Luận văn Thạc sĩ Triết học: Vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:112

Thêm vào BST

Báo xấu

117
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn: Làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay. Từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Triết học: Vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------- ĐÀO THU HÀ VAI TRÒ CỦA THANH NIÊN ĐỐI VỚI VIỆC GIỮ GÌN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Triết học HÀ NỘI, 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------- ĐÀO THU HÀ VAI TRÒ CỦA THANH NIÊN ĐỐI VỚI VIỆC GIỮ GÌN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Triết học Mã số: 60 22 03 01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Lƣơng Thùy Liên HÀ NỘI, 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong một công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận văn Đào Thu Hà
LỜI CẢM ƠN Luận văn là kết quả học tập, nghiên cứu và rèn luyện của học viên trong suốt thời gian học tập tại trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn. Để hoàn thành được luận văn tốt nghiệp này, bên cạnh sự cố gắng nỗ lực của bản thân, tác giả đã nhận được sự giúp đỡ và chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo trong khoa Triết học, cũng như sự ủng hộ của bạn bè và gia đình trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến cô giáo TS. Lương Thùy Liên đã hết sức tận tình chỉ bảo trong suốt quá trình hoàn thành luận văn này từ việc định hướng đề tài, lựa chọn phương pháp nghiên cứu đến tìm kiếm tài liệu và gợi mở những nội dung quan trọng của luận văn. Do có sự hạn chế về thời gian cũng như năng lực nhận thức và nghiên cứu của bản thân nên chắc hẳn luận văn còn nhiều thiếu sót. Rất mong nhận được sự đóng góp và định hướng của quý thầy cô và bạn bè để luận văn được hoàn thiện hơn. T ác giả xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 14 tháng 12 năm 2015 Học viên Đào Thu Hà
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 3 CHƢƠNG 1: VAI TRÒ CỦA THANH NIÊN ĐỐI VỚI VIỆC GIỮ GÌN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG Ở VIỆT NAM: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG ................................................................................. 14 1.1. Giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam: khái niệm, một số nội dung và cách thức cơ bản ................................................................. 14 1.1.1. Khái niệm giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ...................14 1.1.2. Những nội dung cơ bản của việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam ...................................................................................26 1.1.3. Những cách thức cơ bản của việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam ...................................................................................32 1.2. Thanh niên Việt Nam và những yếu tố ảnh hƣởng đến việc thực hiện vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay ................................................................................. 36 1.2.1. Thanh niên Việt Nam: đặc điểm và vai trò ..............................................36 1.2.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay ...........................................................................................................................48 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................ 54 CHƢƠNG 2: VAI TRÒ CỦA THANH NIÊN ĐỐI VỚI VIỆC GIỮ GÌN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP ................................................................ 55 2.1. Thực trạng thực hiện vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay ................................... 55 1
2.1.1. Vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay: những kết quả đã đạt được ........................55 2.1.2. Vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay: những mặt còn hạn chế .............................71 2.2. Một số vấn đề đặt ra đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của thanh niên ở Việt Nam hiện nay .......................................... 79 2.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay ............... 89 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ...................................................................................... 100 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 101 ANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 103 2
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong lịch sử phát triển của mình, nhân loại đang trải qua một trong những thời kì phức tạp và đầy mâu thuẫn – thời kì toàn cầu hóa. Toàn cầu hóa là xu thế phát triển khách quan của xã hội. Nó đang hàng ngày, hàng giờ tác động mạnh mẽ đến đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa của tất cả các quốc gia, các dân tộc trên thế giới. Quá trình toàn cầu hóa đã và đang đem lại những cơ hội to lớn cho sự hội nhập và phát triển của dân tộc nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ cho sự phát triển của thế giới nói chung, cho các quốc gia, dân tộc nói riêng, nhất là các nước đang phát triển, các nước nghèo. Một trong những thách thức mà toàn cầu hóa đặt ra đối với sự phát triển của các nước là sự phai nhạt dần, thậm chí có khi đánh mất cả giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Edonard Herriot đã từng nói: “Văn hóa là cái gì còn lại khi người ta đã quên đi tất cả, là cái vẫn thiếu khi người ta đã học tất cả”. Hơn nữa, văn hóa còn là cái để phân biệt con người với động vật, một cá thể người chỉ thực sự được coi là người khi người đó có văn hóa. Tuy nhiên, trong khi sử dụng văn hóa để phân biệt con người với con vật thì không có nghĩa là giữa con người với nhau không có sự phân biệt về văn hóa, mà trái lại văn hóa chính là cái để phân biệt người này với người khác, dân tộc này với dân tộc khác. Một khi hội nhập mà bị hòa tan, hợp tác mà bị lệ thuộc để rồi phải đánh mất giá trị văn hóa truyền thống thì chẳng khác nào tự đánh mất chính mình. Dân tộc đó sẽ không thể nào có độc lập, tự do và phát triển bền vững. Bởi vậy, việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình hội nhập quốc tế phải luôn được đề cao, coi trọng. Giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống không chỉ là việc đấu tranh chống tình trạng lệ thuộc vào dân tộc khác, mà quan trọng hơn là phát huy được sức mạnh vốn có của dân tộc mình để biến 3
thành động lực phát triển. Lịch sử đã chứng minh, không có một quốc gia nào bị mất giá trị văn hóa truyền thống mà vẫn giữ nguyên được nền độc lập nước nhà. Nếu có độc lập, có chăng chỉ là độc lập hình thức, thực chất vẫn chỉ là bị nô dịch, bị phụ thuộc vào các quốc gia bên ngoài. Nếu không giữ gìn và phát huy được giá trị văn hóa truyền thống thì đất nước ta không thể tiếp tục hội nhập được hoặc quá trình hội nhập cũng chẳng đem đến kết quả khả quan như chúng ta mong đợi. Hơn thế, trong nhiều trường hợp, khả năng giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống còn là thước đo tính bền vững của một chính phủ. Nếu đất nước ta giữ gìn và phát huy được giá trị của dân tộc thì chúng ta sẽ có vị thế cao hơn trên trường quốc tế. Đánh mất bản thân sớm hay muộn cũng phải chịu sự phụ thuộc, nô dịch của các quốc gia khác. Tìm hiểu giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc ta không phải chỉ nhằm hướng tới mục đích xác định sự khác biệt giữa dân tộc Việt Nam với dân tộc khác, điều quan trọng hơn là, nhận thức đúng giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam sẽ trở thành niềm tự hào, thành sức mạnh thúc đẩy xã hội phát triển. Tự hào là nhân dân của một quốc gia có 4000 năm lịch sử, với nền văn hiến lâu đời, kết tụ bao giá trị văn hóa, bao tinh hoa của dân tộc, chúng ta sẽ thêm yêu đất nước Việt Nam, cố gắng, phấn đấu để xây dựng đất nước Việt Nam ngày càng ổn định, phồn vinh và hạnh phúc. Bởi vậy, việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam là vô cùng quan trọng. Là một đất nước có truyền thống lịch sử lâu đời, hơn bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước, từ lâu Việt Nam đã được biết đến như là một đất nước của những con người nghị lực, dũng cảm, giàu lòng yêu nước và mang đậm tính nhân văn cao cả. Trải qua bao khó khăn, khi là sự khắc nghiệt của thiên nhiên, lúc lại là sự xâm lược của các thế lực từ bên ngoài, nước Việt 4
Nam vẫn đứng vững, vẫn hiên ngang. Có thể khẳng định rằng, có được thành quả đó một phần quan trọng là do nhân dân Việt Nam luôn cố gắng giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc. Thanh niên là bộ phận đặc biệt của xã hội, có vị trí quan trọng trong suốt tiến trình lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Ngày nay trong bối cảnh toàn cầu hóa, trước yêu cầu mới của vấn đề giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, thanh niên đã, đang và cần tiếp tục tự khẳng định mình thực sự là lực lượng xung kích, sáng tạo trong đời sống xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay. Trong “Thư gửi thanh niên và nhi đồng toàn quốc nhân dịp Tết Nguyên đán năm 1946” Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Một năm khởi đầu từ mùa xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội”. Người cũng nói: “Đâu cần thanh niên có – Việc gì khó thanh niên làm” [55, 621]. Với vai trò là lực lượng xã hội to lớn, là nguồn lực mạnh mẽ thúc đẩy sự phát triển xã hội hiện tại và là chủ nhân tương lai của đất nước, thanh niên Việt Nam đã thực hiện vai trò đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống như thế nào? Và cần phải làm gì để nâng cao hơn nữa vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam? Đây là vấn đề có ý nghĩa sống còn, là niềm trăn trở của nhân dân Việt Nam nói chung và của thanh niên Việt Nam nói riêng. Chúng tôi thiết nghĩ “Vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay” là vấn đề mang tính thời sự cấp bách, luôn luôn có giá trị và cần được khuyến khích cả về mặt lý luận, cả về mặt thực tiễn. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Các tài liệu nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn có thể chia làm 3 nhóm: 5
Thứ nhất, nhóm những nghiên cứu về văn hóa và giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam Nghiên cứu về văn hóa và giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam là một đề tài rộng lớn nhưng không kém phần hấp dẫn. Trong thời gian qua đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học đề cập đến vấn đề nói trên. Có thể kể đến một số công trình: Tác phẩm “Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam” của Trần Ngọc Thêm, (NXB TP. Hồ Chí Minh, năm 1997). Trong tác phẩm này, tác giả đã đi sâu nghiên cứu những nét bản sắc cùng quy luật hình thành và phát triển của văn hóa. Đó chính là những đặc trưng cơ bản cần thiết cho việc hiểu văn hóa Việt Nam. Trên cơ sở so sánh nền văn hóa Việt Nam với nền văn hóa của các dân tộc phương Tây và văn hóa Trung Quốc, cuốn sách đã cho thấy những nét rất đặc thù, rất khác biệt của bản sắc văn hóa Việt Nam so với các dân tộc khác. Chính những sự khác biệt ấy đã giúp cho đất nước ta chống lại sự xâm lược của kẻ thù và phát triển trường tồn qua lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước. Cuốn "Cơ sở văn hóa Việt Nam" (NXB Giáo dục, Hà Nội, 1999) của Trần Ngọc Thêm thực ra là bản rút gọn chuyên luận khoa học “Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam”. Tác giả đã đề cập đến một đặc trưng của văn hóa Việt Nam là sự hài hòa thiên về âm tính. Âm tính được biểu hiện rất rõ trong đời sống người Việt truyền thống: trong tổ chức gia đình truyền thống, trong tổ chức xã hội, trong giao tiếp và quan hệ xã hội, trong đối ngoại ứng xử... Trong cuốn "Bản sắc văn hóa Việt Nam" của Phan Ngọc (NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2002), tác giả đã nghiên cứu văn hóa Việt Nam trong mối quan hệ, trong sự so sánh và đối chiếu với văn hóa Trung Hoa, văn hóa Pháp. Với việc đưa ra các đặc điểm “độ khúc xạ”, “vượt gộp” trong bản sắc văn hóa Việt Nam, giáo sư cho rằng truyền thống văn hóa Việt Nam là truyền 6
thống “vượt gộp”. Văn hóa Việt Nam đã tiếp thu cái mới, cải biến cái cũ cho thích hợp với hoàn cảnh mới nhưng vẫn giữ được truyền thống dân tộc. Ngoài ra, có thể kể đến một số tác phẩm: Phan Ngọc với tác phẩm “Một cách tiếp cận văn hóa” (NXB Thanh niên, Hà Nội, 1999); “Văn hóa Việt Nam xã hội và con người” do Vũ Khiêu chủ biên (NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2000); “Tìm hiểu giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa” (NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2001) của Nguyễn Trọng Chuẩn, Phạm Văn Đức, Hồ Sĩ Quý (đồng chủ biên); tác phẩm“Việt Nam văn hóa sử cương” của Đào Duy Anh (NXB Văn hóa – Thông tin, Hà Nội 2002); “Đại cương về văn hóa Việt Nam” của Phạm Thái Việt (chủ biên) và Đào Ngọc Tuấn (NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội, 2004); “Những giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam” do Ngô Đức Thịnh chủ biên (NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2010)… Có thể thấy rằng, nghiên cứu về văn hóa và giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam giúp chúng ta hiểu được chính nội tại, tinh túy của dân tộc mình, từ đó tự bảo vệ được mình trước sức ép của các thế lực bên ngoài và nhất là trong quá trình toàn cầu hóa hiện nay. Thứ hai, nhóm những nghiên cứu về vấn đề giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống Đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống nói chung và trong thời kỳ hiện nay, có thể kể đến một số công trình: Tác phẩm “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” của Trần Văn Giàu (Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam, NXB Thành phố Hồ Chí Minh, 1993): Từ việc phân tích một cách sâu sắc về các giá trị tinh thần truyền thống của người Việt Nam, tác giả Trần Văn Giàu đã khẳng định tính bền vững, trường tồn của các giá trị truyền thống. Đặc biệt, ở 7
góc độ sử học và đạo đức học, tác giả đã phân tích sự vận động của những giá trị tinh thần truyền thống qua những sự kiện phong phú của lịch sử Việt Nam. Từ đó, tác giả đã khẳng định sự cần thiết phải bảo vệ, giữ gìn và kế thừa, phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình xây dựng xã hội mới. Tác phẩm “Toàn cầu hóa và vấn đề bảo tồn văn hóa dân tộc” do Trường Lưu biên soạn (NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2003). Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về phát triển bền vững gắn liền với tình hình thực tiễn đang diễn ra trong nước và trên thế giới, cuốn sách đã đề cập những vấn đề cơ bản của toàn cầu hóa và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc như: đặc điểm, bản chất, tính hai mặt của toàn cầu hóa, đạo đức môi trường, kinh tế tri thức, nhân tố con người trong văn hóa, hệ giá trị tư tưởng. Tác phẩm khẳng định phải bảo tồn tính dân tộc và hiện đại hóa văn hóa truyền thống trước xu thế toàn cầu hóa. Điều quan trọng là phải tìm trong chính sức mạnh nội sinh của mình để đứng vững trước thử thách của toàn cầu, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc nhưng không đề cao thái quá và tràn lan để tránh nguy cơ dẫn đến tình trạng bài ngoại, đóng cửa làm cho đất nước ngày càng bị tụt hậu so với các nước phát triển. Với việc đưa ra câu chuyện về “toàn tháp Babel” trong Kinh thánh của đạo Cơ Đốc, Nguyễn Văn Dân trong cuốn “Văn hóa và phát triển trong bối cảnh toàn cầu hóa” (NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 2006) đã nhận định vấn đề hội nhập về văn hóa trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay là một xu thế khách quan, một quá trình không thể đảo ngược được. Ông cho rằng trong bối cảnh toàn cầu, loài người cần phải có sự hợp lực, đồng lòng và hiểu biết lẫn nhau, như vậy mới có thể phát triển, mới có thể đạt tới ước mơ xây dựng một ngôi nhà chung là tòa tháp Babel, đem lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho toàn nhân loại. Con đường đó vô cùng gian nan và không thể phủ nhận vai trò vô cùng quan trọng của văn hóa, của bản sắc dân tộc. Giữ gìn và phát huy giá 8
trị văn hóa truyền thống dân tộc là điều cần phải làm của mỗi dân tộc ngay lúc này, có như vậy mới có sự phát triển bền vững cho toàn nhân loại. Tác giả Nguyễn Duy Bắc (chủ biên) với tác phẩm “Sự biến đổi các giá trị văn hóa trong bối cảnh xây dựng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay” (NXB Từ điển bách khoa và Viện văn hóa, Hà Nội, 2008). Tác phẩm đã xây dựng được hệ thống lý luận cơ bản về văn hóa, giá trị văn hóa, biến đổi giá trị văn hóa. Bên cạnh đó, tác phẩm cũng chỉ ra được thực trạng biến đổi các giá trị văn hóa trong điều kiện xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. Từ đó tác phẩm góp phần bổ sung và hoàn thiện hệ thống đường lối, chính sách về phát triển văn hóa và con người, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, hình thành các giá trị văn hóa mới trong điều kiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong bài báo “Khả năng phát triển giá trị truyền thống Việt Nam trước xu thế toàn cầu hóa” (Tạp chí Triết học, số 3, tháng 8 – 2001), Nguyễn Tài Thư đã chỉ ra những cơ hội và đặc biệt là thách thức của văn hóa truyền thống Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa. Trước tình hình đó, tác giả cho rằng chúng ta cần phải chủ động đón nhận thách thức của toàn cầu hóa để hội nhập và đưa giá trị truyền thống dân tộc lên một bước mới. Ví toàn cầu hóa như “một dòng nước lớn” đang lan tràn khắp mọi nơi, ông cho rằng chúng ta cần phải “bơi” theo nó, có bản lĩnh sẽ không bị “chết chìm”, có thông minh và sáng tạo sẽ tranh thủ được nhiều cơ hội, tránh khỏi nhiều nguy cơ. Giá trị văn hóa truyền thống có thể qua đây mà được giữ gìn, nâng cao và phong phú hơn. Ngoài ra, chúng ta còn có thể đề cập đến nhiều công trình khác như: “ hát huy bản sắc văn hóa Việt Nam trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa” do Lê Như Hoa chủ biên (NXB Văn hóa - thông tin, Hà Nội, 1996); “ ây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc 9
dân tộc” (NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001) của Nguyễn Khoa Điềm; Đỗ Huy với tác phẩm “Văn hóa và phát triển” (NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2005); “Một nền văn hóa văn nghệ đậm đà bản sắc dân tộc với nhiều loại hình nghệ thuật phong phú” của Hà Minh Đức (NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 2008); … Thứ ba, nhóm những nghiên cứu về vai trò của thanh niên nói chung và vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam Có thể kể đến một số công trình: Tác phẩm “Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của thanh niên trong Cách mạng Việt Nam” của Trần Quy Nhơn (NXB Thanh Niên, 2003): Trên cơ sở nghiên cứu các tác phẩm của Hồ Chí Minh, tìm hiểu khá sâu sắc về những hoạt động cách mạng thực tiễn của Người, tác giả đã làm rõ được tư tưởng của Hồ Chí Minh về thanh niên từ cơ sở hình thành đến những quan điểm cơ bản về vai trò thanh niên trong những điều kiện cụ thể của lịch sử dân tộc; quá trình Đảng Cộng sản Việt Nam vận dụng tư tưởng của Người về vai trò thanh niên trong lãnh đạo sự nghiệp cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân và xây dựng đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa. Ngoài ra phải kể đến một số công trình: “Tìm hiểu định hướng giá trị của thanh niên Việt Nam trong điều kiện kinh tế thị trường” do Thái Duy Tuyên (chủ biên) (NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1994); Đề tài nghiên cứu khoa học “Đạo đức sinh viên trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam - Thực trạng, vấn đề và giải pháp” của Nguyễn Trường Phước (Mã số QG.01-18, Đại học quốc gia Hà Nội, 2003); Báo cáo chuyên đề “Định hướng giá trị cho sinh viên trong giai đoạn hiện nay” của Ban Thanh niên trường học, Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh (Hà Nội, 2007)... 10
Như vậy, có thể thấy nghiên cứu về vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống là đề tài mới, cho đến nay vẫn chưa có một lời giải hoàn toàn rõ ràng, đầy đủ cho vấn đề đó. Chính vì vậy, trong đề tài luận văn, chúng tôi cố gắng giải quyết vấn đề này một cách khái quát, cơ bản và đầy đủ hơn. Với tinh thần học hỏi, tiếp thu, kế thừa, chúng tôi triển khai đề tài này với mong muốn đưa ra một cái nhìn tổng hợp, khái quát và chỉnh thể về vấn đề vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu a. Mục đích của luận văn: Làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay. Từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay. b. Từ mục đích trên, luận văn có nhiêm vụ: - Làm rõ một số vấn đề lý luận về vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam. - Làm rõ thực trạng việc thực hiện vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay. - Xác định một số vấn đề đặt ra, trên cơ sở đó đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay. 4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của luận văn: vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam. - Phạm vi nghiên cứu: 11
Về mặt thời gian, luận văn nghiên cứu vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam từ khi Đổi mới (năm 1986) và đặc biệt là từ khi thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về vấn đề “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Về mặt nội dung, luận văn lựa chọn nghiên cứu việc giữ gìn và phát huy một số giá trị văn hóa truyền thống chủ yếu mà gắn trực tiếp với thanh niên. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận: Đề tài luận văn dựa trên những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử có sự kết hợp chặt chẽ với những quan điểm, chính sách của Đảng cộng sản Việt Nam, tư tưởng Hồ Chí Minh về giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam. - Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp đối chiếu và so sánh… để trình bày vấn đề. 6. Đóng góp của luận văn - Luận văn đã nghiên cứu vấn đề vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay, đây là vấn đề mới, chưa có nhiều công trình nghiên cứu. - Luận văn đã làm rõ thực trạng việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của thanh niên Việt Nam hiện nay, trên cơ sở đó đã đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam hiện nay. 7. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn Luận văn có ý nghĩa làm rõ vai trò của thanh niên đối với việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam, nhằm nâng cao địa vị Việt Nam trên trường quốc tế. 12
Bên cạnh đó luận văn có thể làm tài liệu tham khảo trong các chuyên đề về triết học, văn hóa, văn hóa học… 8. Kết cấu Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 2 chương, 5 tiết. 13
CHƢƠNG 1 VAI TRÒ CỦA THANH NIÊN ĐỐI VỚI VIỆC GIỮ GÌN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG Ở VIỆT NAM: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG 1.1. Giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam: khái niệm, một số nội dung và cách thức cơ bản 1.1.1. Khái niệm giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống * Khái niệm “giá trị văn hóa truyền thống” Để tìm hiểu khái niệm giá trị văn hóa truyền thống, chúng ta nghiên cứu các khái niệm: giá trị, văn hóa, truyền thống. Giá trị là những thành tựu của con người góp vào sự phát triển đi lên của lịch sử xã hội, phục vụ cho lợi ích và hạnh phúc của con người [78, 10]. Cho nên, nói đến giá trị tức là muốn khẳng định mặt tích cực, mặt chính diện, nghĩa là đã bao hàm quan điểm coi giá trị gắn liền với cái đúng, cái tốt, cái hay, cái đẹp, có khả năng thôi thúc con người hành động và nỗ lực vươn tới. Hình thức biểu hiện của giá trị rất phong phú, đa dạng tùy thuộc vào sự đa dạng trong nhu cầu của con người. Do đó, các giá trị được chia thành: giá trị vật chất và giá trị tinh thần. Giá trị vật chất được biểu hiện rõ trong đời sống kinh tế, còn giá trị tinh thần biểu hiện ở tư tưởng, đạo đức, văn hóa, nghệ thuật... Tuy nhiên sự phân biệt này chỉ có ý nghĩa tương đối vì các giá trị này có liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau. Văn hóa ra đời trong buổi bình minh của lịch sử nhân loại. Qua các thời kỳ lịch sử, khái niệm văn hóa được bổ sung thêm những nội dung mới. Để hiểu bản chất văn hóa, chúng ta cần tiếp cận nó dưới nhiều góc độ, lăng kính khác nhau. Trong đề tài luận văn này, theo cách tiếp cận “giá trị” chúng tôi hiểu: “Văn hóa chính là tổng thể các giá trị vật chất, các giá trị tinh thần và bản 14
thân sự phát triển của con người. Trong văn hóa, cả ba giá trị này đều tương tác và gắn bó với nhau” [32, 15]. Như vậy, văn hóa là những sáng tạo của con người, mang lại giá trị cho con người, trong đó bao gồm cả giá trị vật chất và giá trị tinh thần, nó rút ra từ đời sống thực tiễn của con người tương tác với môi trường tự nhiên và xã hội mà họ đang sống. Điều đó cũng có nghĩa, không phải tất cả những cái gì con người tạo ra đều là văn hóa, mà chỉ có những cái đã kết tinh thành giá trị thì cái đó mới là cốt lõi của văn hóa. “Truyền thống là sức mạnh của tập quán xã hội được lưu truyền lại từ lịch sử. Nó tồn tại ở các lĩnh vực chế độ xã hội, tư tưởng, văn hóa, đạo đức. Truyền thống có tác động khống chế vô hình đến hành vi xã hội của con người. Truyền thống là biểu hiện tính kế thừa của lịch sử” [37, 10]. Có thể thấy rằng, truyền thống không phải là một hiện tượng, một sự kiện tạm thời thoáng qua mà nó là những yếu tố truyền từ đời này sang đời khác trong một quốc gia, một dân tộc nào đó. Mặc dù truyền thống có sự ổn định về mặt thời gian trong một thời kỳ lịch sử nhất định, thế nhưng truyền thống cũng bị quy định bởi điều kiện kinh tế - xã hội. Một khi điều kiện kinh tế - xã hội thay đổi thì truyền thống cũng có sự thay đổi, hoặc được bổ sung và phát triển. Có những truyền thống có tác động tích cực đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong một giai đoạn lịch sử nhất định, có những truyền thống giai đoạn này có thể phát huy tác dụng nhưng giai đoạn khác có thể trở thành vật cản đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Khi nói về điều này, C.Mác khẳng định “Truyền thống của tất cả các thế hệ đã chết đè nặng như quả núi lên đầu óc những người đang sống” [48, 145]. Bởi vậy, khi nói đến truyền thống cần phân biệt những truyền thống lạc hậu, lỗi thời cần phải khắc phục, loại bỏ; còn những truyền thống tốt đẹp, những 15
truyền thống tạo nên các giá trị và bản sắc riêng cần phải được duy trì, bảo tồn và phát triển, những truyền thống như thế được nhà nghiên cứu Trần Văn Giàu gọi là giá trị truyền thống. Từ khái niệm giá trị, khái niệm văn hóa và khái niệm truyền thống, theo chúng tôi, giá trị văn hóa truyền thống là: Giá trị văn hóa truyền thống là tổng thể các giá trị vật chất và tinh thần mang tính ổn định do con người sáng tạo và tích lũy, đã được cộng đồng thừa nhận và ăn sâu vào tâm lý, tập quán xã hội từ thế hệ này sang thế hệ khác của dân tộc, nó có tác dụng định hướng, đánh giá và điều chỉnh các hoạt động xã hội nhằm vươn tới cái đúng, cái tốt đẹp. Giá trị văn hóa truyền thống chính là những giá trị tốt đẹp, có tác động tích cực tới cộng đồng, điều chỉnh hành vi cá nhân cũng như mọi mối quan hệ trong xã hội, được đông đảo thừa nhận, mang tính ổn định tương đối và ăn sâu vào tâm lý, tập quán xã hội từ thế hệ này sang thế hệ khác của dân tộc. Vì vậy, có thể nói, giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc là những đặc thù nhất, bản chất nhất, đặc trưng cho tinh thần dân tộc, góp phần tạo nên cốt cách của dân tộc Việt Nam. * Khái niệm “giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống” Theo quan điểm của chúng tôi, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống là làm cho những giá trị vật chất và giá trị tinh thần tiếp tục tồn tại, thích nghi và phát triển theo thời gian. Giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống không phải là khái niệm tách biệt để cạnh nhau, mà chúng có mối quan hệ biện chứng với nhau, cái nọ là tiền đề cho sự tồn tại của cái kia, thiếu đi một vế sẽ làm mất đi ý nghĩa tổng thể và toàn vẹn của một định hướng mang ý nghĩa chiến lược của phát triển văn hóa. Điều đó có nghĩa là để giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống chúng ta luôn luôn phải thực hiện những hành động nhằm bảo 16