Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Cách mạng công nghiệp 4.0 với ngành ngân hàng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:104

Thêm vào BST

Báo xấu

80
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài sẽ giúp người đọc hiểu rõ hơn về đặc trưng của cuộc CMCN 4.0, đồng thời đề tài cung cấp thông tin về xu hướng thế giới, nhu cầu khách hàng, hiện trạng của các ngân hàng Việt Nam. Từ đó, luận văn đưa ra các giải pháp để các ngân hàng phát huy cơ hội và giải quyết thách thức đặt ra. Các nghiên cứu tiếp theo có thể dựa trên nghiên cứu này để tiếp tục làm rõ những vấn đề khác chịu ảnh hưởng bởi cuộc CMCN 4.0 trong từng ngân hàng cụ thể.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Cách mạng công nghiệp 4.0 với ngành ngân hàng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH ĐÀO HỒNG CHÂU CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 VỚI NGÀNH NGÂN HÀNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH ĐÀO HỒNG CHÂU CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 VỚI NGÀNH NGÂN HÀNG LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 8 34 02 01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. ĐOÀN THANH HÀ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2018
TÓM TẮT LUẬN VĂN Luận văn với đề tài “Cách mạng công nghiệp 4.0 với ngành ngân hàng” nhằm mục tiêu là đề xuất giải pháp cho ngành ngân hàng khi thực hiện cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Trong chƣơng đầu tiên, luận văn nêu lên đặc trƣng về cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 nhƣ khái niệm, đặc điểm, xu hƣớng, các thành phần tạo nên nền tảng cuộc cách mạng này, xu hƣớng của ngân hàng trong thời đại 4.0, đồng thời nêu lên kinh nghiệm của các nƣớc và bài học cho các ngân hàng Việt Nam. Bên cạnh đó, luận văn sử dụng phƣơng pháp phân tích, tổng hợp số liệu có liên quan để phân tích cơ hội và thách thức các ngân hàng trong việc thực hiện cuộc cách mạng này, thông qua xu hƣớng thế giới, nhu cầu của khách hàng, năng lực cạnh tranh, và hiện trạng của các ngân hàng. Từ đó, luận văn đƣa ra một số giải pháp và ý kiến đề xuất phù hợp nhằm phát huy cơ hội, và giải quyết các thách thức đặt ra cho ngành ngân hàng để có thể đón đầu xu hƣớng phát triển chung của thế giới. Trong quá trình thực hiện luận văn không tránh khỏi thiếu sót, tác giả rất mong nhận đƣợc những lời góp ý từ ngƣời hƣớng dẫn khoa học, các thầy cô, và quý bạn đọc. Xin chân thành cảm ơn!
LỜI CAM ĐOAN Luận văn này chƣa từng đƣợc trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trƣờng đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã đƣợc công bố trƣớc đây hoặc các nội dung do ngƣời khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn đƣợc dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn.
LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn Quý Thầy Cô đã giảng dạy cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trƣờng Đại học Ngân hàng TP.Hồ Chí Minh. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS. TS. Đoàn Thanh Hà, Thầy đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi thực hiện và hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình và bạn bè đã động viên, hỗ trợ tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, làm việc và hoàn thành luận văn. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của tất cả mọi ngƣời dành cho tôi. TP.Hồ Chí Minh, ngày … tháng… năm 2018 Tác giả luận văn Đào Hồng Châu
MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................................... i DANH MỤC BẢNG ...................................................................................................ii DANH MỤC HÌNH .................................................................................................. iii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... iv CHƢƠNG 1: ĐẶC TRƢNG CỦA CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ TƢ VÀ XU HƢỚNG CỦA NGÀNH NGÂN HÀNG TRONG THỜI ĐẠI 4.01 1.1. Đặc trƣng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ................................. 1 1.1.1. Lịch sử các cuộc cách mạng công nghiệp............................................... 1 1.1.2. Khái niệm cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 .......................................... 1 1.1.3. Bản chất cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 ............................................. 2 1.1.4. Đặc điểm cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 ........................................... 3 1.1.5. Các xu hƣớng chính của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 .................... 4 1.1.6. Các thành phần tạo nên nền tảng công nghiệp 4.0 ................................. 5 1.1.6.1. Dữ liệu lớn (Big data) ...................................................................... 5 1.1.6.2. Điện toán đám mây (Cloud computing) ........................................... 6 1.1.6.3. Internet kết nối vạn vật..................................................................... 6 1.1.6.4. Robot tự động (Autonomous robots) ................................................ 6 1.1.6.5. An ninh mạng (Cyber Security)........................................................ 7 1.1.7. Công nghệ tài chính (Financial Technology - Fintech) .......................... 7 1.2. Xu hƣớng của ngành ngân hàng trong thời đại 4.0 ....................................... 9 1.2.1. Xu hƣớng ngân hàng số (Digital banking) ............................................. 9 1.2.2. Xu hƣớng sử dụng Internet kết nối vạn vật .......................................... 12 1.2.3. Xu hƣớng sử dụng trí tuệ nhân tạo ....................................................... 14 1.2.4. Xu hƣớng sử dụng dữ liệu lớn .............................................................. 16 1.2.5. Xu hƣớng sử dụng sinh trắc học ........................................................... 17 1.2.6. Xu hƣớng sử dụng blockchain .............................................................. 18 1.3. Phát triển dịch vụ ngân hàng trong thời đại công nghiệp lần thứ tƣ ........... 20
1.4. Kinh nghiệm của các nƣớc khi thực hiện cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 vào ngành ngân hàng và bài học cho Việt Nam .................................................... 20 1.4.1. Đức ........................................................................................................ 20 1.4.2. Ấn Độ .................................................................................................... 22 1.4.3. Malaysia ................................................................................................ 24 1.4.4. Một số bài học kinh nghiệm cho hoạt động ngân hàng Việt Nam ....... 25 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.......................................................................................... 27 CHƢƠNG 2: PHÂN TÍCH NHỮNG CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TRONG THỜI ĐẠI 4.0 ..................................................... 29 2.1. Tính tất yếu của việc áp dụng công nghiệp 4.0 vào ngành ngân hàng ........ 29 2.1.1. Xu hƣớng của thế giới về cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 vào tất cả lĩnh vực 29 2.1.2. Nhu cầu của khách hàng ....................................................................... 31 2.1.3. Năng lực cạnh tranh của ngân hàng ...................................................... 34 2.1.4. Hiện trạng của ngân hàng thƣơng mại Việt Nam ................................. 37 2.1.4.1. Hiện trạng dịch vụ thanh toán của các ngân hàng thương mại .... 37 2.1.4.2. Hiện trạng ứng dụng Mobile banking của các ngân hàng thương mại ........................................................................................................ 39 2.1.4.3. Một số ví dụ về việc áp dụng công nghệ 4.0 của các ngân hàng thương mại Việt Nam ...................................................................................... 41 2.2. Phân tích cơ hội và thách thức của ngân hàng thƣơng mại Việt Nam trong thời đại công nghiệp 4.0 ........................................................................................ 44 2.2.1. Cơ hội.................................................................................................... 44 2.2.2. Thách thức ............................................................................................ 50 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2.......................................................................................... 59 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP CHO CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI TRONG THỜI ĐẠI CÔNG NGHIỆP 4.0 ............................................................................... 61 3.1. Định hƣớng phát triển ngành ngân hàng ........................................................ 61 3.2. Giải pháp cho các ngân hàng thƣơng mại trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0............................................................................................................... 62 3.2.1. Nâng cao chất lƣợng chi nhánh, phòng giao dịch .................................... 62
3.2.2. Tập trung phát triển sản phẩm, dịch vụ ngân hàng tích hợp công nghệ cao ............................................................................................................... 62 3.2.3. Gia tăng truyền thông, tiếp thị để khách hàng biết đến công nghệ số ngân hàng ............................................................................................................... 63 3.2.4. Xây dựng tiêu chuẩn về an ninh mạng ..................................................... 63 3.2.5. Tuyển dụng và đào tạo lại nhân lực chất lƣợng cao ................................. 64 3.2.6. Hợp tác với bên thứ ba để phát triển công nghệ ngân hàng ..................... 64 3.2.7. Đẩy mạnh đổi mới công nghệ hiện đại và chuyển đổi dần sang mô hình ngân hàng số ....................................................................................................... 65 3.3. Khuyến nghị .................................................................................................... 65 3.3.1. Đối với Chính phủ .................................................................................... 65 3.3.2. Đối với Ngân hàng Nhà nƣớc................................................................... 67 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3.......................................................................................... 68 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... x PHỤ LỤC ................................................................................................................. xix
i DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Ý nghĩa ACB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Á Châu Agribank Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam BIDV Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam CMCN Cách mạng công nghiệp Fintech Công nghệ tài chính HDBank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Phát triển Thành phố Hồ Chí Minh HSBC Ngân hàng trách nhiệm hữu hạn một thành viên HSBC (Việt Nam) MB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Quân Đội Nam A Bank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Nam Á NHNN Ngân hàng Nhà nƣớc NHTM Ngân hàng thƣơng mại OCB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Phƣơng Đông Sacombank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Sài Gòn Thƣơng Tín SCB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Sài Gòn SHB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Sài Gòn – Hà Nội SPDV Sản phẩm, dịch vụ TCTD Tổ chức tín dụng Techcombank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Kỹ thƣơng Việt Nam TPBank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Tiên Phong Vietcombank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Ngoại thƣơng Việt Nam Vietinbank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Công thƣơng Việt Nam VPBank Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam Thịnh Vƣợng
ii DANH MỤC BẢNG Bảng Tên bảng Trang 1.1 So sánh các ngân hàng và các công ty Fintech 8 1.2 Các lĩnh vực mà Fintech tham gia 8 1.3 Lợi ích khi sử dụng blockchain tại các ngân hàng 19 1.4 Giá trị thanh toán không dùng tiền mặt ở Malaysia 24 2.1 Ngân hàng bán lẻ tốt nhất Châu Á năm 2017 34 Xếp hạng 10 NHTM có chỉ số sẵn sàng cho phát triển và 2.2 ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT 36 Index) cao nhất năm 2017
iii DANH MỤC HÌNH Hình Tên hình Trang 1.1 Ba cách chuyển đổi kỹ thuật số của ngân hàng 11 1.2 Các công cụ thanh toán đến năm 2020 24 2.1 Thông tin ngƣời dùng Internet ở Việt Nam năm 2017 31 2.2 Các trang mạng xã hội và ứng dụng đƣợc ngƣời Việt Nam 32 sử dụng nhiều nhất năm 2017 2.3 Mục đích sử dụng điện thoại của ngƣời dùng qua các năm 33 2.4 Top 10 NHTM Việt nam uy tín năm 2017 35 2.5 Lãi từ hoạt động dịch vụ và tỷ trọng lãi dịch vụ/tổng thu 37 nhập của các NHTM 2013 – 2017 2.6 Lãi từ dịch vụ thanh toán và tỷ trọng lãi dịch vụ thanh 38 toán/lãi dịch vụ của các NHTM 2013 – 2017 2.7 Lãi từ dịch vụ thanh toán và tỷ trọng Lãi dịch vụ thanh 39 toán/Lãi dịch vụ của các ngân hàng năm 2017 2.8 Tỷ lệ sử dụng phƣơng thức thanh toán khi mua hàng trên 45 Facebook, Zalo của khách hàng năm 2017 2.9 Chiến lƣợc của ngân hàng thích ứng với công nghệ số 54 2.10 Các hình thức thanh toán khi mua sắm trực tuyến của 56 khách hàng qua các năm 2013 - 2017 2.11 Các SPDV ứng dụng Fintech tại Việt Nam năm 2017 58 2.12 Khó khăn khi các ngân hàng hợp tác với Fintech 59
iv MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thế giới mà chúng ta đang sống đã, đang và sẽ trải qua các cuộc cách mạng công nghiệp (CMCN). Các cuộc CMCN này đều có ƣu điểm và nhƣợc điểm của nó. Tuy nhiên, nhìn chung các cuộc cách mạng đều đƣa thế giới đi lên cả về kinh tế, văn hóa và xã hội. Gần đây, các quốc gia bắt đầu đề cập đến cuộc CMCN lần thứ tƣ, hay còn gọi là CMCN 4.0. Cụm từ này lần đầu tiên đƣợc nƣớc Đức đề cập đến vào năm 2011 tại Hội chợ công nghệ Hannover. Cuộc cách mạng này cho đến hiện tại đã vƣợt ra khỏi khuôn khổ của nƣớc Đức, đƣợc rất nhiều quốc gia quan tâm và đón nhận nhƣ là cơ hội và thách thức để vƣơn tới trong thời đại số ngày nay. Việt Nam đang trên con đƣờng phát triển để hội nhập với thế giới thì không thể không biết tới cuộc CMCN lần thứ tƣ đang diễn ra. Tuy nhiên, biết tới nó là chƣa đủ. Chúng ta cần phải hiểu rõ khái niệm, cũng nhƣ nắm đƣợc bản chất của nó. Từ đó, có thể áp dụng vào trong công cuộc điều hành đất nƣớc và các lĩnh vực khác trong đời sống. Nền kinh tế đƣợc xem là chịu tác động mạnh mẽ nhất của các cuộc CMCN, đặc biệt là cuộc cách mạng lần thứ tƣ. Chính vì thế, chúng ta cần có những bài nghiên cứu sâu sát hơn về hai mặt tích cực và tiêu cực mà cuộc CMCN lần thứ tƣ ảnh hƣởng đến nền kinh tế nói chung và ngành ngân hàng nói riêng. Ngành ngân hàng là một trong các ngành xƣơng sống của Việt Nam. Ngành ngân hàng ảnh hƣởng đến các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp từ việc cấp vốn vay đến gửi tiết kiệm, trung gian thanh toán… Công nghệ 4.0 ra đời mang đến sức sống mới cho lĩnh vực ngân hàng nhƣ việc giao dịch, chuyển tiền, xử lý công việc, chăm sóc khách hàng trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là các ngân hàng đã chuẩn bị ra sao, tiếp cận công nghệ này nhƣ thế nào, mang lại hiệu quả hay gặp một số hạn chế nào trong việc đón đầu xu thế, thực hiện cuộc CMCN 4.0, góp phần vào công cuộc đổi mới nền kinh tế quốc gia. Về mặt lý luận:
v Phát triển đất nƣớc theo xu hƣớng của cuộc CMCN 4.0 là điều cần thiết. Đối với nền kinh tế, cuộc CMCN 4.0 sẽ góp phần tích cực vào việc tăng khả năng cạnh tranh của quốc gia so với bạn bè thế giới. Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam vẫn còn đang trong quá trình soạn thảo các văn bản pháp luật liên quan đến vấn đề này, khái niệm về cuộc CMCN 4.0 vẫn còn chƣa rõ nét tại Việt Nam. Trong khi các nƣớc khác, với trình độ công nghệ tiên tiến, đã đi trƣớc rất nhiều năm và cho ra kết quả khả quan. Việt Nam cần phải nhanh chóng hơn trong cuộc cách mạng này để có thể hội nhập với thế giới tốt hơn nữa. Đối với ngành ngân hàng, cuộc CMCN 4.0 sẽ giúp cho các ngân hàng gia tăng uy tín và lợi thế trong mắt khách hàng và nhà đầu tƣ. Thứ nhất, là không ngại đổi mới, đón đầu xu thế, không để chậm chân hơn các ngân hàng khác trong khu vực và trên thế giới. Thứ hai, giảm đƣợc chi phí giao dịch đáng kể và thời gian chết khi xếp hàng chờ ở ngân hàng nhờ các thiết bị hiện đại. Bên cạnh đó, một số lƣợng lớn nhân viên ở một số vị trí không còn cần thiết nữa, thay vào đó là những nhân viên có trình độ chuyên môn cao, thích nghi với việc thay đổi kỹ thuật công nghệ đƣợc tuyển vào. Đối với Nhà nƣớc, việc đề ra các văn bản quy định và khuyến khích các ngân hàng tiếp cận với cuộc CMCN 4.0 là điều cấp bách hiện nay. Vì nếu các ngân hàng không nắm rõ về cuộc cách mạng này hoặc không đủ điều kiện tiếp cận sẽ dậm chân tại chỗ hoặc bị thụt lùi lại khá xa so với những đơn vị có bƣớc cải tiến về mặt công nghệ. Đồng thời, Nhà nƣớc cần phải có biện pháp phù hợp để đối mặt với khó khăn khi Việt Nam quyết định áp dụng cuộc CMCN 4.0 trong việc phát triển ngành ngân hàng. Về mặt thực tiễn: Các nghiên cứu về tác động của cuộc CMCN 4.0 đến ngành ngân hàng của Việt Nam hiện nay chƣa nhiều, số liệu chƣa cụ thể, rõ ràng. Một phần là vì Việt Nam mới bắt đầu đƣa ra các văn bản về vấn đề này trong vòng vài năm trở lại đây.
vi Chẳng hạn, Chỉ thị số 16/CT-TTg về việc tăng cƣờng năng lực tiếp cận cuộc CMCN lần thứ 4 ngày 4/5/2017. Một số ngân hàng thƣơng mại (NHTM) bắt đầu đƣa các công nghệ tiên tiến vào trong quy trình vận hành. Điều này giúp tăng hiệu quả trong hoạt động ngân hàng, sản phẩm, dịch vụ (SPDV) mà các ngân hàng cung cấp cũng đa dạng hơn và cải tiến hơn so với trƣớc đây. Chính vì thế, tác giả quyết định chọn đề tài “Cách mạng công nghiệp 4.0 với ngành ngân hàng” để tìm hiểu rõ hơn cuộc CMCN này là gì, cơ hội và thách thức đối với ngành ngân hàng Việt Nam nhƣ thế nào, đồng thời đƣa ra một số giải pháp để tận dụng cuộc cách mạng này nhƣ một bƣớc nhảy vọt dành cho Việt Nam vƣơn ra tầm quốc tế, nhƣng cũng nhằm để giải quyết các thách thức đặt ra cho ngành ngân hàng Việt Nam hiện nay. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát: Mục tiêu tổng quát của đề tài là đề xuất giải pháp cho ngành ngân hàng khi thực hiện cuộc CMCN 4.0. Mục tiêu cụ thể: Tính tất yếu của sự thay đổi đối với ngân hàng trong thời đại 4.0. Xác định cơ hội và thách thức của NHTM Việt Nam. Đề xuất các giải pháp cho các NHTM đón nhận cơ hội và đối mặt với thách thức từ cuộc CMCN 4.0. 3. Câu hỏi nghiên cứu Tại sao ngành ngân hàng cần thực hiện cuộc CMCN 4.0? CMCN 4.0 tạo ra cơ hội gì cho ngành ngân hàng?
vii Thách thức nào ngành ngân hàng gặp phải khi thực hiện cuộc CMCN 4.0? Giải pháp nào cho ngành ngân hàng để phát huy cơ hội và ứng phó với thách thức của CMCN 4.0? 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: các hoạt động của NHTM khi thực hiện cuộc CMCN 4.0. Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi không gian: NHTM Việt Nam. Phạm vi thời gian: từ năm 2013 đến năm 2017. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Tác giả sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu khác nhau nhƣ phƣơng pháp thống kê, phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, phƣơng pháp đối chiếu, so sánh số liệu qua các năm giúp cho đề tài có cái nhìn rõ nét về sự thay đổi của nhu cầu khách hàng qua từng thời kỳ cũng nhƣ hiện trạng của các ngân hàng Việt Nam để phân tích cơ hội và thách thức mà các ngân hàng đang gặp phải trong thời đại 4.0. 6. Đóng góp của đề tài Đề tài sẽ giúp ngƣời đọc hiểu rõ hơn về đặc trƣng của cuộc CMCN 4.0, đồng thời đề tài cung cấp thông tin về xu hƣớng thế giới, nhu cầu khách hàng, hiện trạng của các ngân hàng Việt Nam. Từ đó, luận văn đƣa ra các giải pháp để các ngân hàng phát huy cơ hội và giải quyết thách thức đặt ra. Các nghiên cứu tiếp theo có thể dựa trên nghiên cứu này để tiếp tục làm rõ những vấn đề khác chịu ảnh hƣởng bởi cuộc CMCN 4.0 trong từng ngân hàng cụ thể. 7. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
viii Bài báo “Tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 đối với ngành Ngân hàng Việt Nam và cơ hội, thách thức đối với lĩnh vực thanh toán” của Bùi Quang Tiên (2017) nêu lên một số thuận lợi, cơ hội và thách thức trong lĩnh vực thanh toán khi các ngân hàng áp dụng công nghệ 4.0. Bên cạnh đó, bài báo cũng đƣa ra các chính sách và văn bản của Nhà nƣớc trong việc tiếp cận và đón đầu xu hƣớng này. Bài báo có nhiều thông tin giúp ích cho luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Tuy nhiên, khi nhắc đến cuộc CMCN 4.0 thì bài báo chƣa đƣa ra khái niệm cụ thể của thuật ngữ này là gì, đồng thời trong bài có khá ít số liệu chứng minh cho quan điểm tác giả đƣa ra. Bài báo “Những cơ hội, thách thức của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ đối với Việt Nam và những kiến nghị, đề xuất từ góc độ khoa học và công nghệ” của Bộ Khoa học và Công nghệ (2017) nêu lên năm đặc điểm nổi bật của cuộc CMCN 4.0, các xu hƣớng lớn trong cuộc cách mạng này, và tác động của cuộc cách mạng này đối với thị trƣờng lao động, kinh doanh, chính phủ, ngƣời dân, giáo dục, an ninh, quốc phòng,… Tuy nhiên, bài nghiên cứu này chƣa đƣa ra số liệu cụ thể để chứng minh cho các lập luận của tác giả, đồng thời bài báo không đề cập đến ngành ngân hàng cũng chịu tác động của cuộc cách mạng số này. Bài báo “Ngân hàng và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ” của Lê Công (2017) nêu lên khái quát về các cuộc CMCN từ lần thứ nhất đến lần thứ tƣ, hệ thống tài chính ngân hàng thế giới và Việt Nam với cuộc cách mạng này. Bên cạnh đó, tác giả còn nêu lên cơ hội, thách thức và một số khuyến nghị để hạn chế thách thức và phát huy cơ hội. Tuy nhiên, bài báo không nêu cụ thể các thành phần của cuộc CMCN 4.0 cũng nhƣ số liệu chi tiết để ngƣời đọc hiểu rõ hơn nữa. Bài báo “Digital Banking 2025” của nhóm tác giả Urs Gasser – Đại học Harvard, Oliver Gassmann – Đại học St. Gallen, Thorsten – Đại học Zurich, Larry Leifer – Đại học Stanford, Thomas Puschmann – Đại học Zurich, Leon Zhao – Đại học Thành phố Hồng Kông (2017) nói về sáu lĩnh vực sẽ tác động đến ngân hàng đến năm 2025 là khách hàng của ngân hàng, mô hình hoạt động, mô hình doanh thu,
ix nền tảng ngân hàng kỹ thuật số, ngân hàng định hƣớng dữ liệu và chuỗi giá trị ngân hàng. Bài báo có cung cấp số liệu đƣợc khảo sát nhƣng không liên tục mà chỉ cung cấp số liệu để chứng minh cho lập luận của tác giả. Mặt khác, các số liệu lấy khá tổng quát tại các nƣớc phát triển nhƣ Anh, Đức. Do đó, bài báo này có thể sử dụng để tham khảo thêm, nhƣng đối với các ngân hàng Việt Nam thì cần nghiên cứu sâu hơn. Bài báo “Digital revolution in retail banking” của Công ty tƣ vấn chiến lƣợc Roland Berger (2015) về sự phát triển của kỹ thuật số trong các ngành nhƣ bán lẻ, truyền thông, du lịch, nhà hàng, phân loại khách hàng sử dụng ngân hàng số theo độ tuổi, thu nhập và trình độ. Đồng thời bài nghiên cứu nêu lên vai trò của chi nhánh trong thời đại số. Đây là bài nghiên cứu đƣợc thực hiện ở Đức nên số liệu chủ yếu lấy ở Đức, không có số liệu về Việt Nam hay các nƣớc châu Á để tham khảo. Các nghiên cứu trên chƣa nghiên cứu kỹ về đặc trƣng của cuộc CMCN 4.0, cũng nhƣ các xu hƣớng của ngân hàng Việt Nam trong thời đại số. Vì vậy, luận văn này sẽ nghiên cứu sâu hơn về xu hƣớng, cũng nhƣ cơ hội và thách thức đối với các NHTM Việt Nam khi thực hiện cuộc cách mạng này, để các ngân hàng có cái nhìn rõ nét hơn về công nghệ ngân hàng tiên tiến và các giải pháp giúp ích cho các ngân hàng. 8. Bố cục của luận văn Luận văn đƣợc trình bày thành 3 chƣơng nhƣ sau: Chƣơng 1: Đặc trƣng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ và xu hƣớng của ngành ngân hàng trong thời đại 4.0. Chƣơng 2: Phân tích những cơ hội và thách thức của ngân hàng thƣơng mại trong thời đại 4.0. Chƣơng 3: Giải pháp cho các ngân hàng thƣơng mại trong thời đại công nghiệp 4.0.
1 CHƢƠNG 1: ĐẶC TRƢNG CỦA CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ TƢ VÀ XU HƢỚNG CỦA NGÀNH NGÂN HÀNG TRONG THỜI ĐẠI 4.0 Chƣơng 1 trình bày đặc trƣng của cuộc CMCN 4.0 gồm lịch sử, khái niệm, bản chất, các đặc điểm, xu hƣớng chính, cũng nhƣ thành phần tạo nên nền tảng công nghiệp 4.0, xu hƣớng hoạt động ngân hàng với cuộc CMCN 4.0. Đồng thời, chƣơng này cũng nêu lên kinh nghiệm các nƣớc đã áp dụng và bài học cho các ngân hàng Việt Nam. 1.1. Đặc trƣng của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tƣ 1.1.1. Lịch sử các cuộc cách mạng công nghiệp Theo Klaus Schwab (2016), cuộc CMCN 1.0 xuất hiện từ cuối thế kỷ thứ 18 với sự ra đời của động cơ hơi nƣớc. Cuộc CMCN 2.0 bắt đầu từ nửa sau thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, mở ra kỷ nguyên công nghiệp hóa. Thời kỳ này sử dụng điện để phục vụ sản xuất, năng suất tăng cao và thay đổi nền kinh tế toàn cầu. Tiếp đến là cuộc CMCN 3.0 với tự động hóa điện tử. Năm 1969 phát triển Chƣơng trình kiểm soát logic (PLC) và các ứng dụng điện tử và công nghệ thông tin để tự động hóa quy trình sản xuất. Đến năm 2011, cuộc CMCN 4.0 là bƣớc tiến bộ vƣợt bậc từ cuộc CMCN 3.0 trƣớc đó với sự tự động hóa thông minh. Vào tháng 1/2011, ngành công nghiệp 4.0 đƣợc khởi xƣớng là một “Dự án tƣơng lai” của Chính phủ nƣớc Đức. 1.1.2. Khái niệm cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 Cuộc CMCN 4.0 là “cuộc cách mạng kỹ thuật số, sử dụng các thiết bị điện tử, công nghệ thông tin để tự động hóa quá trình sản xuất” (Larry Hatheway 2016). Theo Klaus Schwab (2016), cuộc CMCN lần thứ tƣ “mô tả một loạt các công nghệ mới kết hợp thế giới vật lý, kỹ thuật số và sinh học, ảnh hƣởng đến tất cả các lĩnh vực, nền kinh tế và các ngành công nghiệp. Từ đó, cuộc cách mạng này tạo
2 điều kiện hình thành các “nhà máy thông minh” hay “nhà máy số” với hệ thống không gian ảo có chức năng giám sát quy trình, Internet kết nối vạn vật (Internet of Things – IoT) và Internet của các dịch vụ (Internet of Services – IoS)”. Theo Germany Trade & Invest (2014), CMCN 4.0 đại diện cho “sự đổi mới mô hình từ sản xuất tập trung sang phi tập trung, đƣợc thực hiện bởi các tiến bộ công nghệ tạo thành sự đảo ngƣợc của logic quy trình sản xuất thông thƣờng”. 1.1.3. Bản chất cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 Theo Germany Trade & Invest (2014), CMCN 4.0 dựa trên nền tảng công nghệ số và các công nghệ thông minh để tối ƣu phƣơng pháp sản xuất, quy trình vận hành; tập trung vào các công nghệ có tác động mạnh mẽ nhất là công nghệ sinh học, công nghệ tự động hóa, công nghệ in 3D, ngƣời máy, công nghệ vật liệu mới… Cuộc CMCN 4.0 đang là xu hƣớng thế giới của máy móc tự động hóa và truyền tải dữ liệu trong sản xuất. Trong đó bao gồm mạng vật lý, mạng Internet kết nối vạn vật và điện toán đám mây trong các “nhà máy thông minh”. Tại đây, hệ thống vật lý không gian ảo làm nhiệm vụ giám sát quá trình vật lý, tạo ra một bản sao ảo của thế giới vật lý. Bên cạnh đó, Internet kết nối vạn vật giúp cho các hệ thống vật lý không gian ảo tƣơng tác với nhau và với con ngƣời. Thông qua Internet của các dịch vụ, ngƣời sử dụng sẽ tham gia vào chuỗi giá trị bằng việc dùng các dịch vụ này. Điểm vƣợt trội của các nhà máy số là các máy móc thông minh trao đổi dữ liệu bằng hệ thống mạng và liên tục chia sẻ thông tin về số lƣợng hàng hóa, sự cố xảy ra, những thay đổi trong đơn hàng,…Điều này hỗ trợ rất nhiều cho quá trình sản xuất vì sẽ giúp cho tăng hiệu suất đáng kể và giảm thời gian sản xuất, đồng thời chất lƣợng sản phẩm đồng đều với chi phí thấp hơn. Từ khâu nghiên cứu phát triển sản phẩm, sản xuất, đến tiếp thị và thu mua đều đƣợc tối ƣu nhờ các cảm biến, điều khiển cho phép các thiết bị liên kết đến nhà máy, các hệ thống mạng lƣới khác và
3 tƣơng tác với con ngƣời. Toàn bộ hệ thống mạng thông minh này là nền tảng của các nhà máy hiện đại. 1.1.4. Đặc điểm cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 Theo Bộ Khoa học và Công nghệ (2017), CMCN lần thứ tƣ có những đặc điểm sau: Thứ nhất, cuộc CMCN lần thứ tƣ là sự phát triển tiếp nối từ cuộc CMCN lần thứ ba. Nếu nhƣ cuộc CMCN 3.0 là sự xuất hiện của công nghệ thông tin và các thiết bị điện tử trong tự động hóa sản xuất, thì CMCN 4.0 và sự hợp nhất của các công nghệ, tạo điều kiện cho việc thành lập các nhà máy thông minh. Thứ hai, nâng cao năng suất và mức sống của ngƣời dân, mở ra hình thức đầu tƣ mới là điều mà cuộc CMCN 4.0 đang và sẽ thực hiện. Khoa học ngƣời máy cải tiến, Internet kết nối vạn vật, điện thoại thông minh, dữ liệu lớn và công nghệ in 3D giúp cho năng suất ngày một tăng cao. Những nhà đầu tƣ khi đầu tƣ vào lĩnh vực này sẽ thu đƣợc lợi nhuận cao hơn rất nhiều so với các lĩnh vực khác. Thứ ba, cuộc CMCN 4.0 không chỉ là sự cải tiến máy móc thiết bị mà còn là sự phát triển vƣợt bậc về quy mô, tốc độ và mức độ tác động của nó. Các cuộc cách mạng trƣớc đây phát triển với tốc độ cấp số cộng thì cuộc cách mạng này lại phát triển với tốc độ cấp số nhân. Không những thế, quy mô phát triển rộng lớn hơn với vốn hóa thị trƣờng cao hơn, doanh thu tăng, nhƣng số nhân viên lại cần ít hơn. Mặt khác, các doanh nghiệp kinh doanh trực tuyến trên mạng xã hội và các mạng truyền thông khác cần ít vốn hơn nhƣng hiệu quả có thể đạt tƣơng đƣơng hoặc thậm chí là cao hơn những mô hình kinh doanh truyền thống. Thứ tƣ, bên cạnh việc dùng công nghệ để tìm ra và khai thác các nguồn năng lƣợng mới, cuộc cách mạng này còn dùng công nghệ để phát triển nguồn lực hiện có sao cho hiệu quả hơn bằng công nghệ phái sinh, công nghệ nhúng. Cuộc cách