những khâu then chốt, một mắt xích quan trọng, chủ yếu để xác định năng lực của người học, điều chỉnh quá trình dạy và học; là động lực để đổi mới phương pháp dạy học, góp phần cải thiện, nâng cao chất lượng giáo dục. Thực tế cho thấy, từ năm 2014 đến nay, việc đổi mới công tác kiểm tra đánh giá đã từng bước tạo sự chuyển biến trong dạy văn, học văn. Các đề kiểm tra định kì, thi tuyển sinh, thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn theo hướng đổi mới, có tính ứng dụng cao vào thực tiễn cuộc sống, tôn trọng chính kiến của học sinh, tạo điều kiện cho các em bộc lộ năng khiếu, quan điểm, cách nhìn nhận của mình về thế giới xung quanh, tránh việc sao chép tài liệu, đọc vẹt một cách máy móc... Đặc biệt trong kì thi tốt nghiệp THPT 2014, thi THPT Quốc gia năm 2015, 2016, 2017, yêu cầu kiểm tra đánh giá năng lực của học sinh được chú trọng. Cấu trúc đề thi gồm 2 phần: đọc hiểu văn bản và làm văn với hệ thống câu hỏi tập trung đánh giá năng lực tiếp nhận văn bản, năng lực tạo lập văn bản của người học. Cách đổi mới kiểm tra đánh giá như vậy đã có tác động sâu sắc đến quá trình dạy học từ xác định nội dung đến đổi mới phương pháp dạy học. Nhưng làm thế nào để việc kiểm tra đánh giá năng lực của người học có hiệu quả và xây dựng hệ thống câu hỏi trong đề kiểm tra như thế nào để đánh giá đúng chất lượng dạy học là vấn đề đang được quan tâm. Hiện nay, nhiều giáo viên Ngữ văn còn lúng túng khi xây dựng một đề kiểm tra nhằm đánh giá năng lực học sinh theo hướng đổi mới kiểm tra đánh giá nhất là xây dựng hệ thống câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản. Qua đề tài này, chúng tôi xin đưa ra những ý kiến trao đổi về kĩ năng xây dựng câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu môn 2
Ngữ văn khi kiểm tra đánh giá năng lực tiếp nhận văn bản của người học ở trường THPT. 2. Lịch sử vấn đề 2.1. Trên thế giới Trong lịch sử nhân loại, đã từ lâu, đánh giá luôn được coi là một hoạt động tự thân và đã trở thành một khoa học ở mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, nói như Examenet Docmolgic: “Đánh giá là một môn khoa học tự nó hình thành” Trong lĩnh vực giáo dục, năm 1966, mô hình CIPP của L.D.Stufflebean được hình thành dựa trên sự kết hợp của đánh giá bối cảnh, đánh giá đầu vào, đánh giá quá trình và đánh giá kết quả học tập. Năm 1967, M.Scriven đưa ra mô hình đánh giá không theo mục tiêu ; tiếp theo là sự ra đời của mô hình ứng đáp câu hỏi do R.E.Stake khởi xướng,… Những năm sau này, để đánh giá chất lượng giáo dục, người ta tập trung đánh giá kết quả học tập của người học. Từ sau những năm 1970 đến nay lý thuyết trắc nghiệm ra đời và phát triển mạnh mẽ ở nhiều quốc gia trên thế giới. Năm 1971, B.S. Bloom và các cộng sự đã nghiên cứu và phân loại các mục tiêu đánh giá thành các cấp độ khác nhau: biết, hiểu, áp dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá. Những nghiên cứu trên có tác dụng quan trọng trong hoàn thiện các lý thuyết về đánh giá và hoàn thiện việc dạy học . Trong quá trình dạy học hiện nay, các nhà giáo dục luôn chú trọng mục tiêu phát triển năng lực và phẩm chất người học. Bên cạnh phát triển năng năng lực chung, các năng lực chuyên biệt cũng được quan tâm. Đọc và đọc hiểu văn bản có ý nghĩa rất quan trọng trong hình thành năng lực giao tiếp cho học sinh, trong việc tự học và học tập suốt đời của mỗi cá nhân. Do những lợi ích to lớn mà khả năng đọc và hiểu mang lại nên chương trình đánh giá học 3
sinh quốc tế PISA thuộc tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế thế giới chủ trương coi đọc hiểu là một trong ba lĩnh vực chủ yếu (đọc hiểu, toán học, khoa học) để xác định năng lực học sinh giai đoạn cuối của giáo dục bắt buộc. 2.2. Ở Việt Nam Ở Việt Nam, cho đến nay đã có một số công trình khoa học nghiên cứu về đánh giá trong giáo dục của các tác giả: - Năm 1996, hai tác giả Hoàng Đức Nhuận và Lê Đức Phúc đưa ra cơ sở lý luận của việc đánh giá chất lượng học tập của học sinh phổ thông. - Trần Bá Hoành năm 2001 với nghiên cứu về đánh giá trong giáo dục đã khái quát quy trình đánh giá, chỉ ra các phương pháp, kĩ thuật đánh giá. - Năm 2007, tác giả Lê Đức Ngọc nghiên cứu về Lý thuyết đo lường và xử lý số đo. Công trình nghiên cứu này đã được xuất bản tại Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội. - Nguyễn Công Khanh (2012) nghiên cứu về đo lường trong đánh giá kết quả học tập của người học. Năm 2014, tác giả này cùng các cộng sự bàn về kiểm tra, đánh giá trong Giáo dục. - Vũ Thị Ngọc Anh và các cộng sự (2010) bàn về thực trạng đánh giá kết quả học tập của học sinh ở trường phổ thông hiện nay. - Năm 2013, Nguyễn Thị Kim Thoa, Nguyễn Thị Ngọc Bích đưa ra các kĩ thuật đánh giá trong lớp học, kinh nghiệm quốc tế và đề xuất áp dụng cho bậc THPT ở Việt Nam. Trong nhà trường Việt Nam, từ sau năm 2000, mục tiêu dạy đọc hiểu văn bản cũng được đặt ra trong chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn và dạy đọc hiểu cũng được coi là mắt xích quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn. Có nhiều công trình nghiên cứu về dạy đọc hiểu văn bản trong môn Ngữ văn. Trần Đình Sử bàn nhiều về đọc văn, học văn; chú trọng đến văn bản văn học và đọc - hiểu văn bản, coi đọc hiểu 4
văn bản là một khâu đột phá trong nội dung và phương pháp dạy văn hiện nay. Nguyễn Thanh Hùng dày công nghiên cứu đặt ra vấn đề hiểu văn, dạy văn, chú trọng khâu đọc và tiếp nhận văn chương đặc biệt là đọc hiểu tác phẩm văn chương trong nhà trường cùng kĩ năng đọc hiểu Văn. Tác giả Phạm Thị Thu Hương quan tâm đến đọc hiểu và chiến thuật đọc hiểu văn bản trong nhà trường phổ thông. Phạm Thị Thu Hiền đưa ra một số đề xuất để đổi mới dạy học đọc hiểu văn bản trong nhà trường phổ thông và dạy học đọc hiểu văn bản thông tin ở trường trung học của Việt Nam trong thời gian tới. Trên thực tế, việc dạy học đọc hiểu văn bản cũng chưa đạt được hiệu quả mong muốn, công tác kiểm tra đánh giá cũng chậm thay đổi. Kiểm tra, đánh giá năng lực đọc hiểu là một trong những yêu cầu cơ bản trong kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn ở nhà trường phổ thông hiện nay. Về vấn đề này đã có một số tác giả nghiên cứu, tham gia ý kiến thảo luận trong Hội thảo đổi mới kiểm tra đánh giá chất lượng học tập môn Ngữ văn ở trường phổ thông. Tác giả Đỗ Ngọc Thống đặt ra vấn đề đổi mới đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn theo yêu cầu phát triển năng lực. Phạm Minh Diệu bàn về đánh giá năng lực môn Ngữ văn và cấu trúc bài kiểm tra môn Ngữ văn ở cấp THPT. Phạm Thị Thu Hiền đặt ra vấn đề đổi mới kiểm tra đánh giá chất lượng học tập môn Ngữ văn ở cấp Trung học phổ thông". Lê Thị Mĩ Hà, Nguyễn Thị Huệ nghiên cứu vận dụng cách hỏi của PISA trong kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu của học sinh THPT. Bên cạnh những nghiên cứu tiêu biểu đó, trong cuộc hội thảo, nhiều tác giả khác cũng bàn về kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn. Tuy nhiên, cho đến nay, chưa có công trình nghiên cứu nào trình bày một cách hệ thống về kĩ năng xây dựng câu hỏi trong kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn ở trường THPT. Kế thừa những thành tựu mà người đi trước đã đạt được khi nghiên cứu về kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản của học sinh đồng thời đưa ra các biện pháp rèn kĩ năng xây 5
dựng câu hỏi trong kiểm tra năng lực đọc hiểu môn Ngữ văn, chúng tôi đề xuất đề tài "Kĩ năng xây dựng câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn ở trường Trung học phổ thông". Chúng tôi mong có thể góp một phần nhỏ bé vào việc tìm ra những biện pháp hiệu quả nhất giúp giáo viên thành thục hơn khi ra đề kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn. 3. Mục đích nghiên cứu Nêu lên một số biện pháp để nâng cao kĩ năng xây dựng câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn ở trường THPT. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận về hệ thống câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn của học sinh THPT theo tiếp cận năng lực; nghiên cứu về thực trạng kiểm tra, đánh giá, xây dựng câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn ở trường THPT, đề ra một số biện pháp nâng cao kĩ năng xây dựng hệ thống câu hỏi đọc hiểu văn bản trong kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn ở bậc THPT hiện nay. - Thực nghiệm xây dựng hệ thống câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn ở một số trường THPT. 5. Đối tượng nghiên cứu Xây dựng câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản trong dạy học môn Ngữ văn ở trường THPT . 6. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: Kĩ năng xây dựng câu hỏi đọc hiểu - công cụ kiểm tra đánh giá năng lực tiếp nhận văn bản của học sinh THPT. - Thời gian nghiên cứu: học kì 2 năm học 2016-2017, học kì 1 năm học 2017-2018. - Không gian nghiên cứu: Trường THPT Nguyễn Trãi - Vũ Thư - Thái Bình; trường THPT Đông Thụy Anh - Thái Thụy - Thái Bình. 6
7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận - Phân tích các tài liệu liên quan đến đề tài, tìm ra cấu trúc, xu hướng phát triển của lý thuyết. Từ đó tổng hợp lại để xây dựng hệ thống khái niệm, phạm trù lý thuyết khoa học mới - Phân loại và hệ thống hoá lý thuyết - Sắp xếp lý thuyết khoa học thành hệ thống lôgíc theo từng mặt, từng vấn đề… dễ nhận biết, dễ sử dụng - Hệ thống hoá lý thuyết theo quan điểm hệ thống cấu trúc tầng bậc từ thấp đến cao, từ nhỏ đến lớn. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Khảo sát thực tế ra đề đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn của giáo viên một số trường THPT để nắm bắt tình hình, hiểu được thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hướng tiếp cận năng lực, kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu của học sinh. - Phân tích kết quả khảo sát để nhận xét về công tác ra đề kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu của học sinh theo hướng đổi mới. Từ đó đưa ra một số biện pháp để nâng cao kĩ năng xây dựng câu hỏi nhằm đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản của học sinh. - Lập sơ đồ, bảng biểu thống kê kết quả, phân tích số liệu... 8. Kết cấu của đề tài Ngoài danh mục ký hiệu chữ viết tắt, phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, phụ lục, tài liệu tham khảo, danh mục công trình khoa học liên quan đến luận văn của tác giả, luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về xây dựng câu hỏi kiểm tra, đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn ở trường THPT. 7
Chương 2: Thực trạng và biện pháp xây dựng câu hỏi trong đề kiểm tra năng lực đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn ở trường THPT. Chương 3: Thực nghiệm. 8
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG CÂU HỎI TRONG ĐỀ KIỂM TRA NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN MÔN NGỮ VĂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hướng tiếp cận năng lực 1.1.1 Khái niệm kiểm tra, đánh giá - Theo Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học do Hoàng Phê chủ biên "kiểm tra là xem xét tình hình thực tế để đánh giá, nhận xét" [25,tr 504]. Trong giáo dục, kiểm tra được hiểu là hoạt động đo lường để đưa ra các kết quả, các nhận xét, phán quyết dựa vào các thông tin thu được theo công cụ đã chuẩn bị trước với mục đích xác định xem cái gì đã đạt được, cái gì chưa đạt được... Và như vậy kiểm tra cũng là một hoạt động đánh giá. kết quả của kiểm tra được sử dụng để phản hồi, làm cơ sở cho các quyết định giáo dục như đánh giá, xếp loại, giải trình, báo cáo, tư vấn… - Đánh giá là quá trình hình thành những nhận định phán đoán về kết quả công việc dựa vào sự phân tích những thông tin thu được, đối chiếu với những mục tiêu, tiêu chuẩn đã đề ra nhằm đề xuất những quyết định thích hợp để cải thiện thực trạng điều chỉnh nâng cao chất lượng và hiệu quả công việc [8, tr5] Như vậy, đánh giá là quá trình đưa ra những quyết định trên cơ sở đo lường, làm sáng tỏ số liệu thu thập được một cách có hệ thống để xét đoán giá trị. Trong giáo dục, đánh giá được hiểu là là quá trình thu thập và lý giải kịp thời có hệ thống các thông tin về hiện trạng khả năng hay nguyên nhân về chất lượng và hiệu quả giáo dục căn cứ vào mục tiêu giáo dục, làm cơ sở cho việc điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện những chủ trương biện pháp và hành 9
động giáo dục tiếp theo. Trong dạy học, kiểm tra, đánh giá được xem xét như một quá trình liên tục và là một phần của hoạt động dạy học. 1.1.2. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh 1.1.2.1. Khái niệm kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh Đánh giá kết quả học tập là thuật ngữ chỉ quá trình hình thành những nhận định, rút ra những kết luận hoặc phán đoán về trình độ, phẩm chất của người học, hoặc đưa ra những quyết định về việc dạy học dựa trên cơ sở những thông tin đã thu thập được một cách hệ thống trong quá trình kiểm tra. Theo đó, khi đánh giá kết quả học tập của học sinh, giáo viên đưa ra những nhận định, những phán đoán về mức độ thực hiện mục tiêu dạy học đã đề ra của học sinh, từ đó có các giải pháp điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp, đưa ra các khuyến nghị góp phần thay đổi các chính sách giáo dục. 1.1.2.2. Một số yêu cầu đối với kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh. - Phải đánh giá được các năng lực khác nhau của học sinh. Mỗi cá nhân để thành công trong học tập, thành đạt trong cuộc sống cần phải sở hữu nhiều loại năng lực khác nhau. Quá trình giáo dục cũng hướng đến phát triển toàn diện cho học sinh với những năng lực khác nhau đó. Do vậy giáo viên phải sử dụng đa dạng các loại hình, các công cụ khác nhau nhằm kiểm tra đánh giá được các loại năng lực khác nhau của người học, để kịp thời phản hồi, điều chỉnh hoạt động dạy học và giáo dục. - Đảm bảo tính khách quan: nguyên tắc khách quan được thực hiện trong quá trình kiểm tra và đánh giá nhằm đảm bảo kết quả thu thập được ít chịu ảnh hưởng từ những yếu tố chủ quan khác. - Đảm bảo sự công bằng: nguyên tắc công bằng trong đánh giá kết quả học tập nhằm đảm bảo rằng những học sinh thực hiện các hoạt động học tập với cùng một mức độ và thể hiện cùng một nỗ lực trong học tập sẽ nhận được những kết quả như nhau. 10
- Đảm bảo tính toàn diện: quá trình đánh giá kết quả học tập của học sinh nhằm đảm bảo kết quả học sinh đạt được qua kiểm tra phản ánh được mức độ đạt được về kiến thức, kỹ năng, thái độ trên bình diện lý thuyết cũng như thực hành, ứng dụng với các mức độ nhận thức khác nhau trong hoạt động học tập của họ. - Đảm bảo tính công khai: đánh giá phải là một tiến trình công khai. Do vậy, các tiêu chí và yêu cầu đánh giá, các nhiệm vụ hay bài tập, bài thi cần được công bố đến học sinh trước khi họ thực hiện. Việc công khai các yêu cầu hoặc tiêu chí đánh giá tạo điều kiện cho học sinh có cơ sở để xem xét tính chính xác, tính thích hợp trong đánh giá của giáo viên cũng như tham gia đánh giá kết quả học tập của bạn học và của bản thân. Điều này sẽ góp phần làm cho hoạt động kiểm tra đánh giá trong nhà trường khách quan và công bằng hơn. - Đảm bảo tính giáo dục: đánh giá phải góp phần nâng cao hiệu quả học tập và khả năng tự học, tự giáo dục của học sinh. Từ những điều đã học được, học sinh định ra cách tự điều chỉnh hành vi học tập về sau của bản thân. Những nhận xét của giáo viên trong bài kiểm tra về những gì mà học sinh làm được; những gì mà học sinh có thể làm được tốt hơn; những gì học sinh cần được hỗ trợ thêm; những gì học sinh cần tìm hiểu thêm... sẽ giúp học sinh nhận thấy được sự tiến bộ của bản thân, những gì cần cố gắng hơn trong môn học, cũng như nhận thấy sự khẳng định của giáo viên về khả năng của họ. Điều này có tác dụng động viên người học rất lớn, góp phần quan trọng vào việc thực hiện chức năng giáo dục và phát triển của đánh giá giáo dục. - Đảm bảo tính phát triển: đánh giá hướng đến việc duy trì sự phấn đấu và tiến bộ của người học cũng như góp phần phát triển động cơ học tập đúng đắn trong người học. Qua những phán đoán, nhận xét về việc học của học sinh, giáo viên giúp các em nhận ra chiều hướng phát triển trong tương lai của 11