LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: “NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT “VỠ MỘNG” TRONG TIỂU THUYẾT “ĐỎ VÀ ĐEN” CỦA STENDHAL”

Chia sẻ: Pham Ngoc Linhdan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:85

Thêm vào BST

Báo xấu

225
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thế kỷ XIX là thế kỷ giai cấp tư sản ở nhiều nước phương Tây lần lượt giành thắng lợi và củng cố chính quyền sau các cuộc cách mạng tư sản. Công nghiệp hóa tư bản chủ nghĩa diễn ra đồng thời với sự phát triển của các ngành khoa học. Giai cấp vô sản dần dần lớn mạnh trở thành một lực lượng chính trị đối lập với giai cấp tư sản. Từ giữa thế kỷ XIX, phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân phát triển với quy mô lớn. Đây cũng là thời kỳ xuất...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: “NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT “VỠ MỘNG” TRONG TIỂU THUYẾT “ĐỎ VÀ ĐEN” CỦA STENDHAL”

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: “NGH THU T XÂY D NG NHÂN V T “V M NG” TRONG TI U THUY T “ VÀ EN” C A STENDHAL”
HOÀNG KIM PHƯ NG L P H 7C2 LU N VĂN T T NGHI P I H C SƯ PH M NG VĂN NGH THU T XÂY D NG NHÂN V T “V M NG” TRONG TI U THUY T “ VÀ EN” C A STENDHAL GVHD: ThS.Phùng Hoài Ng c M CL C eçf A. PH N M U …………………………………………………………1 B. 1. Lý do ch n tài……………………………………………………………………………….. 1 2. i tư ng và ph m vi nghiên c u…………………………………………………………… 2 3. Mc ích nghiên c u…………………………………………………………………………….. 2 4. Nhi m v nghiên c u…………………………………………………………………………….. 3 5. Phương pháp nghiên cu ………………………………………………………………………. 3 6. óng góp ca tài ……………………………………………………………………………… 3 7. L ch s vn nghiên c u……………………………………………………………………… 3
8. Kt cu ca tài…………………………………………………………………………………. 4 B. NI DUNG……………………………………………………………………………. 6 CHƯƠNG 1: T NG QUAN V CH NGHĨA HI N TH C………………………. 6 1.1. Ch nghĩa hi n th c Pháp th k XIX…………………………………………… 6 1.2. Nhân v t, tính cách và in hình v ăn h c……………………………………….. 7 1.3. Lo i nhân v tv m ng trong văn h c…………………………………………… 7 1.4. Phương th c, phương ti n và bi n pháp th hi n nhân v t………………. 9 1.5. Ngh thu t xây d ng nhân v t c a ch nghĩa hi n th c – xây d ng nhân v t in hình trong hoàn c nh in hình……………………………………………………………………. 10 CHƯƠNG 2: VÀI NÉT V STENDHAL VÀ TI U THUY T VÀ EN…. 12 2.1. Stendhal – nhà văn tiên phong c a ch nghĩa hi n th c……………….. 12 2.1.1. Cu c i………………………………………………………………………….. 12 2.1.2. Quan i m sáng tác…………………………………………………………… 13 2.1.3. S nghi p văn h c…………………………………………………………….. 14 2.2. Ti u thuy t và en (Le Rouge et le Noir)…………………………….. 15 2.2.1. S ra i………………………………………………………………………….. 15
2.2.2. Ch ……………………………………………………………………………… 15 2.2.3. Tóm t t tác ph m và en……………………………………………… 16 2.2.4. Ý nghĩa nhan ………………………………………………………………… 16 2.2.5. Giá tr n i dung, ngh thu t……………………………………………….. 17 2.2.6. H th ng nhân v t “v m ng” trong ti u thuy t en c a và Stendhal 17 CHƯƠNG 3: NGH THU T XÂY D NG NHÂN V T V M NG TRONG VÀ EN C A TI U THUY T STENDHAL………………………………………………………… 20 3.1. Ngh thu t xây d ng nhân v t Juyliêng Xôren…………………………….. 20 3.1.1. S xu t hi n gián ti p………………………………………………………… 20 3.1.2. Ngh thu t miêu t ngo i hình nhân v t………………………………. 20 3.1.3. Miêu t nhân v t qua ngôn ng nhân v t………………………………. 22 3.1.4. Miêu t nhân v t qua hành ng…………………………………………. 23 3.1.5. Miêu t nhân v t qua bi u hi n n i tâm………………………………. 26 3.1.6. Juylien Sorrel – tính cách i n hình trong hoàn c nh i n hình 30 3.2. Ngh thu t xây d ng nhân v t bà de Rênal…………………………………… 38 3.2.1. Ngo i hình……………………………………………………………………….. 38 3.2.2. Tính cách………………………………………………………………………….. 38 3.3. Ngh thu t xây d ng nhân v t Mathilde de La Mole…………………….. 41
3.3.1. Ngo i hình……………………………………………………………………….. 41 3.3.2. Ngôn ng …………………………………………………………………………. 41 3.3.3. Tính cách………………………………………………………………………….. 43 C. KT LU N……………………………………………………………………………… ……………… 44 Tài li u tham kh o………………………………………………………………………………… …………… 46 A. M U ==ô== 1. Lý do ch n tài Th k XIX là th k giai c p tư s n nhi u nư c phương Tây l n lư t giành th ng l i và c ng c chính quy n sau các cu c cách m ng tư s n. Công nghi p hóa tư b n ch nghĩa di n ra ng th i v i s phát tri n c a các ngành khoa h c. Giai c p vô s n d n d n l n m nh tr thành m t l c lư ng chính tr i l p v i giai c p tư s n. T gi a th k XIX, phong trào u tranh c a giai c p công nhân phát tri n v i quy mô l n. ây cũng là th i kỳ xu t hi n nh ng lý thuy t khoa h c và tư tư ng l n c a th i i như ch nghĩa khoa h c c a Marx và Engels, ti n hóa lu n c a acuyn. Sau cách m ng tư s n, vào bu i bình minh c a th k XIX là th ng l i c a ch nghĩa tư b n nư c Pháp. Cu c cách m ng tư s n Pháp b t u t năm 1789 ã m ra m t th i kỳ phát tri n m i trong l ch s châu Âu. Lênin ã nh n nh: “ i
v i giai c p c a nó, i v i giai c p mà nó ph c v , i v i giai c p tư s n, nó ã làm c th k XIX, th k ã em văn minh và văn hóa n cho toàn th nhân lo i, u di n ra dư i nh hư ng c a cu c cách m ng Pháp. t t c các nơi trên th gi i, th k ó ch còn có vi c em áp d ng th c hi n t ng ph n, hoàn thành cái mà nh ng nhà cách m ng vĩ i c a giai c p tư s n Pháp t o ra; h ã ph c v quy n l i c a giai c p tư s n m t cách t phát b ng cách nêu lên nh ng kh u hi u ng, bác ái”. t do, bình Hai trào lưu văn h c ch y u là ch nghĩa lãng m n và ch nghĩa hi n th c phê phán (réalisme)(1), hình thành h u h t các nư c phương Tây. Trên dòng phát tri n c a n n văn h c ngh thu t hi n th c th gi i, ch nghĩa hi n th c phê phán th k XIX ã là bư c phát tri n cao nh t trong th i i tư b n ch nghĩa, và nó ư c xem như “ti n thân tr c ti p” c a ch nghĩa hi n th c xã h i ch nghĩa. Cho t i ngày nay, nó ã cung c p cho kho tàng văn h c loài ngư i hàng lo t nh ng tác gia và tác ph m xu t s c, h t s c phong phú và a d ng, c bi t là v th lo i ti u thuy t. Ch nghĩa hi n th c phê phán có Anh, Nga và c phương ông sau này, nhưng tiêu bi u và u tiên là ch nghĩa hi n th c phê phán Pháp – “n n văn h c Châu Âu” (Macxim Gorki) – hình thành vào kho ng năm 1830. Nó ã ch o ph n ánh nh ng bi n ng cách m ng, nh ng tư tư ng l n c a th i i như ch nghĩa xã h i không tư ng u th k và ch nghĩa xã h i khoa h c n a sau th k , cu c s ng xã h i và chính tr c a nhân dân Pháp trong su t chi u dài l ch s . Balzac và Stendhal, hai i bi u cho hai dòng ti u thuy t phong t c và ti u thuy t tâm lý, có th ư c coi như nh ng i n hình t p trung c a n n văn h c phê phán c i n c a phương Tây. Lãnh t Karl Marx cùng v i Engels khi nghiên c u ch nghĩa tư b n Tây Âu vi t b Tư b n lu n ã dày công c các b ti u thuy t T n trò i c a Balzac và th t lên: “Ch c n c b T n trò i này khi n Pháp hơn t t c nh ng cu n sách khác g p l i”. tôi hi u bi t v ch nghĩa tư b n Còn Engels thì g i Balzac là “m t b c th y c a ch nghĩa hi n th c”. Tuy nhiên,
Stendal l i ư c coi như ngư i m u cho ch nghĩa hi n th c phê phán, b c th y l n c a ti u thuy t tâm lý, m t trong nh ng ki n tư ng c a trào lưu ch nghĩa hi n th c phê phán trong văn h c th gi i. Nói v Stendhal, nhà i văn hào hi n th c xã h i ch nghĩa Macxim Gorki vi t: “N u có th so sánh tác ph m c a Stendhal v i nh ng b c thư, có l úng hơn ph i g i nh ng tác ph m ó là nh ng b c thư cho tương lai”. (1) Thu t ng ch nghĩa hi n th c (réalisme) do Champfleury ưa ra năm 1857 sau khi các nhà hi n th c n i ti ng như Stendhal, Balzac ã k t thúc s nghi p c a h . Năm 1831, ti u thuy t và en ra i, lúc mà Balzac m i b t u vi t nh ng ti u thuy t hi n th c, là tác ph m l n u tiên c a trào lưu văn h c hi n th c phê phán nư c Pháp, em l i cho Stendhal cái vinh d làm ngư i khai sáng c a phong trào cũng như b c th y c a ch nghĩa hi n th c phê phán th gi i. i u này cho th y vai trò quan tr ng c a tác ph m này trong s nghi p sáng tác Stendhal nói riêng và kho tàng văn h c châu Âu nói chung. L n u tiên ti u thuy t hi n th c phê phán b c l rõ cái kh năng mô t chân th c cu c s ng theo quan i m l ch s v i m t b c tranh khái quát xã h i r ng l n v lên nh ng quan h u tranh ph c t p gi a nh ng l c lư ng xã h i khác nhau c a th i kỳ Trùng hưng. Và cũng chính xã h i óã ra nh ng con ngư i v m ng, nh ng con ngư i có tài năng và ngh l c nhưng không th có ư c m t v trí x ng áng trong xã h i. M t phương di n góp ph n quan tr ng làm nên thành công c a và en chính là ngh thu t xây d ng nhân v t. Tác gi ã xây d ng ư c nh ng tính cách i n hình xu t s c trong hoàn c nh i n hình. N i b t nh t là hình tư ng Julien Sorrel, m t nhân v t v a có cá tính c áo l i v a mang nh ng nét tiêu bi u nh t c a c m t l p ngư i r ng rãi trong c m t th i kỳ l ch s nh t nh. Bên c nh ó, nhà văn còn xây d ng thành công hai nhân v t n chính là bà de Rênal và cô ti u thư Mathilde de La Mole. Các nhân v t này m i ngư i m i v , nhưng nhìn chung, u ư c xem là nhân v t v m ng trong tác ph m.
Tuy ki n th c còn h n h p, nhưng v i lòng yêu thích môn h c văn h c phương Tây nói chung, tác gi Stendhal nói riêng, tôi m nh d ng th c hi n tài tìm hi u ngh thu t xây nhân v t v m ng trong tác ph m và en c a Stendhal. Ngư i vi t mu n i sâu khám phá v n này có nh ng hi u bi t úng nv giá tr c áo c a tác ph m xu t s c này, cũng như kh ng nh tài năng c a Stendhal. Hy v ng tài có th giúp ngư i c ti p c n tác ph m m t cách d dàng hơn t góc ngh thu t xây d ng nhân v t v m ng. Tôi r t mong nh n ư cs óng góp, ch b o chân thành c a m i ngư i b khuy t và làm sáng t hơn v n nghiên c u. 2. i tư ng và ph m vi nghiên c u i tư ng nghiên c u chính là ti u thuy t và en c a Stendhal, oàn Phú T d ch, b n in l n th 6, NXB Văn h c, Hà N i, 1998. Trong tác ph m và en có r t nhi u nhân v t. Nhưng do kh năng c a b n thân và m c c a m t khóa lu n nên ngư i vi t ch t p trung nghiên c u ngh thu t xây d ng lo i nhân v t v m ng trong ti u thuy t và en c a Stendhal. V n này v a s c nhưng không kém ph n thú v . 3. M c ích nghiên c u Nghiên c u ngh thu t xây d ng nhân v t v m ng trong ti u thuy t và enc a Stendhal, ngư i vi t hư ng vào nh ng m c tiêu sau: - V n d ng lý lu n ã tích lũy nhà trư ng i h c vào th c ti n nghiên c u. T ó, c ng c và kh c sâu ki n th c. - Tìm ra nh ng nét riêng, c s c trong ngh thu t xây d ng nhân v t v m ngtrong ti u thuy t và en c a Stendhal. - Th y ư c s trư ng thành và phát tri n c a ngh thu t xây d ng trong ti u thuy t hi n th c phê phán, ó là xây d ng ư c nhân v t i n hình trong hoàn c nh i n hình và góp ph n kh ng nh tài năng c a Stendhal.
- Ph c v cho vi c h c t p, nghiên c u văn h c phương Tây trong nhà trư ng và công tác gi ng d y sau này. 4. Nhi m v nghiên c u Nghiên c u tài này, ngư i vi t t p trung gi i quy t các nhi m v sau: - Tìm hi u h th ng nhân v t v m ng trong tác ph m và en c a Stendhal. - Tìm hi u nh ng phương ti n và th pháp ngh thu t mà Stendhal s d ng xây d ng nhân v t v m ng ó. - Rút ra nh ng c s c c a Stendhal khi xây d ng nhân v t và óng góp c a ông trong ti n trình phát tri n văn h c hi n th c phương Tây. 5. Phương pháp nghiên c u Trong quá trình nghiên c u, ngư i vi t s d ng các phương pháp cơ b n sau: - Phương pháp li t kê, th ng kê d n ch ng: Ngư i vi t ti n hành li t kê, r i th ng kê, t ng h p nh ng d n ch ng c n thi t cũng như các s li u trong tác ph m d ch và các tài li u nghiên c u có liên quan d n ch ng phù h p v i n i dung c a tài. - Phương pháp so sánh: vn nghiên c u có tính thuy t ph c, so sánh là m t phương pháp nghiên c u không th thi u trong quá trình nghiên c u. Ngư i vi t ti n hành so sánh ngh thu t xây d ng nhân v t v m ng trong tác ph m và en c a Stendhal v i m t s nhà văn cùng th i, tiêu bi u là Balzac. Qua ó, th y ư c tài năng và óng góp c a Stendhal trong ti n trình văn h c phương Tây. - Phương pháp phân tích, t ng h p: Trong quá trình nghiên c u tài, phương pháp này có vai trò quan tr ng trong vi c tìm hi u, ánh giá cái hay c a tác ph m, phong cách c áo c a nhà văn. 6. óng góp c a tài Nh ng tài li u nghiên c u v và en khá nhi u nhưng chưa có công trình nào chuyên sâu nghiên c u v ngh thu t xây d ng nhân v t v m ng trong tác ph m c s c này. Do ó nv i tài này, ngư i vi t mu n bư c u nghiên c u
làm sáng t ngh thu t xây d ng lo i nhân v t v m ng trong tác ph m. T ó có m t cái nhìn toàn di n v n i dung tư tư ng và phong cách ngh thu t c a Stendhal. Trong ph m vi nh t nh, tài hi v ng s cung c p thêm m t tài li u tham kh o cho nh ng ai yêu thích tác ph m này, ph c v cho vi c h c t p, gi ng d y và nghiên c u và en nói riêng, văn h c phương Tây nói chung. 7 . L ch s v n nghiên c u Stendhal lúc còn s ng, ít ư c s quan tâm c a nh ng ngư i cùng th i. Gi i nghiên c u và phê bình văn h c tư s n l ng thinh ho c h th p giá tr c a ông vì ông ã i ngư c l i nh ng tiêu chu n văn h c, m h c ư c s ông công nh n th i b y gi . Ngư i ta c bi t chê bút pháp c a ông khô khan; nh ng nhà phê bình tinh t như Xvaikơ, Lăngxông cũng phê phán nhà văn “ch ng chú tr ng gì n bút pháp, vi t như vi t thư thư ng cho b n bè”, ho c “ch ng có ngh thu t gì, ch là s phân tích ý ni m”, nh t là vì tác ph m c a ông là nh ng b n t cáo mãnh li t b m t i b i x u xa, gi d i c a xã h i tư s n quý t c ương th i; Tài năng c a ông ch có r t ít ngư i ương th i bi t n và ti p ón v i m t thái thông c m, ó là nh ng ngư i xu t s c nh t c a th i i như Goethe, Puskin, Balzac. Kho ng cu i th k XIX, u th k XX, như Stendhal ã d oán, m i có nhi u ngư i c sách c a ông. Văn phong c a ông càng ư c hâm m vì s chính xác “trong sáng như phalê”, vì tính ch t ng, nhi u s c g i. ông o các nhà nghiên c u th k XX nh n nh “bút pháp Stendhal không bao gi già”, do ng n g n, t nhiên, không g t giũa nên r t g n v i phong cách hi n i. Có nhóm các nhà ngôn ng h c Xô Vi t ã phân tích văn phong c a Stendhal b ng cách kh o sát m t s o n trong tìm ra s lư ng các lo i câu, lo i t ư c s d ng và so và en sánh v i văn phong c a Balzac (1). Các nhà nghiên c u Vi t Nam cũng ã có nhi u công trình nghiên c u v Stendhal như Ch nghĩa hi n th c phê phán trong văn h c phương Tây ( c
D c, 1981), Văn h c lãng m n và hi n th c phương Tây th k XIX (Lê H ng Sâm – ng Th H nh, 1981), Các tác gia l n c a văn h c Pháp th k XIX (TS. Thái Thu Lan, 2002)… H u h t các công trình u ã khai thác sâu n i dung c a tác ph m và en, khái quát ngh thu t c a Stendhal. Trên ây là m t s công trình nghiên c u v và en c a Stendhal. R i rác trong m t s công trình khác cũng có cp n tác ph m và en, nhưng ch lư t qua vài nét v n i dung tác ph m. Ngư i vi t nh n th y chưa có công trình nào khai thác c th ngh thu t xây d ng nhân v t v m ng trong tác ph m và en c a Stendhal, t ó th y ư c sáng t o c áo c a nhà văn trong vi c xây d ng lo i nhân v t này. Vì v y, có th nói, vi c tìm hi u m t cách chuyên sâu ngh thu t xây d ng lo i nhân v t v m ng trong tác ph m và en c a Stendhal là tương i m i m và không ph i không khó khăn, ph c t p. Nhưng v i tinh th n h c h i, ngư i vi t s c g ng k th a và phát huy nh ng thành t u nghiên c u c a nh ng nhà nghiên c u, phê bình văn h c ti n b i hoàn thành tài m t cách h th ng, rõ ràng. 8. K t c u c a tài: Lu n văn: Ngh thu t xây d ng nhân v t v m ng trong ti u thuy t và en c a Stendhal. A. PH N M U 1. Lý do ch n tài 2. i tư ng và ph m vi nghiên c u 3. M c ích nghiên c u 4. Nhi m v nghiên c u 5. Phương pháp nghiên c u 6. óng góp c a tài 7. L ch s v n nghiên c u 8. K t c u c a tài
B. N I DUNG CHƯƠNG 1: T NG QUAN V CH NGHĨA HI N TH C 1.1. Ch nghĩa hi n th c Pháp th k XIX 1.2. Nhân v t, tính cách và i n hình văn h c 1.3. Lo i nhân v t v m ng trong văn h c 1.4. Phương th c, phương ti n và bi n pháp th hi n nhân v t 1.5. Ngh thu t xây d ng nhân v t c a ch nghĩa hi n th c – xây d ng nhân v t i n hình trong hoàn c nh i n hình (1) Theo th ng kê c a các nhà ngôn ng h c Xô Vi t, s lư ng ng t ư cs d ng g n ngang s lư ng danh t (trong khi Lão Goriot c a Balzac, s lư ng danh t u g p ôi s lư ng ng t ), và câu ph c h p ch chi m 20% t ng s câu, m t t l ít th y các nhà văn. Hugo không th thư ng th c phong cách này, ông b o r ng m i l n nh c m t câu trong và en ông c m th y “như b nh m t cái răng”. CHƯƠNG 2: VÀI NÉT V STENDHAL VÀ TI U THUY T VÀ EN 2.1. Stendhal – nhà văn tiên phong c a ch nghĩa hi n th c 2.1.1. Cu c i 2.1.2. Quan i m sáng tác 2.1.3. S nghi p văn h c 2.2. Ti u thuy t và en (Le Rouge et le Noir) 2.2.1. S ra i 2.2.2. Ch
2.2.3. Tóm t t tác ph m và en 2.2.4. Ý nghĩa nhan 2.2.5. Giá tr n i dung, ngh thu t 2.2.6. H th ng nhân v t v m ng trong ti u thuy t và en c a Stendhal CHƯƠNG 3: NGH THU T XÂY D NG NHÂN V T V M NG TRONG TI U THUY T VÀ EN C A STENDHAL 3.1. Ngh thu t xây d ng nhân v t Julien Sorrel 3.1.1. S xu t hi n gián ti p 3.1.2. Ngh thu t miêu t ngo i hình nhân v t 3.1.3. Miêu t nhân v t qua ngôn ng nhân v t 3.1.4. Miêu t nhân v t qua hành ng 3.1.5. Miêu t nhân v t qua bi u hi n n i tâm 3.1.6. Julien Sorrel – tính cách i n hình trong hoàn c nh i n hình 3.2. Ngh thu t xây d ng nhân v t bà de Rênal 3.2.1. Ngo i hình 3.2.2. Tính cách 3.3. Ngh thu t xây d ng nhân v t Mathilde de La Mole 3.3.1. Ngo i hình 3.3.2. Ngôn ng 3.3.3. Tính cách C. K T LU N B. N I DUNG ==ô== CHƯƠNG 1: T NG QUAN V CH NGHĨA HI N TH C 1.1. Ch nghĩa hi n th c Pháp th k XIX
L ch s nư c Pháp u th k XIX, m t m t là quá trình di chuy n c a giai c p tư s n Pháp t m t l c lư ng ti n b ch ng phong ki n thành m t l c lư ng ph n ng th ng tay àn áp giai c p công nhân và nhân dân lao ng; m t khác là quá trình chuy n bi n c a giai c p công nhân Pháp t ch ph thu c giai c p tư s n trong kh i liên minh c a ng c p th ba ch ng phong ki n n ch tr thành m t l c lư ng chính tr c l p ch ng giai c p tư s n. Nói m t cách khác, ây là l ch s hình thành và phát tri n mâu thu n gi a giai c p tư s n và vô s n là hai l c lư ng cơ b n trong xã h i lúc b y gi . Gi ây, các nhà văn chân chính hoàn toàn th t v ng v i ch tư b n, quay v nhìn th ng vào hi n th c, v ch tr n nh ng t i ác c a chúng. ây là nguyên nhân sâu xa nhưng căn b n, gi i thích quá trình chuy n bi n t ch nghĩa lãng m n sang ch nghĩa hi n th c Pháp th i kỳ y. G n li n v i trên, khi quay v nhìn th ng vào hi n th c, các nhà văn chân chính không th không th y n i b t lên v n mâu thu n và u tranh giai c p là m t n i dung cơ b n c a quan h xã h i. T t nhiên trong hình thái xã h i trư c kia v n ã như v y, nhưng ch n xã h i tư b n, mâu thu n và u tranh giai c p m i tr nên sâu s c và gay g t nh t và do ó tr nên ơn gi n hóa nh t, b c l m t cách rõ ràng công khai, không h che y. Ch nghĩa hi n th c phê phán hình thành m t cách tiêu bi u và u tiên trong văn h c Pháp vào kho ng sau nh ng năm 1820 dư i th i Trung hưng, phát tri n m nh m cho n nh ng năm 60 và có th chia ra làm hai th i kỳ, trư c và sau 1848: - Cách m ng tháng B y 1830, chính quy n thu c v giai c p i tư s n mà Marx g i là b n quý t c tài chính. ng ti n th ng tr trong m i lĩnh v c xã h i v i quy n l c và s c m nh tha hóa c a nó. Cu c cách m ng công nghi p di n ra và giai c p công nhân trư ng thành ã d n n cu c cách m ng tháng Sáu năm 1848. Giai o n trư c 1848 là giai o n phát tri n r c r c a văn h c hi n th c v i nh ng nhà văn ưu tú: Stendhal, Balzac, Mérimée…
- Sau th t b i c a Cách m ng 1848, tâm tr ng bi quan n y sinh trong t ng l p trí th c, văn ngh sĩ Pháp. ch II th ng tr nư c Pháp phơi bày th c t t m thư ng, l a l c, x u xa. Nhi u nhà văn b c l thái hoài nghi và căm ghét th c t i dung t c. Văn h c hi n th c Pháp sau 1848 b c l nh ng d u hi u c a s suy thoái. Nh ng nhà văn tiêu bi u là Flaubert, Daudet, Maupassant… Nhìn chung văn h c hi n th c phê phán Pháp th k XIX ã ư c Marx và Engels ánh giá cao, nh t là v giá tr nh n th c xã h i. i m khác bi t c a ch nghĩa hi n th c Pháp th k XIX so v i ch nghĩa hi n th c Tây Âu nói chung là trong ch nghĩa hi n th c Pháp, “s hư h ng c a con ngư i ư c trình bày như là s b c l tr c ti p b n ch t sinh v t, ư c kh ng nh như là b n ch t t nhiên c h u c a nó”. S kh ng nh cá nhân chung quy là s u tranh c a cá nhân v i toàn b xã h i. Trong ch nghĩa hi n th c Pháp, do nh hư ng c a tinh th n khoa h c, òi h i v tính khách quan trong s quan sát th gi i xung quanh ư c ưa t i m c t i a, s c thuy t ph c c a tác ph m trư c h t là tính chân th c c a nh n th c. 1.2. Nhân v t, tính cách và i n hình văn h c Ð i tư ng chung c a văn h c là cu c i nhưng trong ó con ngư i luôn gi v trí trung tâm. Nh ng s ki n kinh t , chính tr , xã h i, nh ng b c tranh thiên nhiên, nh ng l i bình lu n… u góp ph n t o nên s phong phú, a d ng cho tác ph m nhưng cái quy t nh ch t lư ng tác ph m văn h c chính là vi c xây d ng nhân v t. Ð c m t tác ph m, cái ng l i sâu s c nh t trong tâm h n ngư i c thư ng là s ph n, tình c m, c m xúc, suy tư c a nh ng con ngư i ư c nhà văn th hi n. Nhân v t văn h c là m t hi n tư ng h t s c a d ng. Nh ng nhân v t ư c xây d ng thành công t xưa n nay bao gi cũng là nh ng sáng t o c áo, không
l p l i. Tuy nhiên, xét v m t n i dung tư tư ng, k t c u, ch t lư ng miêu t …, có th th y nh ng hi n tư ng l p i l p l i t o thành các lo i nhân v t khác nhau. Nhân v t là nh ng con ngư i nói chung ư c miêu t trong tác ph m. ây, nhà văn có th ch m i nêu lên m t vài chi ti t v ngôn ng , c ch , hành ng… cũng có th miêu t k và m nét. Tính cách là nhân v t ư c kh c h a v i m t chi u sâu bên trong. Nó như m t i m quy t mà t ó có th gi i thích ư c m i bi u hi n muôn màu, muôn v sinh ng bên ngoài c a nhân v t. Trong ý nghĩa r ng nh t, chung nh t, tính cách là s th hi n các ph m ch t xã h i – l ch s c a con ngư i qua các c i m cá nhân, g n li n v i ph m ch t tâm sinh lý c a h . Tính cách là m t h t nhân th ng nh t c a cá tính và cái chung c a xã h i, l ch s nhưng ngư i ta ch g i là tính cách nh ng ngư i mà s th ng nh t ó bi u hi n m t cách n i b t các ph m ch t l ch s – xã h i c a nó. Ði n hình là tính cách ã t n th c s sâu s c, là s th ng nh t gi a cái chung và cái riêng, cái khái quát và cái cá th … Nói m t cách nghiêm ng t, thu t ng này ch ư c áp d ng t ch nghĩa hi n th c phê phán tr v sau. 1.3. Lo i nhân v t v m ng trong văn h c Cách m ng tư s n Pháp 1789 – 1794 ã không thi t l p như d oán c a các nhà văn hóa Ánh sáng th k XVIII m t xã h i công b ng h p lý t cơ s trên lí trí toàn năng c a con ngư i. C th , nư c Pháp sau nh ng năm cách m ng oanh li t 1789 – 1794 và sau th i kỳ chi n tranh sôi s c c a Napoléon lôi cu n thanh niên Pháp i l p chi n công kh p các chi n trư ng châu Âu, ti p theo là th i kỳ hèn kém, ngu xu n c a ch Trung hưng v i dòng h Bourbon theo chân bè lũ phong ki n nư c ngoài tr v làm vua nư c Pháp và mưu khôi ph c l i nh ng c quy n c l i phong ki n ã l i th i. K sau ó, nh ng ngày vinh quang tháng B y 1830, trái v i s mong m i c a nhi u ngư i, l i ưa lên ngôi m t ông vua con buôn– Louis Philip, m ra th i kỳ th ng tr tham tàn và th i nát c a b n tư s n tài
chính, b n ch ngân hàng. T t c nh ng s ki n l ch s trên ây gây nên trong ám thanh niên Pháp, trong nhân dân Pháp nói chung, m t m i th t v ng, tâm lí v m ng sâu s c. Cái tâm lý v m ng ó ã th m nhu n trong nhi u tác ph m văn h c khác ương th i, k c trào lưu lãng m n ch nghĩa l n trào lưu hi n th c ch nghĩa. Ch nghĩa lãng m n và ch nghĩa hi n th c phê phán u xu t phát t thái chung: ph nh xã h i tư s n ó. Hai ch nghĩa ó ch khác nhau cách ph n ng và ph nh cái ác c a xã h i ó và cách th hi n s ph n ng. Ch nghĩa lãng m n chán cái th c t i en t i c a xã h i và không mu n nhìn nó n a, ph i t quay v nh ng ư c v ng t t p c a tâm h n, ho c h i tư ng nh ng c nh êm m c a quá kh . Và nh ng nhà văn thơ c a nh ng giai c p chi n b i, b l ch s lt v phía sau, tuy t v ng bu n n n cũng có thái này, như Cheteaubriand, LaMarxtin, Vinhi… Còn trong ch nghĩa hi n th c Pháp, s hư h ng c a con ngư i ư c trình bày như là m t s b c l tr c ti p b n ch t sinh nh như b n tính t nhiên c h u c a nó ( ng Anh ào, 1997: v t, ư c kh ng 423), s kh ng nh cá nhân chung quy là s u tranh c a cá nhân v i toàn b xã h i. Ánh sáng l nh , t nh t c a tr t t xã h i tư s n không ch s n sinh ra nh ng con ngư i th a (1), nó còn ra m t h ng ngư i g i là con ngư i v m ng, b t c chí. V m ng tr thành m t ch ph bi n trong ti u thuy t hi n th c phê phán phương Tây th k XIX, và cũng n y n ra t cái uy th to l n c a ng ti n khi mà giai c p i tư s n bư c lên a v th ng tr và n m l y chính quy n: ó là ch mâu thu n gi a cá nhân và xã h i, hay còn g i là ch v m ng. Lo i nhân v t v m ng là m t thu t ng ch nh ng cá nhân có tư tư ng, khát v ng C ng hòa – nh ng thanh niên trí th c thu c các t ng l p gi a và dư i c a giai c p tư s n, ho c xu t thân t gia ình quý t c b phá s n, tài năng, trí tu có th a – nhưng ch vì kém ng ti n mà không th ngoi lên ư c m t a v cao
trong xã h i, h c m th y mình sinh ra không g p th i và âm ra bu n n n, b t c chí, h v m ng. Bi k ch v m ng càng thêm gay g t m t xã h i nư c Pháp sau th i i Napoléon là cái th i l p công trên chi n trư ng ã qua r i, h t gi i quý t c ng c ud yl i n i tư s n lên ngôi. Cái xã h i ó ã ra nh ng Julien Sorrel ( và en), Fabrice Del Dongo… (Tu vi n thành Parme c a Stendhal), hay Luyxiêng de Ruybemphê (V m ng c a Balzac). L t t nhiên nh ng ngư i trí th c, nh ng ngư i v m ng ó, h căm thù, h ã kích b n tư s n hãnh ti n d t nát, b n ti n và l lăng, h m t sát cái tr t t xã h i ương th i. Nhưng vì căn b n m i căm thù c a h là căm thù cá nhân, do tham v ng cá nhân không ư c to i nguy n, vì h không vư t lên trên ư c cái tham v ng cá nhân tư s n, cho nên h không tt i ư c nh ng hành ng cách m ng và không th tr thành nh ng nhân v t anh hùng tích c c gương m u. N u h không u hàng b n th ng tr và ngã theo con ư ng xu th i b i, bán r lương tâm như De Răxtinhăc (Lão Goriot, Mi ng da l a…) hay sa a, tr y l c, i nt t th m h i như Luyxiêng de Ruybemphê (V m ng, Vinh và nh c c a gái giang h c a Balzac), thì h cũng s i t i m t cu c i cô ơn, m m trong tu vi n như Fabrixơ en ôngô hay trong cu c s ng cá nhân v k như Raphael de Valentin (Mi ng da l a), ho c cao hơn th , n u h có th t n m t hành ng kh ng khái nào ó, là bư c lên máy chém như Julien Sorrel ( và en c a Stendhal). Nhưng bi k ch v m ng không ph i ch x y ra i v i ngư i àn ông, mà, trên m t bình di n khác, nó cũng x y ra c i v i ngư i àn bà, không kém ph n au n, mà có l còn th m h i hơn. ó là nh ng bà Bôvary c a Flôbe, Jan c a Maupassant (M t cu c i) hay Anna Karênina c a L. Tônxtôi, h là nh ng ngư i àn bà có trí tu , có nhan s c, có nhi t tình, lãng m n, nhưng r i l y ph i nh ng ngư i ch ng quý t c hay tư s n t m thư ng, hèm kém, thi u tình c m, s ng m t cu c i cô ơn, âm th m, ngư i thì b xô y vào con ư ng ngo i tình mong tìm th y chút
ánh sáng, nhưng r i cũng v m ng n u ph i k t thúc cu c i dư i bánh xe l a hay b ng m t li u nhân ngôn. Nh ng ngư i àn bà ó, xã h i Vi t Nam trư c cách m ng không ph i là không có, h qu th t r t áng thương vì h là n n nhân c a m t ch xã h i i vào con ư ng b t c. V y, nói chung, có th nh nghĩa v lo i nhân v t v m ng như sau: Trong ti u thuy t hi n th c, s k t h p gi a quá trình nh n th c xã h i và quá trình t nh n th c nhân v t chính di n d n n s t nh ng c a nhân v t. Nhân v t nh n ra s không phù h p gi a bi u tư ng v th gi i nhân v t và th gi i th c t i mà nhân v t phát hi n trong nh ng năm h c (1) ó là nh ng t ng l p thanh niên có ti n thu c giai c p quý t c hay tư s n s ng vô d ng, không ư c v ng, không lao ng, không m c ích, không lý tư ng, không lý trí, u o i, chán chư ng, lư i bi ng hay phóng ãng, ngu n năng lư ng khô ki t d n mòn trong tâm h n tr ng r ng, như nh ng gã quý t c h i h p phòng khách nhà h u tư c de La Mole… hi cu c i. Nhân v t b v m ng và c m th y s b t l c, s th m h i, s tuy t v ng c a chính mình, s en t i, s bi át c a cu c s ng, và cũng t ó, cái không ính chính ho c b xóa b . tư ng, nh ng bi u tư ng mơ h , sơ lư c v th gi i b V i hình tư ng con ngư i v m ng, ti u thuy t hi n th c phê phán th k XIX ã v ch tr n s i b i t t b c c a xã h i quý t c – tư s n, s sa a v phương di n văn hóa nh ng con ngư i ch ng tìm th y l s ng c a h n a. Tuy nhiên, do h n ch c a t h i i và h n ch c a b n thân tác gi , không ch ra ư c cho ngư i ta l i thoát ra kh i c nh tù ng c, không kh ng nh m t cái gì h t, không nhìn ra ư c s phát tri n tương lai c a xã h i, h không tránh kh i d m chân t i ch . 1.4. Phương th c, phương ti n và bi n pháp th hi n nhân v t Như ã nói, nhân v t văn h c ch xu t hi n qua s tr n thu t, miêu t b ng ngôn ng . Các phương th c th hi n nhân v t h t s c a d ng. Văn h c a d ng n âu,
các phương th c, phương ti n th hi n nhân v t a d ng n ó. ây ch nói nh ng i u chung nh t. Trư c h t nhân v t ư c miêu t b ng chi ti t. ó là nh ng bi u hi n m i m t c a con ngư i mà ngư i ta có th căn c bi t v nó. Văn h c dùng chi ti t mô t chân dung, ngo i hình, c hành ng, tâm tr ng, th hi n nh ng quá trình n i tâm. Văn h c cũng dùng chi ti t mô t ngo i c nh, môi trư ng v t xung quanh con ngư i. Nhân v t còn ư c th hi n qua mâu thu n, xung t, s ki n. Các mâu thu n, xung t bao gi cũng có tác d ng làm nhân v t b c l cái ph n b n ch t sâu kín nh t c a nó, ch ng h n s áp b c c a b n cai l và ngư i nhà lý trư ng làm b t lên cái nét qu t kh i gi u kín bên trong ngư i ph n con m n v n hi n lành, nh n nh c trong T t èn, s g p g v i Th N b ng làm cho Chí Phèo tr nên hi n lành, lương thi n. Nhưng nhân v t thư ng b c l mình nhi u nh t qua hành ng và n i tâm. Có th miêu t nhân v t m t cách tr c ti p qua ngôn ng tr n thu t c a nhà văn, nhưng cũng có th miêu t gián ti p qua s c m nh n c a m i ngư i xung quanh i v i nhân v t. Nhân v t còn ư c th hi n qua các phương ti n k t c u, b ng các phương ti n ngôn ng , b ng các phương th c miêu t riêng c a th lo i. S th hi n nhân v t văn h c bao gi cũng nh m khái quát m t n i dung i s ng xã h i và m t quan ni m c a nhà văn v m t lo i ngư i nào ó trong xã h i. Vì v y, hình th c th hi n c a nhân v t ph i ư c xem xét trong s phù h p v i n i dung nhân v t. Phương th c, bi n pháp th hi n i v i nhân v t chính, nhân v t ph , nhân v t chính di n, nhân v t ph n di n không th gi ng nhau. i v i nhân v t chính, nói chung nhà văn dùng toàn b c t truy n, s d ng các s ki n, hành ng tr ng y u, nét bút s c c nh. i v i nhân v t ph , các s ki n, chi ti t không th làm che m nhân v t chính. i v i nhân v t chính di n, nhà văn thư ng dùng các bi n pháp kh ng nh, cao, thi v hóa, lãng m n hóa, tô m