Luận văn Thạc sỹ Nông nghiệp: Đánh giá thực trạng sản xuất rau an toàn và các định mối nguy hiểm ảnh hưởng tới chất lượng về sinh một số loại rau tại Sóc Sơn - Hà Nội

Chia sẻ: Le Huy Hieu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

248
lượt xem 83
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sỹ Nông nghiệp: Đánh giá thực trạng sản xuất rau an toàn và các định mối nguy hiểm ảnh hưởng tới chất lượng về sinh một số loại rau tại Sóc Sơn - Hà Nội đánh giá thực trạng sản xuất và quản lý sau thu hoạch rau an toàn, xác định các mối nguy ảnh hưởng đến chất lượng vệ sinh của một số loại rau trồng ở xã Đông Xuân, huyện Sóc Sơn, thành phố Hà Nội để làm cơ sở đề xuất những giải pháp thúc đẩy sản xuất và tiêu thụ rau an toàn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sỹ Nông nghiệp: Đánh giá thực trạng sản xuất rau an toàn và các định mối nguy hiểm ảnh hưởng tới chất lượng về sinh một số loại rau tại Sóc Sơn - Hà Nội

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I ---------- ---------- PH M TH HƯƠNG GIANG ðÁNH GIÁ TH C TR NG S N XU T RAU AN TOÀN VÀ XÁC ð NH CÁC M I NGUY NH HƯ NG ð N CH T LƯ NG V SINH C A M T S LO I RAU T I XÃ ðÔNG XUÂN, HUY N SÓC SƠN, THÀNH PH HÀ N I LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P Chuyên ngành : CÔNG NGH SAU THU HO CH Mã s : 60.54.10 Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. NGUY N TH BÍCH THU HÀ N I - 2012
L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan r ng, các s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn này là trung th c và chưa h ñư c s d ng. Tôi xin cam ñoan r ng, m i s giúp ñ trong vi c hoàn thành lu n văn này ñã ñư c c m ơn và các thông tin trích d n trong lu n văn này ñã ñư c ghi rõ ngu n g c. Hà N i, ngày tháng năm 2012 H c viên Ph m Th Hương Giang Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… i
L I C M ƠN ð hoàn thành lu n văn t t nghi p này, bên c nh s c g ng n l c c a b n thân, tôi ñã nh n ñư c s ñ ng viên và giúp ñ r t l n c a nhi u cá nhân và t p th . Tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i cô giáo hư ng d n PGS.TS. Nguy n Th Bích Thu , Trư ng B môn Công ngh sau thu ho ch – Khoa Công ngh th c ph m, ngư i ñã t n tình giúp ñ , t o m i ñi u ki n t t nh t cho tôi th c hi n và hoàn thành lu n văn t t nghi p này. Tôi xin g i l i c m ơn trân thành ñ n các thành viên c a D án s n xu t rau an toàn – USAID – HORT CRSP trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i, t p th cán b nhân viên UBND xã ðông Xuân, ñ c bi t là s giúp ñ vô cùng quý báu c a chú Tr n Ng c Liên – Ch t ch H i Nông dân xã và ch Nguy n Th Vân – Phó Văn phòng xã ðông Xuân ñã t o ñi u ki n cho tôi hoàn thành t t quá trình ñi u tra th c t . Tôi xin c m ơn s giúp ñ nhi t thành c a cô chú trong các nhóm s n xu t rau an toàn thôn B n, thôn ðình, thôn Dành, ñ c bi t là s giúp ñ to l n c a anh ðào Xuân Bích – Trư ng nhóm s n xu t rau an toàn và rau h u cơ thôn B n,ch ðào Th Vân – thôn B n ñã giúp ñ tôi r t nhi u trong vi c tìm hi u th c t s n xu t rau t i ñ a phương. Tôi xin chân thành c m ơn gia ñình và t t c b n bè ñã ñ ng viên giúp ñ và t o ñi u ki n thu n l i cho tôi trong su t quá trình th c hi n ñ tài và hoàn thành b n lu n văn này. Hà n i, ngày tháng năm 2012 H c viên Ph m Th Hương Giang Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… ii
M CL C L I CAM ðOAN ........................................................................................... i L I C M ƠN ................................................................................................ii M C L C ....................................................................................................iii DANH M C CÁC B NG ............................................................................ vi DANH M C CÁC HÌNH ...........................................................................viii DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ CH VI T T T..................................... ix 1. M ð U ................................................................................................... 1 1.1. ð t v n ñ ............................................................................................ 1 1.2. M c ñích và yêu c u............................................................................. 2 1.2.1. M c ñích .............................................................................................. 2 1.2.2. Yêu c u ................................................................................................ 3 2. T NG QUAN TÀI LI U........................................................................... 4 2.1. T m quan tr ng c a rau........................................................................ 4 2.1.1. Vai trò c a rau xanh ............................................................................. 4 2.1.2. Vai trò rau an toàn................................................................................ 6 2.1.3. Khái ni m rau an toàn .......................................................................... 8 2.1.4. ð c ñi m ñi u ki n s n xu t rau an toàn............................................... 9 2.2. Tình hình s n xu t rau an toàn trên th gi i và Vi t Nam................... 11 2.2.1. S n xu t rau an toàn trên th gi i ....................................................... 11 2.2.2. S n xu t rau Vi t Nam .................................................................... 14 2.2.3. S n xu t rau Hà N i ........................................................................ 16 2.3. Các m i nguy và nguyên nhân gây ô nhi m trên rau qu .................... 23 2.3.1. M i nguy hóa h c............................................................................... 23 2.3.2. M i nguy sinh h c.............................................................................. 29 2.3.3. M i nguy v t lý .................................................................................. 31 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… iii
3. V T LI U - N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U............ 32 3.1. Th i gian và ñ a ñi m nghiên c u ...................................................... 32 3.1.1. Th i gian nghiên c u.......................................................................... 32 3.1.2. ð a ñi m nghiên c u .......................................................................... 32 3.2. ð i tư ng và vât li u nghiên c u........................................................ 32 3.2.1. ð i tư ng nghiên c u......................................................................... 32 3.2.2. V t li u nghiên c u ............................................................................ 32 3.3. N i dung và phương pháp nghiên c u ................................................ 32 3.3.1. N i dung nghiên c u .......................................................................... 32 3.3.2. Phương pháp nghiên c u .................................................................... 33 3.3.3. Phương pháp phân tích s li u............................................................ 34 4. K T QU VÀ TH O LU N .................................................................. 35 4.1. ði u ki n t nhiên, kinh t - xã h i xã ðông Xuân............................. 35 4.1.1. ði u ki n t nhiên xã ðông Xuân ...................................................... 35 4.1.2. Khái quát tình hình kinh t , xã h i xã ðông Xuân .............................. 36 4.2. Tình hình s n xu t rau t i xã ðông Xuân nh ng năm g n ñây............ 43 4.2.1. Hi n tr ng s n xu t rau an toàn xã ðông Xuân năm 2011 ............... 43 4.2.2. Bi n ñ ng v di n tích, năng su t rau trên ñ a bàn xã ðông Xuân giai ño n 2006 – 2011 ........................................................................ 47 4.3. Cơ c u gi ng, di n tích và th i v s n xu t rau t i xã ðông Xuân t năm 2005 – 2011............................................................................ 49 4.3.1. Cơ c u gi ng và ch ng lo i rau .......................................................... 50 4.3.2. Th c tr ng x lý ñ t và nư c tư i trong s n xu t rau ......................... 53 4.3.3. Mùa v s n xu t ................................................................................. 55 4.4. Th c tr ng v s d ng phân bón trong s n xu t rau t i xã ðông Xuân, huy n Sóc Sơn, Tp Hà N i....................................................... 57 4.4.1. T ng quát v tình hình s d ng phân bón cho s n xu t rau t i ðông Xuân ......................................................................................... 57 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… iv
4.4.2. Th c tr ng s d ng phân h u cơ cho s n xu t.................................... 59 4.4.3. Th c tr ng s d ng phân ñ m ............................................................ 62 4.4.4. Th c tr ng s d ng phân lân và kali................................................... 65 4.5. Th c tr ng s d ng thu c b o v th c v t trong s n xu t rau t i xã ðông Xuân. ................................................................................... 67 4.5.1. Lo i thu c và ñ i tư ng gây h i ......................................................... 68 4.5.2. Tình hình s d ng thu c BVTV c a nông dân ñ a phương................ 69 4.6. Tình hình qu n lý sau thu ho ch, phân ph i, tiêu th s n ph m rau. ........................................................................................... 72 4.6.1. Tình hình qu n lý rau sau thu ho ch................................................... 72 4.6.2. Tình hình phân ph i và tiêu th s n ph m rau c a ðông Xuân........... 73 4.7. Ch t lư ng v sinh c a rau s n xu t v ñông xuân năm 2011 – 2012 t i ðông Xuân. .......................................................................... 76 4.7.1. Hàm lư ng Nitrat. .............................................................................. 76 4.7.2. Ch tiêu Vi sinh v t trên rau s n xu t v ñông xuân 2011 - 2012 t i ðông Xuân .................................................................................... 78 4.8. M t s ñ xu t và gi i pháp góp ph n ñ m b o ch t lư ng v sinh rau an toàn.......................................................................................... 80 4.8.1. Gi i pháp v k thu t s n xu t............................................................ 80 4.8.2. Gi i pháp v tiêu th s n ph m........................................................... 81 5. K T LU N VÀ ð NGH ...................................................................... 82 5.1. K t lu n.............................................................................................. 82 5.2. ð ngh ............................................................................................... 82 TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 84 PH L C .................................................................................................... 89 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… v
DANH M C CÁC B NG B ng 2.1. Di n tích và s n lư ng rau trên th gi i giai ño n 2000-2009......... 12 B ng 2.2. Di n tích rau và rau an toàn c a Hà N i .................................... 17 B ng 2.3. Năng su t rau và rau an toàn c a Hà N i năm 2001 - 2010 ...... 20 B ng 2.4. S n lư ng rau và rau an toàn trên ñ a bàn Hà N i...................... 22 B ng 2.5. Phân chia nhóm ñ c theo WHO ................................................ 24 B ng 2.6. M c gi i h n t i ña cho phép Hàm lư ng nitrat (NO3) trong s n ph m rau tươi............................................................. 27 B ng 2.7. M c gi i h n t i ña cho phép m t s kim lo i n ng trong rau ........ 29 B ng 2.8. M c gi i h n t i ña cho phép m t s vi sinh v t trong rau ........ 31 B ng 4.1. K t qu th c hi n các ch tiêu kinh t xã h i xã ðông Xuân giai ño n 2005 - 2011 ................................................................ 38 B ng 4.2. T ng quát tình hình dân s ðông Xuân t 2006 ñ n 2011 ......... 40 B ng 4.3. Cơ c u s d ng ñ t xã ðông Xuân năm 2011............................ 42 B ng 4.4. ð c ñi m nhân kh u và s n xu t c a nông h tr ng rau t i xã ðông Xuân ........................................................................... 44 B ng 4.5. Kinh nghi m tr ng rau t i nông h ñi u tra ............................... 44 B ng 4.6. Di n tích s n xu t RAT t i xã ðông Xuân năm 2011 ................ 45 B ng 4.7. Di n tích s n xu t rau theo h gia ñình t i xã ðông Xuân ......... 46 B ng 4.8. Di n tích, năng su t rau an toàn trên ñ a bàn xã ðông Xuân giai ño n 2006 -2011................................................................. 48 B ng 4.9. L a ch n ngu n cung c p gi ng trong s n xu t rau t i nông h ñi u tra.................................................................... 50 B ng 4.10. Các lo i rau chính ñư c s n xu t t i xã ðông Xuân năm 2011 (mùa v tính ñ n tháng 3 – 2012) ..................................... 51 B ng 4.11. Ngu n nư c và k thu t tư i trong s n xu t rau t i xã ðông Xuân năm 2011 ......................................................................... 54 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… vi
B ng 4.12. Sơ ñ mùa v gieo tr ng rau t i xã ðông Xuân năm 2011......... 56 B ng 4.13. Tình hình s d ng phân bón trên rau c a nông h t i ðông Xuân năm 2011. ........................................................................ 58 B ng 4.14. M c ñ s d ng phân h u cơ trong s n xu t rau t i xã ðông Xuân năm 2011................................................................ 60 B ng 4.15. M c ñ s d ng ñ m trong s n xu t rau t i xã ðông Xuân ....... 64 B ng 4.16. Tình hình s d ng phân lân và kali trong s n xu t rau xã ðông Xuân năm 2011................................................................ 66 B ng 4.17. Lo i thu c và ñ i tư ng gây h i ................................................ 69 B ng 4.18. K thu t s d ng thu c b o v th c v t c a ngư i dân xã ðông Xuân năm 2011................................................................ 71 B ng 4.19. Th c tr ng qu n lý rau sau thu ho ch t i ðông Xuân ................ 72 B ng 4.20. Ngu n tiêu th và hi u qu s n xu t c a nông h . ..................... 73 B ng 4.21. Hàm lư ng Nitrat ( NO3–) trong m t s lo i rau v ñông xuân 2011 – 2012 t i ðông Xuân .............................................. 77 B ng 4.22. Hàm lư ng vi sinh v t trong m t s lo i rau v ñông xuân 2011 – 2012 t i ðông Xuân....................................................... 78 B ng 4.23. Dư lư ng thu c BVTV trong m t s lo i rau v ñông xuân 2011 – 2012 t i ðông Xuân....................................................... 79 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… vii
DANH M C CÁC HÌNH Hình 2.1. ð th di n bi n kim ng ch xu t kh u rau hoa qu t 2008 ñ n năm 2010 ................................................................................. 5 Hình 2.2. ð th t l DTGT RAT trong DTGT rau Hà N i (2001 - 2009) ..... 18 Hình 2.3. Bi u ñ di n tích gieo tr ng RAT theo mùa v ............................. 19 Hình 2.4. ð th năng su t rau và RAT (tính chung trên 1ha gieo tr ng)...... 21 Hình 4.1. B n ñ khái quát v trí xã ðông Xuân........................................... 37 Hình 4.2. Bi u ñ cơ c u s d ng ñ t xã ðông Xuân năm 2011................... 43 Hình 4.3. Bi n ñ ng di n tích rau xã ðông Xuân giai ño n 2006 – 2011 ..... 49 Hình 4.4. Sơ ñ kênh phân ph i tiêu th s n ph m rau................................. 75 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… viii
DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ CH VI T T T ADDA Agricultural Development Denmark Asia – T ch c h tr phát tri n nông nghi p Châu Á c a ðan M ch. ATVSTP An toàn v sinh th c ph m BVTV B o v th c v t EM Effective microorganisms – Vi sinh v t h u hi u FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nation): T ch c Nông nghi p và Lương th c Liên H p Qu c. GAP Good Agricultural Practices for production of fresh fruit and vegetables – Th c hành s n xu t nông nghi p t t cho rau qu tươi. IPM Intergrated Pest Management – Qu n lý d ch h i t ng h p. KLN Kim lo i n ng NN&PTNT Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn. RAT Rau an toàn RHC Rau h u cơ RTT Rau thông thư ng. TCVN Tiêu chu n Vi t Nam VietGAP Good Agricultural Practices for production of fresh fruit and vegetables in Viet Nam - Th c hành s n xu t nông nghi p t t cho rau qu tươi Vi t Nam. VSV Vi sinh v t. WHO (World Health Organization): T ch c Y t Th Gi i DTGT rau Di n tích gieo tr ng rau DTGT RAT Di n tích gieo tr ng rau an toàn. SS RAT/rau So sánh rau an toàn/rau Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… ix
1. M ð U 1.1. ð t v n ñ Rau xanh là lo i th c ph m không th thi u ñư c trong ñ i s ng h ng ngày. Rau cung c p nh ng dinh dư ng c n thi t cho s t n t i và phát tri n c a con ngư i, ñ c bi t là các vitamin, các axít h u cơ, ch t khoáng… Rau xanh cũng như nh ng cây tr ng khác, ñ có giá tr kinh t cao, ngoài yêu c u v gi ng t t, ch ng lo i ña d ng, thì v n ñ v k thu t canh tác góp ph n không nh vào vi c nâng cao năng su t, s n lư ng rau. Chính vì v y, ngư i tr ng rau không ng ng c i ti n k thu t canh tác, nâng cao ñ u tư phân bón, b o v th c v t nh m nâng cao năng su t. Tuy nhiên hi n nay xu hư ng s n xu t rau hàng hóa ngày càng gia tăng, ch y theo l i nhu n, ñã d n ñ n tình tr ng rau b ô nhi m do vi sinh v t, hóa ch t ñ c h i, dư lư ng kim lo i n ng và thu c b o v th c v t… nh hư ng nghiêm tr ng ñ n s c kh e c ng ñ ng. Vì v y, v n ñ v sinh an toàn th c ph m ñ i v i m t hàng nông s n nh t là s n ph m rau ñang ñư c xã h i ñ c bi t quan tâm. S n xu t rau an toàn ñ b o v chính ngư i s n xu t và ngư i tiêu dùng không ch là v n ñ t t y u c a s n xu t nông nghi p hi n nay, mà còn góp ph n nâng cao tính c nh tranh c a nông s n hàng hóa trong ñi u ki n Vi t Nam v a tr thành thành viên c a T ch c Thương m i th gi i, m ra th trư ng l n tiêu th trong và ngoài nư c, khuy n khích phát tri n s n xu t. Rau an toàn ñư c hi u là rau ñư c s n xu t theo quy trình k thu t ñáp ng ñư c nh ng yêu c u sau: ð m b o ph m c p, ch t lư ng, không b hư h i, d p nát, héo úa; dư lư ng thu c tr sâu, b o v th c v t, hàm lư ng nitrat và kim lo i n ng dư i m c cho phép; Không b sâu b nh, không có vi sinh v t gây h i cho ngư i và gia súc. Rau an toàn ñư c tr ng các huy n ngo i thành Hà N i t nh ng năm 1996, ñ c bi t di n tích tr ng rau phát tri n m nh t sau năm 1999 khi thành ph có ch trương quy ho ch phát tri n vùng s n xu t rau an toàn cung c p cho th Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 1
trư ng các qu n n i thành. M t s xã như Văn ð c, ð ng Xá thu c huy n Gia Lâm, xã Vân N i - ðông Anh, xã Lĩnh Nam – Thanh Trì và xã Thanh Xuân, ðông Xuân thu c huy n Sóc Sơn ñư c ch n làm ñi m s n xu t thí ñi m. Cũng nh các ch trương này mà di n tích tr ng rau ñã tăng lên ñáng k . Sóc Sơn là m t huy n ngo i thành Thành ph Hà N i, có di n tích t nhiên l n th hai toàn thành ph (30.000 ha). ðư c s quan tâm c a c p y, chính quy n các c p huy n Sóc Sơn, nh t là trong s n xu t nông nghi p ñã áp d ng ti n b khoa h c k thu t, gi ng, phân bón.... ñã xây d ng ñư c mô hình s n xu t rau t p trung t i 2 xã Thanh Xuân và ðông Xuân v i di n tích hơn 200 ha. Vì v y, s n xu t rau c a huy n Sóc Sơn nh ng năm v a qua ñã ñ t hi u qu kinh t . Tuy nhiên ch t lư ng rau còn h n ch , ñ c bi t m c ñ an toàn kém do rau v n còn dư lư ng thu c BVTV, dư lư ng nitrat và vi sinh v t gây h i vư t quá ngư ng cho phép khi tiêu th trên th trư ng nh hư ng ñ n s c kho c a ngư i tiêu dùng. Làm th nào ñ có s n ph m rau an toàn và ña d ng v ch ng lo i, cho năng su t cao và hi u qu kinh t cao, ñ ng th i ñ m b o y u t b n v ng ñ i v i môi trư ng cho ñ n nay v n ñang là v n ñ l n ñư c ñ t ra. Xu t phát t nhu c u tiêu dùng và th c t s n xu t c a huy n Sóc Sơn, chúng tôi ti n hành th c hi n ñ tài: “ ðánh giá th c tr ng s n xu t rau an toàn và xác ñ nh các m i nguy nh hư ng ñ n ch t lư ng v sinh c a m t s lo i rau t i xã ðông Xuân – huy n Sóc Sơn – Thành ph Hà N i ”. 1.2. M c ñích và yêu c u 1.2.1. M c ñích ðánh giá th c tr ng s n xu t và qu n lý sau thu ho ch rau an toàn, xác ñ nh các m i nguy nh hư ng ñ n ch t lư ng v sinh c a m t s lo i rau tr ng xã ðông Xuân, huy n Sóc Sơn, thành ph Hà N i ñ làm cơ s ñ xu t nh ng gi i pháp thúc ñ y s n xu t và tiêu th rau an toàn. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 2
1.2.2. Yêu c u - ðánh giá ñư c tình hình s n xu t rau t i xã ðông Xuân và công tác qu n lý sau thu ho ch ñ i v i m t s lo i rau t i xã ðông Xuân – Sóc Sơn – Hà N i. - Xác ñ nh ñư c các m i nguy nh hư ng ñ n ch t lư ng v sinh c a m t s lo i rau. - ð xu t nh ng gi i pháp thúc ñ y s n xu t và tiêu th rau an toàn trên ñ a bàn xã theo hư ng ñ m b o ch t lư ng v sinh an toàn th c ph m và b o v môi trư ng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 3
2. T NG QUAN TÀI LI U 2.1. T m quan tr ng c a rau 2.1.1. Vai trò c a rau xanh Rau xanh là m t ph n quan tr ng không th thi u trong b a ăn hàng ngày. Vai trò c a rau ñư c th hi n r t nhi u m t trong ñ i s ng xã h i. ðó là giá tr v dinh dư ng, kinh t , và c giá tr trong y h c. * Giá tr v dinh dư ng Trong th gi i ñang phát tri n, kh u ph n ăn dư th a ch t béo gây ra nhi u h l y cho s c kh e con ngư i thì t m quan tr ng c a cây rau càng ñư c hi u rõ hơn bao gi h t. Rau cung c p cho cơ th nhi u ch t có ho t tính sinh h c, ñ c bi t là các mu i khoáng có tính ki m, các vitamin, các ch t pectin và axit h u cơ. Ngoài ra trong rau tươi còn có lo i ñư ng tan trong nư c và ch t xơ. M t ñ c ñi m quan tr ng c a rau tươi là chúng có kh năng gây thèm ăn và h tr ho t ñ ng c a cơ quan tiêu hoá. Tác d ng này ñ c bi t rõ r t các lo i rau có hàm lư ng tinh d u như rau mùi, rau thơm, hành, t i... Ăn rau tươi ph i h p v i nh ng th c ăn nhi u protein, lipid, glucid làm tăng rõ r t s ti t d ch c a d dày. Thí d : trong ch ñ ăn có c rau và protein thì lư ng d ch v ti t ra tăng g p hai l n so v i ch ñ ăn ch có protein. Cũng vì v y, b a ăn có rau tươi t o ñi u ki n thu n l i cho s tiêu hoá và h p thu các thành ph n dinh dư ng khác. Ngoài ra enzym trong rau tươi có nh hư ng t t t i quá trình tiêu hoá, như các enzym trong c hành có tác d ng tương t pepsin c a d ch v , các enzym c a c i b p và xà lách cũng có tác d ng tương t trypsin c a tuy n t y. Rau tươi là ngu n vitamin và mu i khoáng quan tr ng. Nhu c u v vitamin và mu i khoáng c a con ngư i ñư c cung c p qua b a ăn hàng ngày qua rau tươi. H u h t các lo i rau tươi thư ng dùng ñ u giàu vitamin, nh t là vitamin Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 4
A và C là nh ng vitamin h u như không có ho c có ch có r t ít trong th c ăn ñ ng v t. Rau còn là ngu n cung c p ch t s t quan tr ng. S t trong rau ñư c cơ th h p thu t t hơn s t các h p ch t vô cơ. Các lo i rau ñ u, xà lách là ngu n mangan t t [25]. Tóm l i rau góp ph n giúp cho ngư i tiêu dùng cân ñ i dinh dư ng và ñ m b o s c kh e. * Giá tr v kinh t Rau là lo i cây tr ng cho hi u qu kinh t cao. M t hecta rau cho thu nh p g p 2-3 l n m t hecta lúa [3]. Rau l i là cây ng n ngày, do ñó ngư i nông dân có th áp d ng các bi n pháp xen canh tăng v , t ñó tăng s n lư ng trên cùng m t ñơn v di n tích trong năm. Rau còn là m t hàng xu t kh u có giá tr , ngu n nguyên li u cho nhi u ngành ch bi n th c ph m. Kim ng ch xu t kh u rau qu t năm 2004 ñ n nay tăng trư ng khá ñ u, bình quân kho ng 20%/năm, t 179 tri u USD lên 439 tri u USD. Hình 2.1. ð th di n bi n kim ng ch xu t kh u rau hoa qu t 2008 ñ n năm 2010 Tháng 3/2010, m t hàng xu t kh u rau hoa qu ñã tăng m nh, ñ t 45,8 tri u USD, tăng 42,6% so v i tháng 2/2010 và tăng 32,4% so v i cùng kỳ năm 2009. Hi n nay s n ph m rau qu ñã có m t t i 50 qu c gia và vùng lãnh th trên th gi i, trong ñó ch y u là Nh t B n, Hà Lan, CHLB Nga, ð c, Pháp, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 5
Anh, Australia, Canada, Hàn Qu c, Singapore, Thái Lan…Kim ng ch xu t kh u rau sang Nh t B n ñ t 17,9 tri u USD, tăng 15,6% so v i 2009. Có 25 lo i rau ñư c xu t kh u sang th trư ng Nh t B n trong ñó qu cà các lo i ñ t kim ng ch cao nh t v i 5,1 tri u USD, tăng 43,4% so v i 2009 [20]. * Giá tr v y h c Rau mang l i nh ng giá tr dinh dư ng, t o nên s c kh e cho con ngư i giúp ch ng ch u b nh t t. Không nh ng th , rau còn là v thu c dân gian an toàn, không có tác d ng ph và g n gũi v i ngư i dân t bao ñ i nay. Các nhà khoa h c nhi u năm qua ñã nghiên c u và phát hi n ra nh ng kh năng kì di u c a rau như t i ta, hành tây, hành hoa, g ng, ngh …[3]. ð c bi t có nh ng lo i rau giúp ng a nguy cơ gây ung thư như mư p ñ ng, cà chua, t i…Ch t xơ trong rau cũng ngăn ng a các b nh v tim m ch, béo phì. * Giá tr v m t xã h i S n xu t rau t o công ăn vi c làm, gi m t l th t nghi p. Năm 2010 Hà N i có 2,4 tri u lao ñ ng nông thôn chi m t l 62,5 % lao ñ ng trong ñ tu i c a thành ph . Ngh tr ng rau ñã góp ph n gi i bài toán v vi c làm cho l c lư ng lao ñ ng trên. Ngoài ra tr ng rau cung c p ch t xanh trong chăn nuôi, tăng gia s n xu t c a ngư i nông dân, ñ ng th i tăng an sinh, gi m t l ngư i dân ñ v thành ph làm thuê, h n ch t n n xã h i. 2.1.2. Vai trò rau an toàn Trong cu c s ng hàng ngày, không ai có th ph nh n t m quan tr ng c a cây rau. Ngư i tiêu dùng hi n nay không ch hi u ñư c s c n thi t c a rau trong v n ñ vi c cung c p ch t dinh dư ng, vitamin, ch t khoáng c n thi t mà còn có nh ng yêu c u kh t khe v ñ an toàn c a rau trư c nh ng lo ng i v t n dư hóa ch t ñ c h i và vi sinh v t gây b nh. V i ngư i s n xu t, tr ng rau là m t ngh truy n th ng, và nh t là RAT mang l i nh ng l i ích v thu nh p, t o công ăn vi c làm b i tr ng rau là m t ngh t n nhi u công lao ñ ng. V i ñ t nư c, RAT ñem l i l i nhu n trong xu t kh u, t o ñi u ki n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 6
giao lưu h c h i, áp d ng khoa h c k thu t và s n su t. Ngoài ra còn góp ph n t o nên an sinh xã h i, gi m thi u nh ng v ng ñ c th c ph m do s d ng rau không an toàn. M t khác, s n xu t RAT còn giúp h n ch nguy cơ ô nhi m môi trư ng, c i t o ñ t khi quy trình s n xu t rau an toàn ph i tuân th nh ng yêu c u kĩ thu t ch t ch ñ cho ra s n ph m rau ñ t tiêu chu n ch t lư ng an toàn. ð hi u sâu hơn v nh ng v n ñ này, sau ñây chúng ta s ñi vào tìm hi u t ng l i ích mà rau an toàn ñem l i. * Giá tr v m t kinh t Tr ng RAT mang l i hi u qu kinh t cao hơn h n so v i rau thư ng. Bình quân giá tr thu nh p trên 1 ha RAT b ng 130% so v i tr ng rau thư ng. Rau an toàn t o nên s tin tư ng c a ngư i tiêu dùng trong nư c cũng như nhà nh p kh u, vì th giá tr hàng hóa c a rau tăng lên. T ñó tăng thu nh p cho ngư i nông dân và ngu n thu ngo i t t xu t kh u cũng tăng theo. * Giá tr v môi trư ng S n xu t RAT ñòi h i nh ng quy trình nghiêm ng t, an toàn, do v y s góp ph n ñáng k vào vi c c i t o ñ t, b o v môi trư ng. ð t có th thoái hóa, t n dư kim lo i n ng do s d ng quá nhi u phân bón vô cơ. L m d ng thu c b o v th c v t BVTV cũng làm các ch t ñ c ng m vào ñ t, nư c. Các ch t ñ c này khó b phân gi i và s tích t d n. Theo Lichtentei (1961), m t năm sau khi phun thu c DDT ñ n 80% còn l i trong ñ t, sau 3 năm còn 50%. Sau m t năm Lindan còn 60%, andrin còn 20% [3]. Không khí cũng có th b ô nhi m khi phun thu c BVTV, dùng nư c phân tươi tư i rau. Hơn th n a, nh ng ñi u này cũng làm ngu n nư c b ô nhi m ch t ñ c, vi sinh v t. Theo khuy n cáo v quy trình s n xu t RAT, thu c BVTV nên dùng thu c tr sâu sinh h c, các lo i thu c ít ñ c. Các lo i phân bón ñư c s d ng cân ñ i gi a phân vô cơ và h u cơ. Tích c c s d ng các lo i phân vi sinh t t cho ñ t, c i thi n h vi sinh v t trong ñ t. Và không s d ng phân tươi, nư c gi i bón cho cây. Ch s d ng phân hoai m c, tăng ñ cân b ng và tơi x p cho ñ t. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 7
* Giá tr v m t y h c Rau an toàn ñ t các ch tiêu theo quy ñ nh, vì th nó không gây ng ñ c th c ph m và các b nh gây ra như khi ăn rau còn t n dư hóa ch t ñ c h i, hay vi sinh v t gây b nh. thành ph H Chí Minh g n 70% s v ng ñ th c ph m liên quan ñ n rau. Còn Hà N i, s v ng ñ c do rau xanh nhi m hoá ch t chi m 77% [26]. Do ñó n u s d ng RAT thì s gi m thi u ñáng k s v ng ñ c mà nguyên nhân t vi c s d ng rau không an toàn. * Giá tr v m t xã h i S n xu t rau s ch ñã gióp ph n t o ñi u ki n cho nông dân ti p c n v i khoa h c kĩ thu t, ñ ng th i m r ng giao lưu h c h i các h p tác xã v i nhau. Bên c nh ñó còn tăng cư ng m i quan h gi a b n nhà, làm cho s n xu t rau ngày càng phát tri n b n v ng và n ñ nh. M t khác RAT phát tri n t o ti n ñ cho ngành s n xu t ch bi n nông s n th c ph m phát tri n. Mang l i nh ng l i ích thi t th c, v y khái ni m v RAT và nh ng ñi u ki n nào ñ s n xu t RAT s ñư c làm rõ ph n dư i ñây. 2.1.3. Khái ni m rau an toàn B Nông nghi p và phát tri n nông thôn (NN&PTNT) ñã chính th c công b các quy ñ nh (Qð s 04/2007/Qð-BNN) v qu n lý s n xu t và ch ng nh n rau an toàn (RAT). Theo quy ñ nh này, RAT là nh ng s n ph m rau tươi ñư c s n xu t, thu ho ch, sơ ch , bao gói, b o qu n theo quy trình k thu t, ñ m b o t n dư v vi sinh v t, hóa ch t ñ c h i dư i m c gi i h n t i ña cho phép. Theo Ph m Th Thùy (2006), rau ñư c g i là rau an toàn khi ñáp ng nh ng tiêu chu n sau: * Ch tiêu n i ch t - Dư lư ng thu c b o v th c v t - Dư lư ng Nitrat (NO-3 ) - Hàm lư ng kim lo i n ng ch y u: ð ng (Cu), Chì (Pb), Th y ngân (Hg), Asen (As)…… Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 8
- M c ñ ô nhi m các vi sinh v t gây b nh ( E.coli, Salomella, Coliform…) và kí sinh trùng ñư ng ru t (tr ng giun ñũa,..) T t c 4 ch tiêu này ph i n m dư i ngư ng cho phép theo quy ñ nh c a B NN&PTNT (B ng ph l c 1). * Tiêu chu n v hình thái S n ph m ñư c thu ho ch ñúng lúc, ñúng yêu c u t ng lo i rau (ñúng ñ già kĩ thu t hay thương ph m), không d p nát hư th i, không l n t p ch t, sâu b nh và có bao gói thích h p. RAT d b nh m v i rau s ch. Rau s ch thư ng ñ ch các lo i rau canh tác mà không s d ng phân hóa h c, thu c tr sâu hóa h c. Còn RAT v n s d ng phân bón vô cơ, thu c BVTV nhưng s n ph m rau ñáp ng nh ng quy ñ nh chung cho RAT. Do ñó v ch t lư ng v sinh, rau s ch có ch t lư ng cao hơn nhi u so v i RAT. 2.1.4. ð c ñi m ñi u ki n s n xu t rau an toàn ð ñ m b o quy n l i c a ngư i tiêu dùng và an toàn cho môi trư ng sinh thái, ngư i s n xu t c n th c hi n ñ y ñ quy trình k thu t s n xu t RAT nh m có s n ph m ñ t yêu c u ch t lư ng. Khi th c hi n ph i v n d ng c th v i t ng lo i rau, v i ñi u ki n th c t c a t ng ñ a phương [8,9]. + ð t tr ng : ð t ñ s n xu t rau an toàn không tr c ti p ch u nh hư ng x u c a các ch t th i công nghi p, giao thông khu dân cư t p trung, b nh vi n, không nhi m các ch t ñ c h i gây ra cho ngư i và môi trư ng. +Phân bón : Ch s d ng phân h u cơ như phân xanh, phân chu ng ñã ñư c hoai m c, tuy t ñ i không s d ng phân h u cơ còn tươi. S d ng h p lý và cân ñ i các lo i phân h u cơ, vô cơ…..K t thúc bón trư c thu ho ch ñúng th i gian quy ñ nh. + Nư c tư i : S d ng nư c gi ng khoan và ngu n nư c t các sông, ao h l n. Không s d ng nư c th i công nghi p chưa qua x lý, nư c th i t các b nh vi n, các lò gi t m , nư c phân tươi, nư c ao tù ñ ng ñ tư i tr c ti p cho rau. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 9
+ Phòng tr sâu b nh : ðây là v n ñ thư ng ñư c quan tâm nh t trong k thu t tr ng rau an toàn. Phòng tr sâu b nh thư ng ph i dùng thu c hóa h c, m t y u t ñư c coi là ph bi n nh t làm ô nhi m rau, t o cho rau tr thành không an toàn. Nguyên t c cơ b n c n lưu ý trong vi c phòng tr sâu b nh cho rau an toàn là áp d ng nhi u bi n pháp ñ phòng tr sâu b nh k t h p s d ng thu c hóa h c m t cách h p lý nh t. ðây cũng là n i dung ch y u c a phương pháp qu n lý d ch h i t ng h p (IPM). H th ng các bi n pháp phòng tr trong IPM bao g m 4 nhóm ch y u là bi n pháp canh tác; bi n pháp v t lý, th công; bi n pháp sinh h c và bi n pháp hóa h c. Áp d ng phương pháp IPM cho rau an toàn c n chú ý các ñi m sau: - Áp d ng IPM ngay t trong ñ t. R t nhi u loài sâu b nh h i rau quan tr ng t n t i và lây nhi m vào cây t ñ t. Các bi n pháp tác ñ ng vào ñ t như làm ñ t k , thoát nư c, x i xáo, bón phân h u cơ hoai m c và phân vi sinh không nh ng t o ñi u ki n cho cây sinh trư ng kh e m nh, tr c ti p di t sâu h i, ñi u quan tr ng là t o nên m t h sinh v t trong ñ t theo hư ng có l i cho cây rau (phát tri n sinh v t có ích, h n ch sinh v t có h i). ð i v i m t s tác nhân gây b nh quan tr ng như tuy n trùng, các n m Fusarium, Rhizoctonia … bi n pháp dùng thu c hóa h c r t ít hi u qu mà còn ñ l i nhi u dư lư ng ch t ñ c, trong ñó bi n pháp ñ i kháng sinh h c trong ñ t m i là cơ b n. - Phòng tr sâu b nh tri t ñ ngay t h t gi ng và cây con. Nhi u lo i sâu b nh t n t i lan truy n t h t gi ng và cây con. Th i gian sinh trư ng c a cây rau nói chung r t ng n, t c ñ phát tri n c a nhi u lo i sâu h i r t nhanh, n u ch chú ý phòng tr khi cây rau ñã l n thì hi u qu s kém và d ñ l i nhi u dư lư ng thu c. Phát hi n sâu b nh k p th i và s d ng nhân l c b t gi t khi sâu b nh m i phát sinh ñ i v i cây rau có nhi u thu n l i và ñ t hi u qu cao do vư n rau ñư c chăm sóc hàng ngày, di n tích l i thư ng không l n. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p …………………… 10