Những điều cần thiết để có tin hay

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

176
lượt xem 47
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chưa dám nói những tin kiểu này góp phần gây bối rối cho xã hội, nhưng chắc chắn nó đi ngược lại những nguyên tắc cơ bản của báo chí. Thực ra những nguyên tắc cơ bản này luôn là những điều đầu tiên được nhắc nhở đối với bất kỳ nhà báo nào, vậy tại sao tình trạng đăng tin không kiểm chứng, đăng tin đồn, tin với quan điểm thiên vị, thậm chí tin sai, lại nhiều như vậy?

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Những điều cần thiết để có tin hay

Nh ng i u c n thi t có tin hay Chưa dám nói nh ng tin ki u này góp ph n gây b i r i cho xã h i, nhưng ch c ch n nó đi ngư c l i nh ng nguyên t c cơ b n c a báo chí. Th c ra nh ng nguyên t c cơ b n này luôn là nh ng đi u đ u tiên đư c nh c nh đ i v i b t kỳ nhà báo nào, v y t i sao tình tr ng đăng tin không ki m ch ng, đăng tin đ n, tin v i quan đi m thiên v , th m chí tin sai, l i nhi u như v y? Sau khi đ m b o n m v ng c u trúc cơ b n c a tin, hãy đ ý đ n m t s y u t c n thi t đ bài vi t đư c hay. Nh ng y u t này g m có: tin t c chính xác, xác đ nh ngu n g c c a tin, công b ng, cân b ng, không thiên v và th u đáo. Di n đàn Báo chí Vi t Nam xin gi i thi u quan đi m c a Peter Eng và Jeff Hodson, nêu trong cu n "C m nang vi t tin." Chính xác Đi u quan tr ng hơn c là phóng viên c n ph i đưa tin th t chính xác, n u không, đ c gi s không tín nhi m vào báo c a b n và mua báo khác. Các sai sót có th làm h i đ n các ngu n tin và đ c gi .
Không bao gi nên cho r ng m t đi u gì đó là đúng. Luôn luôn đ t câu h i. Luôn luôn ki m ch ng. Chính xác có nghĩa là luôn luôn lưu ý đ n m i chi ti t. B t đ u t vi c đơn gi n nh t như: cách đánh v n tên, ch c danh và đ a đi m. Ti p đ n là vi c xác nh n các thông tin ch a đ ng trong các thông cáo báo chí, và trích l i m t ngư i nào đó th t đúng, ho c mô t đúng quan đi m c a h . Có th b n nghĩ r ng vi t tên sai ‘không quan tr ng l m’ nhưng n u b n m c l i này, m t đ c gi bi t cách đánh v n đúng s nghĩ r ng, ‘n u phóng viên vi t tên cũng sai thì không hi u còn sai thêm nh ng gì n a trong bài.’ Các ngu n cung c p tin có th b c mình n u b n vi t sai tên c a h . H có th không tin c y b n n a. Hãy h i ngu n tin này cách đánh v n, xin h danh thi p. Xem trong niên giám đi n tho i. Vi t là Chuan Leepai hay Chuan Leekpai? Jacky Chan hay Jackie Chan? M t t báo có th gây ra nhi u v n đ n u ph m sai l m. M t t báo Campuchia làm cho ngư i dân lo ng i khi đưa tin r ng m t lo i bao cao su tránh thai có th đã b nhi m vi khu n HIV gây ra b nh AIDS. Chính ph đã ph i m m t cu c h p báo đ bác b tin này. T báo đăng t i l i xin l i: ‘Chúng tôi sai l m trong tư cách phóng viên chuyên nghi p.’ Sai sót là quá t khi chúng ta ph i v i vã và đ k p h n ra báo. Nhưng m c l i l m ch vì b t c n hay lư i bi ng không ki m l i tin là đi u không th tha th đư c.
Ki m ch ng Không bao gi nên đăng t i nh ng tin d gây tranh cãi mà không ki m ch ng. N u đư c, hãy ki m ch ng b ng cách đ n t n nơi. N u không th đ n đư c thì yêu c u nh ng ai ch ng ki n t n m t xác nh n s vi c. Đ ng th i, cũng nên xem nh ng tài li u ch ng t s vi c có th t. Trong cu c chi n t i Campuchia năm 1997, m t viên ch c t nh Siem Reap đã nói v i m t phóng viên là không h có v n đ gì t i nơi đó, ông cho bi t ch Phnom Penh m i có giao tranh. Tuy nhiên, ngư i phóng viên này nghe th y ti ng súng t xa v ng l i. Anh đã không tin l i viên ch c đó. Anh đ n xem tình hình t i nhà thương. T i đ y, anh g p các bác sĩ đang ch a tr cho m t bé trai b thương vì đ n. Thân nhân c a em cho bi t, hai nông dân l n tu i đã thi t m ng. Nhưng ngư i phóng viên này không th y có binh lính nào b thương. Anh đ n b nh vi n quân đ i bên ngoài thành ph đ xem xét. T i đó anh th y có nhi u binh lính b thương, h cho anh bi t có nh ng ngư i khác b thi t m ng n a. Anh phóng viên li n đ n m t ngôi chùa đ xem, chùa là nơi xác nh ng ngư i ch t đư c h a táng.
Ki m ch ng c gi y t n a. N u b n không ki m ch ng, b n có th tr thành n n nhân b l a. M t đêm, t báo Căm B t, Campuchia, nh n đư c m t t fax c a ai đó nói r ng ông ta là tân ch t ch c a đ ng đang c m quy n. T fax nói các đ ng viên đã b phi u b u tân ch t ch đ ng trong m t bu i h p đ c bi t t i m t nơi h o lánh trong nư c. T báo không ki m ch ng đư c tin này nhưng v n đăng. Đó là m t sai sót l n. Ngày hôm sau, các viên ch c trong đ ng nói không h có m t bu i h p như v y. X trí như th nào v i các tin đ n là m t trong các th thách khó nh t c a ngư i ký gi đang ph i g p rút vi t bài cho k p kỳ h n. Các chính tr gia và nh ng ngư i khác mu n đ cao quy n l i riêng c a h thư ng l i d ng các phóng viên đ nói x u đ i th . Không bao gi nên đăng t i tin đ n. H i th ng ngu n g c c a tin đó, đòi ph i có ch ng c . H i ngư i b đ n v th c hư. N u không th ki m ch ng đư c tin đ n đó là th c, đ ng đăng. Các sai sót gây b i r i cho t báo và làm h i đ n uy tín c a báo. Nhưng không ph i ch có th . Có th còn làm cho báo b t n hao n a. M t t báo H ng Kông đăng m t bài ng m ý cho r ng m t trong các hoàng t c a qu c vương Norodom Sihanouk không ph i là con chính th c c a ngài. Qu c vương Sihanouk nói tin này sai và làm h i đ n uy tín c a ngài. Ngài d a s ki n t báo, đòi b i thư ng hàng tri u USD. N u m t t báo nh ph i b i thư ng m t s ti n như v y, báo s ph i đóng c a.
Khách quan Các phóng viên luôn luôn nên tìm cách tư ng thu t s th t m t cách trung l p và gi không đ ý ki n cũng như tình c m c a mình len l i vào bài. N u phóng viên pha tr n gi a s th t và ý ki n riêng, đ c gi s không th coi bài báo là tin chính xác đư c. Phóng viên nên dành cho đ c gi c a mình quy n t có ý ki n, d a trên s th t mà phóng viên tư ng thu t trong tin. Đi u này không có nghĩa là báo c a b n không đư c có quan đi m v các v n đ . Báo có quy n làm như v y, và nên làm. Nhưng, t báo ph i xác đ nh rõ các ý ki n đó là bình lu n, ho c xã lu n, đăng trên m t trang riêng, khác v i các trang tin t c. Làm như v y s gia tăng uy tín c a t báo. M t bài g n đây đăng trên t báo ti ng Campuchia đã g i m t viên ch c hàng đ u trong chính ph là: ‘ch bi t có ti n... cha đ c a tham nhũng ch ng khác gì m t con cá s u già c i, m t nhà đ c tài v i các tư tư ng quan liêu.’ Bài báo này nói, đây là ‘l i c a các viên ch c B Phát
tri n Nông thôn’ nhưng không nêu danh nh ng viên ch c đó cũng như không đưa ra b ng c nào đ ch ng minh cho nh ng l i cáo giác c a h . Nhưng không ph i ch riêng các tin chính tr g p ph i l i l m này. Không may là nhi u phóng viên thư ng hay thêm ý c a h vào đ m i lo i tin, k c tin xã h i, th thao, t i ph m, hay ngay c v tai n n n a. Không th nào t ra vô tư 100% đư c. T t c m i chúng ta đ u có tình c m và ý ki n gây nh hư ng đ n cách chúng ta đưa tin và vi t bài. Song phóng viên gi i bi t s d ng tình c m c a mình. M t phóng viên n i gi n khi th y các v n đ c a nông dân nghèo kh có th quy t đ nh vi t bài đ chia s tình c m v i nh ng ngư i khác và bu c chính ph ph i có hành đ ng. Nhưng cho dù phóng viên có c m nh n sâu s c v m t câu chuy n nào đi n a, phóng viên đó cũng v n ph i vi t bài m t cách chính xác và công b ng. Cách đây vài năm, nhi u t báo Campuchia ch đăng t i ý ki n. Nhưng nay, h đăng thêm nhi u tin t c. Không nh ng ch các báo đ c l p, mà c các báo thân chính ph và ch ng chính ph n a. Đó là vì ngư i dân bây gi mu n đ c ‘không nh ng ch ý ki n, mà còn v nh ng gì x y ra đâu đó,’ ông Pen Samitthy, ch biên c a nh t báo bán ch y nh t Rasmei Kampuchia (ánh sáng Campuchia), nói v y. Xác đ nh xu t x
N u b n có m t t i m t s ki n có tính ch t th i s nào đó, b n ch c n vi t l i nh ng gì m t th y tai nghe t i đó. Nhưng trong nhi u trư ng h p, tin c a b n do ngư i khác cung c p hay t nơi khác đ n. Đó cũng có th là m t l i tuyên b , m t cu c ph ng v n, m t văn ki n. V y ph i xem ai đã nói. Cho đ c gi bi t tin c a b n t đâu đ n g i là xác đ nh ngu n tin. N u đ c gi bi t tin đó t đâu đ n, h có th nh n đ nh xem có nên tin hay không, ho c tin đó quan tr ng như th nào. B n ph i ghi rõ xu t x nh ng l i trích d n, cũng như nh ng l i mô t hay gi i thích v s ki n mà chính b n không ch ng ki n. N u b n không xác đ nh rõ ràng xu t x ngu n tin, ngư i đ c s cho r ng chính phóng viên hay t báo là nơi xu t phát ra nh ng tin đó. Xác đ nh ngu n tin thư ng đư c đ t đ u hay cu i câu. Ch đ t tùy theo cách vi t và ý trong sáng c a bài. Sau đây là vài thí d : - B Trư ng Ngo i giao Thái Lan nói qu c gia ông s ti p t c h p tác lâu dài v i ASEAN - Con s du khách nư c ngoài đ n thăm Malaysia đã tăng g p đôi trong năm ngoái, theo l i văn phòng du l ch chính ph . Xác đ nh xu t x ngu n tin không làm cho tin đó xác th c nhưng ch cho đ c gi bi t đó là l i c a m t ngư i khác. B n không nên đăng t i b t c l i ai nói ch vì b n có th nêu xu t x c a l i nói. B n không nên trích
b t c l i nói nào c a b t c m t ngư i nào đó. Trư c tiên, ngu n tin ph i có th m quy n v v n đ mà h nói t i. Ti p đ y, b n có trách nhi m ki m tra l i xem l i nói đó có đúng s th t hay không. N u đi u đó không đúng nhưng b n v n trích dùng vì đó là l i c a m t viên ch c cao c p hay c a m t nhân v t có ti ng nào đó, b n ph i thêm vào trong bài m t câu cho đ c gi bi t s th c là như th nào. Đi u này có th tr thành m t v n đ trong m t tình hu ng d gây va ch m, vì ngư i này nói ngư c l i v i ngư i kia. B n nên trình b y l i c a c hai phía và cho đ c gi bi t rõ ràng l i nào là c a ai. Phóng viên nên ghi xu t x các ngu n tin c a h b ng cách dùng tên, ch c v ngh nghi p và các chi ti t khác, n u có. Đ c gi càng bi t nhi u v ngu n tin, h càng d quy t đ nh xem tin đó có đúng hay không, ho c h nên ph n ng như th nào trư c tin đó. L y thí d , có ngư i nói: ‘n n kinh t đang b t đ u c i thi n’. Ngư i đ c s ph n ng khác đi n u đó là l i c a giám đ c ngân hàng trung ương thay vì c a m t ngư i ch ti m bán hàng. Nhưng b n không c n ph i đ tên hay toàn b ch c v c a ngu n tin ngay trên đ u. N u tên này không đư c nhi u ngư i bi t đ n, hay ch c v c a h dài dòng, đo n m đ u s tr nên khó đ c. B n có th đ các chi ti t đó trong đo n văn th nhì. Hãy tránh lo i m đ như sau, đó là tin c a m t cơ quan thông tin Lào:
Ngư i đ ng đ u cơ quan nông nghi p và tr ng r ng t nh Borikhamsay Bounckham Phommachuk tuyên b các nông dân trong t nh đã b t đ u g t lúa v mùa mưa vào tháng 10. Đo n m đ sau đây c a c u h c viên IMMF Parista Yuthamanop cho th y cách đưa các chi ti t đó vào đo n văn th nhì c a bài vi t: Ngân hàng Th gi i ng i khen chính ph Thái Lan đã đ t đư c ti n b trong vi c gi m nghèo và gi i quy t các v n đ trong ngành ngân hàng. Ông Jemal-ud-din Kassum, Phó Ch t ch Ngân hàng Th gi i t i Đông Á và Thái Bình Dương, nói, ông th y ph n kh i vì chính sách c a chính ph Thái Lan chú tr ng đ n ngư i nghèo và đ n phương pháp qu n lý trong thương nghi p. Không c n ph i nêu xu t x c a t t c m i th . Đ ng ghi xu t x c a nh ng l i nói đã rõ ràng quá r i, d ki m ch ng và không gây tranh cãi: - Hàng đ ng rác ch t đ y trên con đư ng chính t i Pattaya. (rõ ràng quá, do chính m t phóng viên trông th y)
- Ch có năm công ty li t kê trên danh sách th trư ng ch ng khoán non tr c a Vi t Nam (d ki m ch ng) - Nhi u ngư i t i Đông Nam Á b thi t h i vì cu c kh ng ho ng tài chính b t đ u vào năm 1997. (không gây tranh cãi) Có đư c trích đăng l i ngu n tin hay không Đôi khi ngu n tin gi i h n vi c cách th c b n s d ng tin c a h cung c p. M t ngu n tin có th cho phép b n dùng t t c m i thông tin h cung c p và dùng tên c a h trong bài vi t. Trong trư ng h p đó, cu c ph ng v n c a b n đư c g i theo ti ng Anh là ‘on the record,’ nghĩa là đư c trích đăng. Nói chung, m t khi b n đã t gi i thi u là phóng viên, b n có th cho r ng m i cu c ph ng v n đ u đư c trích đăng. Không bao gi đ ngh đ ngu n tin nói ‘off the record,’ nghĩa là không đư c dùng trong bài. Đôi khi m t ngu n tin có th nói b n không đư c dùng b t c đi u gì h nói trong bài vi t c a b n. Trong trư ng h p đó, cu c ph ng v n c a b n b g i là ‘off-the record,’ nghĩa là ‘không đư c đăng’. Ngu n tin có th có các d ki n giúp b n hi u m t tình hu ng nào đó, nhưng có th quá nh y c m, không loan báo cho công chúng đư c. Ho c đi u đó có th làm cho ngu n tin b m t m t ho c làm h i đ n h
n u b n đem dùng vào bài vi t. N u b n đã đ ng ý không dùng các d ki n đó trong bài vi t, b n ph i gi l i. Lúc nào cũng ph i ch c ch n r ng b n và ngu n tin c a b n hi u rõ các đi u ki n c a cu c ph ng v n. Các ngu n tin vô danh Đôi khi m t ngu n tin s n sàng cho b n thông tin nhưng v i đi u ki n b n không nêu tên h là xu t x c a tin đó trong bài. Có th b n ph i vi t như th này: ‘theo l i m t viên ch c chính ph yêu c u không nêu danh’. M t ngu n tin như v y đư c g i là tin vô danh. B n luôn luôn nên tìm các tin có th đăng rõ xu t x , nhưng có th b n c n ph i dùng đ n các ngu n tin vô danh khi tin đó quan tr ng cho bài vi t c a b n. B n và ngu n tin c a b n nên tho thu n trư c v cách gi i thi u hay xác đ nh ngu n g c xu t phát tin c a h . Càng nói rõ càng hay mà không c n ph i nêu tên tu i c a ngu n tin. Ch ng h n, ‘m t viên ch c cao c p trong B Tài chính’ hay hơn là ‘m t viên ch c chính ph ’. Càng nói rõ v ngu n tin, tin đó càng có giá tr .
Đ ng dùng quá nhi u ngu n tin vô danh. N u không nêu tên ngu n tin thì ngư i đó có th t ra không có trách nhi m v l i nói c a mình. H có th ch trích d n ho c đưa ra nh ng nh n xét không đúng v ngư i khác hay v các bi n c n u h bi t r ng h s không ph i ch u trách nhi m. H có th mu n nói gì thì nói đ giúp ích cho chính đ ng hay ch trương nào đó h mu n ng h . B n càng dùng nhi u ngu n tin vô danh trong bài, giá tr c a bài càng gi m đi. Hãng tin Associated Press cho bi t h dùng các ngu n tin vô danh khi các ngu n tin này nói v các d ki n có th t, không ph i v ý ki n riêng. AP nói h ch dùng tin vô danh trong nh ng tình hu ng n u (1) AP bi t rõ ngu n tin; (2) ngu n tin vào đ a v đư c bi t v tin đó; (3) tin đó t i c n cho bài vi t; và (4) không th nào tìm đư c ai khác cho bi t v tin đó mà ‘cho phép đư c đăng’ Cân đ i và công b ng Phóng viên bi t r ng trong m i câu chuy n đ u có nhi u m t khác nhau. Vì th h ph ng v n nhi u ngu n tin cho bài c a h . Quan tr ng nh t là khi h vi t v các v n đ chính tr hay xã h i, các cu c v n đ ng b u c , hay các di n bi n khác liên quan đ n nhi u ngư i có các ý ki n khác nhau.
Bài vi t c a b n s cân đ i n u b n cho th y quan đi m c a c hai phía trong m t v n đ . Bài vi t c a b n là công b ng khi không thiên v b t c bên nào. Đi u này không có nghĩa là b n ph i dành ch ngang nhau cho m i quan đi m. Nhưng b n ph i bao g m trong bài m t đi u gì đó cho th y các quan đi m khác nhau. M t bài v v n đ ng b u c không th nào đư c coi là công b ng n u không bao g m quan đi m c a t t c các chính đ ng l n. Khi có l i t cáo nào đó nh m vào m t ngư i, b n ph i đ cho ngư i đó có ph n ng. B n ph i cho h có cơ h i t bi n minh. Các cơ quan thông tin do chính ph hay chính đ ng ki m soát cũng ph i nên tìm cách cân đ i bài vi t và t ra công b ng. N u không, đ c gi s nghĩ r ng bài đó ch là đ tuyên truy n. Bài vi t s uy tín hơn n u bao g m m t l i đ c p nào đó đ n các quan đi m khác cho dù cu i bài đi n a. Trong sáng Nên vi t bài cho th t trong sáng đ đ c gi có th d hi u. Mu n vi t rõ, b n ph i bi t suy nghĩ rõ ràng. B n ph i hi u v s ki n đó trư c khi vi t v các s ki n đó. Đ th c hi n đi u này, nên h i nh ng câu h i
khéo và đ t nhi u câu h i khéo đ tìm đư c các tin c n thi t. Ti p đ y, ng m nghĩ v các thông tin b n thu lư m đư c trư c khi vi t. M t khi b n hi u rõ v n đ b n có th ch n đư c khía c nh chính cho đo n m đ . Ti p đ y, b n có th s p x p các chi ti t cho m ch l c. Trong sáng nghĩa là dùng các t đơn gi n đ ngư i thư ng cũng hi u đư c. Tránh dùng thu t ng , hay nh ng ch lóng c a các chuyên gia. Trong sáng cũng có nghĩa là g n gàng. Không dùng nhi u ch hơn c n thi t. Vi t rõ r t, và tránh nói chung chung. Đo n m đ sau đây c a m t hãng tin châu Á vi t b ng ti ng Anh xem ra có v như do các viên ch c B Thương m i vi t: Malaysia và Myanmar s p s a hoàn t t tho thu n đ làm cho công cu c buôn bán đ i chác gi a hai nư c đư c d dàng hơn, B Trư ng Công nghi p và Thương m i Qu c t Malaysia Rafidah Aziz tuyên b hôm th năm. Nh ng t đó có nghĩa gì? Hãy vi t l i g n gàng hơn: Malaysia va Myanmar s p s a hoàn t t m t tho thu n đ thúc đ y buôn bán, trao đ i hàng hoá, B trư ng Thương m i Malaysia tuyên b hôm th năm.
Trong sáng có nghĩa là gi i thích rõ các t . N u b n dùng t ‘deflation’ ‘thi u phát’ trong m t bài vi t v thương m i, hãy thêm câu gi i thích này cho đ c gi :’ thi u phát nghĩa là ngư c l i v i l m phát, nghĩa là giá hàng hóa và d ch v b t t m nh’. Trong sáng có nghĩa là dùng ch ng n và vi t câu ng n. Trong nhi u ngôn ng , c u trúc Ch ng đ ng t -tân ng là cách vi t rõ ràng nh t cho m t câu. Thí d : C nh sát b t ba ngư i đàn ông hôm th năm Ch ng : C nh sát Đ ng t : B t Tân ng : Ba ngư i đàn ông Thí d : Th tư ng s đi thăm Trung Qu c Ch ng : Th tư ng Đ ng t : S đi thăm Tân ng : Trung Qu c Hoàn thi n
Bài vi t c a b n không nên đ thi u b t c m t y u t quan tr ng nào. Không nh ng b n ph i tr l i năm ch W và m t ch H, b n còn c n ph i nói chuy n v i các ngu n tin chính, xem xét các văn ki n chính y u, đi thăm nh ng nơi then ch t. Nh ng y u t then ch t đó là gì tùy ch bài c a b n nói v gì. Thí d b n vi t m t bài phóng s v s lây lan c a b nh AIDS t i Hà N i. N u có m t bác sĩ hàng đ u chuyên v đ tài này, b n nên h i chuy n bác sĩ đó. N u có ai t ng vi t m t b n nghiên c u l n v đ tài này, b n nên đ c b n nghiên c u đó. N u có m t b nh vi n đi u tr cho ph n đông các b nh nhân b nh AIDS trong thành ph , b n nên đ n thăm b nh vi n./.