Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Sinh học: Tổ chức dạy học theo dự án trong dạy học chương III – Sinh trưởng và phát triển, Sinh học 11 Trung học phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bố cục của luận văn gồm có 3 chương: Chương 1 - Cơ sở lý luận và thực tiễn; Chương 2 - Thiết kế và tổ chức thực hiện dự án trong dạy học chương III - Sinh trưởng và phát triển, sinh học 11, Trung học phổ thông; Chương 3 - Thực nghiệm sư phạm. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Sinh học: Tổ chức dạy học theo dự án trong dạy học chương III – Sinh trưởng và phát triển, Sinh học 11 Trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ HƢƠNG GIANG TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG III – SINH TRƢỞNG VÀ PHÁT TRIỂN, SINH HỌC 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC HÀ NỘI – 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ HƢƠNG GIANG TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG III – SINH TRƢỞNG VÀ PHÁT TRIỂN, SINH HỌC 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PPDH BỘ MÔN SINH HỌC Mã số: 8.14.01.11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học : PGS.TS Mai Văn Hƣng HÀ NỘI – 2020
LỜI CẢM ƠN Trƣớc hết, tác giả xin cảm ơn tất cả những thầy cô Khoa Sinh học Trƣờng Đại học Giáo dục, ĐHQGHN đã giúp đỡ và luôn sẵn sàng dạy bảo tận tình trong quá trình tác giả học và làm việc tại trƣờng. Tiếp theo, tác giả xin dành lời cảm ơn tới giảng viên hƣớng dẫn của mình, PGS. TS. Mai Văn Hƣng, vì đã dành thời gian dõi theo, quan sát và chỉ dạy tác giả trong suốt quá trình làm đề tài nói riêng và theo học tại trƣờng nói chung. Thầy đã đƣa ra rất nhiều chỉ dạy trong quá trình hoàn thành luận văn này, từ cách viết, cách xử lý số liệu đến cách tìm tài liệu. Trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu và các thầy cô giáo bộ môn Sinh học trƣờng THPT Khoa học Giáo dục đã giúp đỡ tác giả thực nghiệm thành công. Xin cảm ơn các anh chị cùng lớp LL&PP bộ môn Sinh học đã luôn giúp đỡ, và trải qua những ngày ở trƣờng cùng tác giả, tạo nên cả những kỉ niệm và kiến thức. Cuối cùng, tác giả sẽ không thể hoàn thành luận văn tốt nghiệp này nếu không có sự chăm sóc, yêu thƣơng, động viên và giúp đỡ từ gia đình. Tác giả xin gửi lời chân thành cảm ơn mọi ngƣời luôn bên cạnh và giúp đỡ . Hà Nội, 2/01/2020 Tác giả Nguyễn Thị Hƣơng Giang i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ DHDA Dạy học dự án DHTDA Dạy học theo dự án ĐC Đối chứng GV Giáo viên HS Học sinh PP Phƣơng pháp PPDH Phƣơng pháp dạy học SGK Sách giáo khoa TN Thực nghiệm THPT Trung học phổ thông ii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Nội dung bài trong chƣơng III. Sinh trƣởng và phát triển ( sách giáo khoa)................................................................................................ 28 Bảng 2.2: Chuẩn kiến thức kĩ năng chƣơng III. Sinh trƣởng và phát triển .... 30 Bảng 2.3. Các dự án trong chƣơng III- Sinh trƣởng và phát triển sinh học 11, THPT ............................................................................................... 40 Bảng 3.1. Phan phối tần suất, tần số l y t ch bài kiểm tra cạp TN – ĐC 1 .... 52 Bảng 3.2. Phan phối tần suất, tần số l y t ch bài kiểm tra cạp TN – ĐC 2 .... 54 Bảng 3.3. Các tham số đặc trƣng của bài kiểm tra.......................................... 55 Bảng 3.4. kiến học sinh về vi c nen hay khong nen duy trì PPDHDA ...... 57 Bảng 3.5. Khảo sát mục tiêu của dạy học dự án môn Sinh............................. 58 Bảng 3.6. Khảo sát hiệu quả của các hình thức dạy học ................................. 59 Bảng 3.7. Kiểm tra nhóm kĩ năng tổ chức và quản l ..................................... 59 Bảng 3.8. Kiểm tra nhóm kĩ năng hoạt động .................................................. 60 iii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ HÌNH Biểu đồ 1.1: Khảo sát sử dụng dạy học theo dự án ......................................... 24 Biểu đồ 2.1. Tổng quan chƣơng trình sinh học 11 .......................................... 27 Biểu đồ 2.2. Nguyên tắc thiết kế dạy học theo dự án ..................................... 34 Biểu đồ 2.3. Quy trình thiết kế dạy học theo dự án ........................................ 35 Biểu đồ 3.1. Kết quả bài kiểm tra cạp TN – ĐC 1 .......................................... 53 Biểu đồ 3.2. Đƣờng l y t ch kết quả kiểm tra cặp ĐC1- TN1 ........................ 53 Biểu đồ 3.3. Kết quả bài kiểm tra cạp TN – ĐC 2 .......................................... 54 Biểu đồ 3.4. Đƣờng l y t ch kết quả kiểm tra cặp ĐC2- TN2 ....................... 55 Hình 3.5.Học sinh hoạt động nhóm trong quá trình làm dự án ...................... 56 Hình 3.6. Học sinh trình bày sản phẩm ........................................................... 57 iv
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1.Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục đ ch nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu ................................................. 1 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu .............................................................. 2 4. Mẫu khảo sát ................................................................................................. 2 5. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................... 2 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................... 3 7. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 4 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN....................................... 5 1.1. Nghiên cứu về dạy học dự án............................................................... 5 1.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................ 5 1.1.2. Dạy học dự án ................................................................................... 8 1.2.3. Năng lực tự học ............................................................................... 22 1.3. Cơ sở thực tiễn ................................................................................... 22 1.3.1. Thực trạng đổi mới phƣơng pháp giảng dạy bộ môn sinh học THPT.... 22 1.3.2. Thực trạng vận dụng dạy học dự án trong dạy học sinh học THPT 23 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ............................................................................... 25 CHƢƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG III SINH TRƢỞNG PHÁT TRIỂN, SINH HỌC 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.................................................................. 26 2.1. Phân t ch nội dung, cấu trúc trong dạy học chƣơng sinh trƣởng, sinh học lớp 11 THPT ....................................................................................... 26 2.2. Thiết kế và tổ chức dạy học dự án trong chƣơng III – Sinh trƣởng và Phát triển, sinh học lớp 11 THPT ............................................................. 33 2.2.1. Nguyên tắc thiết kế dạy học theo dự án .......................................... 33 2.2.2. Quy trình thiết kế dạy học theo dự án ............................................. 35 2.2.3. Quy trình mọt bài dạy theo dự án ................................................... 37 2.2.4. Đề xuất một số dự án trong chƣơng III - Sinh trƣởng và phát triển sinh 11, THPT ........................................................................................... 39 2.3. Thiết kế dự án trong chƣơng III. Sinh Trƣởng và phát triển - sinh học 11, THPT. .................................................................................................. 40 v
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ............................................................................... 48 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM................................................ 49 3.1. Mục đ ch thực nghiệm ....................................................................... 49 3.1.1. T nh khả thi ..................................................................................... 49 3.1.2. T nh hi u quả .................................................................................. 49 3.2. Phƣơng pháp thực nghiệm ................................................................. 49 3.2.1. Chọn trƣờng, lớp thực nghiệm ........................................................ 49 3.2.2. Bố tr thực nghiệm .......................................................................... 49 3.2.3. Nội dung thực nghiệm..................................................................... 50 3.2.4. Chuẩn bị cho quá trình thực nghiệm ............................................... 50 3.2.5. Thực nghiệm ch nh thức ................................................................. 51 3.2.6. Xử lý số liệu .................................................................................... 52 3.3. Kết quả thực nghiệm .......................................................................... 52 3.3.1. Phân t ch định lƣợng ....................................................................... 52 3.3.3. Kết quả định t nh ............................................................................. 56 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 ............................................................................... 61 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 64 PHỤ LỤC .................................................................................................... PL1 vi
MỞ ĐẦU 1.Lý do chọn đề tài Trong những năm gần đây, một làn sóng cải cách giáo dục lớn đang càn quét cả thế giới. Tốc độ tiến bộ trong công nghệ và khoa học đã vƣợt qua khả năng của giáo dục truyền thống, và thế giới giờ đang gấp rút bắt kịp. Các bộ môn khoa học có một mối liên quan mật thiết trong cuộc sống hàng ngày, chƣa bao giờ đƣợc quan tâm nhƣ bây giờ. Ngoài ra, những khám phá khoa học mới đƣợc tìm ra hàng ngày và các vấn đề tự nhiên xuất hiện trên khắp thế giới, làm tăng nhu cầu của giáo dục đối với ngành khoa học nhằm tìm hiểu và chinh phục những vấn đề này. Nhiều nghiên cứu đã xác nhận hiệu quả và lợi ch của DHDA trong cả khoa học nói chung và sinh học nói riêng. Tuy nhiên, phần đa các nghiên cứu trong tài liệu tập trung vào các vấn đề lý thuyết trong việc thực hiện DHDA. Nói cách khác, các nghiên cứu về DHDA tập trung vào cách thực hiện các ứng dụng của DHDA. Nhƣng chúng ta lại không có đủ nghiên cứu điều tra tác động của DHDA đối với các kết quả học tập khác nhau trong bối cảnh lớp học thực tế khác nhau. Hơn nữa, ngƣời ta biết rất t về cách DHDA ảnh hƣởng đến kết quả học tập của học sinh trong các chủ đề sinh học và không thể có bất kỳ nghiên cứu nào đƣợc tìm thấy trong chủ đề sinh trƣởng và phát triển của sinh vật. Do vấn đề này là rất cần thiết, trong nghiên cứu này, chúng tôi sẽ tìm hiểu về nh ng ảnh hƣởng của phƣơng pháp dạy học theo dự án để học chƣơng III. Sinh trƣởng và phát triển - Sinh học 11. 2. Mục đích nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Vận dụng phƣơng pháp dạy học theo dự án để phát triển năng lực cho học sinh lớp 11 trong chƣơng III - Sinh trƣởng và Phát triển, giúp học sinh lĩnh hội kiến thức môn học. 1
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở l luận của phƣơng pháp dạy học theo dự án. - Nghiên cứu cơ sở lý luận của năng lực tự học - Tìm hiểu thực trạng việc dạy học sinh học ở trung học phổ thông đặc biệt là chƣơng III - Sinh trƣởng và Phát triển, Sinh học 11. - Phân t ch cấu trúc và nội dung sách giáo khoa sinh học 11. - Đề xuất một số nội dung thuộc Chƣơng III - Sinh trƣởng và Phát triển có thể dạy học theo dự án - Đề xuất quy trình tổ chức dạy học theo dự án chƣơng III- Sinh trƣởng và phát triển, Sinh học 11. - Xây dựng các dự án dạy học trong chƣơng III- Sinh trƣởng và phát triển. - Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm nhằm đánh giá t nh khả thi và hiệu quả của các dự án và quy trình đã đề xuất - Đề xuất một số phƣơng pháp để nâng cao hiệu quả dạy học theo dự án 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu [4] - Nội dung kiến thức chƣơng III - Sinh trƣởng và phát triển, Sinh học 11 - Phƣơng pháp dạy học theo dự án 3.2 . Khách thể nghiên cứu - Quá trình dạy học Chƣơng III - Sinh trƣởng và Phát triển, Sinh học 11 4. Mẫu khảo sát - 200 học sinh, 30 giáo viên . 5. Giả thuyết nghiên cứu Nếu có biện pháp sử dụng hợp l phƣơng pháp dạy học theo dự án để hƣớng dẫn HS học chƣơng III – Sinh trƣởng và phát triển, Sinh học 11THPT sẽ phát triển đƣợc năng lực của học sinh, nâng cao hiệu quả việc dạy và học. 2
6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết - Nghiên cứu các tài liệu về PPDH theo hƣớng t ch cực hóa hoạt động ngƣời học. - Nghiên cứu về các tài liệu l luận xây dựng và sử dụng dạy học theo dự án. - Nghiên cứu cấu trúc và nội dung chƣơng trình Sinh học 11 - THPT, đặc biệt là “ Chƣơng III- Sinh trƣởng và Phát triển”, cùng nghiên cứu tài liệu chuyên môn khác về Sinh học Phát triển để xác định biện pháp sử dụng câu hỏi, bài tập có hiệu quả.[4] 6.2. Phương pháp điều tra, quan sát sư phạm - Sử dụng phiếu điều tra để tìm hiểu phƣơng pháp học tập môn sinh học 11 của HS THPT - Trực tiếp dự giờ, thăm lớp, kiểm tra kết quả tự học SGK của HS. - Quan sát sƣ phạm để kiểm tra hứng thú, mức độ t ch cực học tập của HS [9] 6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm - Tổ chức TN sƣ phạm nhằm đánh giá hiệu quả và t nh khả thi của đề tài - Phƣơng pháp thực nghiệm: [8] + Phối hợp với một số GV THPT có kinh nghiệm, thống nhất nội dung, phƣơng pháp, hệ thống CH, BT đƣa vào quá trình DH thực nghiệm ở THPT. + Các lớp TN và ĐC đƣợc chọn có trình độ tƣơng đƣơng dựa trên kết quả học tập trƣớc đó. Các lớp TN và ĐC đƣợc bố tr nhƣ sau: Chọn trƣờng: Trƣờng thực nghiệm : Trƣờng THPT Khoa học giáo dục - Đại học Giáo dục -ĐHQGHN Trƣờng điều tra : Trƣờng THPT chuyên Nguyễn Huệ, THPT chuyên Khoa học Tự nhiên Chọn 6 lớp: 2 lớp ĐC, 2 lớp TN. 3
+ Các lớp ĐC đƣợc dạy theo phƣơng pháp mà thực tế GV đang sử dụng. + Các lớp TN đƣợc dạy theo phƣơng pháp sử dụng phƣơng pháp dạy học theo dự án. 6.4. Phương pháp xử lí số liệu: * Phân tích, đánh giá định lƣợng các bài kiểm tra Chúng tôi sử dụng các phƣơng pháp thống kê toán học để xử lý các số liệu thu đƣợc từ các bài kiểm tra để đánh giá ch nh xác nhất kết quả thu đƣợc và có cái nhìn đúng đắn về phƣơng pháp thực nghiệm. 7. Cấu trúc luận văn Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn. Chƣơng 2. Thiết kế và tổ chức thực hiện dự án trong dạy học chƣơng III - Sinh trƣởng và phát triển, sinh học 11, Trung học phổ thông. Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm 4
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Nghiên cứu về dạy học dự án 1.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1.1. Lịch sử trên thế giới Khổng Tử và Aristotle là những ngƣời đề xƣớng sớm việc học bằng cách làm. Socrates đã mô hình hóa cách học thông qua việc đặt câu hỏi, tìm hiểu và suy nghĩ phê phán - tất cả các chiến lƣợc vẫn còn rất phù hợp trong các lớp học DHTDA ngày nay. Tiếp đó đến John Dewey, nhà lý luận và triết học giáo dục ngƣời Mỹ ở thế kỷ 20, ông đã cho thấy một sự chứng thực cho việc học tập dựa trên kinh nghiệm và đƣợc thúc đẩy bởi sự quan tâm của ngƣời học. Dewey thách thức quan điểm truyền thống của học sinh nhƣ một ngƣời tiếp nhận kiến thức thụ động (và giáo viên là ngƣời truyền tải một cơ thể tĩnh của các sự kiện). Thay vào đó, ông lập luận về những kinh nghiệm t ch cực chuẩn bị cho sinh viên học hỏi liên tục về một thế giới năng động. Dewey đã chỉ ra, "Giáo dục không phải là chuẩn bị cho cuộc sống, giáo dục là ch nh cuộc sống". Maria Montessori đã phát động một phong trào quốc tế trong thế kỷ 20 với cách tiếp cận học tập từ thời thơ ấu. Cô ấy đã cho thấy qua v dụ rằng giáo dục xảy ra "không phải bằng cách lắng nghe lời nói mà bằng kinh nghiệm về môi trƣờng." Các bác sĩ và chuyên gia phát triển trẻ em ngƣời đã tiên phong trong môi trƣờng học tập, thúc đẩy các công dân có khả năng, thích nghi và giải quyết vấn đề. Jean Piaget, nhà tâm lý học ngƣời Thụy Sĩ, đã giúp chúng tôi hiểu từ những trải nghiệm của chúng tôi ở các độ tuổi khác nhau. Những hiểu biết của ông đã đặt nền tảng cho cách tiếp cận kiến tạo trong giáo dục, trong đó sinh viên xây dựng dựa trên những gì họ biết bằng cách đặt câu hỏi, điều tra, tƣơng tác với ngƣời khác và phản ánh những kinh nghiệm này. 5
Trong bối cảnh lý thuyết này, học tập dựa trên vấn đề (problem- based learning ) đã xuất hiện hơn nửa thế kỷ trƣớc nhƣ một chiến lƣợc giảng dạy thực tế trong y học, kỹ thuật, kinh tế và các ngành khác. Với phƣơng pháp này, sinh viên đƣợc thử thách giải quyết vấn đề hoặc thực hiện các mô phỏng bắt chƣớc cuộc sống thực. Đây là cách sinh viên y khoa, v dụ, học cách chẩn đoán và điều trị bệnh nhân thực tế - điều mà họ không thể học đƣợc trên giảng đƣờng. Không giống nhƣ hƣớng dẫn dựa trên sách giáo khoa, học tập dựa trên vấn đề đặt học sinh chịu trách nhiệm đặt câu hỏi và khám phá câu trả lời. Phƣơng pháp dạy học dự án đƣợc bắt nguồn đầu tiên ở Châu Âu nhƣng nó lại đƣợc phát triển và trở thành một sản phẩm của phong trào giáo dục tiến bộ Mỹ. Cho tới cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, DHTDA mới đƣợc đƣa vào sử dụng ở Mỹ trong các trƣờng phổ thông với trong phong trào cải cách giáo dục lấy học sinh làm trung tâm. Các nhà sƣ phạm ngày đó mới xây dựng cơ sở l luận cho phƣơng pháp này , coi đây là một PPDH định hƣớng phát triển nang lực lấy học sinh làm trung tâm, và có thể khắc phục đƣơực những nhƣợc điểm – lấy giáo viên làm trung tâm của quá trình dạy học học truyền thống. Ban đầu, phƣơng pháp DHTDA chỉ đƣớc ứng dụng trong một số t môn dạy học thực hành các môn kĩ thuật, mĩ thuật... về sau này dần dần đã đƣợc ứng dụng rỗng rãi trong hầu hết tất cả các môn khoa học tự nhiên và khoa học xã hội.Trong thời kì chiến tranh thế giới thứ hai, phong trào cải cách giáo dục lấy HS làm trung tâm lắng xuống một thời gian dài. Và trào lƣu cải cách giáo dục mới bùng nổ trở lại vào những năm 70 thế kỉ 20, và đã tạo ra sự phát triển mới của DHTDA và đƣợc nghiên cứu, sử dụng ở nhiều nuớc trên thế giới. Ngày nay, DHTDA đƣợc các nhà khoa học quan tâm và sử dụng rộng rãi, ứng dụng ở tất cả các cấp học - bậc học, từ giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông đến đào tạo đại học, đào tạo nghề... Chẳng hạn ở Đan Mạch, trƣờng đại học Roskilde dành trên 50% quĩ thời gian đào tạo cho DHTDA [10]. 6
1.1.1.2. Trong nước DHDA có những ƣu điểm vƣợt trội đã và đang thu hút nhiều nhà nghiên cứu và DHDA đƣợc đề cập nhiều hơn trong các tài liệu tiếng Việt. Có rất nhiều các bài báo, công trình đƣợc công bố liên quan đến DHDA. TS. Nguyễn Văn Cƣờng và TS. Nguyễn Thị Diệu Thảo đã có bài viết: “Dạy học dự án - một phƣơng pháp có chức năng kép trong đào tạo giáo viên” đã tiếp cận phƣơng pháp DHDA từ góc độ lý luận và nêu đƣợc vai trò của phƣơng pháp này đối với việc nâng cao hiệu quả dạy học của GV [9]. TS Lê Khoa trong " Vận dụng phƣơng pháp dạy học theo dự án trong dạy học kiến thúc về sản xuất và sử dụng điển năng cho học sinh trung học phổ thông " đã nhấn mạnh phƣơng pháp dạy học theo dự án trong môn vật lý. Tác giả Nguyễn Thị Hƣờng trong "Tổ chức dạy học theo dự án phần sinh thái học sinh học lớp 12 - Trung học phổ thông" đã cho thấy vai trò quan trọng của dạy học dự án trong chƣơng trình sinh thái học sinh học lóp 12 [7]. Dạy học theo dự án c ng xuất hiện trong nhiều nghiên cứu khác nhau trong các mảng của môn sinh học v dự nhƣ vi sinh vật học của tác giả Doãn Thị Thu. Trong tất cả các kết quả nghiên cứu của mình, các tác giả đều khẳng định: cần phải đƣa ra đƣợc các biện pháp t ch cực để học sinh có thể phát huy năng lực và tụ tìm tòi khám phá kiến thức, trong đó dạy học dụ án là một trong nh ng phƣơng pháp vô cùng hiệu quả để ngƣời dạy tổ chức hoạt động tự lực nghiên cứu SGK của HS. Cùng với đó đƣa ra các nguyên tắc, qui trình xây dựng và biện pháp sử dụng dạy học theo dự án nói chung, trong sinh học 11 và chƣơng Sinh trƣởng và phát triển nói riêng. Dụa trên các thành công của những nghiên cứu trên đây, chúng tôi nghiên cứu, kế thừa trong luận văn này. Tuy nhiên, các biên pháp hƣớng dẫn cụ thể và nhƣửng nghiên cứu về chƣơng III. Sinh trƣởng và phát triển vẫn chƣa đƣợc nghiên cứu nhiều. Do đó, việc đi sâu nghiên cứu l luận để đề ra các dự án nhằm rèn luyện cho HS tự 7
học SGK ở từng môn học là hết sức cần thiết, đặc biệt là trong dạy học sinh học phần Sinh trƣởng và phát triển, sinh học 11 trong chƣơng trình THPT mới hiện nay. 1.1.2. Dạy học dự án 1.1.2.1. Khái niệm dạy học dự án Dạy học dự án đƣợc coi là một trong những phƣơng pháp giảng dạy tốt nhất và phù hợp nhất suốt thời gian dài trong lịch sử. tƣởng sử dụng một dự án làm tài liệu học tập thậm ch có trƣớc khi xuất hiện định nghĩa về dạy học theo dự án. Vào những năm 1870, thuật ngữ này đã đƣợc sử dụng trong hệ thống giáo dục Thụy Điển để dạy môn thủ công. Mặc dù chƣa đƣợc gọi tên là dạy học theo dự án, nhƣng có rất nhiều v dụ nổi tiếng về việc sử dụng các dự án trong các ngành khác nhau trong lớp nông nghiệp và nấu ăn trong lớp khoa học. Nguồn gốc của DHDA nhƣ một phƣơng pháp sƣ phạm bắt nguồn từ đầu những năm 1900 đối với Dewey, ngƣời đƣợc biết đến nhƣ là cha đẻ của giáo dục tiến bộ. Ông nhấn mạnh sự tham gia t ch cực của ngƣời học vào quá trình học tập, trong đó đề cập đến việc "học bằng cách học tập hƣớng học sinh hoặc học sinh trong các tài liệu liên quan (Dewey, 1916). Trong cuốn sách của mình, Kinh nghiệm và Giáo dục, Dewey giao cho giáo viên vai trò mới trong đó giáo viên cung cấp cho học sinh tiếp cận với những trải nghiệm học tập có ý nghĩa trong đó lớp học DHDA. Theo nghĩa đó, tuyên bố sau đây giải th ch mô tả của John Dewey (1910) về vai trò của giáo viên trong lớp học: Kilpatrick (1921) c ng đề xuất một trong những định nghĩa sớm nhất trong đó ông nhấn mạnh rằng để cải thiện kỹ năng của học sinh, cách tốt nhất là họ tham gia vào các hoạt động. Năm 1918, William Kilpatrick đã viết một bài báo, trong đó ông đã mở rộng những ý tƣởng ban đầu của Dewey. Trong những ý tƣởng ban đầu này, DHDA là ý tƣởng về hoạt động có mục đ ch diễn ra trong môi trƣờng xã hội. Trong tuyên bố đó, Kilpatrick (1921) định nghĩa dự án có thời hạn là bị chi phối bởi một mục đ ch và liên quan đến cuộc sống hàng ngày của sinh viên. 8
Khái niệm về dự án c ng đã đƣợc đƣa ra từ lâu, project có nghĩa là một đề án, dự thảo hay kế hoạch. Khái niệm dự án đƣợc sử dụng rất phổ biến trong rất nhiều các lĩnh vực nhƣ kinh tế - xã hội, sản xuất, doanh nghiệp, trong nghiên cứu khoa học hay trong xã hội học. Có rất nhiều các định nghĩa khác nhau về dạy học theo dự án đƣợc đƣa ra nhƣ một phƣơng pháp dạy học t ch cực , nhƣng tóm lại tôi xin đƣa ra kết luận lại "DHTDA là phƣơng pháp dạy học trong đó ngƣời học thực hiện một nhiệm vụ học tập để giải quyết một vấn đề thực tiễn có liên quan đến nội dung học tập trong chƣơng trình giáo dục, chủ động lập kế hoạch và vận dụng kiến thức tổng hợp ở nhiều lĩnh vực khác nhau để tạo ra sản phẩm có ý nghĩa thực tiễn thông qua đó ngƣời học chiếm lĩnh đƣợc kiến thức và phát triển kĩ năng." [7], [6], [11] 1.1.2.2. Các loại dự án học tập Ngƣời ta có thể dựa vào các yếu tố khác nhau để phân loại DHDA. Sau đay là mọt số cách phan loại dạy học dự án: Phan loại theo l nh vực hoạt ọng c dự án - Dự án về giáo dục - Dự án về moi truờng - Dự án về van hóa - Dự án về kinh tế ... Phan loại theo nọi dung chuyen mon - Dự án trong mọt mon học hay học phần: là các dự án có trọng tam nọi dung nằm ở mọt mon hoạc mọt học phần. - Dự án lien mon: là các dự án có trọng tam nọi dung bao gồm nhiều mon học khác nhau. - Dự án ngoài chuong trình: dự án khong lien quan trực tiếp đến nọi dung các mon học trong chuong trình học tạp của nguời học. Phan loại theo quy mo (hay phan loại theo qu th i gi n 9
Nguời ta dụa vào thời gian thực hiện dự án hoặc quy mô thực hiện dự án mà phan ra các dự án: nhỏ, trung bình, lớn dựa vào[10]: - Thời gian và chi ph thực hiện dự án. - Số lƣợng nguời tham gia : theo nhóm, tổ, lớp, truờng hoặc lien truờng... - Phạm vi tác đọng (ảnh huởng) của dự án: trong truờng, ngoài truờng, trong hoạc ngoài khu vực... Phan loại theo nhi m v t nh ch t cong vi c) - Dự án tham quan và tìm hiểu Học sinh tham quan, tìm hiểu mọt mo hình hay quy trình cong ngh sản xuất của mọt co quan nào đó. Sau khi tham quan tìm hiểu, học sinh khong những có đuợc những thong tin thu thạp đuợc mà còn có thể đề xuất những mo hình hay những áp dụng tuong tự cho mọt vấn đề cụ thể khác. V dụ: Dự án tham quan, tìm hiểu quy trình sản xuất, dịch vụ (nông nghiệp, nuôi cấy mô, lên men...). - Dự án thiết lạp mọt co sở sản xuất kinh doanh Học sinh đề xuất mọt dự án thiết lạp mọt co sở sản xuất kinh doanh giả định dựa tren tình huống thực tế giả định. V dụ: Dự án nông nghiệp, dự án nuôi cấy mô... - Dự án nghien cứu học tạp Học sinh đóng vai là những nhà nghien cứu khoa học, nghien cứu t nh chất, ứng dụng của các chất hoá học, các hi n tuợng hoá học, các chỉ số... V dụ: Dự án xác định đọ pH của đất trồng, của nuớc ao hồ...ở mọt địa phuong. Dự án khảo sát moi truờng chan nuoi, trồng trọt ... - Dự án tuyen truyền giáo dục và tiếp thị sản phẩm Học sinh sẽ đóng vai là tổ chức hay cá nhan đứng ra tuyen truyền về các sản phẩm hay các vấn đề kinh tế, xã họi, moi truờng thong qua đó lĩnh họi kiến thức. 10
V dụ: Dự án tuyen truyền giáo dục ý thức bảo v moi truờng. Dự án giới thi u cho nong dan cách nuoi trồng thủy sản, sử dụng hoocmon thực vật một cách hợp lý... Dự án tiếp thị sản phẩm cho các co sở sản xuất (hoocmon thực vật, iot, hoocmon, vacxin...). Dự án tuyen truyền giáo dục giới t nh... - Dự án tổ chức thực hi n các hoạt đọng xã họi Học sinh đóng vai là nguời tổ chức và thực hi n các hoạt đọng mang lại lợi ch cho cọng đồng. V dụ: Dự án trồng và cham sóc cay xanh. Dự án xay dựng truờng học “xanh, sạch, đ p”... Phan loại theo sự th m gi c ngu i học - Dự án cá nhan - Dự án cho nhóm HS - Dự án cho mọt lớp học - Dự án dành cho mọt khối lớp - Dự án toàn truờng Phan loại theo sự th m gi c giáo viên - Dự án duới sự huớng dẫn của mọt hay nhiều giáo viên 1.1.2.3. M c tiêu c dạy học theo dự án. Dạy học dự án hƣớng tới các vấn đề của thực tiễn xã hội, gắn kết nội dung bài học với cuộc sống thực tế. - Phát triển cho ngƣời học kĩ năng phát hiện và giải quyết vấn đề; kĩ năng tƣ duy bậc cao ( phân t ch, tổng hợp, đánh giá). - Rèn luyện nhiều kĩ năng (tổ chức kiến thức, kĩ năng sống, kĩ năng làm việc theo nhóm, giao tiếp…). - Cho phép ngƣời học làm việc “một cách độc lập” để hình thành kiến thức và cho ra những kết quả thực tế. - Nâng cao kĩ năng sử dụng công nghệ thông tin vào quá trình học tập và tạo ra sản phẩm. 11
1.1.2.4. Đặc iểm c dạy học theo dự án. Qua chọn lọc chúng tôi đƣa ra 5 đặc điểm của dạy học dự án nhƣ sau: o ọc sinh l trung t m c dạy học dự án DHDA là phƣơng pháp học tập lấy học sinh làm trung tâm, điều này có nghĩa rằng nó luôn lấy học sinh làm tôn chỉ. Mục đ ch học bát đầu tù nhu cầu của học sinh, phù hợp với khả năng và khai thác nh ng kh a cạnh học sinh hứng thú. Học sinh tự mình tham gia vào các giai đoạn của quá trình dạy học: xác định mục đ ch, lạp kế hoạch, thực hi n dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hi n. GV chỉ đóng vai trò là ngƣời dẫn đƣờng hƣớng dẫn học sinh đến với kết quả. Trong suốt quá trình thực hi n dự án, việc tự mình tìm tòi ghi chép tổng hợp và phân t ch kiến thức có thể giúp học sinh rút ra những tri thức cho riêng mình mà không mang t nh bắt buộc. Ngoài ra, học sinh còn đƣợc áp dụng những kiến thƣức đã nhận vào thục tế, cùng vói việc phối hợp với bạn bè giúp học sinh rèn luyện kĩ năng xã hội và phát triển kĩ nang thực tế. o Dạy học thong qu các hoạt ọng thực ti n c mọt dự án Dạy học dự án là một phƣơng pháp học tập luôn gắn liền với thực tiễn. Nó xuất phát từ nhu cầu trong thực tiễn hàng ngày, đƣợc xây dựng và phát triển nhờ những kiến thức và kĩ năng của học sinh. Các chủ đề ch nh của dự án đƣợc lấy ý tƣởng từ thực tế, từ những vấn đề mang t nh xã hội hoặc vận dụng có ý nghĩa với ngƣời học. Học sinh nhờ đó có động lực tìm hiểu kiến thức, tự tìm tòi khám phá và lại vận dụng vào chính thực tế. Trong 1 dự án , HS thuờng gắn ch nh mình vào 1 vai nào đó trong dự án ( v dụ ngƣời nông dân, nhà tƣ vấn, nhà khoa học, nhà tuyên truyền....) 12