Luận văn Thạc sĩ Tài chính Ngân hàng: Thực trạng và các giải pháp giảm thiểu rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam

Chia sẻ: Dongcoxanh10 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn "Thực trạng và các giải pháp giảm thiểu rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam" nhằm nghiên cứu thực trạng rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam, từ đó đưa ra giải pháp nhằm hạn chế rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tài chính Ngân hàng: Thực trạng và các giải pháp giảm thiểu rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ THỰC TRẠNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN VÀ PHÁT HÀNH THẺ TẠI HỘI SỞ CHÍNH NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM Ngành: Tài chính - Ngân hàng HÀ TUẤN HUY Hà Nội - 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ THỰC TRẠNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN VÀ PHÁT HÀNH THẺ TẠI HỘI SỞ CHÍNH NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 83.40.201 Họ và tên học viên: Hà Tuấn Huy Người hướng dẫn: TS. Lý Hoàng Phú Hà Nội - 2021
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu nghiêm túc, độc lập của riêng tôi với sự tư vấn rất tận tình, cẩn thận của giảng viên hướng dẫn khoa học TS. Lý Hoàng Phú. Tất cả các nguồn tài liệu tham khảo đã được công bố đầy đủ. Nội dung của luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào. Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Tác giả Hà Tuấn Huy
ii LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình từ các cơ quan, tổ chức và cá nhân. Nhân đây, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc lòng biết ơn chân thành đến các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Ngoại thương, Khoa Sau đại học của trường cùng tập thể các thầy cô giáo, những người đã trang bị kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn TS. Lý Hoàng Phú, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Do thời gian nghiên cứu và kiến thức còn hạn chế, luận văn được hoàn thiện không thể tránh khỏi những sơ suất thiếu sót, tác giả rất mong nhận được những ý kiến của các thầy cô giáo cùng các bạn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Tác giả Hà Tuấn Huy
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..................................................................... vi DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ ..................................................................... vii TÓM TẮT LUẬN VĂN .......................................................................................... ix MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu ...........................................................................................2 2.1. Các nghiên cứu nước ngoài .........................................................................2 2.2. Các nghiên cứu trong nước .........................................................................3 2.3 Khoảng trống nghiên cứu .............................................................................5 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................5 3.1. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................5 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài .......................................................6 4.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................6 4.2. Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................6 5. Phương pháp nghiên cứu đề tài ...........................................................................6 6. Kết cấu của luận văn ............................................................................................7 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THẺ NGÂN HÀNG VÀ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN VÀ PHÁT HÀNH THẺ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI..........................................................................................................8 1.1. Tổng quan về thẻ ngân hàng .............................................................................8 1.1.1 Lịch sử hình thành và quá trình phát triển thẻ tín dụng ............................8 1.1.2 Thẻ và đặc điểm phân loại thẻ .................................................................10 1.1.3. Các chủ thể tham gia hoạt động thanh toán và phát hành thẻ ................14 1.2. Các hoạt động thanh toán và phát hành thẻ của ngân hàng thương mại ........19
iv 1.2.1. Hoạt động phát hành...............................................................................20 1.2.2. Hoạt động thanh toán .............................................................................21 1.3. Rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ của ngân hàng thương mại 22 1.3.1. Khái niệm và phân loại ...........................................................................22 1.3.2. Các đối tượng gây ra nguy cơ rủi ro .......................................................28 1.3.3. Đo lường rủi ro trong hoạt dộng thẻ tại Ngân hàng thương mại ............30 Kết luận chương 1 ...................................................................................................31 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG RỦI RO TRONG HOẠT ĐÔNG THANH TOÁN VÀ PHÁT HÀNH THẺ TẠI HỘI SỞ NGÂN HÀNG TMCP ............................32 NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM .............................................................................32 2.1. Tổng quan về Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam ...........................32 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển .............................................................32 2.1.2. Cơ cấu tổ chức ........................................................................................33 2.1.3. Tổng quan về kết quả hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam giai đoạn 2018-2020 ..........................................................35 2.2. Khái quát về các hoạt động liên quan đến thanh toán và phát hành thẻ tại Hội sở Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam ....................................................43 2.2.1. Hoạt động phát hành...............................................................................43 2.2.2. Hoạt động thanh toán .............................................................................47 2.2.3. Hoạt động Marketing và các chương trình hợp tác ................................52 2.2.4. Hoạt động quản lý rủi ro.........................................................................54 2.3. Phân tích rủi ro trong thanh toán và phát hành thẻ tại Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam ..................................................................................................54 2.3.1. Khái quát về công tác hạn chế rủi ro thẻ tại Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam .............................................................................................54 2.3.2. Thực trạng rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại Hội sở Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam ...................................................63 2.3.3. Đánh giá công tác hạn chế rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại Hội sở Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam .............................76 Kết luận chương 2 ...................................................................................................81
v CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN VÀ PHÁT HÀNH THẺ TẠI HỘI SỞ NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM .............................................................................82 3.1. Định hướng phát triển liên quan tới hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại Hội sở Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam trong thời gian tới ...............82 3.1.1. Định hướng phát triển chung của Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam...................................................................................................................82 3.1.2. Định hướng phát triển cụ thể liên quan đến hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam ................................84 3.2. Một số giải pháp giảm thiểu rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại Hội sở Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam ........................................89 3.2.1. Nhóm giải pháp liên quan đến tổ chức nhân sự .....................................89 3.2.2. Nhóm giải pháp liên quan đến quy trình nghiệp vụ ...............................93 3.2.3. Nhóm giải pháp về kỹ thuật, công nghệ .................................................95 3.2.4. Nhóm giải pháp liên quan đến đối tác, khách hàng ...............................98 3.3. Kiến nghị.......................................................................................................101 3.3.1. Với chính phủ .......................................................................................101 3.3.2. Với Ngân hàng Nhà nước .....................................................................102 3.3.3. Với hội thẻ ............................................................................................103 Kết luận chương 3 .................................................................................................104 KẾT LUẬN ............................................................................................................105 DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................106
vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Việt ATM Automatic Teller Machine CNTT Công nghệ thông tin CP Chính phủ NHTT Ngân hàng thanh toán thẻ NHPH Ngân hàng phát hành thẻ KH Khách hàng L/C Letter of Credit NĐ Nghị định NH Ngân hàng NHTM Ngân hàng thương mại NHNN Ngân hàng nhà nước NXB Nhà Xuất bản PAKD Phương án kinh doanh POS Point of Sales SMS Short Message Services TCTD Tổ chức tín dụng TCPHT Tổ chức phát hành thẻ TNHH Trách nghiệm hữu hạn TCTQT Tổ chức thẻ quốc tế TMCP Thương mại cổ phần TTT Trung tâm thẻ Vietcombank Vietcombank Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam VN Việt Nam WTO World Trade Organization BPKSRR Biện pháp kiểm soát rủi ro ĐVCNT Đơn vị chấp nhận thẻ QLRRHĐ Quản lý rủi ro hoạt động
vii DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng 2.1: Tổng tài sản có và vốn chủ sở hữu của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam giai đoạn 2015-2020 ..........................................................35 Bảng 2.2: Hoạt động huy động vốn của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam (2015-2020) ..................................................................................37 Bảng 2.3: Cơ cấu nguồn vốn huy động của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam (2015-2020) ..................................................................................38 Bảng 2.4: Dư nợ cho vay của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam (2015-2020) ......................................................................................................39 Bảng 2.5: Thu nhập từ kinh doanh ngoại tệ của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam (2015-2020) .......................................................................40 Bảng 2.6: Thu nhập từ hoạt động dịch vụ của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam (2015-2020) ..................................................................................41 Bảng 2.7: Số lượng thẻ tín dụng của Vietcombank phát hành giai đoạn 2017-202043 Bảng 2.8: Doanh số sử dụng thẻ tín dụng quốc tế của NHTMCP Ngoại Thương VN .44 Bảng 2.9: Tình hình thanh toán thẻ quốc tế của NHTMCP Ngoại Thương VN giai đoạn 2017-2020 .........................................................................................................47 Bảng 2.10: Hoạt động của hệ thống ATM ................................................................50 Bảng 2.11: Danh sách các KRI đang theo dõi và ngưỡng cụ thể..............................66 Bảng 2.12: Tình hình giả mạo thẻ tại Việt Nam và thẻ do Vietcombank phát hành giai đoạn 2017-2020 .........................................................................................................67 Bảng 2.13: Giá trị rủi ro phát hành tại NHTMCP Ngoại Thương VN theo loại thẻ giả mạo ............................................................................................................................69 Bảng 2.14: Giá trị giả mạo trong lĩnh vực thanh toán của NHTMCP Ngoại Thương VN .............................................................................................................................70 Bảng 2.15: Giá trị giả mạo trong lĩnh vực thanh toán thẻ tại NHTMCP Ngoại Thương VN xét theo loại thẻ ..................................................................................................74
viii Biểu 2.1: Số thẻ Connect 24 tại Vietcombank giai đoạn 2017-2020 ........................46 Biểu 2.2: Thị phần doanh số thanh toán thẻ quốc tế tại ĐVCNT năm 2020 ............49 Sơ đồ 2.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý Vietcombank .........................................34 Sơ đồ 2.2: Mô hình QLRRHĐ thẻ của Vietcombank ...............................................56 Sơ đồ 2.3: Mô hình tổ chức QLRRHĐ thẻ của Vietcombank ..................................57 Sơ đồ 3.1: Sơ đồ tổ chức dự kiến của trung tâm Thẻ Vietcombank .........................85
ix TÓM TẮT LUẬN VĂN Đề tài luận văn: “Thực trạng và các giải pháp giảm thiểu rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam” đã nghiên cứu và đạt được kết quả sau: Một là, nghiên cứu lịch sử ra đời của thẻ tín dụng cũng như các nghiệp vụ chính trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ của ngân hàng thương mại, các chủ thể tham gia hoạt động thanh toán và phát hành thẻ. Qua đó, nhận thức được những rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ và các loại rủi ro có thể xảy ra. Từ đó, xác định được những đối tượng sẽ gây ra những rủi ro cho ngân hàng thanh toán và ngân hàng phát hành, những nhân tố bên ngoài tác động tới rủi ro thẻ tín dụng để có cơ sở phân tích nguyên nhân cũng như thực trạng rủi ro thẻ tín dụng tại Hội sở Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam. Hai là, nghiên cứu thực trạng thanh toán và phát hành thẻ của Vietcombank giai đoạn 2017-2020. Đồng thời phân tích thực trạng rủi ro trong phát hành và thanh toán thẻ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam giai đoạn 2017- 2020 từ đó đưa ra những đánh giá về kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân trong quản trị rủi ro trong phát hành và thanh toán thẻ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam giai đoạn 2017-2020. Ba là, trên cơ sở những đánh giá thực trạng rủi ro trong phát hành và thanh toán thẻ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam giai đoạn 2017- 2020. Luận văn cũng đề xuất các giải pháp nhằm hạn chế rủi ro trong phát hành và thanh toán thẻ tại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam trong thời gian tới. Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn không thể tránh khỏi thiếu sót, tác giả rất mong những đóng góp quý báu của thầy cô và các bạn.
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong bối cảnh nền kinh tế số, kết nối vạn vật, khoa học công nghệ phát triển đã tác động đến mọi mặt của hoạt động kinh tế - xã hội, đời sống, làm thay đổi nhận thức và phương pháp kinh doanh nhiều lĩnh vực ngành nghề khác nhau, trong đó có lĩnh vực ngân hàng. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam thời gian gần đây, các ngân hàng thương mại cũng đang từng bước hoàn thiện và phát triển các hoạt động kinh doanh của mình theo hướng đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ ngân hàng để hội nhập vào nền kinh tế thế giới. Thẻ ngân hàng là sản phẩm của công nghệ hiện đại, đã và đang ngày một trở nên phổ biến, góp phần hạn chế lượng tiền mặt lưu thông, thu hút tiền gửi của dân cư, tạo điều kiện sử dụng các dịch vụ ngân hàng… Hoạt động phát hành và thanh toán qua thẻ trở thành một trong những hoạt động đem lại nguồn thu ổn định. Hơn nữa, các sản phẩm dịch vụ thẻ với tính chuẩn hoá quốc tế cao còn là những sản phẩm dịch vụ có khả năng cạnh tranh trong quá trình hội nhập tạo nên thương hiệu cũng như vị thế của Ngân hàng. Chính vì vậy dịch vụ thẻ đã và đang được các NHTM trong nước cũng như các ngân hàng nước ngoài nhìn nhận là một lợi thế cạnh tranh hết sức quan trọng trong phân khúc thị trường Ngân hàng bán lẻ. Với hơn 86 triệu dân và một nền kinh tế tăng trưởng ổn định trong thời kỳ hội nhập, Việt Nam có nhiều tiềm năng để phát triển dịch vụ ngân hàng bán lẻ nói chung và dịch vụ thẻ ngân hàng nói riêng. Đi cùng với sự phát triển của dịch vụ thẻ, vài năm trở lại đây, tình hình giả mạo thẻ tại Việt Nam có xu hướng tăng với tốc độ đáng lo ngại. Tội phạm thẻ đã bắt đầu có tổ chức, cấu kết với bên ngoài để thực hiện những hành vi lừa đảo kiếm lợi với thủ đoạn ngày càng trở nên tinh vi, khó kiểm soát. Điều này đã đẩy các ngân hàng Việt Nam nói chung và NHTMCP Ngoại Thương VN nói riêng phải đối mặt với nhiều rủi ro hơn trong toàn bộ quá trình thanh toán và phát hành thẻ. Giả mạo trong phát hành và thanh toán thẻ tín dụng không chỉ gây tổn thất về tài chính mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới uy tín và hiệu quả thanh toán và phát hành thẻ của ngân hàng. Vì vậy việc nghiên cứu để tìm ra các giải pháp đồng bộ, hữu hiệu,
2 khả thi để ngăn chặn, hạn chế rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ đã và đang trở thành vấn đề nóng bỏng cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Xuất phát từ thực tiễn nêu trên tôi chọn đề tài: “Thực trạng và các giải pháp giảm thiểu rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Tình hình nghiên cứu 2.1. Các nghiên cứu nước ngoài Nghiên cứu về rủi ro hoạt động thẻ có các nghiên cứu tiêu biểu sau: Nghiên cứu của nhóm tác giả Johannes Jurgovsky, Michael Granitzer, Konstantin Ziegler,Sylvie Calabretto, Pierre-Edouard Portier, Liyun He- Guelton, Olivier Caelen “Sequence ClassiÞcation for Credit-Card Fraud Detection, The International Journal of Expert Systems With Applications”. Bài viết đề cập đến: Cách phân loại trình tự nhằm phát hiện gian lận thẻ tín dụng, sử dụng nhiều mạng bộ nhớ dài ngắn (Long Short-Term Memory: LSTM) để kết hợp các chuỗi giao dịch, tích hợp cách tổng hợp tiên tiến và báo cáo kết quả bằng các số liệu truy xuất truyền thống. Việc sử dụng các mạng bộ nhớ ngắn hạn như một phương tiện để tổng hợp hành vi mua hàng trong lịch sử của chủ thẻ với mục tiêu cải thiện độ chính xác của việc phát hiện gian lận đối với các giao dịch mới đến. Nghiên cứu cho thấy các giao dịch ngoại tuyến và trực tuyến thể hiện những tính chất rất khác nhau đối với đặc điểm tiếp theo của các giao dịch kế tiếp. Đối với các giao dịch ngoại tuyến, LSTM là một mô hình thích hợp của các mẫu tuần tự tiềm ẩn trong đó nó cải thiện khả năng phát hiện. Với khả năng thay thế theo trình tự, tổng hợp thủ công lịch sử giao dịch thông qua các tính năng bổ sung giúp cải thiện cả về phát hiện các giao dịch ngoại tuyến và trực tuyến. Nghiên cứu của nhóm tác giả Deshen Wang, Bintong Chen, Jing Chen “Credit card fraud detection strategies with consumer incentives, The International Journal of Management Science”. Bài viết đưa ra: Những cách phát hiện gian lận thẻ tín dụng dựa trên động cơ người tiêu dùng. Nhóm tác giả đã đưa ra những cách để các đơn vị
3 chấp nhận thẻ ngăn chặn các giao dịch thẻ tín dụng gian lận bằng cách đưa bước xác minh phụ áp dụng cho các giao dịch có giá trị cao hoặc mô hình phát hiện Machine learning được sử dụng cho các giao dịch có giá trị thấp. Các cách hỗn hợp này đặt ra các ngưỡng giá trị giao dịch tối ưu bằng cách cân bằng hiệu quả của bước xác minh phụ dựa vào việc bồi thường cho người tiêu dùng vì những bất tiện liên quan. Những cách này có lợi cho đơn vị chấp nhận thẻ, đơn vị phát hành thẻ và người tiêu dùng. Chúng có thể được cải thiện hơn nữa bằng cách giới thiệu một cơ chế phối hợp dễ thực hiện giữa đơn vị chấp nhận thẻ và đơn vị phát hành thẻ. Nghiên cứu này cung cấp những hiểu biết mới cho đơn vị chấp nhận thẻ, người đóng vai trò là quyết định và người có thể dễ dàng chọn cách hỗn hợp tối ưu bằng cách ước tính các tham số trong các mô hình từ kinh nghiệm trong ngành, dữ liệu lịch sử và các điều kiện thị trường khác. Nghiên cứu của nhóm tác giả Mohammed Alqahtani and Aad van Moorsel “Risk Assessment Methodology For EMV Financial Transaction Systems, School of Computing Newcastle University Newcastle, UK”. Bài viết đề cập đến: Phương pháp đánh giá rủi ro cho các hệ thống giao dịch tài chính EMV. Phương pháp được đề xuất sẽ nghiên cứu quy trình giao dịch EMV và xác định các bên liên quan được tham gia vào các quy trình khác nhau trong các giao dịch thanh toán. Sau đó, một quy trình xác định rủi ro sẽ diễn ra để xác định các rủi ro tiềm ẩn có thể xảy ra trong các giao dịch thanh toán. Cuối cùng, sẽ mô hình hóa, định lượng và đo lường rủi ro các hệ thống giao dịch EMV. Nghiên cứu đã sử dụng công cụ PEPA (Performance Evaluation Process Algebra) để đánh giá rủi ro. 2.2. Các nghiên cứu trong nước Tại trong nước cũng có một số nghiên cứu tiêu biểu sau: Nguyễn Danh Lương (2015), đã đề cập đến khái niệm tranh chấp, rủi ro trong nghiệp vụ thẻ và các nguyên nhân xảy ra rủi ro. Tác giả cũng đã mô tả quy trình xử lý tra soát khiếu nại thẻ, tổng hợp tình hình chung về rủi ro của các loại thẻ trên thế giới và của một số ngân hàng Việt Nam. Từ thực trạng và một số nguyên nhận tồn tại, tác giả đã đưa ra một số giải pháp quản lý rủi ro về thẻ.
4 Phạm Ngọc Ngoạn (2012), đã nêu lên cơ sở khoa học về quản lý nhà nước đối với dịch vụ thẻ thanh tại tại các NHTM Việt nam, trong đó đề cập đến các nội dung quản lý nhà nước phòng ngừa và chống rủi ro trong dịch vụ thẻ thanh toán; Nêu thực trạng rủi ro trong dịch vụ thẻ thanh toán tại các NHTM Việt Nam, thực trạng quản lý nhà nước đối với rủi ro trong dịch vụ thẻ thanh toán tại các NHTM Việt Nam và những hạn chế, nêu lên những kết quả đạt được, chỉ ra những hạn chế bất cập và nguyên nhân. Từ những thực trạng, những hạn chế và nguyên nhân, nghiên cứu đã đưa ra giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước nhằm hạn chế rủi ro trong dịch vụ thẻ thanh toán tại các NHTM Việt Nam. Tuy nhiên, nghiên cứu mới chỉ sử dụng dữ liệu thứ cấp còn khiêm tốn đề phục vụ cho quá trình phân tích, đánh giá, chỉ nêu lên một số vụ việc rủi ro riêng lẻ chưa có tính hệ thống; chưa đi sâu nghiên cứu nguyên nhân rủi ro cũng như nguyên nhân của những hạn chế; một số giải pháp đưa ra còn mang tính liệt kê đơn giản. Lê Thị Vân Khanh (2017), “Quản lý rủi ro hoạt động tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam”, luận án tiến sỹ. Luận án đã đưa ra khái niệm về Hệ thống Quản lý rủi ro hoạt động tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam theo phạm vi nghiên cứu; đồng thời căn cứ trên khung lý thuyết và các tiêu chí đánh giá về Hệ thống Quản lý rủi ro nói chung và QLRRHĐ nói riêng của các nghiên cứu trước và Hiệp định Basel II, Luận án đã định nghĩa, luận giải và phân tích chi tiết các nhân tố trong hệ thống QLRRHĐ tại các NHTM bao gồm (i) Quan điểm Lãnh đạo về QLRRHĐ của Ban lãnh đạo cấp cao (ii) Cơ cấu tổ chức QLRRHĐ (iii) Quá trình QLRRHĐ thông qua các công cụ QLRRHĐ (iv) Công nghệ thông tin (v) Đào tạo QLRRĐ (vi) Truyền thông QLRRHĐ; Luận án cũng làm rõ định nghĩa và tiêu chí đo lường mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố tới hiệu quả QLRRHĐ. Từ thực trạng của việc thực hiện các nhân tố kết hợp với kết quả khảo sát, tác giả đã đề xuất các giải pháp phát triển hệ thống quản lý rủi ro hoạt động tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam. Luận án nghiên cứu ở phạm vi Quản lý rủi ro hoạt động chung của ngân hàng.
5 2.3 Khoảng trống nghiên cứu Thông qua các nghiên cứu đã đề cập trên, đa số các đề tài nghiên cứu tình hình rủi ro về thẻ và cách quản lý rủi ro thuộc mã ngành tài chính ngân hàng, chưa có nghiên cứu cụ thể quản lý rủi ro hoạt động thẻ ở góc độ mã ngành quản lý . Nghiệp vụ thẻ là mảng nghiệp vụ rất rộng, có nhiều thành phần và chủ thể tham gia và không chỉ giới hạn hoạt động trong một đất nước mà có liên quan đến nhiều nước trên thế giới. Vì vậy, tình hình rủi ro và cách quản lý rất phức tạp. Do đó cần phải có nghiên cứu chuyên sâu về quản lý rủi ro trong dịch vụ thẻ. Đến năm 2020, 10 ngân hàng thương mại thí điểm phải đáp ứng yêu cầu Basel II, phải tính rủi ro hoạt động và trích dự phòng cho những rủi ro này, trong đó Vietcombank không phải là ngoại lệ. Vì vậy, đây là điểm mới, khoảng trống cần phải làm rõ. Rủi ro thẻ làm suy giảm hiệu quả kinh doanh, ảnh hưởng rất lớn đến uy tín và thương hiệu của ngân hàng. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu trước đây chưa có đánh giá tác động của rủi ro thẻ đến ngân hàng ở khía cạnh tiền,uy tín, người lao động, và rộng hơn là mất thanh khoản,...; đến khách hàng, đến nền kinh tế. Trên cơ sở những khoảng trống mà các đề tài trước đây chưa nghiên cứu hoặc nghiên cứu chưa sâu, nghiên cứu sinh tập trung nghiên cứu theo hướng chuyên sâu về Thực trạng và các giải pháp giảm thiểu rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu thực trạng rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam, từ đó đưa ra giải pháp nhằm hạn chế rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu ở trên luận văn thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau:
6 - Nghiên cứu rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ của ngân hàng thương mại. - Tiến hành phân tích, đánh giá thực trạng rủi ro và công tác hạn chế rủi ro thẻ tín dụng trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại Hội sở Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam thời gian qua. - Qua đó đưa ra những giải pháp, kiến nghị nhằm hạn chế rủi ro, giảm thiểu tổn thất, nâng cao hiệu quả hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại Hội sở Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Rủi ro thẻ tín dụng trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ của ngân hàng thương mại và các giải pháp giảm thiểu rủi ro đó, gồm những khía cạnh cụ thể sau: Nhận biết các nguồn gốc, nguyên nhân rủi ro; Đo lường rủi ro trong hoạt động thẻ tại VCB; Phân tích các thiệt hại khi rủi ro đã xảy ra; Quy trình quản lý rủi ro trong hoạt động thẻ tại VCB; Các giải pháp giảm thiểu rủi ro. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Thực trạng Rủi ro thẻ tín dụng và công tác hạn chế rủi ro thẻ Tín dụng trong quá trình thanh toán và phát hành thẻ tại Hội sở Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam. Về thời gian: Số liệu nghiên cứu được lấy trong giai đoạn 2018 - 2020, định hướng và tầm nhìn năm 2025. 5. Phương pháp nghiên cứu đề tài Luận văn nghiên cứu sử dụng chủ yếu các phương pháp thống kê, phương pháp so sánh, phương pháp phân tích số liệu. Trong quá trình nghiên cứu có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, thu thập số liệu, tiến hành phân tích và tập hợp số liệu, hệ thống hóa… từ đó đánh giá bản chất của hiện tượng, quá trình hoạt động, kinh doanh và quản lý ngân hàng trong phạm vi đề tài nghiên cứu.
7 Nghiên cứu cũng được thực hiện dựa trên cơ sở sử dụng kết hợp các nhóm phương pháp về thu thập thông tin và xử lý thông tin. Trong đó nhóm phương pháp thu thập thông tin bao gồm các phương pháp quan sát đối tượng và phương pháp nghiên cứu tài liệu. Những thông tin thu thập được được xử lý bằng cách sử dụng các bảng số liệu, biểu đồ, đồ thị giúp dễ dàng so sánh, đối chiếu với nhau để tính toán các chỉ số đánh giá và đưa ra các nhận xét, phân tích. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về thẻ ngân hàng và các rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ của Ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại Hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam. Chương 3: Giải pháp giảm thiểu rủi ro trong hoạt động thanh toán và phát hành thẻ tại Hội sở chính Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam.
8 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THẺ NGÂN HÀNG VÀ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN VÀ PHÁT HÀNH THẺ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Tổng quan về thẻ ngân hàng 1.1.1 Lịch sử hình thành và quá trình phát triển thẻ tín dụng Thẻ tín dụng được ra đời tại Mỹ từ những năm đầu của thế kỷ 20 xuất phát từ thói quen cho khách hàng mua chịu của các chủ tiệm bán lẻ dựa trên uy tín của khách đối với các tiệm này. Thông thường, các chủ tiệm theo dõi mỗi khách hàng riêng rẽ, ghi rõ các khoản khách hàng sẽ phải thanh toán và chấp nhận cho khách hàng trả tiền sau vì họ tin vào khả năng thanh toán của người mua. Tuy nhiên, dần dần, nhiều người trong số các chủ tiệm bán hàng hoá dịch vụ nhận thấy, họ không có đủ khả năng cho khách hàng nợ và trả sau như vây. Chính yếu tố này đã góp phần giúp các tổ chức tài chính hình thành ý tưởng về sản phẩm thẻ. Năm 1914, tổ chức chuyển tiền Western Union của Mỹ lần đầu tiên cung cấp cho khách hàng đặc biệt của mình dịch vụ thanh toán trả chậm. Công ty này phát hành những tấm kim loại có chứa các thông tin in nổi nhằm nhận diện, phân biệt khách hàng, cập nhật thông tin về tài khoản, về giao dịch thực hiện của khách hàng. Các tổ chức khác dần nhận ra những giá trị của loại hình dịch vụ nói trên của Western Union và chỉ trong vài năm sau đó, rất nhiều đơn vị như nhà ga, khách sạn cũng như các cửa hàng trên khắp nước Mỹ đã lựa chọn cung cấp dịch vụ trả chậm cho khách hàng theo phương thức của Western Union. Trong đó, tập đoàn xăng dầu của Mỹ cho ra đời tấm thẻ mua xăng đầu tiên vào năm 1924, cho phép người dân sử dụng thẻ này để mua xăng, dầu tại các cửa hàng trên toàn quốc. Vào năm 1950, Frank Mc Namara và Ralph Schneider, hai doanh nhân người Mỹ, đồng thành lập ra Diner’s Club sau một lần đi ăn ở nhà hàng và quên không mang theo tiền mặt. Chính việc phải cam kết thanh toán sau đã gợi nên ý tưởng thanh toán và phát hành thẻ đối với Frank Mc Namara. Tấm thẻ tín dụng đầu tiên, được làm bằng plastic đã ra đời từ đó. Hai ông đã cung cấp cho bạn bè, đồng nghiệp mình thẻ Diner Club, cho phép họ có thể ghi nợ khi ăn, nghỉ tại một số nhà hàng, khách sạn ở
9 New York và thanh toán số tiền này định kỳ theo tháng mà không giới hạn số tiền được phép chi tiêu. Sau Diners Club, năm 1958, công ty American Express cũng tham gia vào thị trường thẻ ngân hàng và đã thiết lập thành công tên tuổi của mình trong lĩnh vực mới mẻ này. American Express chú trọng phát triển thẻ trong lĩnh vực giải trí và du lịch. Đến trước năm 1970, khái niệm về thẻ tín dụng đã được nhiều người biết đến và nhanh chóng được đón nhận. Năm 1966, ngân hàng Bank of America chính thức trao quyền phát hành thẻ BankAmericard của mình cho các ngân hàng khác thông qua việc ký các hợp đồng đại lý, chính thức giai đoạn tăng tốc phát triển. Người dân đi du lịch nhiều hơn, trên đất Mỹ và ra nước ngoài không còn lo lắng tới việc phải có sẵn tiền để thanh toán. Thẻ tín dụng lúc này không chỉ mặc định dành cho những đối tượng giàu có và nổi tiếng, mà dần trở thành một phương tiện thanh toán thông dụng. Thương hiệu BankAmericard với một loạt sản phẩm có màu xanh, trắng, vàng đặc trưng ngày càng trở nên quen thuộc với người tiêu dùng. Bằng việc ký hợp đồng đại lý cho các ngân hàng khác hưởng phí thanh toán chuyển đổi (Interchange Fee), Bank of America đã nhanh chóng tăng được lượng thẻ phát hành cũng như ký kết hợp đồng chấp nhận thẻ với các ĐVCNT trên khắp nước Mỹ và mở rộng ra thế giới. Tới năm 1977, thẻ của Bank of America thật sự được chấp nhận trên toàn cầu và thay vì tên BankAmericard, tên thẻ Visa ra đời với màu sắc đặc trưng vẫn là xanh lam, trắng và vàng. Cũng vào năm 1966, 3 nhóm ngân hàng lớn phía đông nước Mỹ quyết định hợp tác thành lập tập đoàn kinh doanh tín dụng riêng, có tên là Interbank Card Association (ICA). Sau này, tên ICA được chuyển đổi thành MasterCard. ICA ban hành các quy định về cấp phép giao dịch, thanh toán bù trừ, các biện pháp Marketing, bảo mật và các vấn đề liên quan tới luật pháp nhằm vận hành công việc một cách có hiệu quả. Năm 1968, ICA bắt đầu chiến lược mở rộng kinh doanh trên phạm vi toàn cầu thông qua việc liên kết với ngân hàng Banco National của Mexico. Sau thời gian đó, ICA tìm kiếm đối tác tại thị trường Châu Âu, cho ra đời thẻ Eurocard. Cũng vào năm