Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng trò chơi học tập trong giảng dạy môn Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 6 ở trường TH&THCS Lê Quý Đôn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:30

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm nghiên cứu lý luận và thực tiễn về các trò chơi học tập, từ đó vận dụng vào quá trình dạy học môn Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp (HĐTNHN) lớp 6, nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn HĐTNHN trong trường TH&THCS Lê Quý Đôn nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng trò chơi học tập trong giảng dạy môn Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 6 ở trường TH&THCS Lê Quý Đôn

1 SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO LẠNG SƠN TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM LẠNG SƠN BẢN MÔ TẢ SÁNG KIẾN SỬ DỤNG TRÒ CHƠI HỌC TẬP TRONG GIẢNG DẠY MÔN HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP LỚP 6 Ở TRƯỜNG TH&THCS LÊ QUÝ ĐÔN Lĩnh vực sáng kiến: Khoa học giáo dục Tác giả: Đinh Thị Tình Trình độ chuyên môn: Thạc sỹ Chức vụ: Tổ trưởng chuyên môn Nơi công tác: Tổ Tâm lý – Giáo dục – Công tác đội Điện thoại liên hệ : 0856223399 Địa chỉ thư điện tử: duyentinh76@gmail.com Đề nghị công nhận sáng kiến cấp cơ sở Lạng Sơn, năm 2023
2 MỤC LỤC Trang Tóm tắt sáng kiến 02 Danh mục các từ viết tắt 03 I MỞ ĐẦU 04 1 Lý do chọn sáng kiến 04 2 Mục tiêu của sáng kiến 5 3 Phạm vi nghiên cứu 5 II CƠ SỞ LÝ LUẬN, CƠ SỞ THỰC TIỄN 5 1 Cơ sở lý luận 5 1.1. Các khái niệm cơ bản 5 1.2 Chức năng của trò chơi 7 1.3 Ý nghĩa 8 1.4 Phân loại 9 2 Cơ sở thực tiễn 10 2.1. Khái quát về môn Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 6 10 2.2 Thực trạng sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn 11 HĐTN,HN lớp 6 hiện nay III NỘI DUNG SÁNG KIẾN 13 1 Lựa chọn và vận dụng một số trò chơi học tập trong dạy học 13 môn HĐTN,HN lớp 6 1.1 Những căn cứ lựa chọn trò chơi học tập 13 1.2 Quy tắc tổ chức trò chơi học tập 13 1.3 Quy trình thiết kế, lựa chọn trò chơi học tập 13 1.4 Một số trò chơi học tập và cách thức tổ chức một số trò chơi 15 trong dạy học môn HĐTNHN 6 1.5 Vận dụng trò chơi học tập vào dạy học môn HĐTNHN lớp 6 22 2 Đánh giá kết quả thu được 26 2.1 Tính mới, tính sáng tạo 26 2.2 Khả năng áp dụng và mang lại lợi ích thiết thực của sáng kiến 26 IV KẾT LUẬN 27 1 Kết luận 27 2 Kiến nghị 28 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 29
3 Tóm tắt sáng kiến Năm học 2021-2022 là năm đầu tiên học sinh lớp 6 trên toàn quốc được học môn học Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp (HĐTNHN). Là một môn học mới bước đầu được triển khai nên đã tạo áp lực và không ít khó khăn cho các GV đang trực tiếp giảng dạy môn học này. Môn học HĐTNHN cũng được xem là môn học tạo cơ hội cho HS huy động, tổng hợp kiến thức, kỹ năng của các môn học, các lĩnh vực giáo dục khác nhau để có thể trải nghiệm thực tiễn trong nhà trường, gia đình và xã hội. Đồng thời giúp các em có cơ hội để tham gia các hoạt động phục vụ cộng đồng và hoạt động hướng nghiệp. Tuy nhiên, đây là chương trình Hoạt động trải nghiệm mang tính mở và chương trình mà Bộ GD&ĐT đưa ra chỉ quyết định đến những mục tiêu, yêu cầu cần đạt. Do vậy, sách giáo khoa cũng chỉ đưa ra những gợi ý về nội dung còn cụ thể và chi tiết của từng nội dung thì hoàn toàn do các nhà trường, địa phương tự xây dựng. Việc xây dựng và đưa các trò chơi học tập vào từng chủ đề giáo dục đối với môn HĐTNHN lớp 6 sẽ giúp cho GV trong quá trình giảng dạy có nguồn tư liệu phong phú để tham khảo và sử dụng. Giúp HS có hứng thú và rèn được nhiều các kỹ năng như: Sự tự tin trước tập thể, tính hợp tác trong giải quyết các vấn đề, năng lực tư duy sáng tạo, nâng cao ý thức trách nhiệm trong các nhiệm vụ GV giao. Trên cơ sỏ đó góp phần nâng cao chất lượng học tập môn HĐTNHN nói riêng và chất lượng giáo dục của nhà trường nói chung.
4 Danh mục các từ viết tắt Tiểu học và trung học cơ sở TH&THCS Giáo viên GV Học sinh HS Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp HĐTNHN Trung học sơ sở THCS Trò chơi học tập TCHT
5 I. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn sáng kiến Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 6 là hoạt động giáo dục bắt buộc trong nhà trường được thực hiện và triển khai từ năm học 2021-2022. Theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 với 105 tiết và được thực hiện trong 3 loại hình bắt buộc: Sinh hoạt dưới cờ, Sinh hoạt lớp, Hoạt động giáo dục theo chủ đề. Học tập trải nghiệm là một trong những hoạt động giúp học sinh đến gần với thực tế hơn. Những bài học trên lớp, bài giảng của thầy cô, nếu được trải nghiệm thực tế, học sinh sẽ nhận thức bài học một cách nhanh nhất, đầy đủ nhất. [1]. Tuy mang lại hiệu quả cao nhưng việc tổ chức hoạt động giảng dạy hiện nay ở mỗi nhà trường lại là công việc gặp những khó khăn nhất định. Nhiều trường THCS không có giáo viên chuyên trách, GV dạy là GVCN (giáo viên chủ nhiệm) và GV dạy các môn Âm nhạc, Mỹ thuật, Giáo dục thể chất hoặc Tổng phụ trách đội. Do vậy khi giảng dạy còn gặp những khó khăn nhất định về chuyên môn như xây dựng dựng các kế hoạch trải nghiệm, tổ chức các hoạt động trên lớp, hướng dẫn HS xử lý các tình huống và tham gia các trò chơi học tập trên lớp. Tổ chức trò chơi học tập (TCHT) là một phương pháp dạy học tích cực đã được nhiều giáo viên (GV) vận dụng vào hoạt động dạy học, giúp HS lĩnh hội kiến thức nhẹ nhàng và được HS tiếp nhận một cách hứng thú, vui vẻ, thoải mái, làm cho chất lượng dạy học được nâng cao. Đồng thời, thông qua hoạt động, trò chơi có thể phát triển ở HS các năng lực hợp tác, giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức, sử dụng công nghệ thông tin và sáng tạo Trò chơi làm thay đổi hình thức học tập chỉ bằng hoạt động trí tuệ, đo đó giảm tính chất căng thẳng của giờ. Trò chơi chứa đựng chủ đề, nội dung nhất định mà người tham gia phải tuân thủ. Trò chơi vừa mang tính chất vui chơi, giải trí, đồng thời cũng có ý nghĩa giáo dưỡng, giáo dục cho HS. Sử dụng trò chơi học tập trong môn HĐTNHN giúp HS hình thành kiến thức, rèn luyện kĩ năng, tăng thêm phần sinh động, hấp dẫn của môn học. Trò chơi có tác động giúp học sinh thay đổi hình thức học tập, chống mệt mỏi, tăng cường khả năng thực hành, vận dụng các kiến thức đã học gây hứng thú, thói quen tập trung tính độc lập, ham hiểu biết và khả năng suy luận giao tiếp của học sinh.[11]. Khi chơi, học sinh tưởng tượng suy nghĩ, lập luận đạt kết quả cao mà không nghĩ đó là mình đang học lý thuyết nên sự “khô khan, cứng nhắc” của giờ
6 học HĐTNHN trở nên nhẹ nhàng, quá trình học tập sẽ được diễn ra một cách tự nhiên và hấp dẫn hơn. Xuất phát từ lý luận và thực tiễn chúng tôi tìm hiểu“Sử dụng trò chơi học tập trong giảng dạy môn HĐTNHN lớp 6 ở trường TH&THCS Lê Quý Đôn” để nghiên cứu. 2. Mục tiêu của sáng kiến Nghiên cứu lý luận và thực tiễn về các trò chơi học tập, từ đó vận dụng vào quá trình dạy học môn Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp (HĐTNHN) lớp 6, nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn HĐTNHN trong trường TH&THCS Lê Quý Đôn nói riêng. 3. Phạm vi nghiên cứu Bộ môn Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 6 theo phân phối chương trình của Bộ Giáo Dục & Đào Tạo gồm 35 tiết, tương ứng với 9 chủ đề. Do thời gian nghiên cứu có hạn, chúng tôi chỉ lựa chọn sử dụng các trò chơi học tập cho một số chủ đề nhất định. Thời gian áp dụng: Năm học 2022-2023 ở khối 6, trường TH&THCS Lê Quý Đôn. II. CƠ SỞ LÝ LUẬN, CƠ SỞ THỰC TIỄN 1. Cơ sở lý luận 1.1. Các khái niệm cơ bản 1.1.1. Khái niệm trò chơi Một số nhà Tâm lý học – Giáo dục học theo trường phái sinh học như K.Gross, S.Hall, V.Stern ... cho rằng, trò chơi là do bản năng quy định, chơi chính là sự giải tỏa năng lượng dư thừa. Còn G.Piagie cho rằng, trò chơi là hoạt động trí tuệ thuần túy là một nhân tố quan trọng đối với sự phát triển trí tuệ. Trên quan điểm Macxit, các nhà khoa học Xô Viết đã khẳng định rằng, trò chơi có nguồn gốc từ lao động và mang bản chất xã hội. Trò chơi được truyền thụ từ thế hệ này sang thế hệ khác chủ yếu bằng con đường giáo dục[5] Còn theo tác giả Đặng Thành Hưng thì trò chơi là một thuật ngữ có hai nghĩa khác nhau tương đối xa + Một là kiểu loại phổ biến của chơi. Nó chính là chơi có luật (tập hợp quy tắc định rõ mục đích, kết quả và yêu cầu hành động) và có tính cạnh tranh hoặc tính thách thức đối với người tham gia.
7 + Hai là những thứ công việc được tổ chức và tiến hành dưới hình thức chơi, như chơi bằng chơi, chẳng hạn: học bằng chơi, giao tiếp bằng chơi, rèn luyện thân thể dưới hình thức chơi ... Các trò chơi đều có luật lệ, quy tắc, nhiệm vụ, yêu cầu tức là có tổ chức và thiết kế, nếu không có những thứ đó thì không có trò chơi mà chỉ có sự chơi đơn giản. Như vậy, trò chơi là tập hợp các yếu tố chơi, có hệ thống và có tổ chức, vì thế luật hay quy tắc chính là phương tiện tổ chức tập hợp đó. Tóm lại, trò chơi chính là sự chơi có luật, những hành vi chơi tùy tiện, bất giác không gọi là trò chơi [3] Mỗi dạng trò chơi đều có tác dụng nhất định đối với sự hình thành và phát triển tâm lý – nhân cách. Sự phân biệt ý nghĩa, tác dụng của mỗi loại trò chơi đối với sự phát triển tâm lý – nhân cách chỉ mang tính tương đối và mọi trò chơi đều hướng đến sự phát triển của người học. Tuy nhiên, mỗi trò chơi có một thế mạnh riêng. Theo Nguyễn Ánh Tuyết: “Trò chơi là phương tiện để trẻ học làm người” [3]. Song mỗi trò chơi giúp người học học một kiểu. Trò chơi học tập thực chất là một trò chơi có định hướng đối với sự phát triển trí tuệ của trẻ. Theo E.I.Chikhieva “Trò chơi đó được gọi là trò chơi học tập hay trò chơi dạy học là vì trò chơi đó gắn liền với một mục đích dạy học nhất định và đòi hỏi cần phải có tài liệu dạy học phù hợp kèm theo”. Còn P.G.Xamarucova cho rằng, loại trò chơi được xem là trò chơi học tập “đó là những trò chơi có nhiệm vụ chủ yếu là giáo dục và phát triển trí tuệ cho trẻ”. [5] Từ những điều trên, các nhà nghiên cứu về trò chơi, đặc biệt là về sự phân loại trò chơi của trẻ em cho phép khẳng định: “Trò chơi học tập thuộc nhóm trò chơi có luật, thường do người lớn nghĩ ra cho trẻ chơi và dùng nó vào mục đích giáo dục và dạy học, hướng tới việc phát triển hoạt động trí tuệ cho trẻ”. 1.1.2. Đặc điểm của trò chơi Xét về cấu trúc thì trò chơi học tập bao giờ cũng có một cấu trúc rõ ràng và xác định khác hẳn với các dạng trò chơi khác và sự luyện tập. Cấu trúc của trò chơi học tập gồm ba thành tố: nhiệm vụ nhận thức (nội dung chơi), các hành động chơi (thao tác chơi) và luật chơi (quy tắc chơi). + Nhiệm vụ nhận thức chính là nội dung chơi có tính chất như một bài toán mà trẻ phải dựa trên các điều kiện đã cho, mỗi trò chơi học tập có nhiệm vụ nhận thức của mình, chính điều đó làm cho trò chơi này khác với trò chơi kia.
8 + Hành động chơi là những động tác trẻ làm trong lúc chơi, nó là một thành tố đặc trưng của trò chơi học tập. + Luật chơi cũng là một thành tố không thể thiếu của trò chơi học tập, trong trò chơi chứa đựng các luật chơi, đó là những quy định mà nhất thiết người học phải tuân thủ trong khi chơi, nếu phá vỡ chúng thì trò chơi cũng bị phá vỡ theo. [11] L.X.Vưgốtxki cũng đã nhận xét “Luật chơi càng chính xác bao nhiêu thì trò chơi càng căng thẳng và quyết liệt bấy nhiêu”. Như vậy, nhiệm vụ nhận thức, các hành động chơi và luật chơi là những thành tố bắt buộc của trò chơi học tập. Trong trò chơi học tập thì ba thành tố có liên quan chặt chẽ với nhau và chỉ cần thiếu một trong ba thành tố trên thì đều không thể tiến hành trò chơi được. 1.2. Chức năng của trò chơi 1.2.1. Với chức năng giáo dục Trò chơi là phương tiện giáo dục hấp dẫn, đáp ứng nhu cầu thiết thực của học sinh, tác động toàn diện đến tất cả các mặt khác nhau của nhân cách: Về vật chất, tâm lý, đạo đức và xã hội. Trò chơi giúp các em nâng cao thể lực, ràn luyện sự nhanh nhẹn, dẻo dai và bền bỉ của cơ bắp, thần kinh, phát triển tốt các chức năng của các giác quan (thị giác, xúc giác, khứu giác, thính giác,…), các chức năng vận động, phát triển tốt các phẩm chất và năng lực tư duy sáng tạo, linh hoạt. Trò chơi còn phát triển tốt các phẩm chất nhân cách cho học sinh như tính tập thể, tính hợp tác, tính kỷ luật, tính sáng tạo, tính tự chủ, tính tích cực, sự nỗ lực ý chí, lòng dũng cảm, tính linh hoạt, tính tự tin, sự thân thiện, lòng bao dung, những tính cảm đạo đức, tình cảm thẩm mỹ lành mạnh… Trò chơi là một phương tiện để giúp học sinh nâng cao hiểu biết về tự nhiên, xã hội, về khoa học – kỹ thuật, văn hóa văn nghệ, phát triển tốt các năng lực tư duy, trí nhớ, ngôn ngữ, tưởng tượng (đặc biệt là các trò chơi trí tuệ và trò chơi sáng tạo). [11] 1.2.2. Với chức năng giao tiếp Trò chơi là một hình thức giao tiếp. Trò chơi tạo cơ hội để học sinh tham gia vào các mối quan hệ giao tiếp bạn bè, phát triển tốt các năng lực giao tiếp, trò chơi đồng thời là một phương tiện (một con đường) mà thông qua đó, học sinh có thể giao tiếp được với nhau một cách tự nhiên và dễ dàng. 1.2.3. Với chức năng văn hóa
9 Trò chơi là một hình thức sinh hoạt văn hóa lành mạnh của con người, thể hiện những đặc điểm văn hóa có tính bản sắc của mỗi dân tộc, mỗi cộng đồng. Mỗi trò chơi là một giá trị văn hóa dân tộc độc đáo. Tổ chức cho học sinh tham gia trò chơi là một phương pháp tái tạo văn hóa, bảo tồn văn hóa và phát triển văn hóa rất có hiệu quả (đặc biệt là các trò chơi dân gian, trò chơi lễ hội). 1.2.4. Với chức năng giải trí Trò chơi là một phương thức giải trí tích cực và hiệu quả, giúp học sinh tái tạo năng lực thần kinh và cơ bắp sau những thời gian học tập, lao động căng thẳng. Trò chơi giúp học sinh thư giãn, thay đổi tâm trạng, giải tỏa những buồn phiền, những mệt mỏi về trí tuệ và cơ bắp, tạo niềm vui, hứng khởi, sự hồn nhiên, yêu đời… để học sinh tiếp tục học tập và rèn luyện tốt hơn. Những trò chơi vui nhộn và hào hứng không chỉ thỏa mãn nhu cầu của các em mà nó còn mang lại những giá trị tinh thần hết sức to lớn, hữu ích. [11] Mục đích của trò chơi nhằm lôi cuốn học sinh tham gia vào các hoạt động giáo dục một cách tự nhiên và tăng cường tính trách nhiệm; hình thành cho học sinh tác phong nhanh nhẹn, phát huy tính sáng tạo cũng như tăng cường sự thân thiện, hòa đồng giữa các học sinh, tạo hứng thú, xua tan căng thẳng, mệt mỏi cho các em học sinh trong quá trình học tập và giúp cho quá trình học tập được tiến hành một cách nhẹ nhàng, sinh động, không khô khan nhàm chán. 1.3. Ý nghĩa Trò chơi học tập được xem là phương tiện, con đường cơ bản để phát triển trí tuệ cho người học. Trò chơi học tập phù hợp với đặc điểm phát triển của người học trong việc rèn luyện sự nhạy bén, khéo léo và linh hoạt. Đồng thời, trò chơi học tập còn là phương pháp, hình thức củng cố, chính xác hóa các biểu tượng và cung cấp các biểu tượng và tri thức mới cho người học. Khi tham gia vào trò chơi học tập, người học phải suy nghĩ, vận dụng tri thức mà mình đã có để giải quyết nhiệm vụ học tập chứa trong nội dung chơi. Vì vậy, trò chơi học tập được xem là phương tiện để rèn các thao tác tư duy và phát triển trí tưởng tượng cho người học. Ngoài ra, trò chơi học tập còn phát triển tính tự tin, khả năng giao tiếp và sự tập trung chú ý của người học. Bên cạnh đó, trò chơi học tập còn là phương tiện phát triển các năng lực hoạt động trí tuệ cho người học như: tính độc lập, chủ
10 động, tư duy linh hoạt, sáng tạo và trò chơi học tập mang lại niềm vui thoải mái cho người học. [2] Tóm lại, trò chơi học tập đối với người học được sử dụng vừa là phương tiện củng cố tri thức, rèn luyện kỹ năng, vừa là hình thức và phương pháp tổ chức dạy học, nó có tác dụng kích thích cho người học phát huy tính tích cực, tính sáng tạo trong hoạt động nhận thức nhờ các tình huống chơi hấp dẫn. 1.4. Phân loại Trên thực tế vẫn chưa có một ý kiến thống nhất về cách phân loại trò chơi học tập. Do đó, các nhà nghiên cứu về trò chơi học tập cũng đưa ra nhiều cách để phân loại, mỗi cách dựa theo một điểm tựa nhất định. Dựa trên nhiệm vụ học tập được đưa vào trò chơi, trò chơi học tập bao gồm: • Trò chơi học tập nhằm cung cấp kiến thức mới. • Trò chơi học tập nhằm củng kiến thức đã học. • Trò chơi rèn luyện các thao tác tư duy, óc tưởng tượng sáng tạo. • Trò chơi nhằm rèn luyện khả năng tập trung chú ý. Tuy nhiên, sự phân loại trên đây chỉ có ý nghĩa tương đối bởi lẽ nhiều trò chơi học tập đã phản ánh đầy đủ các tiêu chí phân loại trò chơi học tập nêu trên. Kết luận Có nhiều quan niệm khác nhau về trò chơi dạy học. Trong lí luận dạy học, tất cả những trò chơi gắn với việc dạy học như là phương pháp, hình thức tổ chức và luyện tập... không tính đến nội dung và tính chất của trò chơi thì đều được gọi là trò chơi dạy học. Trò chơi dạy học còn được hiểu là loại trò chơi có luật, có định hướng đối với sự phát triển trí tuệ của người học, chứa đựng các yếu tố dạy học, thường do giáo viên nghĩ ra và dùng nó vào mục đích giáo dục và dạy học. Tóm lại, trò chơi dạy học là hình thức tổ chức các hoạt động vui chơi với nội dung kiến thức thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau, có tác dụng giáo dục “chơi mà học, học mà chơi”. Đây là trò chơi có luật và nội dung cho trước, song nổi bật hơn với những khía cạnh khác của trò chơi rộng lớn nói chung - là trò chơi của sự nhận thức, hướng đến sự mở rộng, chính xác hoá, hệ thống hoá các kiến thức đã có, nhằm phát triển các năng lực trí tuệ, giáo dục lòng ham hiểu biết cho người học, trong đó có nội dung học tập được kết hợp với hình thức chơi, thú vị và sinh động.
11 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Khái quát về môn Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 6 Năm học 2021-2022 là năm đầu tiên học sinh lớp 6 được học môn học Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp như là môn học bắt buộc và có sách giáo khoa riêng. Cũng trong năm học 2021-2022, trường TH&THCS Lê Quý Đôn đã lựa chọn bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống của nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam để đưa vào chương trình giảng dạy của nhà trường. 2.1.1. Đặc điểm chung của môn Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 6 Môn học được biên soạn theo định hướng: Phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh; Nội dung bám sát mục tiêu, yêu cầu cần đạt quy định trong chương trình; Các hoạt động được thiết kế phù hợp với đặc trưng của Hoạt động trải nghiệm; Có sự kết nối tri thức với cuộc sống thực tiễn, giúp HS có năng lực thích ứng với cuộc sống; Phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi HS lớp 6; Kiến thức được tích hợp giáo dục kĩ năng sống, hoạt động của Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh và một số nội dung giáo dục cần thiết khác; Đảm bảo tính chỉnh thể, sự nhất quán và phát triển liên tục qua các lớp; Có tính mở, linh hoạt để GV và HS phát huy tính sáng tạo trong quá trình tổ chức các hoạt động.[1] Môn Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 6 được cấu trúc thành 09 chủ đề. Mục tiêu của từng chủ đề được chuyển hóa từ yêu cầu cần đạt và bám sát yêu cầu cần đạt trong chương trình. Ba loại hình hoạt động (Sinh hoạt dưới cờ; Hoạt động giáo dục theo chủ đề; Sinh hoạt lớp) trong mỗi tuần đều xoay quanh một trục nhằm thực hiện mục tiêu đã xác định. Các chủ đề được sắp xếp theo trình tự các mạch nội dung trong chương trình nhằm đảm bảo tính lôgic, tính hệ thống của sách, đồng thời đảm bảo sự liên thông ngang với một số môn học có liên quan chặt chẽ với nhau. 2.1.2. Phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được thể hiện trong môn học Phương pháp tổ chức tạo điều kiện cho HS trải nghiệm, sáng tạo thông qua các hoạt động tìm tòi, vận dụng kiến thức và kinh nghiệm đã có vào đời sống; hình thành, phát triển kĩ năng giải quyết vấn đề và ra quyết định dựa trên những tri thức và ý tưởng mới thu được từ trải nghiệm. Cùng với việc thể hiện những phương pháp giáo dục truyền thống như: phương pháp trực quan, phương pháp vấn đáp, phương pháp thực hành.., nhiều phương pháp, hình thức giáo dục tích cực, mang tính trải nghiệm cao đã được
12 đưa vào nội dung các hoạt động như: phương pháp nghiên cứu tình huống, phương pháp làm việc nhóm, phương pháp thảo luận, phương pháp học theo dự án, phương pháp sắm vai, phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình, hình thức tham quan, trải nghiệm thực tế, diễn đàn, toạ đàm, giao lưu, tranh biện,… Sử dụng các phương pháp, hình thức giáo dục được thể hiện trong sách giáo khoa, GV đã thực hiện được yêu cầu đa dạng hoá phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động, qua đó giúp HS hoàn thành được mục tiêu hoạt động đồng thời tạo được sự hấp dẫn và thu hút sự tham gia của HS.[6] Tuy nhiên, môn học này được biên soạn theo hướng mở để GV có thể linh hoạt đổi mới phương pháp, hình thức giáo dục. Do đó, trong quá trình lập kế hoạch bài dạy cũng như triển khai tổ chức các hoạt động trên lớp, GV có thể thay đổi các phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động sao cho phù hợp với điều kiện thực tế và trình độ, khả năng nhận thức của HS nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của các em khi tham gia các hoạt động trải nghiệm. 2.2. Thực trạng sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn HĐTNHN lớp 6 hiện nay. 2.2.1. Một số thuận lợi và khó khăn 2.2.1.1. Thuận lợi Trường TH&THCS Lê Quý Đôn là trường duy nhất hiện nay trong tỉnh Lạng Sơn có giáo viên được đào tạo chuyên trách, chuyên sâu về môn học và được tham gia đầy đủ các lớp tập huấn về chuyên môn Giáo dục kỹ năng sống và Hoạt động TNHN trực tiếp giảng dạy. Ban giám hiệu nhà trường luôn tạo điều kiện tối đa để GV giảng dạy môn Hoạt động GD trải nghiệm có sự kết nối chặt chẽ với GV làm công tác chủ nhiệm và GV tổng phụ trách đội. GV giảng dạy từng viết nhiều các chuyên đề bồi dưỡng và là giảng viên cốt cán chuyên làm công tác bồi dưỡng cho GV toàn tỉnh về môn học giáo dục kỹ năng sống. GV đang dạy môn HĐTNHN lớp 6 là thành viên tham gia trực tiếp biên soạn tài liệu sách tham khảo cho GV giảng dạy môn HĐTNHN lớp 6 của nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, vì vậy có khá nhiều kinh nghiệm xây dựng và sử dụng các trò chơi học tập vào nội dung giảng dạy
13 2.2.1.2. Khó khăn Bên cạnh những thuận lợi trên, có thể nhận thấy việc sử dụng các trò chơi học tập đối với môn học còn gặp những khó khăn nhất định. Vì một số nguyên nhân sau: Thứ nhất: Đây là môn học hoàn toàn mới đối với giáo viên, là năm học thứ hai được Bộ GD & ĐT đưa vào khung chương trình. Thứ hai: Việc tổ chức tập huấn, bồi dưỡng cho các giáo viên chủ yếu dưới hình thức trực tuyến, thời gian trải nghiệm dạy chưa nhiều, giáo viên chưa có nhiều điều điều kiện cọ sát khi vận dụng trò chơi học tập vào giảng dạy. Thứ ba: Một số cơ sở vật chất chưa đảm bảo điều kiện về không gian, phương tiện hỗ trợ cho hoạt động trò chơi. Thứ năm: Tài liệu hướng dẫn tổ chức trò chơi cho môn học còn khan hiếm, GV chủ yếu tự tìm tòi và sáng tạo các hình thức tổ chức cho phù hợp 2.2.2. Thực trạng xây dựng tình huống giáo dục trong dạy học môn HĐTNHN lớp 6 hiện nay ở trường TH&THCS Lê Quý Đôn Việc xây dựng và vận dụng trò chơi vào dạy môn HĐTNHN lớp 6 còn khá nhiều khó khăn do đây là môn học mới. Quá trình tìm kiếm, lựa chọn vận dụng trò chơi học tập vào giảng dạy chiếm nhiều thời gian, do đó GV chủ yếu chọn những trò chơi đơn giản, dễ thực hiện, không gây khó khăn cho GV. Khi vận dụng trò chơi vào giảng dạy đối với môn Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, GV có thể vận dụng vào nhiều phần khác nhau, như: + Phần KHỞI ĐỘNG bắt đầu tiết học nhằm làm không khí lớp học sôi nổi, thu hút sự chú ý của người học. + Phần KHÁM PHÁ, giúp HS định hình vào kiến thức bài học + Phần THỰC HÀNH và VẬN DỤNG, nhằm giúp HS luyện tập hoặc củng cố lại kiến thức vừa học. GV đánh giá cao về việc lựa chọn, xây dựng và đưa các trò chơi học tập vào dạy học môn HĐTNHN, tuy nhiên khó khăn chủ yếu là việc soạn thảo, lựa chọn, tìm kiếm được các trò chơi hay. GV cần phải thực sự chịu khó tìm tòi tài liệu, đầu tư nhiều thời gian trong việc xây dựng trò chơi, thì mới đưa được những trò chơi sinh động phù hợp với nội dung bài dạy và trình độ nhận thức của HS. Đôi khi trò chơi do các GV đưa vào bài học còn chưa bám sát nội dung, chủ yếu
14 là bằng kinh nghiệm giảng dạy nh huống đưa ra chưa có sự kiểm định và khảo sát ở nhiều lớp học. III. NỘI DUNG SÁNG KIẾN 1. Lựa chọn và vận dụng một số trò chơi học tập trong dạy học môn HĐTN- HN lớp 6 1.1. Những căn cứ lựa chọn trò chơi học tập Để xây dựng, lựa chọn và vận dụng trò chơi học tập sinh động và phù hợp, đòi hỏi người giáo viên phải tốn nhiều thời gian và có kinh nghiệm về chuyên môn. Vì vậy, trong quá trình thực hiện cần: + Căn cứ vào chủ đề môn học nhằm lựa chọn trò chơi gắn với kiến thức cho phù hợp với bài học + Căn cứ vào thời gian, dung lượng kiến thức của từng chủ đề, từng tiết học có liên quan chặt chẽ đến nội dung học tập. + Căn cứ vào mục đích, yêu cầu cụ thể lượng kiến thức ở trong giờ học... + Căn cứ vào trình độ nhận thức, tâm lý người học và kiến thức của HS đã tiếp thu được trong chương trình. + Căn cứ vào điều kiện cơ sở vật chất nhà trường. 1.2. Quy tắc tổ chức trò chơi học tập Bước 1: Căn cứ mục tiêu giáo dục, lựa chọn nội dung mà học sinh cần lĩnh hội, từ đó lựa chọn hình thức chơi phù hợp để truyền đạt nội dung. Bước 2: Thiết kế trò chơi, quy tắc chơi, lựa chọn phương tiện Bước 3: Xác định đối tượng chơi, quy mô trò chơi: Xác định số lượng học sinh tham gia, có thể nhóm nhỏ (từ 2 đến 4 hoặc 5 học sinh) hoặc nhóm lớn (từ 10 đến 15 học sinh) Bước 4: Tổ chức chơi theo kế hoạch. Chú ý đảm bảo nguyên tắc an toàn, giáo dục, vui. Bước 5: Tổng kết hoạt động, nhận xét đánh giá HS trong quá trình chơi Như vậy, tổ chức trò chơi cho học sinh trong nhà trường phổ thông là một hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo có tính phổ biến và có ý nghĩa giáo dục tích cực. 1.3. Quy trình thiết kế, lựa chọn trò chơi học tập Bước 1. Chuẩn bị trò chơi: - Nghiên cứu tài liệu: GV cần nghiên cứu các nguồn tài liệu sách giáo khoa, sách GV, báo, tạp chí… để định hướng trước TCHT này sẽ phục vụ cho
15 nội dung nào trong bài, tìm hiểu được cách thức tổ chức trò chơi như thế nào; từ đó giúp tiết học đạt được hiệu quả tốt nhất. - Tìm hiểu kiến thức, kinh nghiệm của HS: GV cần tìm hiểu HS đã học và tích lũy được những mảng kiến thức nào, yếu ở nội dung kiến thức nào, hoặc cần nâng cao, mở rộng kiến thức nào; từ đó lựa chọn trò chơi phù hợp với mức độ kiến thức của các em. - Nghiên cứu thực tế: GV cần biết rõ những điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường, của lớp học, không gian tổ chức TCHT, những đồ dùng học tập sẵn có hoặc tự làm ra các vật dụng cần thiết phục vụ cho việc tổ chức TCHT. Bước 2. Lựa chọn trò chơi, xác định mục tiêu của trò chơi và thời điểm tổ chức: - Sau khi đã chuẩn bị trò chơi, GV phải lựa chọn một trò chơi để tổ chức cho HS. Việc lựa chọn TCHT phải đáp ứng mục đích, yêu cầu, nội dung của bài học, giúp HS lĩnh hội nội dung kiến thức bài học, tạo hứng thú giúp các em tích cực tham gia xây dựng bài và khắc sâu kiến thức; lựa chọn trò chơi cũng phải phù hợp với dung lượng kiến thức bài học, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, vừa sức với HS. - Xác định mục tiêu của trò chơi đã chọn, cần trả lời được câu hỏi: Chơi trò chơi này để làm gì? HS học được gì qua trò chơi này? Thông qua trò chơi, HS rèn luyện được những kĩ năng gì? Phát triển những năng lực nào?... - Xác định thời điểm tổ chức trò chơi: Tùy vào mục đích của trò chơi và điều kiện thực tế để lựa chọn các thời điểm thích hợp tổ chức TCHT: Tổ chức trước khi bắt đầu bài học mới hay sau bài học, hoặc sau một chương hay một phần… (nếu là ôn tập kiến thức cũ, tạo hứng thú và kích thích HS chiếm lĩnh kiến thức mới thì nên tổ chức trước bài học; nếu để khai thác kiến thức mới, giải quyết các vấn đề thực tiễn thì nên tổ chức trong giờ học bài mới; nếu để mở rộng kiến thức, vận dụng kiến thức đã học thì nên tổ chức sau khi hoàn thành một nội dung bài học hoặc một chủ đề bài học). Bước 3. Thiết kế và tổ chức trò chơi: - Cấu trúc của một trò chơi. Thông thường, cấu trúc của một TCHT trong dạy học môn HĐTNHN gồm những phần như sau: + Tên trò chơi và mục tiêu của trò chơi; + Đồ dùng, vật dụng để đáp ứng đầy đủ cho việc tổ chức TCHT; + Số người tham gia chơi (chỉ rõ số người tham gia vào trò chơi);
16 + Nêu cách chơi, luật chơi (chỉ rõ quy tắc của hành động chơi, quy định hành động chơi được thiết kế trong thời gian chơi); + Phương pháp đánh giá và quy định thưởng - phạt. - Cách tổ chức trò chơi: + Giới thiệu trò chơi (nêu tên trò chơi, hướng dẫn cách chơi bằng cách vừa mô tả vừa thực hành, nêu rõ luật chơi); + Có thể cho HS chơi thử, qua đó nhắc lại luật chơi; + Tiến hành chơi (khi HS tham gia chơi, GV quan sát, cổ vũ, động viên, khích lệ HS; tuy nhiên, GV chỉ hỗ trợ khi cần thiết còn tất cả quá trình chơi phải để HS tự trải nghiệm và rút ra những bài học cho riêng mình); + Nhận xét kết quả chơi (GV chú ý quan sát để nhận xét thái độ của HS tham gia chơi, GV có thể nêu thêm những tri thức được cung cấp qua trò chơi, những sai sót cần khắc phục và sửa chữa); + Đánh giá và thưởng - phạt rõ ràng, đúng luật, công bằng, sao cho HS chấp nhận, thoải mái, tự giác thực hiện, giúp trò chơi thêm hấp dẫn, kích thích hứng thú trong học tập (GV cần chọn những hình phạt đơn giản, vui tươi, không gây áp lực, nguy hiểm để trò chơi phát huy được hiệu quả, đảm bảo an toàn tuyệt đối). 1.4. Một số trò chơi học tập và cách thức tổ chức một số trò chơi trong dạy học môn HĐTNHN 6 Trong 2 năm học (2021-2022; 2022-2023), ngay từ khi môn học HĐTNHN 6 được triển khai, chúng tôi đã tổ chức TCHT trong dạy học môn HĐTNHN 6 với nhiều trò chơi để giới thiệu bài học, khai thác kiến thức mới, vận dụng kiến thức, ôn tập củng cố kiến thức. Ở đây, chúng tôi mô tả cách thức tổ chức 1 số trò chơi thường sử dụng: (1) Trò chơi Ô chữ. Trò chơi Ô chữ trong dạy học có nhiều dạng khác nhau, có thể là giải những ô chữ hàng ngang rồi tìm từ khóa trong ô chữ hàng dọc, có thể là ô chữ dưới dạng sơ đồ… Mỗi ô chữ bao gồm những gợi ý có nội dung liên quan trực tiếp đến bài học. - Mục đích: Ôn lại nội dung bài học cũ; giới thiệu nội dung bài mới, hướng sự chú ý tập trung của HS vào bài mới; giúp HS rèn luyện trí nhớ, trí thông minh và phản ứng nhanh; tạo hứng thú học tập cho HS. - Chuẩn bị: GV thiết kế ô chữ to bằng giấy treo lên bảng hoặc thiết kế trên máy tính để trình chiếu với các câu gợi ý có thể đọc trực tiếp hoặc trình chiếu
17 trước HS. Trong các câu hỏi gợi ý có thể thêm các hình ảnh, âm thanh trực quan giúp trò chơi thêm sinh động, hấp dẫn hơn. - Cách chơi: Trò chơi này có thể cả lớp cùng chơi hoặc chia nhóm để chơi và thi với nhau. Trường hợp cả lớp cùng chơi: GV cho HS xung phong hoặc quay số, bốc thăm ngẫu nhiên để chọn từng HS tham gia. HS chọn ô chữ ngẫu nhiên, GV đọc hoặc trình chiếu câu gợi ý, HS suy nghĩ trong vòng 10 giây để trả lời. Nếu trả lời đúng đáp án thì sẽ được điểm cộng hoặc phần quà, nếu trả lời sai thì nhường cơ hội cho bạn khác. Ai tìm ra được ô từ khóa chính xác và nhanh nhất sẽ là người chiến thắng. Trường hợp chia lớp thành các nhóm: GV bốc thăm hoặc chọn ngẫu nhiên nhóm, đại diện nhóm chọn ô chữ, GV đọc hoặc trình chiếu câu gợi ý, cả nhóm suy nghĩ trong vòng 10 giây để trả lời. Nếu trả lời đúng đáp án thì sẽ được điểm theo quy định (5, 10, 20 điểm hoặc quà), nếu trả lời sai thì nhường cơ hội cho bạn khác. Nhóm nào tìm ra được ô từ khóa chính xác và nhanh nhất sẽ là người chiến thắng. Ví dụ bài “ Hành vi văn hóa nơi công cộng”, đi tìm chìa khóa ô hàng dọc
18 Từ chìa khóa của ô chữ là hàng dọc: VĂN HÓA (2) Trò chơi đuổi hình bắt chữ. GV cần lựa chọn các hình ảnh ghép với nhau phù hợp và có ý nghĩa gắn với nội dung kiến thức bài học, trên cơ sở đó cho HS tìm ra những từ ngữ phù hợp với hình ảnh đang trình chiếu. Với trò chơi này thường thu hút và tạo hứng thú cao cho HS, nhưng đòi hỏi GV phải có trình độ công nghệ thông tin và khả năng tư duy sáng tạo cao để thiết kế, tìm kiếm hình ảnh hợp lý, làm hiệu ứng cho các slides sinh động. Ví dụ bài “ Thế giới nghề nghiệp quanh ta”
19 Nếu GV không thành thạo về công nghệ thông tin cũng có thể cho HS đuổi hình qua thể hiện hành động. Ví dụ bài : Em tập làm nghề truyền thống, GV cho HS chơi trò chơi: Đuổi hình tìm nghề Chia 2 đội chơi. GV sẽ bí mật đưa cho mỗi đội - tên của 5 ngành nghề trong XH. Mỗi đội sẽ cử 1 thành viên lên, dùng hành động (không dùng ngôn ngữ) mô phỏng lại ngành nghề để đội bạn nhận dạng, nếu đội nào đoán đúng và nhiều thì thắng cuộc.
20 Đội 1: Bác sỹ, Thợ xây, Lái xe, Công nghệ thông tin, thợ may. Đội 2: Giáo viên, Bộ đội, nhân viên giao hàng (sipper); Thợ cắt tóc, hoạ sỹ. (3) Trò chơi “Tiếp sức”. Đây là trò chơi dễ thực hiện nhất, GV chỉ cần đưa ra một từ chìa khóa gắn với bài học để học sinh thực hiện theo yêu cầu dưới hình thức tiếp sức nhau. Ví dụ: Với bài “ Trổ tài món ăn truyền thống”, GV sẽ chia lớp thành 2 đội, yêu cầu thời gian 2 đến 3 phút “ kể tên các món ăn truyền thống mà em biết”, thứ tự HS các đội chạy lên bảng ghi nhanh một món ăn mà HS đó biết, sau khi ghi xong lại chạy về chỗ để bạn khác tiếp sức ghi lên bảng tiếp món ăn khác, cứ thứ tự như thế cho hết 3 thời gian quy định. Sau cùng GV sẽ cùng các đội đếm xem đội nào ghi được nhiều món ăn nhất, đội đó sẽ thắng. Trò chơi này thường đem lại không khí sôi động, náo nhiệt trong lớp học. Trò chơi tiếp sức bài “Động viên, chăm sóc người thân trong gia đình” Câu hỏi “Tiếp sức”: Hãy chỉ ra những việc NÊN và KHÔNG NÊN khi người thân bị ốm đau. Trò chơi “nặn tượng”- Bài “Sở thích và khả năng của em”