Sáng kiến kinh nghiệm: Hiệu quả đa năng của sơ đồ tư duy

Đề tài: “ Hiệu quả đa năng của SƠ ĐỒ TƢ DUY “ Tên sáng kiến kinh nghiệm: HIỆU QUẢ ĐA NĂNG CỦA SƠ ĐỒ TƢ DUY Phần A: MỞ ĐẦU I. Đặt vấn đề: 1. Thực trạng của vấn đề: Học ngoại ngữ thật không dễ chút nào. Nhƣ chúng ta đã thấy, tiếng mẹ đẻ đôi lúc các em còn chƣa nắm vững ngữ pháp cũng nhƣ chƣa biết chọn lọc, trau chuốt lời văn, câu chữ vì vậy nhiều học sinh rất chán nản, lơ là trong giờ Ngữ văn huống chi là học tiếng nƣớc ngoài. Là giáo viên giảng dạy bộ môn tiếng Anh ở bậc THCS trong 5 năm qua, tôi thấy lƣợng học sinh học yếu ở bộ môn tiếng Anh còn nhiều, chỉ một số ít các em hiểu biết và nói viết lƣu loát. Và tôi đã nhận ra một số vấn đề khó khăn chính nhƣ sau: 1.1. Thực trạng học của học sinh: a. Không có cơ hội thực hành Tiếng Anh. Mục tiêu chính của một lớp học tiếng Anh theo đƣờng hƣớng giao tiếp là giúp học sinh có thể giao tiếp bằng ngoại ngữ ngày một tự tin và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, đây cũng chính là điều khiến nhiều giáo viên ngoại ngữ đau đầu vì làm thế nào để đạt đƣợc mục tiêu ấy lại là một câu hỏi không dễ trả lời. Thực ra trong chƣơng trình sách giáo khoa đã đƣợc soạn theo bốn kĩ năng riêng và cũng có băng đĩa để luyện nghe - nói, tuy nhiên có thể do thời lƣợng bố trí các tiết học, do điều kiện vật chất của các trƣờng, hoặc cũng có thể do thói quen của giáo viên mà việc sử dụng băng đĩa gần nhƣ là không đƣợc áp dụng thƣờng xuyên trong các trƣờng học, kể cả ở thành thị, chứ không nói gì đến nông thôn. Học sinh chủ yếu chỉ đƣợc nghe cô hƣớng dẫn đọc, nhƣng ngay cả cô giáo thì không phải lúc nào cũng đúng. Nhƣ vậy khó khăn lớn nhất của học sinh chúng ta khi học tiếng Anh có lẽ là do không có môi trƣờng tiếng thực tế. Vì vậy điều then chốt là tạo ra một môi trƣờng tiếng trong Nguyễn Thị Phƣơng 1 Trƣờng THCSTT Bình Dƣơng Đề tài: “ Hiệu quả đa năng của SƠ ĐỒ TƢ DUY “ lớp học nơi khiến học sinh cảm thấy tự tin khi sử dụng tiếng Anh. Tuy nhiên để làm đƣợc điều này thật là không dễ đặc biệt đối với tâm lí chung của học sinh chúng ta là rất ngại nói Tiếng Anh vì sợ sai. Điều này có lẽ do bản tính ngƣời Việt dễ xấu hổ, nên sợ nếu nói sai thì bị mọi ngƣời cƣời chê, và tốt nhất là giấu dốt. b. Đa dạng về trình độ học sinh trong lớp. Thật là thách thức cho giáo viên tiếng Anh khi phải giảng dạy ở một lớp học mà trình độ học sinh quá chênh lệch nhau, vì giáo viên sẽ cảm thấy rất khó để có thể tìm đƣợc một hoạt động chung cho cả lớp. Điều này đôi khi bất khả thi vì một trò chơi hay bài tập có thể là quá khó nhóm này nhƣng lại là quá nhàm chán đối với nhóm khác. Do đó, làm cách nào để có thể giúp cho học sinh dễ dàng nắm bắt kiến thức, nhất là đối với học sinh yếu. Ở các em có sự khác biệt về: khả năng tiếp thu bài, phong cách nhận thức, sức khoẻ… so với những học sinh khác. Có lẽ đây là vấn đề không chỉ của riêng ngành giáo dục mà hiện nay cả xã hội cũng đang quan tâm và tìm giải pháp để khắc phục tình trạng này. Để đƣa nền giáo dục nƣớc nhà phát triển toàn diện thì ngƣời giáo viên không những chỉ biết dạy mà còn phải biết tìm tòi phƣơng pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, giúp giảm dần khoảng cách về trình độ trong lớp học. Vấn đề nêu trên là khó khăn với không ít giáo viên nhƣng ngƣợc lại, giải quyết đƣợc điều này là góp phần xây dựng trong bản thân mỗi giáo viên một phong cách và phƣơng pháp dạy học hiện đại, giúp cho học sinh có hƣớng tƣ duy mới trong việc lĩnh hội kiến thức. c. Học sinh không ghi nhớ lâu những điều đã học. Có rất nhiều ý kiến xung quanh việc học thuộc lòng trong quá trình học ngoại ngữ là xấu hay tốt. Nhƣng theo kinh nghiệm và quan sát của rất nhiều giáo viên tiếng Anh, ghi nhớ là một trong những phƣơng pháp học tập rất có hiệu quả, giúp cho học sinh có thể học và sử dụng tiếng Anh một cách nhuần nhuyễn và chính xác. Sự ghi nhớ đƣợc vận dụng một cách hợp lý có thể giúp học sinh hệ thống hóa những gì mà họ đã đƣợc học để áp dụng vào việc giao tiếp thực sự. Bản chất của quá trình học tiếng Anh là học thuộc lòng các luật ngữ pháp, các cấu trúc câu, các từ vựng và nghĩa của chúng. Nhƣ thế đủ thấy việc ghi nhớ, Nguyễn Thị Phƣơng 2 Trƣờng THCSTT Bình Dƣơng Đề tài: “ Hiệu quả đa năng của SƠ ĐỒ TƢ DUY “ khắc sâu kiến thức trong quá trình học ngoại ngữ là quan trọng đến nhƣ thế nào. Mỗi học sinh sử dụng sự ghi nhớ theo rất nhiều cách, từ việc học thuộc ý cho đến việc chép lại bài nhiều lần. Ví dụ một học sinh đã sử dụng sự ghi nhớ nhƣ một chiến lƣợc học từ mới. Em tra trong từ điển các từ mới, viết chúng và nghĩa của chúng bằng tiếng Việt vào một quyển vở sau đó ghi nhớ nội dụng của quyển vở đó. Kết quả là học sinh đó đã học đƣợc rất nhiều từ. Mặc dù vậy, điều này không có nghĩa là chúng ta tán đồng cách học thuộc lòng nhƣ vẹt mà không hiểu gì. Ghi nhớ có hai cách: cách thứ nhất nhƣ tôi đã nói - học nhƣ vẹt. Học sinh có lẽ sẽ rất thuộc bài, sẽ nói làu làu nhƣ cháo chảy nhƣng khi đƣợc hỏi đến những vấn đề liên quan thì không trả lời đƣợc. Hoặc chỉ cần quên một ý hay một câu trong bài là họ sẽ quên hết cả bài đó. Cách ghi nhớ này hoàn toàn thụ động và quá lệ thuộc vào từng câu từng chữ của bài. Tuy nhiên, cách nhớ thứ hai mà tôi muốn đề cập ở đây chính là một phƣơng pháp học hiệu quả, phƣơng pháp này cũng gần giống nhƣ cách học thuộc lòng nhƣng phải có sự hiểu sâu về vấn đề đƣợc học đồng thời biết vận dụng nó một cách linh hoạt vào trong giao tiếp. Học phải biết ghi nhớ các điểm chính, các từ chủ điểm rồi từ đó suy ra những vấn đề nhỏ hơn và hiểu rằng mình đang học cái gì. Cách ghi nhớ này giúp cho những thông tin cần thiết đƣợc lƣu lại trong não một cách hệ thống và đƣợc sử dụng có hiệu quả trong những ngữ cảnh phù hợp. d. Học sinh không hứng thú với việc học tiếng Anh. Không chỉ riêng học sinh mà tất cả những ngƣời học tiếng Anh đều muốn nói đƣợc tiếng Anh một cách trôi chảy. Họ sẽ cảm thấy rất sung sƣớng khi nghĩ rằng mình có thể làm đƣợc điều đó. Thế nhƣng họ thƣờng không quan tâm đến chính bản thân quá trình học tiếng Anh. Đối với phần lớn học sinh thì việc học tiếng Anh là một điều gì đó các em bị bắt buộc phải làm chứ các em không hề muốn. Học tiếng Anh lúc này đối với học sinh là một nghĩa vụ, và chính điều đó khiến cho các em cảm thấy không thoải mái khi học tiếng Anh. Nói ngắn gọn, phần lớn học sinh đều muốn nói đƣợc tiếng Anh trôi chảy nhƣng lại không thích học. Đây chính là thử thách đầu tiên và cũng là lớn nhất mà một ngƣời dạy lẫn ngƣời Nguyễn Thị Phƣơng 3 Trƣờng THCSTT Bình Dƣơng Đề tài: “ Hiệu quả đa năng của SƠ ĐỒ TƢ DUY “ học tiếng Anh phải đối mặt, bởi vì khi một ngƣời không thích học tiếng Anh thì chắc chắn sẽ không thể học nó tốt đƣợc. “If you don‟t love English, English won‟t love you back”. Chính vì vậy trách nhiệm của ngƣời giáo viên dạy tiếng Anh là phải tìm ra những phƣơng pháp dạy học thích hợp nhằm khơi gợi niềm đam mê học tiếng Anh của học sinh, để các em nhận ra rằng: Nếu muốn trở thành một ngƣời học tiếng Anh thành công, thì cần phải quan tâm đến bản thân chính quá trình học tiếng Anh của mình e. Học sinh lƣời tƣ duy, tìm tòi mở rộng kiến thức. Mọi ngƣời đều có kỹ năng tƣ duy, nhƣng không phải ai cũng dùng nó một cách có hiệu quả. Kỹ năng tƣ duy có hiệu quả khó đạt đƣợc ngay nhƣng có thể phát triển dần dần. Ngƣời có tƣ duy tốt sẽ thấy đƣợc lối ra trong khi ngƣời tƣ duy kém chỉ thấy toàn ngõ cụt. Hiện nay tình trạng học sinh chúng ta thụ động trong việc lĩnh hội kiến thức ở các nhà trƣờng vẫn còn phổ biến. Các em lƣời tìm tòi, tƣ duy, mở rộng kiến thức mặc dù các em đang sống trong xã hội hiện đại biến đổi rất nhanh, với sự bùng nổ thông tin, khoa học, kĩ thuật, công nghệ phát triển nhƣ vũ bão. Chính vì vậy đã có rất nhiều phƣơng pháp dạy học tích cực ra đời, trong đó ngƣời học - đối tƣợng của hoạt động "dạy", đồng thời là chủ thể của hoạt động "học" - đƣợc cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chƣa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã đƣợc giáo viên sắp đặt. Đƣợc đặt vào những tình huống của đời sống thực tế, ngƣời học trực tiếp quan sát, thảo luận, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm đƣợc kiến thức kĩ năng mới, vừa nắm đƣợc phƣơng pháp "làm ra" kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những khuôn mâu sẵn có, đƣợc bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo. Dạy theo cách này thì giáo viên không chỉ giản đơn truyền đạt tri thức mà còn hƣớng dẫn cho học sinh phƣơng pháp tƣ duy, tìm tòi tự học. f. Học sinh không thích phát biểu trong giờ học. Theo quan điểm của một nhà giáo cho rằng: Không có trò dốt mà chỉ có trò chƣa giỏi và nhiệm vụ là của ngƣời thầy. Đối với những ngƣời thầy giỏi luôn biết cách tạo ra sự sôi nổi cho lớp học, còn những thầy mà yếu kém và kiến thức chƣa sâu thì dạy sẽ nhàm chán ngay. Giảng dạy giống Nguyễn Thị Phƣơng 4 Trƣờng THCSTT Bình Dƣơng Đề tài: “ Hiệu quả đa năng của SƠ ĐỒ TƢ DUY “ nhƣ hoạt động nghệ thuật của một nghệ sĩ đòi hỏi ngƣời thầy phải tìm tòi và sáng tạo. Đặc biệt với thời đại Internet, nghĩa là kiến thức toàn cầu cho nên giáo viên đừng có nghĩ chỉ cần một số quyển sách là đáp ứng đƣợc giảng dạy. Ngƣời thầy cần phải luôn tìm hiểu cập nhật những kiến thức mới để tạo ra sự hứng thú đối với học sinh. Chính vì vậy để một tiết học sôi nổi thì phƣơng pháp và khả năng xây dựng bài giảng của giáo viên đóng vai trò rất quan trọng, một môn học không làm các em hứng thú thì đƣơng nhiên là các em sẽ không muốn phát biểu. 1.2. Thực trạng dạy của giáo viên: a. Trình độ, năng lực chuyên môn và nghiệp vụ còn yếu: Theo Xukhomlinxki thì ngƣời giáo viên cần phải có kiến thức, có hiểu biết sƣ phạm, có khả năng dùng lời nói để tác động đến tâm hồn học sinh, có kỹ năng đặc sắc nhìn nhận con ngƣời và cảm thấy những rung động tinh tế nhất của trái tim con ngƣời. Rõ ràng những tiêu chí trên dành cho giáo viên là luôn luôn cần trong mọi thời đại. Tuy nhiên hiện nay năng lực giáo viên ngoại ngữ còn nhiều hạn chế. Theo kết quả đánh giá của các tổ chức quốc tế nhƣ Hội đồng Anh, Trung tâm giáo dục Apollo về trình độ tiếng Anh theo tiêu chuẩn quốc tế của 20 nƣớc đƣợc khảo sát thì học sinh Việt Nam xếp thứ 8/20 về khả năng viết và đọc, nhƣng lại xếp thứ 18-19/20 về khả năng nghe, nói. Trong khi đó giáo viên ngoại ngữ còn nói tiếng Anh theo giọng Việt nên ngƣời nƣớc ngoài nghe câu hiểu câu không. Chính vì vậy thì làm sao học sinh chúng ta có thể học tốt đƣợc. Có lẽ xuất phát từ thực tế đó mà Thứ trƣởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Vinh Hiển đã từng chia sẻ rằng: khó khăn lớn nhất của đề án ngoại ngữ quốc gia là thiếu giáo viên có chất lƣợng và mỗi giáo viên phải nhận thức đƣợc rằng yếu về năng lực là còn nợ với học sinh. b. Chƣa có phƣơng pháp dạy học phù hợp: Xét trên một phƣơng diện nào đó có thể thấy rằng mọi phƣơng pháp dạy học đều có chung mục đích là làm sao cho ngƣời thầy và ngƣời học thấy đƣợc ngôi trƣờng mình đang học và giảng dạy chính là ngôi nhà thứ hai của mình, thấy đƣợc sự ấm áp trong quan hệ thầy trò, không có sự áp Nguyễn Thị Phƣơng 5 Trƣờng THCSTT Bình Dƣơng