Luận văn Thạc sĩ Tài chính Ngân hàng: Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:104

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn "Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam" nhằm đánh giá sự tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của các NHTM Việt Nam từ năm 2013 - 2023; đề xuất các hàm ý quản trị cho các NHTM Việt Nam nâng cao hoạt động đa dạng hóa thu nhập nhằm gia tăng được tỷ suất sinh lời trong tương lai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tài chính Ngân hàng: Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH TRẦN THỊ CẨM THANH TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỜI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng Mã số chuyên ngành: 8 34 02 01 TP. Hồ Chí Minh - Năm 2024
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH TRẦN THỊ CẨM THANH TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN TỶ SUẤT SINH LỜI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng Mã số chuyên ngành: 8 34 02 01 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THẾ BÍNH TP. Hồ Chí Minh – Năm 2024
i LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là Trần Thị Cẩm Thanh là học viên cao học chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng Trường ĐH Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh. Cam đoan đề tài “Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của các ngân hàng thƣơng mại Việt Nam”. Người hướng dẫn khoa học là TS. Nguyễn Thế Bính. Luận văn này là công trình của riêng tôi, không có sự sao chép về nội dung hay số liệu. Toàn bộ nội dung được trích dẫn nguồn đáng tin cậy. Tôi xin cam đoan và chịu trách nhiệm với cam đoan này. TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2024 Ngƣời cam đoan Trần Thị Cẩm Thanh
ii LỜI CẢM ƠN Trước hết tôi xin bày tỏ sự tri ân sâu sắc đến người hướng dẫn của tôi là TS. Nguyễn Thế Bính, trong quá trình hoàn thành luận văn này Thầy đã chỉ dẫn, định hướng và cho tôi những góp ý chân thành, sâu sắc và xác đáng để tôi hoàn thành được công trình tốt nhất. Tiếp đó, tôi xin gửi lời cảm ơn đến tập thể Thầy/Cô của Khoa Sau Đại học đã hỗ trợ tôi tốt nhất trong quá trình học và làm luận văn. Cuối cùng xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, người thân và đồng nghiệp yêu quý đã động viên và giúp tôi hoàn thành luận văn thuận lợi nhất. Trân trọng cám ơn!
iii TÓM TẮT LUẬN VĂN Tên đề tài: Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam. Nội dung luận văn: Luận văn này đã thực hiện việc tổng hợp các khung lý thuyết liên quan đến đa dạng hóa thu nhập, tỷ suất sinh lời và mối quan hệ của chúng tại các NHTM. Đồng thời, thông qua lược khảo các nghiên cứu liên quan xác định các khoảng trống nghiên cứu. Tại luận văn này tỷ suất sinh lời của NHTM được đại diện bởi ROE. Từ đó mục tiêu nghiên cứu thứ nhất được giải quyết là xác định Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời tại các NHTM. Đồng thời, xem xét kèm theo các biến kiểm soát có tác động đến tỷ suất sinh lời tại các NHTM là Quy mô ngân hàng; Tỷ lệ VCSH; Tăng trưởng tín dụng; Tỷ lệ tiền gửi trên tài sản; Nợ xấu; Tốc độ tăng trưởng kinh tế; Tỷ lệ lạm phát; Đại dịch Covid 19. Sau đó, thông qua nghiên cứu định lượng với việc thu thập dữ liệu thứ cấp của 30 NHTM Việt Nam từ 2013 – 2023 và thiết kế dạng bảng, xử lý hồi quy đa biến thì mục tiêu nghiên cứu thứ hai được hoàn thành. Kết quả nghiên cứu GMM cho thấy đa dạng hóa thu nhập tác động tích cực đến ROE. Các biến số kiểm soát tác động tích cực đến ROE tại các NHTM Việt Nam đó là quy mô ngân hàng, tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ lạm phát, đại dịch Covid 19. Ngược lại biến số tác động tiêu cực đến ROE tại các NHTM Việt Nam đó là tăng trưởng tín dụng, nợ xấu, tỷ lệ VCSH. Ngoài ra, tỷ lệ tiền gửi trên tổng tài sản không có ý nghĩa thống kê ảnh hưởng đến ROE tại các NHTM Việt Nam. Từ các kết quả nói trên thì luận văn đã tiến hành đề xuất các hàm ý liên quan đến việc tăng đa dạng hóa thu nhập, gia tăng quy mô ngân hàng; gia tăng vốn chủ sở hữu; quản lý tốt chi phí hoạt động; đảm bảo tăng trưởng tín dụng ổn định; giảm tỷ lệ nợ xấu; đảm bảo tỷ lệ VCSH cần thiết để gia tăng ROE tại các NHTM. Từ khóa: ROE, đa dạng hóa thu nhập, quy mô ngân hàng, vốn chủ sở hữu, nợ xấu, vĩ mô.
iv ABSTRACT Title: Impact of income diversification on profitability ratios of Vietnamese commercial banks. Content: This thesis has synthesized theoretical frameworks related to income diversification, profitability ratios and their relationship at commercial banks. At the same time, through reviewing related studies, identify research gaps. In this thesis, the profitability ratio of commercial banks is represented by ROE. From there, the first research objective is to determine the impact of income diversification on profitability ratios at commercial banks. At the same time, consider the control variables that have an impact on the profitability ratio at commercial banks: Bank scale; Equity ratio; Credit growth; Deposit to asset ratio; Bad debt; Economic growth rate; Inflation rate; Covid 19 pandemic. Then, through quantitative research with secondary data collection of 30 Vietnamese commercial banks from 2013 - 2023 and panel design, multivariate regression processing, the second research objective is completed. GMM research results show that income diversification has a positive impact on ROE. The control variables that have a positive impact on ROE at Vietnamese commercial banks are bank size, economic growth, inflation rate, and the Covid 19 pandemic. On the contrary, the variables have a negative impact on ROE at commercial banks. Vietnam commercial banks are credit growth, bad debt, equity ratio. In addition, the ratio of deposits to total assets does not have a statistically significant effect on ROE at Vietnamese commercial banks. From the above results, the thesis has proposed implications related to increasing income diversification and increasing bank size; increase equity; good management of operating costs; ensure stable credit growth; reduce bad debt ratio; Ensure the necessary equity ratio to increase ROE at commercial banks. Keywords: ROE, income diversification, bank size, equity, bad debt, macro.
v MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ii TÓM TẮT LUẬN VĂN .............................................................................................. iii ABSTRACT .................................................................................................................. iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................................... ix DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................................... x DANH MỤC HÌNH VẼ SƠ ĐỒ .................................................................................. xi CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI............................................................................ 1 1.1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 3 1.2.1. Mục tiêu tổng quát ...........................................................................................3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................................. 3 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 3 1.5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 4 1.6. Đóng góp của đề tài ............................................................................................. 5 1.7. Kết cấu luận văn .................................................................................................. 5 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .................... 6 2.1. Đa dạng hóa thu nhập .......................................................................................... 6 2.1.1. Khái niệm đa dạng hóa thu nhập tại ngân hàng thương mại ...........................6 2.1.2. Cách thức đo lường đa dạng hóa thu nhập ......................................................7 2.1.2.1. Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi trên tổng thu nhập của ngân hàng ........................7 2.1.2.2. Chỉ số Herfindahl - Hirshman (HHI) ..........................................................7 2.2. Tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương mại ......................................................... 8
vi 2.2.1. Khái niệm tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương mại ....................................8 2.2.2. Các chỉ tiêu đo lường tỷ suất sinh lời của các ngân hàng thương mại ..........10 2.2.2.1. Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (NIM) .............................................................10 2.2.2.2. Tỷ lệ lợi nhuận trên tổng tài sản bình quân (ROA) ...................................10 2.2.2.3. Tỷ lệ lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu bình quân .........................................11 2.3. Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương mại ........................................................................................................................... 12 2.3.1. Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương mại theo lý thuyết trung gian tài chính .............................................................12 2.3.2. Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương mại theo lý thuyết danh mục đầu tư hiện đại ....................................................12 2.3.3. Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng thương mại theo lý thuyết tính kinh tế theo quy mô .....................................................14 2.4. Các nghiên cứu trước......................................................................................... 15 2.4.1. Các nghiên cứu nước ngoài ...........................................................................15 2.4.2. Các nghiên cứu trong nước............................................................................17 2.5. Khoảng trống nghiên cứu .................................................................................. 25 TÓM TẮT CHƢƠNG 2 .............................................................................................. 26 CHƢƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................ 27 3.1. Mô hình nghiên cứu ........................................................................................... 27 3.1.1. Đề xuất mô hình nghiên cứu .........................................................................27 3.1.2. Mô tả các biến trong mô hình ....................................................................29 3.1.2.1. Tỷ suất sinh lời (ROE)...............................................................................29 3.1.2.2. Đa dạng hóa thu nhập (DIV) .....................................................................29 3.1.2.3. Quy mô ngân hàng (SIZE) ........................................................................30 3.1.2.4. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu (EQT) ......................................................................30 3.1.2.5. Tăng trưởng tín dụng (GROW) .................................................................30
vii 3.1.2.6. Tỷ lệ tiền gửi trên tài sản (DTA) ...............................................................31 3.1.2.7. Nợ xấu (NPL) ............................................................................................31 3.1.2.8. Tăng trưởng kinh tế (GDP) .......................................................................31 3.1.2.9. Tỷ lệ lạm phát (INF) ..................................................................................32 3.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 36 3.2.2. Quy trình thực hiện nghiên cứu .....................................................................36 3.2.3. Mẫu nghiên cứu và phương pháp thu thập số liệu ........................................37 3.2.4. Phương pháp xử lý số liệu .............................................................................38 TÓM TẮT CHƢƠNG 3 .............................................................................................. 42 CHƢƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................. 43 4.1. Kết quả nghiên cứu ............................................................................................ 43 4.1.1. Thực trạng tỷ suất sinh lời và đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2013 – 2023 ..................................................................43 4.1.2. Thống kê mô tả các biến số trong mô hình nghiên cứu ................................45 4.1.3. Sự tương quan giữa các biến số độc lập trong mô hình nghiên cứu .............47 4.1.4. Kết quả kiểm định cho các mô hình hồi quy .................................................48 4.1.4.1. Kiểm định lựa chọn mô hình .....................................................................49 4.1.4.2. Kiểm định khuyết tật của mô hình FEM ...................................................50 4.1.4.3. Khắc phục khuyết tật của mô hình FEM ...................................................51 4.1.4.4. Kiểm định giả thuyết thống kê ..................................................................53 4.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu ........................................................................... 55 TÓM TẮT CHƢƠNG 4 .............................................................................................. 59 CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ ................................................ 60 5.1. Kết luận.............................................................................................................. 60 5.2. Hàm ý quản trị ................................................................................................... 60 5.2.1. Đối với đa dạng hóa thu nhập ........................................................................60
viii 5.2.2. Đối với các biến kiểm soát ............................................................................61 5.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................................ 63 5.3.1. Hạn chế nghiên cứu .......................................................................................63 5.3.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo ..........................................................................64 TÓM TẮT CHƢƠNG 5 .............................................................................................. 65 TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................................. i PHỤ LỤC 1: DỮ LIỆU THU THẬP .......................................................................... vi PHỤ LỤC 2: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................................ xxv
ix DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nguyên nghĩa từ viết tắt ĐDHTN Đa dạng hóa thu nhập NHTM Ngân hàng thương mại HĐKD Hoạt động kinh doanh TCTD Tổ chức tín dụng TSSL Tỷ suất sinh lời
x DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Tóm tắt các nghiên cứu liên quan ................................................................. 20 Bảng 3.1: Bảng tổng hợp các biến trong mô hình ......................................................... 33 Bảng 4.1: Thống kê mô tả ............................................................................................. 45 Bảng 4.2: Ma trận tương quan của các biến số độc lập .............................................. .. 47 Bảng 4.3: Kết quả hồi quy các mô hình Pooled OLS, FEM và REM ........................... 48 Bảng 4.4: Kiểm đinh lựa chọn mô hình ........................................................................ 50 Bảng 4.5: Kết quả kiểm định các hiện tượng khuyết tật của mô hình FEM ................. 51 Bảng 4.6: Kết quả ước lượng mô hình bằng phương pháp FGLS................................. 51 Bảng 4.7: Kết quả ước lượng mô hình bằng phương pháp GMM ................................ 53 Bảng 4.8: Kết quả tổng hợp ........................................................................................... 54
xi DANH MỤC HÌNH VẼ SƠ ĐỒ Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu ..................................................................................... 36 Hình 4.1: Tỷ lệ ROE trung bình của 30 ngân hàng thương mại Việt Nam từ năm 2013 – 2023 ........................................................................................................................... 43 Hình 4.2: Tỷ lệ DIV trung bình của 30 ngân hàng thương mại Việt Nam từ năm 2013 – 2023 ........................................................................................................................... 44
1 CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI 1.1. Lý do chọn đề tài Hệ thống NHTM đóng vai trò quan trọng lớn trong nền kinh tế, được ví như huyết mạch của thị trường, đồng thời các NHTM thực hiện vai trò tài chính trung gian luân chuyển các dòng vốn từ nơi thừa đến nơi thiếu vốn. Từ đó, đáp ứng được nhu cầu tín dụng để sản xuất kinh doanh, duy trì hoạt động hay các nhu cầu liên quan đến cải thiện đời sống của các đối tượng trong nền kinh tế (Buyuran và Ekşi, 2021). Tuy nhiên, các NHTM muốn phát triển để đem lại lợi nhuận nhiều nhất từ chức năng tài chính trung gian của mình, thì cách tối ưu nhất đó là nâng cao hiệu quả hoạt động hay tỷ suất sinh lời cho mình (Phan Gia Quyền và cộng sự, 2021). Trong hoạt động kinh doanh, việc nâng cao hiệu quả hoạt động được coi như là mục tiêu của các doanh nghiệp trong đó có NHTM, hay hiệu quả kinh doanh của các NHTM có ý nghĩa rất lớn, thể hiện qua các mặt hoạt động hiệu quả sẽ nâng cao được năng lực trung gian tài chính của mình, như nâng cao mức độ huy động các nguồn vốn trong nước và phân bổ các nguồn vốn đó vào sử dụng có hiệu quả, góp phần đáp ứng nhu cầu vốn ngày càng tăng cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nếu hoạt động kinh doanh tại các NHTM có hiệu quả thì có nghĩa là hoạt động cấp tín dụng đảm bảo tính chất lượng, hạn chế được rủi ro. Mặt khác, sản phẩm và dịch vụ khác được cung cấp với chi phí thấp tận dụng được nguồn lực sẵn có, từ đó đem lại sức cạnh tranh và góp phần vào sự tăng trưởng nền kinh tế. Đồng thời, với hoạt động kinh doanh hiệu quả, các NHTM có thêm điều kiện để tăng cường tích lũy, hiện đại hóa công nghệ, nâng cao sức cạnh tranh không chỉ ở thị trường trong nước mà còn từng bước vươn ra thị trường nước ngoài, tiếp cận và hội nhập với thị trường tài chính quốc tế. Chính vì vậy ngành ngân hàng nhận được sự quan tâm đặc biệt và được giám sát chặt chẽ nhất trong nền kinh tế. Nhờ đó, hệ thống NHTM Việt Nam cũng có nhiều chuyển biến tích cực. Năm 2013 - 2021, nợ xấu tại các ngân hàng tăng cao. Trước thực trạng đó, Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã có chủ trương tái cơ cấu hệ thống ngân hàng thương mại, cụ thể là Quyết định số 689/QD-TTg ngày 8/6/2022 về “Cơ
2 cấu lại hệ thống TCTD gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2021-2025” với mục tiêu hạn chế được nợ xấu và giảm bớt sự ảnh hưởng lớn của hoạt động tín dụng đến kết quả kinh doanh của các NHTM. Để giải quyết vấn đề nan giải trên nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh cũng như giảm bớt sự ảnh hưởng của hoạt động tín dụng lên HĐKD của ngân hàng, một trong những giải pháp được các ngân hàng quan tâm là đa dạng hóa thu nhập. Đa dạng hóa thu nhập (ĐDHTN) của ngân hàng liên quan đến các hoạt động của ngân hàng để đạt được thu nhập không chỉ từ các nguồn lãi thông thường, mà còn từ các nguồn phi lãi suất, chẳng hạn như như các dịch vụ tài chính do ngân hàng cung cấp cho khách hàng của mình, ví dụ: phí chuyển khoản và giao dịch, tín dụng, ngân hàng điện tử ... (Syahyunan và cộng sự, 2017). Trong các tài liệu về ngân hàng, người ta biết rằng đa dạng hóa thu nhập, nói chung, làm giảm rủi ro thất bại cho vay. Mối quan hệ tác động của ĐDHTN đến lợi nhuận của ngân hàng là thực sự cần thiết đối với các nhà quản lý hay những nhà đầu tư, vì hoạt động này thực sự góp phần rất lớn tạo ra giá trị thực cho ngân hàng từ nguồn lợi đến danh tiếng (Buyuran & Ekşi, 2021). Hiện nay trên thế giới các công trình nghiên cứu liên quan đến sự tác động của ĐDHTN đến tỷ suất sinh lời của ngân hàng đã được quan tâm, tuy nhiên vẫn có những sự khác biệt liên quan đến kết quả cũng như quan điểm nhận định. Molyneux và Yip (2013); Meslier và cộng sự (2014); Sharma và Anand (2018) Moudud và cộng sự (2020); Buyuran & Ekşi (2021) thì nhận định rằng các ngân hàng càng đa dạng hóa các nguồn thì sẽ làm gia tăng lợi nhuận và hiệu quả kinh doanh, cũng như giảm thiểu các rủi ro. Nhưng DeYoung và Rice (2004); Stiroh và Rumble (2006) lại cho rằng ĐDHTN lại khiến cho các NHTM phải chi nhiều hơn các chi phí để vận hành hoặc rủi ro có thể tăng lên. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu của Việt Nam như của Nguyễn Quang Khải (2016), Lê Long Hậu và Phạm Xuân Quỳnh (2016). Nhưng Võ Xuân Vinh và Trần Thị Phương Mai (2015); Batten và Võ Xuân Vinh (2016) thì lại cho rằng việc đa dạng hóa các nguồn thu nhập làm cho các NHTM không tập trung nhiều vào một mảng thế mạnh mà lại chia nhỏ ra nhiều phần, nên hiệu quả kinh doanh có phần giảm sút, đồng thời làm cho rủi ro hoạt động tăng lên và lợi nhuận chính có phần giảm đi. Từ đó, có thể
3 thấy tác động của ĐDHTN tại các NHTM ở mỗi quốc gia khác nhau và điều kiện áp dụng cho bối cảnh kinh tế tại Việt Nam cũng cho ra kết quả cũng khác nhau. Như vậy, xuất phát từ thực tiễn và các khoảng trống của các công trình nghiên cứu, tác giả quyết định lựa chọn nghiên cứu “Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến tỷ suất sinh lời của các ngân hàng thƣơng mại Việt Nam” để xác định được vấn đề và đưa ra các đề xuất cho các NHTM. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Xác định và đo lường mức độ tác động của ĐDHTN đến TSSL của các NHTM Việt Nam. Từ đó đề xuất các hàm ý quản trị cho các NHTM Việt Nam để hướng tới mục tiêu ĐDHTN nhằm gia tăng được TSSL. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu được chi tiết hóa như sau: Thứ nhất, đo lường và đánh giá sự tác động của ĐDHTN đến TSSL của các NHTM Việt Nam từ năm 2013 - 2023. Thứ hai, đề xuất các hàm ý quản trị cho các NHTM Việt Nam nâng cao hoạt động ĐDHTN nhằm gia tăng được TSSL trong tương lai. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu Các câu hỏi nghiên cứu tương ứng với các mục tiêu nghiên cứu cụ thể như sau: Thứ nhất, ĐDHTN tác động như thế nào đến TSSL của các NHTM Việt Nam từ năm 2013 – 2023? Thứ hai, các hàm ý quản trị nào được đề xuất cho các NHTM Việt Nam nhằm nâng cao TSSL thông qua hoạt động ĐDHTN? 1.4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu: Tác động của ĐDHTN và TSSL của các NHTM Việt Nam.
4 Phạm vi nghiên cứu: Về không gian: 30 NHTM Việt Nam. Nguyên nhân tác giả lựa chọn số lượng này vì đây các ngân hàng thu thập dữ liệu không có các ngân hàng 100% sở hữu của nước ngoài hay văn phòng đại diện tại Việt Nam. Mặt khác, 30 NHTM này chiếm trên 90% tài sản của hệ thống ngân hàng, do đó đủ tính đại diện cho toàn thể. Về thời gian: Thời gian nghiên cứu là giai đoạn tái cấu trúc NHTM Việt Nam năm 2013 đến năm 2023. Nguyên nhân tác giả lựa chọn gian đoạn này NHTM Việt Nam có các biến động liên quan đến khủng hoảng tài chính năm 2018 và đại dịch Covid 2020 - 2021. Dữ liệu nghiên cứu: Dữ liệu nghiên cứu là dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính đã được kiểm toán, báo cáo thường niên của 30 NHTM Việt Nam, dữ liệu vĩ mô được thu thập từ Ngân hàng thế giới. 1.5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng kết hợp hai phương pháp chính đó là định tính và định lượng. Trong đó nghiên cứu định tính nhằm giải quyết được mục tiêu nghiên cứu thứ nhất đó là xác định tác động của ĐDHTN đến TSSL của các NHTM, thông qua việc tổng hợp khung lý thuyết nền tảng, lược khảo các nghiên cứu thực nghiệm nhằm xác định các khoảng trống nghiên cứu và đề xuất mô hình nghiên cứu áp dụng cho bối cảnh NHTM Việt Nam. Ngoài ra, nghiên cứu định tính còn được thể hiện qua việc đánh giá tình hình chung của TSSL tại các NHTM Việt Nam thông qua dữ liệu chung được thống kê từ 2013 – 2023. Tuy nhiên, phương pháp nghiên cứu chính được sử dụng trong luận văn vẫn là nghiên cứu định lượng nhằm giải quyết được hai mục tiêu đó là đo lường sự tác động của ĐDHTN đến TSSL của các NHTM Việt Nam và từ đó đề xuất các hàm ý quản trị. Với phương pháp nghiên cứu định lượng thì cần thiết nhất là thu thập dữ liệu thứ cấp của các NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2013 – 2023 và thiết kế dạng bảng. Từ dữ liệu đó tiến hành xử lý thông qua phần mềm thống kê STATA 14.0 để cho ra các kết quả. Sau đó, luận văn sẽ thống kê mô tả đặc điểm của các biến số,
5 thực hiện hồi quy với các mô hình như Pooled OLS, FEM, REM. Dựa trên các mô hình hồi quy sẽ thực hiện hàng loạt các kiểm định như Hausman, F – test để lựa chọn mô hình phù hợp, từ đó kiểm định sự xuất hiện các khuyết tật và khắc phục chúng với phương pháp FGLS để có được kết quả hồi quy cuối cùng. Cuối cùng, luận văn sẽ tiến hành ước lượng hồi quy mô hình GMM sai phân, ước lượng này nhằm giải quyết các vấn đề sự nội sinh của mô hình. Với kết quả đó tạo cơ sở để kết luận các giả thuyết nghiên cứu và đề xuất các hàm ý chính sách cho các NHTM Việt Nam. 1.6. Đóng góp của đề tài Luận văn này cung cấp bằng chứng thực tiễn về sự tác động của ĐDHTN cũng như các biến kiểm soát đến TSSL tại các NHTM Việt Nam. Từ đó, tạo cơ sở để đề xuất với nhà quản trị ngân hàng có những chiến lược hay chính sách để nâng cao hoạt động đa dạng hóa này nhằm thu được nhiều lợi nhuận hơn trong các giai đoạn sau. 1.7. Kết cấu luận văn Luận văn có kết cấu 5 chương, đó là: Chương 1: Tổng quan nghiên cứu Chương 2: Cơ sở lý thuyết và tình hình nghiên cứu Chương 3: Phương pháp nghiên cứu Chương 4: Kết quả nghiên cứu và thảo luận Chương 5: Kết luận và hàm ý chính sách
6 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 2.1. Đa dạng hóa thu nhập 2.1.1. Khái niệm đa dạng hóa thu nhập tại ngân hàng thƣơng mại Theo Markowitz (1952) thì ĐDHTN tại một đơn vị kinh doanh chính là hoạt động đa dạng hóa danh mục kinh doanh hay đầu tư, ngoài những sản phẩm dịch vụ mà mình đa cung cấp. Việc đa dạng hóa này sẽ giúp các đơn vị kinh doanh có thêm lợi nhuận hoặc giảm tính tập trung của rủi ro. Theo Rose và Hudgins (2008) thì ĐDHTN là hoạt động mà các NHTM tiến hành gia tăng thu nhập thông qua thực hiện các HĐKD với các sản phẩm dịch vụ mới, tăng thêm ngoài các sản phẩm, dịch vụ truyền thống đang được cung cấp tại tổ chức. Vì vậy, trong HĐKD thì các NHTM sẽ có hai nguồn thu nhập chính đó là từ lãi và ngoài lãi.  Trong đó thu nhập từ lãi là các khoản thu từ HĐKD truyền thồng của ngân hàng, phát sinh từ chênh lệch lãi suất tiền gửi và cho vay mà ngân hàng thỏa thuận với khách hàng. Ngoài ra, thu nhập từ lãi của ngân hàng còn đến từ việc ngân hàng đầu tư vào các chứng khoán nợ như mua trái phiếu của Chính phủ hay các tổ chức kinh doanh khác. Đồng thời, các hoạt động thu phí bảo lãnh từ khách hàng.  Đối với thu nhập ngoài lãi thì chủ yếu đến từ các nguồn thu khác của ngân hàng, như thu từ cung cấp dịch vụ thanh toán quốc tế, phí sử dụng các loại thẻ, phí giao dịch tiền, thu nhập từ các hoạt động đầu tư như góp vốn cổ phần hay thành lập các công ty con, góp vốn liên doanh. Ngoài ra thu nhập ngoài lãi còn đến từ các hoạt động thanh lý tài sản, mua bán nợ hay cho thuê tài sản (các hoạt động này thường không diễn ra thường xuyên tại NHTM). Theo Elsas và cộng sự (2010) thì ĐDHTN là hoạt động tái cơ cấu các HĐKD truyền thống của ngân hàng như tín dụng sang hình thức thu phí giao dịch. Trong đó các hoạt động thu phí luôn có sự ổn định tạo điều kiện cho các NHTM phát triển các kênh kinh doanh như đầu tư, bảo hiểm,… nhằm gia tăng tỷ lệ thu nhập ngoài lãi trên thổng thu nhập của ngân hàng.
7 Tóm lại, ĐDHTN tại luận văn này được hiểu là hoạt động tái cơ cấu của các NHTM, trong đó ưu tiên việc mở rộng nguồn thu nhập của ngân hàng, ngoài nguồn lớn nhất là tín dụng và hạn chế sự ảnh hưởng của nó đến HĐKD của ngân hàng. Mục đích chính của việc ĐDHTN là làm gia tăng thu nhập của cho các NHTM từ lãi lẫn ngoài lãi. 2.1.2. Cách thức đo lƣờng đa dạng hóa thu nhập Tại NHTM thì ĐDHTN hiện đang được đo lường thông qua hai cách đó là tỷ lệ thu nhập ngoài lãi trên tổng thu nhập của ngân hàng và chỉ số Herfindahl - Hirshman (HHI) 2.1.2.1. Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi trên tổng thu nhập của ngân hàng Nghị định 93/2017/NĐ-CP và thông tư 16/2018/TT-BTC đã chỉ ra rằng thu nhập tại các NHTM bao gồm từ nguồn lãi và ngoài lãi. Trong đó thu nhập từ lãi chủ yếu đến từ lãi tiền gửi gửi vào các ngân hàng hay TCTD khác, lãi từ hoạt động cho vay, hay việc năm giữ các chứng khoán nợ, bảo lãnh hay mua bán các khoản nợ. Theo Stiroh (2004b) thì thu nhập ngoài lãi thì chủ yếu phát sinh từ các nghiệp vụ thanh toán ngoại hối, thu phí dịch vụ, đầu tư chứng khoản, góp vốn,…. Lepetit và cộng sự (2008), Lee và cộng sự (2014), Batten và Võ Xuân Vinh (2016) cho rằng các hoạt động đem lại thu nhập ngoài lãi được xem là các hoạt động nhằm thay đổi và hạn chế sự ảnh hưởng lớn của các HĐKD truyền thống của ngân hàng, đặc biệt là tín dụng. Các hoạt động này là sự nỗ lực của ngân hàng trong việc cung cấp thêm các dịch vụ hay sản phẩm nhằm thu được nhiều nguồn thu nhập hơn. ậ Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi = ổ ậ Nguồn: Lepetit và cộng sự (2008) 2.1.2.2. Chỉ số Herfindahl - Hirshman (HHI) Asif và Akhter (2019) đã chỉ ra rằng chỉ số HHI được các doanh nghiệp nói chung và các NHTM sử dụng khi cần nhận biết mức độ cạnh tranh của thị trường có đa dạng hay mạng tính tập trung cao, HHI thường được các đối thủ cạnh tranh