Một vài Cảm Nhận Sơ Lược Về đặc Điểm Ngữ Âm và Tự Vựng Tiếng Huế

Chia sẻ: Truong Dinh TAM | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Xứ Huế vốn là kinh đô cũ của triều Nguyễn, một triều đại phong kiến cuối cùng ở nước ta. Là một tỉnh có diện tích 5.009,2 km2, số dân 1.045.134 người; Đông giáp Biển Đông, Tây giáp Lào, Nam giáp xứ Quảng, Bắc giáp Quảng Trị. Toàn tỉnh Thừa Thiên-Huế hiện nay có 8 huyện là A Lưới, Hương Thuỷ, Hương Trà, Nam Đông, Phong Điền, Phú Lộc, Phú Vang, Quảng Điền, và Thành phố Huế...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Một vài Cảm Nhận Sơ Lược Về đặc Điểm Ngữ Âm và Tự Vựng Tiếng Huế

M t vài C m Nh n Sơ Lư c V c i m Ng Âm và T V ng Ti ng Hu ng Thanh Hoà
X Hu v n là kinh ô cũ c a tri u Nguy n, m t tri u i phong ki n cu i cùng nư c ta. Là m t t nh có di n tích 5.009,2 km2, s dân 1.045.134 ngư i; ông giáp Bi n ông, Tây giáp Lào, Nam giáp x Qu ng, B c giáp Qu ng Tr . Toàn t nh Th a Thiên-Hu hi n nay có 8 huy n là A Lư i, Hương Thu , Hương Trà, Nam ông, Phong i n, Phú L c, Phú Vang, Qu ng i n, và Thành ph Hu . Do ó, có th nói Th a Thiên-Hu là m t a phương n m v trí trung tâm c a c nư c, nơi ư c coi là a bàn có t m chi n lư c quan tr ng. Chính vì th mà ngư i ta ã ví Hu là “chi c òn gánh gánh hai u t nư c”. V i m t b dày văn hoá v n có c a mình, x Hu luôn ư c ánh giá là nơi còn ch a ng nhi u y u t văn hoá c áo mà không ph i vùng nào, a phương nào cũng có. M t trong nh ng i u c bi t y ph i k n ti ng nói c a ngư i x Hu , hay như m t s ngư i thư ng g i là phương ng (regional dialect) Hu , ho c nói m t cách chính xác hơn là th ng (subdialect) Hu . Ngày nay, cùng v i vi c u tư nghiên c u ngày m t nhi u hơn, sâu hơn v n n văn hoá Hu thì v n nghiên c u, tìm hi u v ngôn ng , ti ng nói c a ngư i Hu cũng ang ư c các nhà khoa h c quan tâm t ra. Tuy nhiên, s lư ng công trình nghiên c u v lĩnh v c này cho n nay h u như chưa có nhi u do ó mà ngư i ta chưa th ánh giá ư c h t m i ti m năng v b n s c ngôn ng c a vùng này. Chính vì v y, qua m t s k t qu nghiên c u và kh o sát bư c u, trong khuôn kh m t bài vi t ng n chúng tôi xin ư c ưa ra m t vài c m nh n nh v ti ng Hu v i mong mu n góp m t ph n hi u bi t ít i c a mình tìm hi u thêm v ngôn ng Hu nói riêng và n n văn hoá Hu nói chung. 1/ M t vài c m nh n v c i m ng âm (phonetic)
Trong quá trình giao ti p, h u h t nh ng ngư i a phương khác u có chung m t c m nh n là ngư i Hu nói năng nh nh , d thương, nh t là gi i n . Cái ý “d thương” ây có l bao hàm c ý khen hay, và p. i u này có th hơi khác so v i hai vùng th ng láng gi ng là Qu ng Nam và Qu ng Tr . V phía Nam, bên kia èo H i Vân, ngư i x Qu ng phát âm hoàn toàn khác v i ti ng Hu , vì gi ng nói (ccent) c a h g n v i gi ng nói c a ngư i mi n Nam. Còn phía B c, m c dù có cùng m t c trưng ng âm g n gi ng v i ti ng Hu , th nhưng ti ng Qu ng Tr v n có m t cái gì ó khi n cho ngư i nghe có c m giác n ng hơn và càng xa d n v phía B c (Qu ng Bình, Hà Tĩnh, Ngh An,...) thì c trưng y càng rõ ràng hơn. Tuy nhiên, n u ý kĩ, chúng ta th y r ng, ngư i Hu có thói quen nói ch m, nói nh , và có xu hư ng kéo dài v cu i câu, nh t là nh ng câu có bi u l s c thái tình c m; ng th i trong m t câu nói, ngư i Hu cũng có thói quen nh n nhá m ts i m trong khi nói. Chính c i m này mà ngư i nghe có c m giác r ng ngư i Hu nói năng nh nh , m m m i, d u dàng, và ôi lúc có v ài các. Th nhưng, cũng chính do c i m này mà ngư i nghe ôi lúc c m th y khó nghe, nh t là nh ng lúc nói nhanh. Qua quá trình ti p xúc v i cư dân m ts a bàn c a Th a Thiên-Hu như làng M Xá, làng ông Xuyên (Qu ng L c - Qu ng i n), chúng tôi nh n th y r ng, i b ph n l p ngư i l n tu i thư ng có hi n tư ng n i âm, nu t âm trong khi nói. Ví d : “Eng chía không có nhà” có nghĩa là “Anh ch n ( y) không có nhà”. Ho c “Múa không có con” t c là “M n ( y) không có con”. ây, chía là h qu c a hi n tư ng n i âm gi a hai t "ch " và "n " trong khi nói nhanh, t c là hai t này ã b ch ng lên nhau trong khi phát âm (có ngư i cho ây là hi n tư ng nói nh u: lapsus linguae). Tương t như v y, trư ng h p c a múa là s trùng nhau c a
hai t "m " và "n ". Hi n tư ng này, theo chúng tôi, v cơ b n g n gi ng v i hi n tư ng ng, b , ch ,... c a ngư i mi n Nam. Bên c nh ó, ngư i ta cũng nh n th y r ng ngư i Hu trong lúc nói năng h u như phát âm không phân bi t ư c thanh h i v i thanh ngã. i u này th hi n r t rõ, k c i v i l p tr hi n nay. Và i u quan tr ng hơn c là nó chi ph i m nh m t i m c th hi n ngay c trên ch vi t (chính t = orthography); t c là trên bình di n chính t , phân bi t d u h i hay ngã qu là m t i u h t s c khó khăn iv ih . Cá bi t, có m t s a bàn còn x y ra c hi n tư ng không phân bi t ư c thanh n ng v i thanh huy n như: b i/bùi, n/ àn, m /mù, nh n/nhàn, ph /phù,... Do ó, ngư i nghe r t khó phân bi t ư c các d ng thanh i u này trong ti ng Hu . Ngoài hi n tư ng không phân bi t v m t thanh i u như trên, thì hi n tư ng phát âm không phân bi t m t s ph âm u, ph âm cu i hay m t s v n cũng t o nên m t c trưng l n cho ti ng Hu . Trong s ó ph i k n m t s trư ng h p i n hình như sau: - Phát âm không phân bi t hai ph âm u D- v i NH- như: dà thay cho nhà, danh d n/nhanh nh n, dăn dúm/nhăn nhúm, d c d /nh c nh , dăn d /nhăn nh , d dàng/nh nhàng, d p dàng/nh p nhàng, d d /nh nh , d n d p/nh n nh p, d dung/nh nhung,... - Phát âm không phân bi t hai ph âm cu i -NG v i -N như: lãng m ng/lãng m n, ch a chang/ch a chan, ang lác/ an lát, vang v /van v , tai n ng/tai n n,... và -C/-T như: các b i/cát b i, bu c giá/bu t giá, thành c/thành t, dìu d c/dìu d t, b t di c/b t di t,...
- Phát âm không phân bi t v n -IÊU v i -IU, -ƯƠU, -ƯU như: i u hiêu/ ìu hiu, hiêu hiêu/hiu hiu, bi u ri u/bìu ríu, m c mi u/m c míu, di u dàng/d u dàng, li u lo/líu lo, hiêu nai/hươu nai, c biêu/ c bươu, bi u/bư u, ri u/rư u, khi u/khư u, hiêu trí/hưu trí, miêu m o/mưu m o... - Phát âm không phân bi t hai khuôn v n -OAI v i -OI như: coai/coi, boái toán/bói toán, moai móc/moi móc, oái kh / ói kh , loai choai/loi choi, ho i han/h i han,... Qua quá trình kh o sát và nghiên c u, chúng tôi nh n th y r ng nh ng hi n tư ng trên x y ra m t cách r t ph bi n trong cách phát âm c a ngư i Hu . Chính c i m này ã t o nên s c thái riêng cho ti ng Hu ; và có th nói r ng ây chính là nét khác bi t l n gi a ti ng Hu v i các ti ng a phương khác. Ngoài nh ng c trưng cơ b n trên, ngư i ta còn nh n th y r ng ngư i Hu có m t thói quen h t s c ph bi n trong khi nói ó là phát âm hai nguyên âm -O- và -Ô- trong m t s âm ti t nh t nh thành -OO- và -ÔÔ-. Ví d như: con thành coong, còn/coòng, bón/boóng, ón/ oóng, khóc/khoóc, t (ng n)/ o c, ng t/ngo c, h c/ho c lon/loong,.. hay bông/bôông, t n/tô ng, khôn/khôông, t n/tô ng, ông/ ôông, c t/cô c, d t/dô c, m t/mô c,... S dĩ có hi n tư ng này theo chúng tôi có l là do áp l c c a vi c phát âm không phân bi t hai ph âm cu i -C/-T và - NG/-N mà t o thành. V n v cơ ch c a hi n tư ng này như th nào, chúng tôi xin phép s ư c trình bày trong m t hư ng nghiên c u khác. Trong quá trình tìm hi u, chúng tôi cũng nh n th y thêm r ng, trong ti ng Hu hi n nay, m t s vùng, nh t là nh ng vùng làng m c xa thành ph ; ho c m ts cá nhân, ch y u t p trung l p ngư i l n tu i không tr c ti p ch u nhi u nh hư ng c a n n văn hoá, ngôn ng m i còn t n t i m t s hi n tư ng phát âm
không phân bi t như: -/D- ( a th t/da th t, c/d t, o ai/d o dai, ép/dép, ư i/dư i,...), B-/V- ( y bun/ y vun, bo g o/vo g o, bót/vót, bui b /vui v , bút g o/vút g o,...), L-/NH- (l t/nh t, hoa lài/hoa nhài, lát/nhát, lanh/nhanh,...), CH- /GI- (chàn b u/giàn b u, rau chên/rau gi n, ng m t ch c/ng m t gi c, con chán/con gián, ch p/gi p,...), TR-/D-/GI- (troi/dòi, tra/già, trùn/giun, tr a/gi a,...), PH-/B- (ph ng/b ng, ph a/b a, ph ng ph ng/ b ng b ng,...), -INH/-ÊNH (thinh thang/thênh thang, minh mông/mênh mông, linh inh/lênh ênh,...), -ENG/- ANH (keng/canh, xeng/xanh, lèng/lành, kéng/cánh,...). Như v y, xét v m t ng âm c a ti ng Hu , chúng ta th y ó luôn ch a ng khá nhi u i u thú v mà các nhà nghiên c u c n ph i u tư khám phá nhi u hơn có th hi u sâu hơn và kĩ hơn v ti ng Hu . 2/ M t vài c m nh n v c i m t v ng (lexicon) Ngoài m t s c i m cơ b n v ng âm như trên, chúng ta cũng nên th tìm hi u thêm m t s c i m cơn b n v t v ng truy n th ng c a ti ng Hu khám phá thêm nhi u i u thú v khác n a trong kho tàng ngôn ng Hu nói chung và th ng (subdialect) Hu nói riêng. Trong quá trình làm vi c, khi so sánh v i b ng t v ng c a cu n T i nt c c a GS Vương L c, và m t s ngu n tư li u khác, chúng tôi nh n th y r ng trong ti ng Hu hi n nay còn t n t i khá nhi u t ư c xem là c (archaic), ho c có y u t c . Ví d như: ăn l a (ăn ch u); áo ch (áo tang); bá (vá trong vá áo); b bách (d i, không th t); bái (vái, l y); b m (to, m p); b u (c u, véo); béng (bánh); b (t t, p); bi n (kho nh t b i sát b sông); bi ng (lư i, nhác); bi ng ( ánh); bín (bí
trong qu bí); bình tinh (hoàng tinh); bói khoa (bói toán); bông (hoa); b (vú); bui (vui); bui b (vui v ); buông b c (vuông v c); b c ng a (b c ph n); c y (sưng); chánh (nhánh); ch u ( p, xinh); ch u l y (r t xinh, r t p); chang mày (chân mày); chay vay (lo l ng, s t s ng); cheo (nh y); côi (trên); cươi (sân); dôn (ch ng); d ngươi (coi thư ng); t (ng n); eng (anh); im (dim); l n ân (l n khân, lì l m); ló (lúa); lô ng (l n, to); m i l i (ngày trư c, hôm trư c, không xác nh c th ); m tm ( t ); mè xưa/mì xưa (m hàng); m ngh (l n i); mư c (m c trong m c áo, m c k ); nương (vư n); t d t (x u h ); rào (sông); r n (r ); ro ng (ru ng); rú (núi); s l n (s s t); t n (khi p, s ); thoét (thét, la, m ng); tra (già); tr m trây (bài bây); trây (bôi); tr n (x u h , ngư ng); triêng (quang, gánh); tr c = trô c ( u); tr c cúi ( u g i); tru (trâu); xăng văng (lăng xăng); xeng (xanh); x ng v ng (choáng váng);... Có m t i u mà cho n nay nhi u nhà nghiên c u cũng ph i th a nh n r ng, Hu chính là m nh t còn ch a ng nhi u y u t ngôn ng c nh t. i u này không ch th hi n m t ng âm mà c ngay trong l p t v ng. c bi t hơn, các giá tr này, cho n nay h u như v n còn lưu gi l i khá nguyên v n và phong phú. Và ó cũng chính là i u lí thú dành cho nh ng ngư i làm công tác nghiên c u ngôn ng nói riêng và văn hoá xã h i nói chung khi mu n tìm hi u và nghiên c u v Hu . 3/ K t lu n Như v y, có th nói, ti ng Hu có m t vai trò h t s c c bi t trong h th ng ngôn ng và ti ng nói c a nư c ta. ây là vùng th ng h t s c c bi t, nó v a a d ng v a phong phú và cũng không kém ph n tinh t trong ó. Và cũng có th coi ây như là vùng th ng có tính chuy n ti p gi a vùng phương ng Nam (t Qu ng Nam vào n c c Nam), và phương ng Trung (t Qu ng Tr n Thanh Hoá).
Chính vì v y, nó v a có tính giao thoa (interference), v a có tính n nh trong h th ng ti ng nói toàn qu c. Do ó, ti ng Hu luôn là nơi ch a ng, t n t i và phát sinh nhi u v n h t s c lí thú v c i m ng âm cũng như t v ng. Vi c nghiên c u ti ng Hu m t cách y , có h th ng s là i u ki n r t t t cho công tác nghiên c u c a m t s ngành như l ch s , văn hoá, xã h i h c, dân t c h c, l ch s ti ng Vi t, ng âm l ch s ti ng Vi t, và c bi t là ngành phương ng h c. Thông qua vi c nghiên c u này chúng ta có th tìm ra nh ng gi i pháp t i ưu cho vi c tìm tòi, phát hi n, b o t n các giá tr văn hoá phi v t th c a n n văn hoá Hu nói chung và ti ng Hu nói riêng. ng th i, vi c nghiên c u các c i m ng âm, ti ng nói, c trưng t v ng c a ti ng Hu cũng giúp ích r t l n cho vi c ho ch nh m t k ho ch chu n hoá chính t (standardization of orthography) - m tv n luôn có tính th i s - cho vùng Th a Thiên-Hu , cũng như công tác nghiên c u t v ng h c và t i nh c nư c ta./. Tài li u tham kh o 01/ Hoàng Phê: Chính t ti ng Vi t, Nxb. à N ng - Trung tâm T i n h c, 2001 02/ Hoàng Phê (ch biên): T i n ti ng Vi t, Nxb. à N ng - Trung tâm T i n h c, 2001 03/ Vương L c: T i n t c , Nxb. à N ng - Trung tâm T i n h c, 2001 04/ Nguy n Quang H ng: Âm ti t và lo i hình ngôn ng , Nxb. HQG, Hà N i, 2002 05/ Cao Xuân H o: Ti ng Vi t: m y v n ng âm, ng pháp, ng nghĩa, Nxb.
Giáo d c, 1998 06/ Võ Xuân Trang: Phương ng Bình Tr Thiên, Nxb. Khoa h c xã h i, 1997 07/ Alexandre de Rhodes: T i n Annam - Lusitan - Latinh, Nxb. Khoa h c xã h i, 1991 08/ Vương H ng S n: T v ti ng Vi t mi n Nam, Nxb. Văn hoá, 1993 09/ Lê Ng c Tr : Vi t ng chánh-t t v , Nhà sách Khai Trí, 1959 10/ Nguy n Văn ái: T i n phương ng Nam B , Nxb. Tp. H Chí Minh, 1994 11/ Nguy n Như ý (ch biên): T i n gi i thích thu t ng ngôn ng h c, Nxb. Giáo d c, 1996