Quá trình hình thành và phương pháp quan hệ giữa mối quan hệ biện chứng và các thành phần kinh tế ở nước ta hiện nay

Chia sẻ: 951847623 951847623 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:22

Thêm vào BST

Báo xấu

142
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mười năm nỗ lực phấn đấu, nhất là 15 năm qua, nhân dân ta đã tạo nên những đổi mới kinh tế quan trong. Trong khi nhịp độ tằn trưởng nhanh và vượt mức kế hoạch thì cơ cấu kinh tế có bước chuyển dịch theo hướng tiến bộ. Và một trong những nguyên nhân để tạo nên sự tăng trưởng kinh tế là nước ta bước đầu hình thành nên kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quá trình hình thành và phương pháp quan hệ giữa mối quan hệ biện chứng và các thành phần kinh tế ở nước ta hiện nay

Đề tài: Quá trình hình thành và phương pháp quan hệ giữa mối quan hệ biện chứng và các thành phần kinh tế ở nước ta hiện nay
Quá trình hình thành và phương pháp quan hệ giữa mối quan hệ biện chứng và các thành phần kinh tế ở nước ta hiện nay PhÇn më ®Çu Mêi n¨m nç lùc phÊn ®Êu, nhÊt lµ 5 n¨m qua, nh©n d©n ta ®· t¹o nªn nh÷ng ®æi míi kinh tÕ quan träng. Trong khi nhÞp ®é t¨ng trëng nhanh vµ vît møc kÕ ho¹ch th× c¬ cÊu kinh tÕ cã bíc chuyÓn dÞch theo híng tiÕn bé. Vµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®Ó t¹o nªn sù t¨ng trëng kinh tÕ lµ níc ta bíc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. Ph¸t triÓn quan ®iÓm kinh tÕ cña §¹i héi VI, Héi nghÞ lÇn thø VI Ban chÊp hµnh Trung ¬ng ®· kh¼ng ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ mét chñ tr¬ng chiÕn lîc l©u dµi trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. ViÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Kh«ng thÓ cã c¸c thµnh tùu kinh tÕ nh võa qua nÕu kh«ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. V× thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, më cöa thu hót ®Çu t trùc tiÕp cña bªn ngoµi lµ chiÕn lîc ®óng ®¾n. ChÝnh v× tÝnh cÊp thiÕt vµ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy ®· th«i thóc em chän ®Ò tµi "Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë níc ta hiÖn nay". Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù híng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o ®· gióp em hiÓu s©u s¾c ®Ò tµi vµ hoµn thµnh bµi viÕt nµy. 1
PhÇn I C¬ së kh¸ch quan vµ mèi quan hÖ cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ I. Néi dung cña quy luËt m©u thuÉn phÐp biÖn chøng Quy luËt m©u thuÉn lµ mét trong ba quy luËt cña phÐp biÖn chøngduy vËt vµ lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng. Néi dung cña quy luËt chØ ra cho chóng ta thÊy nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. Quan ®iÓm siªu h×nh cho r»ng sù vËt lµ mét thÓ ®ång nhÊt tuyÖt ®èi, chóng kh«ng cã mÉu thuÉn bªn trong. Thùc chÊt cña quan ®iÓm nµy lµ phñ nhËn m©u thuÉn lµ nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. Cßn quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt cho r»ng sù vËt, hiÖn tîng lu«n lu«n cã m©u thuÉn bªn trong vµ m©u thuÉn lµ hiÖn tîng kh¸ch quan chñ yÕu bëi v× sù vËt hiÖn tîng cña thÕ giíi kh¸ch quan ®Òu ®îc t¹o thµnh tõ nhiÒu yÕu tè, nhiÒu bé phËn, nhiÒu qu¸ tr×nh kh¸c nhau. Gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ, t¸c ®éng lÉn nhau trong ®ã sÏ cã nh÷ng liªn hÖ tr¸i ngîc nhau, gäi lµ c¸c mÆt ®èi lËp t¹o thµnh m©u thuÉn cña sù vËt. C¸c mÆt ®èi lËp thêng xuyªn t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau g©y nªn mét biÕn ®æi nhÊt ®Þnh, lµm cho sù vËt vËn ®éng ph¸t triÓn. C¸c mÆt ®èi lËp lµ nh÷ng mÆt cã xu híng ph¸t triÓn tr¸i ngîc nhau nhng chóng l¹i cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau trong méit chØnh thÓ duy nhÊt lµ sù vËt. Quan hÖ ®ã thÓ hiÖn c¸c mÆt võa thèng nhÊt võa tiªu diÖt nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù l¬ng tùa, rµng buéc, phô thuéc lÉn nhau lµm tiÒn ®Ò ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn cho nhau, cã mÆt nµy míi cã mÆt kia. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù bµi trõ g¹n bá, phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a chóng. Hai mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét thÓ thèng nhÊt, chóng thêng xuyªn 2
muèn tiªu diÖt lÉn nhau. §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan kh«ng t¸ch rêi sù thèng nhÊt gi÷a chóng. Quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh lµ hai mÆt ®èi lËp tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt chØ lµ diÔn ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh víi mét thêi gian x¸c ®Þnh. BÊt cø sù thèng nhÊt nµo còng diÔn ra sù ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho nã lu«n lu«n cã xu híng chuyÓn thµnh c¸i kh¸c. Cßn ®Êu tranh diÔn ra tõ khi thÓ thèng nhÊt x¸c lËp cho ®Õn khi nã bÞ ph¸ vì ®Ó chuyÓn thµnh míi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp diÔn ra tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, tõ kh¸c biÖt ®Õn ®èi lËp, tõ ®èi lËp ®Õn xung ®ét, tõ xung ®ét ®Õn m©u thuÉn. §Õn ®©y nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn thÝch hîp th× nã diÔn ra sù chuyÓn ho¸ cuèi cïng gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. C¶ hai ®Òu cã sù thay ®æi vÒ chÊt, cïng ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é cao h¬n. Tõ ®ã m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt sù vËt míi ra ®êi thay thÕ sù vËt cò vµ qu¸ tr×nh l¹i tiÕp tôc. V× thÕ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ nguån gèc, ®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn. II. TÝnh tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn Trong thêi kú qu¸ ®é cßn tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ do lÞch sö ®Ó l¹i vµ cßn cã lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ CNXH: Kinh tÕ t b¶n t nh©n, kinh tÕ c¸ thÓ. Thùc tÕ ë ViÖt Nam, thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n ®· cã ®ãng gãp ngµy cµng t¨ng vµo tæng s¶n phÈm trong níc (GDP) tõ ®Çu thËp niªn ®Õn nay. NÕu tÝnh toµn bé khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh nãi chung, ®ãng gãp cña khu vùc nµy qua c¸c n¨m nh sau (theo gi¸ n¨m 1989): 3
1990 1991 1992 1993 1994 19.856 20.755 22.201 23.623 25.224 (Tû ®ång) Cao h¬n so víi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh lÇn lît lµ: 10.186 tû; 10.224 tû; 10.411 tû; 10.511 tû; 10.466 tû. Tû lÖ ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch qua thuÕ c«ng th¬ng nghiÖp, dÞch vô cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh so víi GDP còng t¨ng liªn tôc tõ n¨m 1991 ®Õn 1994: 3,8%; 5,2%; 6,3%; vµ 5,5%. Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp nhiÒu lîi Ých cho x· héi nh tiÒn vèn, søc lao ®éng, kinh nghiÖm, truyÒn thèng s¶n xuÊt. Nã cã ph¹m vi ho¹t ®éng réng trong ph¹m vi c¶ níc, cã mÆt c¸c vïng kinh tÕ, s¶n xuÊt trong nhiÒu lÜnh vùc. Trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN nÒn kinh tÕ cò, n¶y sinh nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ míi: Kinh tÕ t b¶n nhµ níc, c¸c lo¹i kinh tÕ HTX. Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ míi, vÉn cßn bÞ ¶nh hëng nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ cò, c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ®· phñ ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é. Sù m©u thuÉn giai cÊp trong x· héi tuy kh«ng gay g¾t nhng còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. M©u thuÉn giai cÊp lµ mét tÊt yÕu, kh¸ch quan cña bÊt kú mét x· héi nµo vµ m©n thuÉn chÝnh lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña x· héi ®ã. ë níc ta, bªn c¹nh m©u thuÉn giai cÊp cßn cã m©u thuÉn chÕ ®é së h÷u. MÊy n¨m tríc ®©y ®· å ¹t xo¸ bá chÕ ®é t h÷u, x¸c lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt víi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®· ph¸t hiÖn vµ kiªn quyÕt th«ng qua ®æi míi ®Ó kh¾c phôc sai lÇm ®ã, b»ng c¸ch thõa nhËn vai trß cña sù tån t¹i cña h×nh thøc t h÷u trong tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u. CÇn g¾n víi së h÷u víi lîi Ých kinh tÕ v× lîi Ých kinh tÕ lµ b¶n chÊt kinh tÕ cña x· héi. Níc ta qu¸ ®é lªn CNXH, bá qua chÕ ®é T b¶n, tõ mét níc x· héi vèn lµ thuéc ®Þa nöa phong 4
kiÕn, lùc lîng s¶n xuÊt rÊt thÊp. §Êt níc tr¶i qua hµng chôc n¨m chiÕn tranh, hËu qu¶ ®Ó l¹i cßn nÆng nÒ, kinh tÕ n«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn. Bªn c¹nh nh÷ng níc XHCN ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ nhiÒu mÆt, ®· tõng lµ chç dùa cho phong trµo hoµ b×nh vµ c¸ch m¹ng thÕ giíi, cho viÖc ®Èy lïi nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n, gãp phÇn quan träng vµo cuéc ®Êu tranh v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi vÉn cßn lµ mét níc XHCN l©m vµo khñng ho¶ng trÇm träng. V× thÕ m©u thuÉn gi÷a CNXH vµ CNTB ®ang diÔn ra gay g¾t. Tríc m¾t CHTB cßn cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ nhê øng dông nh÷ng thµnh tùu ®æi míi khoa häc c«ng nghÖ, c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p qu¶n lý. ChÝnh nhê nh÷ng thø ®ã mµ c¸c níc t b¶n cã nÒn ®¹i chñ nghÜa t b¶n ph¸t triÓn. C¸c níc XHCN trong ®ã cã ViÖt Nam ph¶i tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p, chèng nghÌo nµn l¹c hËu, chèng chñ nghÜa thùc d©n míi díi mäi h×nh thøc chèng sù can thiÖp vµ x©m lîc cña chñ nghÜa ®Õ quèc nh»m b¶o vÖ ®éc lËp vµ chñ quyÒn d©n téc. ChÝnh sù vËn ®éng cña tÊt c¶ c¸c m©u thuÉn ®ã ®· dÉn tíi hËu qu¶ tÊt yÕu ph¶i ®æi míi nÒn kinh tÕ lµ bíc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, t¹o ra ®éng lùc c¹nh tranh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ ®Æc trng c¬ b¶n cña kinh tÕ qu¸ ®é, võa lµ tÊt yÕu, cÇn thiÕt, võa lµ ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu cña nÒn s¶n xuÊt x· héi nã võa t¹o c¬ së lµm chñ vÒ kinh tÕ võa ®¶m b¶o kÕt hîp hµi hoµ hÖ thèng lîi Ých kinh tÕ. §ã lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. III. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. 1. MÆt thèng nhÊt HiÕn ph¸p nhµ níc 1992 x¸c nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dùa trªn 5
chÕ ®é së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI vµ lÇn thø VIII ®· ®îc x¸c ®Þnh nÒn kinh tÕ níc ta tån t¹i 6 thµnh phÇn kinh tÕ. Thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh (kinh tÕ Nhµ níc), thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ (hîp t¸c), thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n, thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n Nhµ níc, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ. HiÖn nay chóng ta c«ng nhËn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH, x¸c nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nã h¬n n÷a l¹i tuyªn bè ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã theo ®Þnh híng XHCN. §©y kh«ng ph¶i lµ mét gi¸o ®iÒu s¸ch vë mµ lµ nh÷ng kinh nghiÖm rót ra tõ thùc tÕ, nh÷ng thÓ hiÖn tõ nh÷ng thÊt b¹i. Môc tiªu hµng ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®îc tãm t¾t thµnh 3 ®iÓm: Gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n. Môc tiªu còng chÝnh ®· thÓ hiÖn nhÊt qu¸n tõ héi nghÞ Trung ¬ng lÇn thø VI khiÕn §¶ng ta ph¶i ban hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt "bung ra" vµ ®Õn nay, trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn 6 thµnh phÇn kinh tÕ chóng ta vÉn thÊy cÇn thiÕt thùc sù lu ý ®Õn c¸c thµnh phÇn mµ tríc ®©y gäi lµ phi XHCN, lµ ®èi tîng ph¶i c¶i t¹o ngay khi bíc vµo thêi kú x©y dùng CNXH. Ch¼ng h¹n nh chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch kinh tÕ t b¶n t nh©n ®Çu t vµo s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c nhµ kinh doanh t nh©n yªn t©m ®Çu t l©u dµi, mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®îc b×nh ®¼ng, vay vèn s¶n xuÊt, b¶o vÖ quyÒn së h÷u vµ hîp ph¸p cña c¸c nhµ t b¶n, ¸p dông phæ biÕn vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng c¸c h×nh thøc kinh tÕ t b¶n nhµ níc. ChÝnh nhê viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c«ng cuéc ®æi míi cña chóng ta ®· ®¹t nh÷ng kÕt qu¶ quan träng. C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc b»ng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch vµ c¸c c«ng cô kh¸c. Trong c¬ chÕ ®ã c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh, quan hÖ b×nh ®¼ng, c¹nh tranh hîp ph¸p, hîp t¸c vµ liªn doanh tù nguyÖn, thÞ trêng cã vai trß trùc tiÕp híng dÉn c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ lùa chän lÜnh vùc ho¹t 6
®éng vµ ph¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. Nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m ®Þnh híng, t¹o m«i trêng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ trêng, kiÓm so¸t chÆt chÏ vµ sö lý vi ph¹m ph¸p luËt trong ho¹t ®éng kinh tÕ, b¶o ®¶m sù hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi. C«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ë ViÖt Nam ®· lµm nÒn kinh tÕ thay da ®æi thÞt ®a tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ b×nh qu©n tõ 4,9 % trong thêi kú 1986 - 1990 lªn 7,7% trong thêi kú 1990 - 1995 vµ gi¶m tèc ®é l¹m ph¸t tõ 7,75 % (n¨m 1986) xuèng 12,7% (1995). Thµnh c«ng cña c¶i c¸ch kh«ng nh÷ng lµ nhê c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ thÝch hîp vµ cßn v× viÖc më cöa cho nÒn kinh tÕ khu vùc t nh©n vµo ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi. Nhµ níc thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ thµnh phÇn, kh«ng ph©n biÖt ®èi xö kh«ng tíc ®o¹t tµi s¶n hîp ph¸p, kh«ng gß Ðp tËp thÓ t liÖu s¶n xuÊt, kh«ng ¸p ®Æt h×nh thøc kinh doanh khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng cho quèc tÕ nh©n sinh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ níc ta cã mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ thèng nhÊt. Chóng ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng nh©n c«ng lao ®éng x· héi thèng nhÊt vµ môc tiªu duy nhÊt vµ chung nhÊt cña chóng ta lµ ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi vµ d©n c trªn thÞ trêng ®Ó híng tíi mét môc ®Ých cuèi cïng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc, ®a níc ta trë thµnh mét níc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn níc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN nhng ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt thèng nhÊt cña c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®ang t¸c ®éng trong thêi kú qu¸ ®é (Níc ta trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH trong hoµn c¶nh quèc tÕ cã nh÷ng biÕn ®æi to lín vµ s©u s¾c). §ã lµ "Kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o. Kinh tÕ tËp thÓ kh«ng ngõng ®îc cñng cè më réng. Kinh tÕ c¸ thÓ cßn cã ph¹m vi t¬ng ®èi lín, tõng bíc ®i vµo con ®êg lµm ¨n hîp t¸c trªn nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ vµ cïng cã lîi. T b¶n t nh©n ®îc kinh doanh trong nh÷ng ngµnh cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh do luËt ph¸p quy ®Þnh. Ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n nhµ níc díi nhiÒu h×nh thøc. Kinh tÕ gia ®×nh ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn m¹nh nhng kh«ng ph¶i lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ ®éc lËp. C¸c h×nh thøc së h÷u hçn hîp vµ ®an kÕt víi nhau h×nh thµnh c¸c tæ chøc kinh tÕ ®a d¹ng. C¸c tæ chøc kinh tÕ chñ 7
vµ liªn kÕt, hîp t¸c vµ c¹nh tranh trong s¶n xuÊt kinh doanh "MÆc dï thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc nhng mçi thµnh phÇn ®· ®îc nh©n d©n hëng øng réng r·i vµ ®i nhanh vµo cuéc sèng chÝnh Êy ®· gãp phÇn ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, dÞch vô t¹o thªm viÖc lµm s¶n xuÊt cho x· héi thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸, t¹o ra sù c¹nh tranh sèng ®éng trªn thÞ trêng. Sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn sù kÕt hîp vµ lîi Ých kinh tÕ x· héi, tËp thÓ vµ ngêi lao ®éng ngµy cµng cao h¬n. 2. MÆt m©u thuÉn: Quy luËt kh«ng nh÷ng chØ ra quan hÖ gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp mµ cßn chØ ra cho chóng ta thÊy, nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn chÝnh v× thÕ trong sù ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ níc ta hiÖn nay bªn c¹nh mÆt thèng nhÊt cßn song song ph¸t triÓn theo ®Þnh híng t b¶n chñ nghÜa. MÆc dï vËy ®ã míi chØ lµ kh¶ n¨ng v× thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi níc ta vµ t¬ng quan lùc lîng trong bèi c¶nh quèc tÕ nh hiÖn nay khi vËn mÖnh cña ®Êt níc ph¸t triÓn theo híng XHCN "Cha ph¶i lµ mét c¸i g× kh«ng thÓ ®¶o ngîc l¹i. Lµ quyÕt t©m cao kiªn ®Þnh cha ®ñ mµ ph¶i cã ®êng lèi s¸ng suèt kh«ng ngoan cña mét chÝnh §¶ng c¸ch m¹ng tiªn tiÕn giµu trÝ tuÖ vµ ®Æc biÖt ph¶i cã bé m¸y nhµ níc m¹nh". M©u thuÉn c¬ b¶n trªn cßn thÓ hiÖn gi÷a mét bªn gåm nh÷ng lùc lîng vµ khuynh híng ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®îc sù cæ vò, khuyÕn khÝch híng dÉn, b¶o trî cña nh÷ng lùc lîng chÝnh trÞ - x· héi tiªn tiÕn víi mét bªn lµ khuynh híng tù ph¸t vµ nh÷ng lùc lîng vµ nh÷ng lùc lîng g©y tæn h¹i cho quèc tÕ nh©n sinh. M©u thuÉn c¬ b¶n nµy ®îc quyÕt ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn kinh tÕ - x· héi kh¸c c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. Do ®Æc ®iÓm cña thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn XHCN ë níc ta lµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ nhanh chãng lùc lîng s¶n xuÊt, kh¾c phôc nh÷ng kinh tÕ l¹c hËu vµ lçi thêi b»ng c¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n cña nhµ níc ®Ó 8
®a nÒn kinh tÕ níc ta ®i lªn CNXH. Do ®ã m©u thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n Èn chøa bªn trong qu¸ tr×nh nµy lµ: m©u thuÉn gi÷a hai ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi: ®Þnh híng XHCN vµ ®Þnh híng phi XHCN. §ã lµ m©u thuÉn bªn trong cña nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay. Hai ®Þnh híng ®ã song song vµ thêng xuyªn t¸c ®éng lÉn nhau t¹o thµnh m©u thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n chi phèi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH. Do vËy vËn ®éng nÒn kinh tÕ níc ta kh«ng thÓ t¸ch rêi sù vËn ®éng cña thÕ giíi cña thêi ®¹i. Ngµy nay nh÷ng nh©n tè bªn trong vµ bªn ngoµi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam g¾n bã kh¨ng khÝt víi nhau h¬n bao giê hÕt cho nªn cßn cã mét m©u thuÉn n÷a t¸c ®éng m¹nh mÏ vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay lµ m©u thuÉn cña nh©n d©n ta díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng gi÷ v÷ng nÒn ® éc lËp d©n téc vµ kiªn ®Þnh ®i theo con ®êng XHCN víi c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng trong vµ ngoµi níc. Cã mét ®iÒu cã vÎ nh ngîc ®êi trong c«ng cuéc x©y dùng CNXH ë níc ta hiÖn nay lµ x©y dùng CNXH b»ng c¸ch më réng ®êng cho CNTB. Nhng CNTB ë ®©y lµ CNTB ho¹t ®éng díi sù qu¶n lý cña nhµ níc XHCN. Vµ kh«ng dÑp bá kinh tÕ t nh©n vµ TBCN nh chóng ta ®· lµm tríc ®©y. Tr¸i l¹i ngµy nay chóng ta b¶o hé vµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn. §iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ chóng ta thay ®æi con ®êng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, kh«ng ph¶i lµ tõ bá sù lùa chän XHCN. ViÖc xo¸ bá chÕ ®é t h÷u kiÓu tríc ®©y lµ tr¸i víi quy luËt kh¸ch quan. V× thÕ sÏ kh«ng thóc ®Èy mµ tr¸i l¹i lµm trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, môc tiªu d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh khã cã thÓ thùc hiÖn ®îc. Do ®ã t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu lµ "giÆc dèt" v.v vÉn cßn tån t¹i trªn ®Êt níc ta. §©y lµ nh÷ng nguy c¬ vµ hiÓm ho¹ ®èi víi sù tån vong cña c¬ chÕ míi mµ chóng ta ®ang g¾ng søc x©y dùng. Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ c¸ thÓ, t b¶n t nh©n ë trong níc vµ viÖc më cöa cho CNTB níc ngoµi ®Çu t vµo níc ta díi nhiÒu h×nh thøc cña "chÕ ®é t« nhîng", ®ang diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ sÏ thùc sù lµm cho nÒn kinh tÕ m¹nh lªn, nhng còng thùc sù sÏ diÔn ra 2 cuéc ®Êu tranh gi÷a hai ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh 9
phÇn ®ßi hái cã sù khuyÕn khÝch kinh tÕ t nh©n ph¸t triÓn m¹nh mÏ v× hiÖn nay sù ph¸t triÓn ®ã cßn th©p, cha t¬ng øng víi tiÒm n¨ng hiÖn cã. Tuy nhiªn ®êng lèi ®ã còng ®ßi hái thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. ChØ cã nh vËy míi lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ngµy cµng m¹nh lªn, ph¸t huy tèt vai trß chØ ®¹o vµ hîp thµnh nÒn t¶ng kinh tÕ quèc d©n. Trong nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt, nhng kh«ng cã vai trß, vÞ trÝ nh nhau trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ x©y dùng chÕ ®é kinh tÕ -x· héi míi. Kinh tÕ mµ nßng cèt lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o. Trong qu¸ tr×nh tæ chøc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nhµ níc ta sö dông mét phÇn vèn tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ níc x©y dùng khu vùc doanh nghiÖp nhµ níc ®ñ m¹nh, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, nhµ níc sö dông c¸c doanh nghiÖp nhµ níc nh mét "c«ng cô vËt chÊt ®Ó võa híng dÉn, ®iÒu chØnh nh÷ng biÕn ®éng tù ph¸t triÓn cña thÞ trêng; võa "më ®êng" lµm "®Çu tÇu" thu hót, l«i kÐo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh híng, chiÕn lîc vµ kÕ ho¹ch cña nhµ níc, chiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2000 ®· nªu râ "khu vù quèc doanh ®îc s¾p xÕp l¹i, ®æi míi c«ng nghÖ vµ tæ chøc qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶ liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chØ ®¹o vµ chøc n¨ng cña c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc". Nh vËy bªn c¹nh quan hÖ thèng nhÊt cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhau cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nh÷ng m©u thuÉn nµy t¹o ®éng lùc vµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. N¨m thµnh phÇn kinh tÕ níc ta ®Õn nµy, kh«ng chØ cã m©u thuÉn bªn ngoµi gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ mµ cã m©u thuÉn bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ mµ muèn hiÓu ®óng b¶n chÊt cña sù vËt muèn x¸c ®Þnh ®îc xu thÕ ph¸t triÓn cña nã ph¶i t×m cho ®îc m©u thuÉn bªn trong cña sù vËt. Bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸c ngµnh trong thµnh phÇn kinh tÕ ®ã, nh÷ng ngµnh ®éc quyÒn nh CN quèc phßng, Ng©n hµng nhµ níc, Bu chÝnh viÔn th«ng, kh«ng ph¶i lµ kh«ng chÞu sù c¹nh tranh khèc liÖt cña nÒn kinh tÕ 10
thÞ trêng. Ngµnh nµo còng muèn kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay thùc hiÖn ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. Nhng chÝnh sù c¹nh tranh ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn cao h¬n víi chÊt lîng vµ sè lîng s¶n phÈm ngµy cµng phong phó h¬n. ChuyÓn sang dt thÞ trêng tÊt yÕu ph¶i hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong thêi ®¹i ngµy nay, mäi nÒn kinh tÕ d©n téc ®Òu kh«ng híng tíi xuÊt khÈu, kh«ng coi mòi nhän v¬n lªn ra bªn ngoµi th× kh«ng thÓ ®a nÒn kinh tÕ trong níc t¨ng trëng theo kÞp bíc tiÕn ho¸ chung cña nh©n lo¹i. NÒn ngo¹i th¬ng ViÖt Nam nh÷ng n¨m 1981 - 1982 cßn bÐ vµ mÊt c©n ®èi nghiªm träng. Tæng kim ng¹ch kh«ng vît qu¸ 500 triÖu USD vµ tØ lÖ xuÊt nhËp lµ 1/4 (xuÊt 1 th× nhËp 4). Nh÷ng n¨m ®Çu thay ®æi (1986 -1987) kim ng¹ch xuÊt khÈu kho¶ng 800 triÖu USD víi tØ lÖ xuÊt nhËp khÈu lµ 1/1,7. N¨m 1986 - 1989 kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· trªn 1 tû USD, n¨m 1991 gÇn 2 tû USD vµ n¨m 1992 trªn 2,4 tû víi c¸n c©n ngo¹i th¬ng th¨ng b»ng. §ã lµ nh÷ng bíc tiÕn hÕt søc quan träng t¹i nh÷ng c¬ së, nh÷ng tÝn hiÖu ®¸ng mõng cho nÒn kinh tÕ níc ta. §ã lµ do sù c¹nh tranh gay g¾t cña c¸c ngµnh trong kinh tÕ quèc doanh, mµ ngµnh nµo còng cho m×nh lµ then chèt. §Êu tranh vµ ph¸t triÓn lµ hai mÆt cña hiÖn tîng, lµ quan hÖ nh©n- qu¶ cña mét vÊn ®Ò. Cã ®Êu tranh míi cã ph¸t triÓn v× vËy nh bÊt kú mét gi¸ trÞ nµo, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. Trong c¬ chÕ thÞ trêng mÆc dï lµ sù c¹nh tranh rÊt khèc liÖt "Th¬ng trêng lµ chiÕn trêng" nhng nh÷ng g× cßn tån t¹i ®îc vµ mÆt hµng nµo ®îc ngêi tiªu dïng chÊp nhËn, ®ã chÝnh lµ do sù nç lùc ®æi míi cña b¶n th©n ngµnh ®ã. ChÝnh v× vËy c¸c doanh nghiÖp kh«ng thÓ ngåi yªn thô ®éng mµ ph¶i ®æi míi, c¶i tiÕn ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ trêng, thóc ®Èy tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. §ã lµ tÝnh u viÖt cña m©u thuÉn nhng bªn c¹nh ®ã nh÷ng m©u thuÉn nµy còng ®· n¶y sinh nhiÒu tÖ n¹n x· héi. §ã lµ sù coi träng lîi Ých vµ ®ång tiÒn, v× tiÒn hä s½n sµng dïng mäi thñ ®o¹n ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých cña m×nh. §iÒu nµy cã sù ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn sù ph¸t triÓn chung cña x· héi nhÊt lµ x· héi ViÖt Nam ta muèn coi träng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng vµ ®¹o ®øc con 11
ngêi. TÝnh m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ cßn ë chç do lîi Ých l©u dµi gi÷ac¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã lîi Ých riªng. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, c¶i tiÕn kü thuËt, c«ng nghÖ, ®æi míi tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ, thùc hiÖn m¹nh mÏ sù ph©n c«ng lao ®éng sÏ kh¾c phôc t×nh h×nh m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. 12
PhÇn II Thùc tr¹ng - Gi¶i ph¸p cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ I. Thùc tr¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi gian qua 1. Kinh tÕ quèc doanh: Dùa trªn së h÷u toµn d©n t liÖu s¶n xuÊt, theo sè liÖu thèng kª ®Õn cuèi n¨m 1989 c¶ níccã 12.080 xÝ nghiÖp quèc doanh víi vèn t¬ng øng lµ 10tû USD. Trong ®ã c«ng nghiÖp chiÕm 49,3% tæng sè vèn, x©y dùng chiÕm 9% tæng sè vèn. N«ng nghiÖp chiÕm 8,1% tæng sè vèn, lÇm nghiÖp 1,2% tæng sè vèn. CTVT: 14,8%; Th¬ng nghiÖp 11,6%; C¸c ngµnh kh¸c 5,93% tæng sè vèn. Hµng n¨m thµnh phÇn kinh tÕ nµy t¹o ra kho¶ng 35 - 40% GDP vµ tõ 22 - 30% TNQD, ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch tõ 60 - 80% sè thu cña ng©n s¸ch nhµ níc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy n¾m gi÷ toµn bé c«ng nghiÖp nÆng, hµng tiªu dïng chiÕm tØ träng phÇn lín, phÇn lín nh÷ng s¶n phÈm chñ yÕu (100%) thuèc ch÷a bÖnh 100% hµng dÖt kim 85% giÊy, 75% v¶i mÆc, 60% xµ phßng vµ 70% xe ®¹p kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn vai trß vµ tÇm quan träng cña kinh tÕ quèc doanh ®èi víi nÒn kinh tÕ níc ta vµ tuy ®· ®¹t mét sè thµnh tÝch song khu vùc kinh tÕ quèc doanh cha ®¶m b¶o ®îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, sù t¨ng trëng kinh tÕ thùc hiÖn theo m« h×nh chiÒu réng (t¨ng vèn, t¨ng lao ®éng); sù ®ãng gãp cña khu vùc nµy so víi sè chi cña nhµ níc trë l¹i cho nã 1:3. * HiÖn nay sau ®æi míi c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, tuy cã t¹o nªn sù chuyÓn biÕn bíc ®Çu, mét sè xÝ nghiÖp ®· vît qua khã kh¨n t¹o nªn thÕ æn ®Þnh ®Ó ®i ra vµ ®i lªn. Song nh÷ng nh©n tè ®ã cha nhiÒu vµ nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã cha cã c¬ së v÷ng ch¾c vµ l©u dµi. §Õn 31/12/1991 ®· cã 500 xÝ nghiÖp nhµ níc ph¸ s¶n vµ ngõng ho¹t ®éng. ViÖc s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ níc theo nghÞ ®Þnh 388 - H§BT chØ míi ®îc ë 13
10 Bé, trong ®ã sè doanh nghiÖp hiÖn cã lµ 1566, sè ®ñ ®iÒu kiÖn tån t¹i lµ 1.096, sè ph¶i chuyÓn thÓ lµ 470. VÒ ®Þa ph¬ng ®· tiÕn hµnh ®îc 10 tû. Thµnh phÇn trong ®ã sè doanh nghiÖp hiÖn cã 2464, sè ®ñ ®iÒu kiÖn 582, sè ph¶i chuyÓn thÓ 882, viÖc triÓn khai thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ theo quyÕt ®Þnh 202 - H§BT cha tiÕn hµnh ®îc bao nhiªu, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau lµm ¸ch t¾c vµ chËm ch¹p. * Tõ thùc tr¹ng nãi trªn. Ta cã thÓ thÊy mét sè ®Æc trng cña xÝ nghiÖp quèc doanh hiÖn nay lµ: - Sau mét sè khã kh¨n tÊt yÕu, ®· cã vµi doanh nghiÖp trô l¹i, v¬n lªn gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi vµ d©n c, dËp t¾t nh÷ng c¬ sèt hµng ho¸, gãp phÇn b×nh æn gi¸ c¶. Tuy vËy sè doanh nghiÖp nµy cha nhiÒu vµ cha v÷ng ch¾c. - Sù tån t¹i thµnh phÇn kinh tÕ lµ cÇn thiÕt nhng cßn qu¸ nhiÒu víi ng©n s¸ch, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ thÊp. - Sù t¨ng trëng vµ tån t¹i hay håi sinh cña mét sè xÝ nghiÖp vÒ mÆt thùc chÊt vÉn cßn lîi dông kÏ hë cña bao cÊp nhµ níc, nh÷ng s¬ hë cña ph¸p luËt. - Quen sèng trong c¬ chÕ bao cÊp nªn thiÕu ®é nh¹y c¶m víi c¸c th«ng sè biÕn ®éng cña thÞ trêng. NhiÒu doanh nghiÖp ®· trë thµnh n¬i ®Ó cho ngêi lîi dông quèc doanh ®Ó bu«n lËu, tham nhòng lµm thÊt tho¸t tµi s¶n vèn liÕng cña nhµ níc. 2. Kinh tÕ tËp thÓ: Kinh tÕ tËp thÓ dùa trªn së h÷u tËp thÓ vÒ TLSX ( trõ ruéng ®Êt së h÷u toµn d©n). §©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ tuy tr×nh ®é x· héi ho¸ t liÖu s¶n xuÊt, tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt cßn thÊp h¬n kinh tÕ quèc d©n nhng s¶n xuÊt víi lîng hµng ho¸ cung øng cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ®êi sèng x· héi. Tríc 14
biÕn ®éng cã tÝnh bíc ngoÆt cña nÒn kinh tÕ chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng vµ sù sôp ®æ cña c¸c níc Liªn x« vµ §«ng ¢u cò, kinh tÕ thÞ trêng níc ta nh×n chung bÞ gi¶m sót vµ biÕn d¹ng. Trong c«ng nghiÖp sè HTX 32.034 (1988) chØ cßn 9.660 (1991) møc s¶n xuÊt n¨m 1991 sã víi n¨m tríc gi¶m 47% nªn gi¸ trÞ s¶n lîng ®ãng còng gi¶m dÇn tõ chç chiÕm 23,9% (n¨m 1988) gi¶m xuèng cßn 6,8% (n¨m 1991). Trong th¬ng nghiÖp vµ dÞch vô tÝnh ®Õn n¨m 1989 toµn ngµnh cã 21.094 ®iÓm b¸n hµng tËp thÓ, trong ®ã 14.992 HTX mua b¸n ë phêng x·. TÝnh ®Õn n¨m 1991 h¬n 75% sè HTX gi¶i thÓ. Sè cßn l¹i ho¹t ®éng cÇm chõng. Tõ chç toµn ngµnh th¬ng nghiÖp dÞch vô chiÕm 15% tæng møc b¸n lÎ trªn thÞ trêng tríc n¨m 1986 ®Õn n¨m 1991 chØ cßn chiÕm 1,8%. Trong n«ng nghiÖp sù xuÊt hiÖn kinh tÕ n«ng hé víi t c¸ch lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, thùc hiÖn réng r·i c¬ chÕ kho¸n, hé gia ®×nh x· viªn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ, ®îc giao quyÒn sö dông ruéng ®Êt, bíc ®Çu gi¶i phãng møc s¶n xuÊt khai th¸c tiÒm n¨ng lao ®éng vµ vèn cña nh©n d©n. Nhµ níc tiÕp tôc ®æi míi vµ kiÖn toµn kinh tÕ tËp thÓ theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ, b×nh ®¼ng ph¸t huy vµ kÕt hîp hµi hoµ søc m¹nh cña tËp thÓ vµ cña x· viªn. Ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc hîp t¸c, ®a d¹ng vµ më réng c¸c h×nh thøc kinh tÕ tËp thÓ trong n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, mua b¸n, tÝn dông (n«ng d©n) ë nh÷ng n¬i cÇn thiÕt vµ cã ®iÒu kiÖn. 3. Kinh tÕ t b¶n nhµ níc. HiÖn nay viÖc nhËn thøc thµnh phÇn kinh tÕ cßn rÊt h¹n hÑp vµ rÊt ®¬n gi¶n, mÆc dï nã cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong c¬ cÊu kinh tÕ nh÷ng thµnh phÇn ë níc ta. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy rÊt ph¸t triÓn, ®a d¹ng. Nã bao gåm c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp thuéc h×nh thøc së h÷u hçn hîp. Theo sè liÖu cña Tæng côc thèng kª, tÝnh ®Õn th¸ng 7 n¨m 1992 ®· cã 461 dù ¸n ®Çu t ®· ®îc cÊp giÊy phÐp víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 3.563 triÖu USD; trong ®ã h×nh thøc liªn doanh lµ chñ yÕu, phæ biÕn chiÕm 342 dù ¸n vµ chiÕm 55% tæng sè vèn ®¨ng ký. NÕu tÝnh theo ®Þa ph¬ng vµ miÒn th× c¸c tØnh phÝa nam chiÕm 72,5% sè dù ¸n vµ 73,5% tæng sè vèn ®¨ng ký c¶ níc. Cßn sè dù ¸n ®Çu t vµ ®ang cã 15
chiÒu híng t¨ng lªn, tÝnh ®Õn th¸ng 6 n¨m 1994 ®· cã 800 dù ¸n víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 8,7 tû USD vµ dù b¸o ®Õn n¨m 2000 cã thÓ ®¹t 20 tû USD. Kinh tÕ t b¶n nhµ níc cã vai trß quan träng trong viÖc vËn ®éng tiÒm n¨mg to lín vÒ vèn, c«ng nghÖ kh¶ n¨ng qu¶n lý cña c¸c nhµ t b¶n v× lîi Ých cña hä còng nh lîi Ých cña ®Êt níc. Nhµ níc cÇn ph¸t triÓn réng r·i c¸c h×nh thøc liªn doanh, nhiÒu ph¬ng thøc gãp vèn thÝch hîp gi÷a kinh tÕ nhµ níc víi t b¶n t nh©n trong vµ ngoµi níc, ®Ó t¹o ®µ cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¸t triÓn, b»ng kh¶ n¨ng hîp t¸c vµ c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi. 4. Thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n: Trªn thùc tÕ kinh tÕ t nh©n ë níc ta bao gåm: c¸c xÝ nghiÖp t nh©n, hé t nh©n vµ c¸ thÓ tuy nhiªn viÖc ph©n lo¹i nµy c¶ lý luËn vµ thùc tiÔn cßn ®ang cã chç cha thèng nhÊt. Nhng mÆc dï khu vùc kinh tÕ nµy ®æi míi ®îc håi sinh, nhng tõ n¨m 1989 ®Õn nay ®· ph¸t triÓn nhanh vµ m¹nh. VÝ dô: ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm 27,2% (1989) ®Õn nay gÇn 30% trong tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm c«ng nghiÖp; tÝnh ®Õn n¨m 1991 trong th¬ng nghiÖp thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n cã 730 ngh×n hé víi 950 ngh×n ngêi kinh doanh chuyªn nghiÖp vµ 1,2 triÖu ngêi bu«n b¸n nhá. Sè hé quy m« võa vµ nhá chiÕm ®¹i bé phËn. TÝnh ®Õn gi÷a th¸ng 8 n¨m 1992 ®· 571 hé kinh doanh lín ®îc phÐp chuyÓn thµnh doanh nghiÖp t nh©n víi sè vèn lµ 114 tû ®ång ViÖt Nam; 412 hé chuyÓn thµnh c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n víi sè vèn 159 tû ®ång ViÖt Nam. Trªn thÞ trêng x· héi, thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®ua tranh víi th¬ng nghiÖp quèc doanh vµ tËp thÓ nªn ®· chiÕm lÜnh vÒ b¸n lÎ vµ dÞch vô tiªu dïng tõ 60,8% (1989) lªn 73,1% (1991). Theo sù ph©n lo¹i, kinh tÕ n«ng hé còng thuéc còng thuéc khu vùc kinh tÕ nµy. Cho ®Õn nay cã kho¶ng 10.402 hé trong ®ã hé s¶n xuÊt hµng ho¸ cã møc thu nhËp tõ 5 triÖu ®ång trë lªn chiÕm 22,4%; hé tù cÊp tù tóc chiÕm 62,8%; hé nghÌo vµ qu¸ nghÌo chiÕm 14,8%. 16
Khu vùc kinh tÕ t nh©n lµ thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh. Cuèi n¨m 1988 ®Õn nöa n¨m 1990 kinh tÕ t b¶n t nh©n ph¸t triÓn kh¸ rÇm ré. C¶ níc lóc ®ã cã gÇn 500 xÝ nghiÖp vµ c«ng ty t doanh. Thµnh phè Hå ChÝ Minh cã 235 doanh nghiÖp t nh©n víi sè vèn ®Çu t mçi ®¬n vÞ tõ 100 triÖu ®ång trë lªn. §Õn th¸ng 7 n¨m 1992 sau h¬n 1 n¨m ban hµnh luËt doanh nghiÖp t nh©n c¶ níc cã 785 xÝ nghiÖp t nh©n víi tæng sè vèn ®¨ng ký 424 tû ®ång. Nh×n chung hiÖn nay khu vùc kinh tÕ t nh©n ho¹t ®éng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ vÒ vèn, nguyªn liÖu, thÞ trêng vµ quy chÕ. HiÖn nay thµnh phè cã trªn 40% doanh nghiÖp gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ vèn; 8% gÆp khã kh¨n vÒ nguyªn liÖu; 7% vÒ thÞ trêng vµ 4% vÒ quy chÕ. C¸c sè liÖu t¬ng øng ë n«ng th«n lµ 44%; 4%. 5. Kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ: Thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã thÓ kinh doanh nh c¸c t¸c nh©n kinh tÕ ®éc lËp (nh kh¸i niÖm "hé gia ®×nh" trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng) nhng còng cã thÓ lµ c¸c vÖ tinh cho doanh nghiÖp nhµ níc hay HTX, ë ®©y chóng ta thÊy chÝnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng ®an xen víi nhau: vÒ b¶n chÊt lµ kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, nhng biÓu hiÖn ra cã thÓ lµ c¸c c¬ së gia c«ng cho doanh nghiÖp hoÆc c¸c HTX. Kinh tÕ c¸ thÓ ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trong c¸c ngµnh ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n kh«ng bÞ h¹n chÕ viÖc më réng kinh doanh, cã thÓ tån t¹i ®éc lËp, tham gia c¸c lo¹i h×nh HTX, liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp lín b»ng nhiÒu h×nh thøc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn h×nh thøc së h÷u c¸ nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ lao ®éng trùc tiÕp cña b¶n th©n ngêi lao ®éng. Kinh tÕ c¸ thÓ cã ®Æc ®iÓm kü thuËt thñ c«ng, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, s¶n xuÊt nhá ph©n t¸n nhng khi cã chÝnh s¸ch kinh tÕ ®óng kinh tÕ c¸ thÓ cã kh¼ n¨ng ®ãng gãp nhiÒu cho lîi Ých x· héi nh tiÒn vèn, søc lao ®éng, kinh nghiÖm truyÒn thèng. Tuy nhµ níc còng cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý thÞ trêng chÆt chÏ ®Ó h¹n chÕ vµ kh¾c phôc tÝnh tù ph¸t cña nã. 17
II. Ph¬ng híng vµ triÓn väng §Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c môc tiªu chiÕn lîc kinh tÕ ®Õn n¨m 2000, c¬ cÊu kinh tÕ trong nh÷ng n¨m 90 ph¶i chuyÓn dÞch râ rµng. Vµ mét trong nh÷ng ph¬ng híng chuyÓn dÞch ®ã lµ ph¶i s¾p xÕp l¹i vµ ®æi míi qu¶n lý ®Ó ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ cña kinh tÕ quèc doanh, kinh tÕ tËp thÓ, khuyÕn khÝch mäi lo¹i h×nh kinh doanh mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cao, t¹o m«i trêng hîp t¸c vµ c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. §Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, thiÕt lËp tõng bíc quan hÖ s¶n xuÊt XHCN tõ thÊp ®Õn cao víi sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi lÊy ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lao ®éng lµ chñ yÕu. T¹i §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: X©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, ®i ®«i víi t¨ng cêng vai trß qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. T¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· hé, gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc, b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i. CÇn t¨ng cêng hiÖu lùc qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc khai th¸c mÆt tÝch cùc vµ kh¾c phôc, ng¨n ngõa h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng. B¶o ®¶m b×nh ®¼ng vÒ quyÒn vµ nghÜa vô tõ ph¸p luËt cña mäi doanh nghiÖp, c¸ nh©n, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ. 18
KÕt luËn Trªn ®©y lµ nh÷ng kh¸i qu¸t s¬ bé nhÊt vÒ quan hÖ n¨m thµnh phÇn kinh tÕ níc ta hiÖn nay. §Ó thùc hiÖn môc tiªu tæng qu¸t cña chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ n¨m 2001: æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ x· héi, phÊn ®Êu vît qua t×nh tr¹ng níc nghÌo kÐm ph¸t triÓn, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n cñng cè quèc phßng vµ an ninh, vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ®Êt níc ph¸t triÓn nhanh h¬n vµo ®Çu thÕ kû 21, th× viÖc x¸c ®Þnh ®óng quan hÖ vµ cã chÝnh s¸ch phï hîp víi n¨m thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét nhiÖm vô cÊp b¸ch vµ rÊt cÇn thiÕt cña §¶ng vµ nhµ níc ta trong nh÷ng n¨m nµy. Víi sù hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ vµ tr×nh ®é cã h¹n. Vµ ®©y lµ bµi viÕt ®Çu tay. Nªn trong bµi viÕt cña em cßn rÊt nhiÒu thiÕu sãt, em rÊt mong ®îc sù quan t©m chØ b¶o cña thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®Ó bµi viÕt lÇn sau ®¹t kÕt qu¶ h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n. 19