BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
TRẦN ĐỨC ĐẠI
NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC VÀ
HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA HAI LOÀI NGỌC CẨU
(BALANOPHORA LAXIFLORA HEMSL.) VÀ LOÀI VÚ BÒ
(FICUS HIRTA VAHL).
Chuyên ngành: H
Mã số: 62.44.01.14
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÓA HỌC
Hà Nội - 2018
Công trình được hoàn thành tại: Học viện Khoa học và Công nghệ -
Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.
Người hướng dẫn khoa học 1: PGS.TS. Trịnh Thị Thủy
Người hướng dẫn khoa học 2: TS. Nguyễn Quyết Tiến
Phản biện 1: PGS.TS. Phan Minh Giang
Phản biện 2: PGS.TS. Ngô Quốc Anh
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án tiến sĩ cấp
Học viện, họp tại Học viện Khoa học và Công nghệ - Viện Hàn lâm
Khoa học và Công nghệ Việt Nam vào hồi … giờ ..’, ngày … tháng
… năm 2018
Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Học viện Khoa học và Công nghệ
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
MỞ ĐẦU
1. Tín ấp t iết ủ l ận án
Việt Nam có 54 dân tộc cùng sinh sống như: dân tộc Kinh, Tầy,
Dao, Sán Chay, Mông, Nùng, Sán Dìu, Ê đe....Một số dân tộc có
những cây thuốc quý, những bài thuốc gia truyền có giá trị chữa
bệnh, trị bệnh có hiệu quả được người dân tin dùng và được hội Việt
Nam công nhận tuy nhiên những bài thuốc của người dân chưa được
chứng minh bằng khoa học. Hơn nữa Việt Nam thuộc quốc gia có
khí hệu nhiệt đới, do đó Việt Nam có hệ động thực vật phong phú và
đa dạng, Việt Nam có nhiều Khu bảo tồn thiên là nơi lưu giữ
hàng ngàn loài động thực vật quý hiếm, là nơi có nguồn tài nguyên
cây thuốc đa dạng và phong phú.
Cây ngọc cẩu (Balanophora laxiflora. Hemsl), cây vú bò
(Ficus hirta Vahl) là những cây thuốc quý trong kho tàng cây thuốc,
vị thuốc Việt Nam, cây ngọc cẩu và cây vú bò được người dân địa
phương dùng trị bệnh, chữa bệnh thông thường và trị nhiều chứng
bệnh nan y có hiệu quả cao, trên thế giới đã công bố những chất
được tách ra từ hai loài trên có hoạt tính sinh học tốt như tính kháng
viêm, kháng ung thư, chống oxi hóa .... Việc nghiên cứu thành phần
hóa học và khảo sát hoạt tính sinh học của cây ngọc cẩu và cây vú
bò có vị trí rất quan trọng trong nguồn tài nguyên sinh vật ở rừng
đặc dụng Việt Nam bổ sung những tư liệu góp phần làm cơ sở khoa
học cho việc xây dựng chiến lược quản lý, bảo tồn và phát triển bền
vững tính đa dạng sinh học của rừng đặc dụng Việt Nam, làm sáng
tỏ những công dụng cây vú bò và cây ngọc cẩu mà dân gian vẫn
đang sử dụng. Do đó tôi chọn đối tượng đề tài “Nghiên cứu thành
phần hóa học và hoạt sính sinh học của hai loài ngọc cẩu
(Balanophora laxiflora Hemsl.) và loài vú bò (Ficus hirta
Vahl.)”
2. Mụ tiê ủ l ận án
- Nghiên cứu thành phần hóa học và khảo sát hoạt tính sinh học
của hai loài: loài ngọc cẩu (B. laxiflora) và loài vú bò (F. hirta).
3. N ng ng iên ứ ín
- Phân lập và xác định cấu trúc hóa học hai loài toàn cây ngọc
cẩu (B. laxiflora) và rễ loài vú bò (F. hirta).
- Đánh giá một số hoạt tính độc tế bào, hoạt tính kháng viêm,
hoạt tính chống tăng sinh trên dòng tế bào tủy xương cấp tính
(OCI-AML) của các cao chiết và của một số hợp chất phân lập
được nhằm định hướng cho các nghiên cứu ứng dụng tiếp theo.
C ư ng 1. TỔNG QUAN
1.1. Giới t iệ về loài ng ẩ (B. laxiflora)
1.2. Giới t iệ về i Ficus
1.2.1. Chi Ficus
1.2.2. Loài vú bò (F. hirta)
CHƯƠNG 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ THỰC
NGHIỆM
Trình bày các nội dung: thu hái mẫu cây và xác định tên khoa
học; phương pháp xử lý và chiết mẫu; phương pháp khảo sát,
tách và tinh chế chất; phương pháp xác định cấu trúc và phương
pháp thử một số hoạt tính sinh học, hóa chất và thiết bị thí
nghiệm; quy trình chiết và thu các chiết xuất; quy trình phân lập
các chất từ chiết xuất; dữ kiện phổ các chất tách được.
2.1. Mẫ ng iên ứ
2.1.1. Mẫu cây ngọc cẩu
Mẫu thực vật dùng nghiên cứu là toàn cây ngọc cẩu (cây
cái). Mẫu tươi được thu hái vào tháng 10/2014 tại Huyện Na
Hang – Tỉnh Tuyên Quang. Mẫu cây được TS Đỗ Hữu Thư, Viện
Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật - Viện Khoa học và Công nghệ
Việt Nam xác định tên khoa học là (Balanophora laxiflora
Hemsl.) thuộc họ Balanophoraceae. Mẫu cây ngọc cẩu được lưu
tại phòng Hoạt chất Sinh học, Viện Hóa học – Viện Hàn lâm
Khoa học và Công nghệ Việt Nam.
2.1.2. Mẫu cây vú bò
Mẫu thực vật dùng nghiên cứu là rễ cây vú bò. Mẫu tươi rễ
cây vú bò được thu hái vào tháng 10/2014 tại Huyện Yên Sơn -
Tuyên Quang. Mẫu cây được TS. Đỗ Hữu Thư, Viện Sinh thái và
Tài nguyên Sinh vật - Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam
xác định tên khoa học là (Ficus hirta Vahl.) thuộc họ Dâu tằm
(Moraceae). Mẫu cây vú bò được lưu tại phòng Nghiên cứu hợp
chất Tự nhiên, Viện Hóa học – Viện Hàn lâm Khoa học và Công
nghệ Việt Nam
2.2. P ư ng p áp ng iên ứ
2.2.1. Phương pháp chiết mẫu thực vật
Các mẫu thực vật đã được xay nhỏ rồi chiết ba lần với hỗn
hợp dung môi MeOH:H2O (9:1) ở nhiệt độ phòng. Lọc các dịch
chiết, cô đặc dưới áp suất giảm thu được chiết xuất MeOH-H2O.
Chiết xuất này được hòa vào nước và chiết phân bố lần lượt với
các dung môi n-hexane, EtOAc và n-butanol. Quay cất dung môi
dưới áp suất giảm thu được các chiết xuất tương ứng.
2.2.2. Phương pháp phân lập các hợp chất
Các cặn chiết thu được tiếp tục được phân tách thành các phân
đoạn sử dụng các phương pháp sắc ký khác nhau tùy thuộc vào
từng cặn chiết cụ thể như: sắc ký hấp phụ silica gel pha thường,
sắc ký hấp phụ silica gel pha đảo, sắc ký trao đổi ion sử dụng
Diaion HP-20, sắc ký rây phân tử sử dụng Sephadex LH-20.
2.2.3. Phương pháp xác định cấu trúc các hợp chất sạch tách ra
từ mẫu nghiên cứu
Phương pháp xác định cấu trúc hóa học được xác định dựa
trên các thông số vật lý kết hợp với các phương pháp phổ gồm:
Độ quay cực [α]D, phổ hồng ngoại (IR), phổ tử ngoại (UV-Vis),
phổ khối phun mù điện tử (ESI-MS), phổ khối phân giải cao
(HR-ESI-MS), phổ cộng hưởng từ hạt nhân một chiều (1D-
NMR): 1H-, 13C-NMR và hai chiều (2D-NMR): HSQC, HMBC,
COSY, NOESY.
2.2.4. Phương pháp thử hoạt tính sinh học
2.2.4.1. Phương pháp nghiên cứu hoạt tính gây độc tế bào
Phép thử tiến hành xác định hàm lượng protein tế bào tổng số
dựa vào mật độ quang học (OD – Optical Density) đo được khi
thành phần protein của tế bào được nhuộm màu bằng
Sulforhodamine B (SRB).
2.2.4.2. Phương pháp apoptosis thự hiện tại Đại học Y Perugia -
Đại học tổng hợp Perugia nước Cộng hòa Italy
Phương pháp này dùng để xác định số tế bào sống khi có mặt
tế bào chết.
2.2.4.3. Phương pháp thử nghiệm hoạt tính ức chế nitric oxide
(NOs inhibition) thực hiện tại viện Hóa học – Viện Hàn lâm và
Khoa học Việt Nam
Phép thử xác định khả năng ức chế sản sinh NO của tế bào
macrophage RAW 264,7.
2.3. C iết tá và tin ế á ợp ất từ i loài ng iên ứ
2.3.1. Loài ngọc cẩu (B. laxiflora)
2.3.1.1.Chiết tách, tạo cao chiết
2.3.1.2. Từ cặn chiết dichloromethane